OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA GRUPY MŁODZIEŻY STUDIUJĄCEJ ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM POZIOMU SPOŻYCIA FITOSTEROLI BADANIA WSTĘPNE

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA GRUPY MŁODZIEŻY STUDIUJĄCEJ ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM POZIOMU SPOŻYCIA FITOSTEROLI BADANIA WSTĘPNE"

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie 2008, 77, 4, JULIUSZ PRZYSŁAWSKI, MARTA STELMACH, BOGNA GRYGIEL-GÓRNIAK, ANNA DUBEC OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA GRUPY MŁODZIEŻY STUDIUJĄCEJ ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM POZIOMU SPOŻYCIA FITOSTEROLI BADANIA WSTĘPNE AN ASSESSMENT OF DIETARY HABITS IN THE GROUP OF STUDYING ADOLESCENTS ESPECIALLY TAKING INTO CONSIDERATION PLANT STEROLS INTAKE PILOT STUDY Katedra i Zakład Bromatologii Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. n. farm. Juliusz Przysławski Streszczenie Wstęp. Prawidłowo zbilansowana dieta warunkuje optymalny wzrost i rozwój organizmu człowieka. Cel pracy. Ocena sposobu żywienia studentów ze szczególnym uwzględnieniem poziomu spożycia fitosteroli. Metodyka. Badaniami objęto grupę 200 studentów stosujących zwyczajowy model żywienia z poznańskich wyższych uczelni. Przeprowadzono analizę wybranych parametrów antropometrycznych oraz dokonano oceny sposobu żywienia badanych osób ze szczególnym uwzględnieniem zawartości fitosteroli. Wyniki. W analizie sposobu żywienia wykazano, że badane racje pokarmowe studentów nie były prawidłowo zbilansowane pod względem wartości energetycznej, poziomu spożycia białka, tłuszczu i węglowodanów oraz witamin antyoksydacyjnych. Odnotowano spożycie fitosteroli z dietą na poziomie 276 mg/d w grupie kobiet oraz 313 mg/d w grupie mężczyzn. Wnioski. Sposób żywienia młodzieży akademickiej odbiegał od zasad racjonalnego odżywiania. Poziom spożycia fitosteroli odpowiadał zawartości tych związków w racjach pokarmowych ludności innych krajów europejskich. Wymóg ten dotyczy wszystkich grup wiekowych w tym również młodzieży studiującej. SŁOWA KLUCZOWE: studenci, sposób żywienia, stan odżywienia, sterole roślinne. Summary Introduction. The well-balanced diet pre-conditions proper growth and development of human body. Aim. An assessment of dietary habits of students with special consideration of plant sterols intake. Methods. The study included the group of 200 students of Poznan Universities using the traditional model of nutrition. The analysis of selected anthropometric parameters and nutritional habits with special consideration of plant sterols amount were conducted. Results. The nutritional analysis revealed that the daily food rations were improperly balanced considering the energy value, protein, fat and carbohydrates intake as well as antioxidative vitamin amount. The plant sterols intake was about 276 mg/d in women group and 313 mg/d in a group of men. Conclusion. The nutritional habits of academic youth differ from nutritional recommendations. The plant sterols intake was similar to the intake of these components in food rations of other European populations. Such a requirement should be fulfilted in all agegroups also in the group of the youth of tertiary education. KEY WORDS: students, dietary habits, nutritional status, plant sterols. Wstęp Właściwy sposób żywienia jest jednym z prozdrowotnych zachowań każdego człowieka. Jego istotą jest dostarczenie organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach i proporcjach. W szczególności dotyczy to energii, białka, tłuszczu, węglowodanów, witamin i składników mineralnych [1]. Źródłem tych składników w zwyczajowym żywieniu są produkty spożywcze, w których zawartość tych związków chemicznych decyduje o wartości odżywczej żywności [2]. Oprócz wymienionych wyżej składników odżywczych żywność jest także źródłem związków chemicznych, które według klasycznego kanonu żywieniowego nie są par excellence składnikami odżywczymi, jednakże z uwagi na ich pozytywny wpływ na organizm człowieka są przedmiotem zainteresowania bromatologów, lekarzy klinicystów, dietetyków [1, 2]. Jedną z grup tych związków są sterole pochodzenia roślinnego nazywane w piśmiennictwie fachowym fitosterolami [3]. Według definicji International Life Sciences Institute (ILSI) fitosterole można zakwalifikować do grupy żywności funkcjonalnej. Wykazują pozytywny wpływ na zdrowie człowieka, chociaż w zwyczajowej diecie nie zawsze znajdują się w ilości wystarczającej do wywołania efektu terapeutycznego [3, 4]. Jak wynika z licznych badań, ten korzystny efekt fizjologiczny wiąże się głównie z ich wpływem na stężenie cholesterolu w surowicy krwi [13]. W modelu żywienia osób mieszkających w wysoko rozwiniętych państwach zachodnich spożycie fitosteroli szacuje się na poziomie mg, a ich głównym źródłem w diecie przeciętnego Europejczyka są

2 300 Juliusz Przysławski i inni zboża i produkty zbożowe [5, 6]. Fakt ten potwierdzają zarówno badania fińskie, jak i holenderskie, w których oszacowano spożycie fitosteroli wśród mężczyzn na poziomie 300 mg/dobę i przekraczającym 230 mg/dobę w przypadku kobiet [7]. Nawet w diecie wegetariańskiej, której podstawę stanowią produkty zbożowe, oleje, owoce czy warzywa, spożycie fitosteroli określono na poziomie mg/dobę [8]. Należy również podkreślić, że analiza spożycia fitosteroli w kontekście poziomu wykształcenia wykazuje, że całodzienne racje pokarmowe osób z wyższym wykształceniem charakteryzują się z reguły wyższą zawartością tego składnika [9]. Badania epidemiologiczne poparte eksperymentami klinicznymi sugerują, że spożycie fitosteroli powinno wynosić 2 3 g/dobę, które warunkuje ich korzystne oddziaływanie na profil lipidowy krwi [10, 11]. Pojawia się zatem pytanie, jaki jest szacunkowy poziom spożycia fitosteroli w populacji polskiej. Nieliczne prace z tego zakresu mają charakter przyczynkowy, co związane jest przede wszystkim z brakiem odpowiednich bazy te zostały uzupełnione na podstawie danych z piśmiennictwa danymi dotyczącymi zawartości fitosteroli w wybranych produktach spożywczych, które są głównym źródłem tych związków w przeciętnej diecie [7, 9]. Pytania dotyczące wartości odżywczej racji pokarmowych oraz zawartości fitosteroli formułowano wykorzystując interface języka SQL. Ocenę zgodności spożycia z zalecanymi normami przeprowadzono na podstawie nowych norm żywienia człowieka z 2008 roku [14]. Dla badanej grupy kobiet i mężczyzn założono umiarkowaną aktywność fizyczną. Badania oceny sposobu żywienia uzupełniono wybranymi parametrami antropometrycznymi oceny stanu odżywienia. Analizę statystyczną wybranych wyników badań przeprowadzono z wykorzystaniem pakietu procedur statystycznych STATISTICA 6.0 PL. Wyniki i dyskusja Jak wynika z danych zawartych w tabeli 1. zarówno w grupie kobiet, jak i mężczyzn wartości wskaźnika Tab. 1. Charakterystyka antropometryczna badanej populacji Table 1. Anthropometric characteristic of study population Analizowane parametry X SD V [%] Płeć K M K M K M Masa ciała [kg] 58,9 80,4 5,69 8,09 9,66 10,1 Wysokość ciała [cm] ,21 5,67 2,51 3,03 BMI [kg/m 2 ] 20,7 23,1 1,51 2,11 7,29 9,13 Obwód talii [cm] 73,1 86,1 5,19 8,08 7,19 9,38 WHR 0,79 0,96 0,05 0,04 6,33 4,17 *K kobiety, M mężczyźni danych dotyczących zawartości fitosteroli w produktach spożywczych [7, 9]. Powyższe przesłanki stały się punktem wyjścia do podjęcia badań o charakterze populacyjnym dotyczącym oszacowania poziomu spożycia fitosteroli przez różne grupy ludności Polski. Przedstawione w poniższej pracy wyniki badań mają charakter pilotażowy i dotyczą poziomu spożycia fitosteroli wśród studentów poznańskich wyższych uczelni. Metodyka Badaniami objęto 200-osobową grupę studentów kobiet i mężczyzn w wieku lat. Oceny sposobu żywienia dokonano metodą wywiadu 24-godzinnego, przeprowadzając z każdą z badanych osób indywidualny wywiad żywieniowy o spożyciu z ostatnich 24 godzin poprzedzających badanie, zgodnie z wytycznymi Instytutu Żywności i Żywienia [12]. Ilościową ocenę spożycia produktów przeprowadzono posługując się Albumem fotografii produktów i potraw [13]. Zawartość składników odżywczych w całodziennych racjach pokarmowych obliczono wykorzystując komputerowe bazy danych przygotowane w programie MS Access 7.0 na podstawie tabel składu i wartości odżywczej produktów i potraw. Z uwagi na charakter prowadzonych badań BMI (masa ciała/(wysokość ciała)² [kg/m²]) mieści się w zakresie wartości pożądanych 18,5 24,9, co wskazuje na prawidłową zawartość tkanki tłuszczowej w badanej grupie. Równie korzystnie przedstawia się interpretacja wskaźnika WHR będącego ilorazem obwodu talii do obwodu bioder, która w przypadku kobiet wynosiła 0,75 ± 0,05 a u mężczyzn 0,94 ± 0,04. Wskaźnik ten w epidemiologii żywieniowej jest powszechnie wykorzystywany do oceny rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka. Wiąże się to ze stwierdzonym doświadczalnie faktem, że wisceralne rozmieszczenie tkanki tłuszczowej sprzyja rozwojowi szeregu chorób metabolicznych, natomiast prawdopodobieństwo ujawnienia się tych chorób w przypadku gynoidalnego rozmieszczenia tkanki tłuszczowej jest generalnie niższe [2]. Średnie wartości tego wskaźnika w badanej grupie kobiet i mężczyzn wskazują na brak takiego zagrożenia. W badaniach epidemiologicznych coraz większym zainteresowaniem cieszy się również interpretacja obwodu talii, która w odniesieniu do wartości wskaźnika talia/biodro jest pozbawiona wpływu zmiennej obwodu bioder. W wielu przypadkach wartości te (obwód pasa) zdecydowanie lepiej wskazują na zagrożenia związane z występowaniem niektórych chorób cywilizacyjnych [4]. Przyjmuje się, że wartości

3 Ocena sposobu żywienia grupy młodzieży studiującej ze szczególnym uwzględnieniem poziomu spożycia fitosteroli 301 te powinny być poniżej 80 cm w przypadku kobiet i 94 cm w przypadku mężczyzn [15]. Z analizy wyników tej zmiennej wynika więc, że zarówno kobiety, jak i mężczyźni nie są w grupie ryzyka tych chorób. Analizując pozostałe wskaźniki antropometryczne zamieszczone w tabeli należy zwrócić uwagę na wysokość ciała w badanej grupie mężczyzn, która jest wyższa od wartości przeciętnych absorbowanych dla populacji polskich mężczyzn. Wynika to z faktu, że badania dotyczące poziomu spożycia wybranych składników pokarmowych prowadzone były wśród studentów poznańskich uczelni wyższych o wysokości ciała powyżej 180 cm. Ocenę poziomu spożycia energii oraz wybranych składników pokarmowych przedstawiono w tabeli 2. Do interpretacji uzyskanych danych żywieniowych wykorzystano nowe normy żywienia człowieka opracowane przez Jarosza i wsp. [14] w 2008 roku, natomiast w przypadku tych, które nie są objęte normami, punktem odniesienia stały się zalecenia żywieniowe opracowane przez ekspertów FAO i WHO [2]. Wartość energetyczna całodziennej racji pokarmowej (CRP) badanej grupy kobiet i mężczyzn była poniżej wartości objętych normą średniego zapotrzebowania grupy (EAR), która jak wynika z definicji pokrywa zapotrzebowanie ok. 50% zdrowych prawidłowo odżywionych osób wchodzących w skład grup, a zatem nie jest to zalecane spożycie, które w myśl obowiązujących definicji obejmuje ok. 97,5% prawidłowo odżywionych osób w badanej populacji. Przedstawione wartości mogą więc budzić pewien niepokój, przy uwzględnieniu faktu, że jest to grupa kobiet i mężczyzn uczących się, o stosunkowo dużej aktywności fizycznej. Konsekwencją źle zbilansowanych diet o utrzymującym się przez długi okres ujemnym bilansie energetycznym może być występowanie niedoboru wielu składników odżywczych [4]. Tezę tę potwierdza analiza dotycząca zawartości kolejnych składników pokarmowych występujących w całodziennych racjach pokarmowych badanej grupy kobiet i mężczyzn. Co prawda realizacja średniego zapotrzebowania grupy na białko w przypadku kobiet wynosiła ok. 95%, a w przypadku mężczyzn była o ponad 30% wyższa od sugerowanej wartości EAR, jednakże trzeba mieć na uwadze fakt, że wartości te mogą dotyczyć zgodnie z interpretacją nowej normy tylko 50% badanej populacji, a zatem dla znacznego odsetka zgodnie z ideą nowych norm podaż białka może być niewystarczająca. Nieco lepiej przedstawia się analiza spożycia tłuszczu występującego w całodziennych racjach pokarmowych badanych osób. Z wyników zawartych w tabeli 2. wynika, że w przypadku kobiet średnie spożycie tłuszczu wynosiło 70 g, a w przypadku mężczyzn 109 g i oscylowało wokół średniego zapotrzebowania grupy (procent realizacji EAR w przypadku kobiet 96,7 % a w przypadku mężczyzn 97,3%). Niestety, ten pozornie prawidłowy obraz zawartości tłuszczu w racjach pokarmowych kobiet i mężczyzn zmienia analiza udziału energii z tego składnika, która w CRP obu grup wynosi ok. 40%. Jak wiadomo, w profilaktyce chorób dietozależnych, a zwłaszcza dotyczących chorób układu krążenia postuluje się, aby składnik ten był źródłem co najwyżej 30% energii w diecie, a w przypadku grup zwiększonego ryzyka wartości te powinny wynosić 25% lub nawet mniej [16]. Ten niekorzystny obraz pogłębia dodatkowo analiza procentu energii pochodzącej z kwasów tłuszczowych nasyconych, jednonienasyconych i wielonienasyconych. W przypadku kwasów nasyconych procent energii wahał się w granicach 13 16%, a kwasów jednonienasyconych wynosił 16%, natomiast procent energii z kwasów wielonienasyconych był 2 3 razy niższy w odniesieniu do kwasów nasyconych. Przyjmując założenia diety śródziemnomorskiej, w której wartości udziału energii z kwasów nasyconych, jednonienasyconych i wielonienasyconych oscylują wokół wartości 8%, 14 % i 8%, wydaje się, że procent energii z kwasów nasyconych wykazujących właściwości hiperlipemizujące był dwukrotnie wyższy, natomiast z kwasów wielonienasyconych (wykazujących właściwości hipolipemizujące) był poniżej zaleceń żywieniowych wynikających z założeń diety śródziemnomorskiej [16]. Analiza procentowego udziału kwasów jednonienasyconych, które zgodnie z powszechnie przyjętą opinią wykazują wiele cech wspólnych z kwasami wielonienasyconymi, jeśli chodzi o profilaktykę chorób układu krążenia wskazuje na prawidłową zawartość tych kwasów tłuszczowych w diecie [17]. Charakterystyka żywieniowa tłuszczu pokarmowego byłaby niepełna bez podania poziomu spożycia cholesterolu, dla którego ten składnik żywności jest nośnikiem [18]. O ile w przypadku całodziennych racji pokarmowych kobiet poziom spożycia cholesterolu był prawidłowy, biorąc pod uwagę zalecenia żywieniowe, o tyle w przypadku CRP mężczyzn zawartość cholesterolu była dwa razy wyższa aniżeli w racjach pokarmowych kobiet. Może to wskazywać na wyższą zawartość tłuszczu pochodzenia zwierzęcego w dietach mężczyzn i jednocześne preferowanie tłuszczu roślinnego w przypadku racji pokarmowych kobiet. Fakt ten potwierdza stwierdzona wcześniej, wyższa zawartość i procent energii z kwasów nasyconych w CRP mężczyzn, które są charakterystyczne dla tłuszczu pochodzenia zwierzęcego. Składnikiem podstawowym, który może budzić największe trudności interpretacyjne, jest poziom spożycia węglowodanów przez badaną grupę kobiet i mężczyzn. Zgodnie z założeniami nowych norm żywienia człowieka średnie zapotrzebowanie grupy na węglowodany określono na podstawie zapotrzebowania mózgu na glukozę, który zwiększono o dwukrotność współczynnika zmienności wewnątrzgrupowej. Przy tak przyjętych założeniach wartość ta wynosi 130 g/dobę. Nie oznacza to jednak, że jest to norma zalecanego spożycia, węglowodany bowiem powinny być tym składnikiem energetycznym, który uzupełnia wartość energetyczną diety do wartości średniego zapotrzebowania na energię. Tym samym pomimo przekroczenia wartości EAR zarówno w przypadku racji pokarmowych kobiet o ok. 50%, jak i 90% w przypadku mężczyzn, bezwzględna zawartość węglowodanów w CRP była zdecydowanie za niska. Wskazuje na to udział energii z węglowodanów poniżej 50%, zwłaszcza w przypadku racji pokarmowych mężczyzn. Zgodnie z obowiązującymi zaleceniami żywieniowymi wartości te powinny oscylować w granicach

4 302 Juliusz Przysławski i inni 55 60%. Za korzystny można jedynie uznać procent energii z sacharozy (10% CRP kobiet i mężczyzn), natomiast poziom spożycia błonnika pokarmowego był zdecydowanie za niski [14]. Interesujących informacji dostarcza również analiza danych dotycząca witamin, którym przypisuje się właściwości antyoksydacyjne. Uzyskane wyniki uwzględniają współczynniki korekcyjne związane ze stratami powstającymi podczas procesów technologiczno-przetwórczych. Dla witaminy A przyjęto straty w wysokości 25%, witaminy E 30%, a witaminy C 55%. W przypadku witamin A i E zaobserwowano realizację bądź przekroczenie normy średniego zapotrzebowania grupy, natomiast w przypadku witaminy C zarówno racje pokarmowe kobiet, jak i mężczyzn charakteryzowały się wyraźnymi niedoborami tego składnika (procent realizacji EAR w przypadku kobiet 72,7%, w przypadku mężczyzn 47,5%). Właściwości antyoksydacyjne żywności zależą nie tylko od wymienionych wyżej witamin A, E i C (przy czym istotne znaczenie ma witamina A i C oraz β-karoten), lecz także od zawartości związków, które do niedawna uważane były za składniki nieodżywcze występujące w produktach spożywczych. Jedną z tych grup związków są występujące w produktach pochodzenia roślinnego sterole, których właściwości fizjologiczne są inne aniżeli steroli pochodzenia zwierzęcego (cholesterol) [18, 19]. Kierując się powyższym założeniem, w badanych ra- Tab. 2. Spożycie składników pokarmowych z dietą badanych osób Table 2. The intake of nutrients in the diet of study subjects Analizowany składnik X ± SD PARAMETRY OCENY KOBIETY V % EAR/ZAL [%] EAR X ± SD MĘŻCZYŹNI V [%] EAR/ZAL Energia [kcal] 1621 ± 63,5 28, , ± , ,0 Białko [g] * 55,3 ± 20,6 37, ,3 90,6 ± 34,8 38, ,3 % energii 13,7 ± 3,77 27, ,7 ± 4,13 26, Tłuszcz [g] 70,6 ± 29,0 41, ,7 109 ± 46,8 43, ,3 % energii 38,8 ± 11,3 29, ,8 ± 11,4 27, S % energii ** 13,3 ± 4,88 36,7 8-16,0 ± 5,64 35,2 8 - M % energii 16,3 ± 6,53 49, ,8 ± 5,80 49, P % energii 6,20 ± 3,66 59,0 8-5,53 ± 3,00 54,2 8 - Cholesterol [mg] 270 ± , ± , Węglowodany [g] *** 191,1 ± 68,1 35, ,0 242,9 ± , ,8 % energii 47,2 ± 11,0 23, ,0 ± 11,7 27, Sacharoza % energii 10,3 ± 6,22 60,4 10-6,74 ± 5,97 88, Błonnik [g] 15,4 ± 6,87 44, ,9 ± 11,5 64, Witamina A [ug] 814 ± , ± ,1 Witamina E [mg] 8,52 ± 5,48 64, ,5 9,05 ± 6,33 70, ,5 Witamina C [mg] 43,6 ± 36,0 82, ,7 35,6 ± 35,5 99, ,5 * górny zakres, ** przyjmując założenia diety śródziemnomorskiej, *** ilość zapobiegająca występowaniu ketozy, EAR średnie zapotrzebowanie grupy, ZAL zalecenia żywieniowe Tab. 3. Spożycie fitosteroli z dietą badanych osób Table 3. The intake of plant sterols in the diet of study subjects Analizowany składnik Kampesterol [mg] Stigmasterol [mg] Sitosterol [mg] Stanole [mg] *K kobiety, M mężczyźni Fitosterole ogółem [mg] PŁEĆ X SD V [%] K 81,6 72,9 89,4 M 85,7 86,2 101 K 5,52 3,89 70,4 M 5,76 4,01 69,7 K ,0 M ,9 K 10,5 7,43 70,5 M 17,7 8,68 49,1 K ,5 M ,6 % EAR

5 Ocena sposobu żywienia grupy młodzieży studiującej ze szczególnym uwzględnieniem poziomu spożycia fitosteroli 303 cjach pokarmowych kobiet i mężczyzn dokonano szacunkowej oceny poziomu spożycia fitosteroli, które w wielu przypadkach charakteryzują się silniejszymi właściwościami antyoksydacyjnymi aniżeli klasyczne antyoksydanty występujące w żywności [20]. Ocenę poziomu spożycia tych składników przeprowadzono na podstawie przygotowanych dla potrzeb niniejszej pracy komputerowych baz danych dotyczących zawartości kampesterolu, stigmasterolu, sitosterolu oraz fitosteroli ogółem. Po uwzględnieniu dostępnych danych z piśmiennictwa przygotowano bazę danych zawierającą zawartość wyżej wymienionych związków chemicznych w ponad 100 produktach pochodzenia roślinnego, które są najlepszym źródłem tych składników w przeciętnej racji pokarmowej. Jak wynika z wyników zawartych w tabeli 3., zawartość fitosteroli ogółem wyrażona w mg wynosi ok. 313 mg w przypadku całodziennych racji pokarmowych mężczyzn i 276 mg, jeśli chodzi o racje pokarmowe kobiet. Dominującym składnikiem był sitosterol, natomiast poziom spożycia pozostałych steroli był zdecydowanie niższy. Uwagę zwracają wysokie wartości współczynnika zmienności, które wskazują na bardzo duże zróżnicowanie wewnątrzgrupowe tego składnika. Podobnych danych dostarczają badania populacji europejskich, które wykazują porównywalną podaż fitosteroli z dietą [7, 9, 12]. Badania holenderskie przeprowadzone przez Normen i wsp. [7] wykazały spożycie fitosteroli na poziomie 263 mg w grupie kobiet oraz 307 mg w przypadku mężczyzn. Źródłem fitosteroli w diecie Holendrów były przede wszystkim produkty zbożowe i margaryny, jednocześnie zaobserwowano niskie spożycie olejów roślinnych. Warto jednak podkreślić, że mimo iż głównym źródłem fitosteroli w diecie populacji holenderskiej były produkty zbożowe, to wysokie wartości współczynnika zmienności wskazują na zróżnicowaną dietę badanych osób. Niższe wartości spożycia fitosteroli w przypadku kobiet (237 mg) odnotowano w badaniach przeprowadzonych wśród populacji fińskiej, a najwyższe przekraczające 300 mg stwierdzono w Wielkiej Brytanii [9, 12]. Ciekawych danych dostarczają również badania określające spożycie fitosteroli w czasie stosowania diety śródziemnomorskiej, obejmującej trzy warianty: zwiększone spożycie olejów roślinnych, orzechów oraz z obniżeniem zawartości tłuszczów w diecie [21]. Niezależnie od źródła tłuszczu i jego ilości spożycie steroli roślinnych w trzech omawianych grupach kształtowało się na niskim poziomie i wynosiło mg/dobę. Przedstawione badania pozwalają na wyciągnięcie wniosku, że zarówno w diecie śródziemnomorskiej, jak i diecie zwyczajowej podaż fitosteroli jest niższa w porównaniu do tej, którą zaleca się na podstawie przeprowadzonych badań klinicznych [2]. W badaniach Anderssona i wsp. [22] zauważono również, że wyższa podaż fitosteroli wiąże się z wyższą wartością energetyczną diety oraz większą podażą tłuszczów. W naszych badaniach nie odnotowano jednak korelacji pomiędzy spożyciem fitosteroli a wartością energetyczną diety (r = 0,23; p < 0,05), przy czym należy podkreślić, że podaż energii w analizowanych całodziennych racjach pokarmowych była niższa od zalecanych norm [23]. W przeprowadzonych badaniach wykazano natomiast dodatnią korelację pomiędzy spożyciem fitosteroli a podażą witaminy E (r = 0,65; p < 0,05) w diecie, co ilustruje rycina 1b. Można przypuszczać, że zależność pomiędzy spożyciem fitosteroli a witaminą E prawdopodobnie wynika ze wspólnych źródeł pokarmowych tych składników w diecie. Z kolei mniej zaznaczona zależność pomiędzy podażą fitosteroli a tłuszczów w diecie prawdopodobnie jest spowodowana dużym zróżnicowaniem źródeł tłuszczów pokarmowych, wśród których przeważały produkty pochodzenia zwierzęcego (ryc. 1a). A. B. Ryc. 1. Zależność pomiędzy spożyciem wybranych składników pokarmowych w diecie a podażą fitosteroli ogółem. Fig. 1. Relation of nutrients and total plant sterols intake with a diet. Wnioski 1. Badane racje pokarmowe były źle zbilansowane pod względem wartości energetycznej, poziomu spożycia białka, tłuszczu i węglowodanów oraz witamin antyoksydacyjnych.

6 304 Juliusz Przysławski i inni 2. Spożycie fitosteroli z dietą było niskie i kształtowało się na poziomie 276 mg/d w grupie kobiet oraz 313 mg/d w grupie mężczyzn. Piśmiennictwo 1. Centers for Disease Control and Prevention [online database]: NHANES Surveys ( and ). Atlanta, USA, Centers for Disease Control and Prevention WHO Global NCD InfoBase [online database]: WHO global comparable estimates. Geneva, World Health Organization, FUFOSE: Scientific Concepts of Functional Foods in Europe Consensus Document. Br. J. Nutr., 1999, 81, Kasper H.: Ernährungsmedizin und Dietätik, Urban & Fischer, München, Grundy S.M.: Stanol esters as a component of maximal dietary therapy in the National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III Report. Am. J. Cardiol., 2005, 96, Normén L., Bryngelsson S., Johnsson M., et al.: The phytosterol content of some cereal foods commonly consumed in Sweden and in the Netherlands. J. Food Compost. Anal., 2002, 15, Normen A.L., Brants H.A., Voorrips L.E. et al.: Plant sterol intakes and colorectal cancer risk in the Netherlands Cohort Study on diet and cancer. Am. J. Clin. Nutr., 2001, 74, Davidson M.H., Maki K.C., Umporowicz D.M. et al.: Safety and tolerability of esterified phytosterols administered in reduced-fat spread and salad dressing to healthy adult men and women. J. Am. Coll. Nutr., 2001, 20, Valsta L.M., Lemstrom A., Ovaskainen M.L. et al.: Estimation of plant sterol and cholesterol intake in Finland: quality of new values and their effect on intake. Br. J. Nutr., 2004, 92, National Heart Foundation of Australia. Position statement on phytosterol/stanol enriched foods, NHFA Ostlund R.E., Jr, Racette S.B., Stenson W.F.: Inhibition of cholesterol absorption by phytosterol-replete wheat germ compared with phytosterol-depleted wheat germ. Am. J. Clin. Nutr., 2003, 77, Charzewska J., Chwojnowska Z.: Zalety i wady wybranych metod oceny spożycia żywności ze szczególnym uwzględnieniem metody wywiadu. Żyw. Człow. Metab., 1998, 15, 1, Szponar L., Wolnicka K., Rychlik E: Album fotografii produktów i potraw. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. PZWL, Warszawa, International Diabetes Federation [online database]: Contaldo E., Pasanisi E., Mancini M.: Beyond the traditional interpretation of Mediterranean diet. Nutr Metab Cardiovasc Dis., 2003, 13, Simopoulos A.P.: Importance of the ratio of omega- 6/omega-3 essential fatty acids: evolutionary aspects. World Rev Nutr Diet., 2003, 92,1-22, 18. Hu F.B., Stampfer M.J., Manson J.E. et al.: Dietary fat intake and the risk of coronary heart disease in women. N. Engl. J. Med., 1997, 337, Quílez J., García-Lorda P., Salas-Salvado J.: Potential uses and benefits of phytosterols in diet: present situation y future direction. Clin. Nutr., 2003, 22 (4), Shailendra B. Patel, Plant Sterols and Stanols: Their Role in Health and Disease. J Clin Lipidol., 2008, 2(2), Escurriol V., Cofan M., Serra M. et al.: Serum sterol responses to increasing plant sterol intake from natural foods in the Mediterranean diet. Eur. J. Nutr., 2009, 54, Anderson S.W., Skinner J., Ellegard L. et al.: Intake of dietary plant sterols is inversely related to serum cholesterol concentration in men and women in the EPIC Norfolk population: a cross-sectional study. Eur. J. Clin. Nutr., 2004, 58, SCF: General view of the Scientific Committee on Food on the long-term effects of the intake of elevated levels of phytosterols from multiple dietary sources, with particular attention to the effects on β-carotene, Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. farm. Juliusz Przysławski Katedra i Zakład Bromatologii Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Marcelińska Poznań

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka Ćwiczenie nr 4 Temat: Normy żywienia 1. Badania stosowane

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 610 614 Anna Harton, Joanna Myszkowska-Ryciak OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE Katedra Dietetyki Wydziału

Bardziej szczegółowo

OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW UCZELNI MEDYCZNEJ W LATACH 2003/2004 I 2008/2009

OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW UCZELNI MEDYCZNEJ W LATACH 2003/2004 I 2008/2009 BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 723 727 Danuta Czapska, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska, Jan Karczewski OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH

Bardziej szczegółowo

parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,

parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL, 1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te

Bardziej szczegółowo

odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I

odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I Niedźwiedzka-Stadnik Probl Hig Epidemiol 2013, M i wsp. 94(4): Zawartość 773-779składników odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I 773 Zawartość składników odżywczych w dietach wybranej

Bardziej szczegółowo

Waldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska

Waldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 285 290 Waldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska OCENA WARTOŚCI ODŻYWCZEJ I KALORYCZNEJ JADŁOSPISU DLA DOROSŁYCH Z CUKRZYCĄ TYPU II PROPONOWANEGO W JEDNEJ Z PORADNI

Bardziej szczegółowo

Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska

Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 2008, 4, str. 987 991 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska WARTOŚĆ ENERGETYCZNA ORAZ ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW PODSTAWOWYCH W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH

Bardziej szczegółowo

POZIOM SPOŻYCIA SKŁADNIKÓW PODSTAWOWYCH W GRUPIE KOBIET STOSUJĄCYCH TRADYCYJNY I OPTYMALNY MODEL ŻYWIENIA*

POZIOM SPOŻYCIA SKŁADNIKÓW PODSTAWOWYCH W GRUPIE KOBIET STOSUJĄCYCH TRADYCYJNY I OPTYMALNY MODEL ŻYWIENIA* BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 615 619 Izabela Bolesławska, Juliusz Przysławski, Marian Grzymisławski 1) POZIOM SPOŻYCIA SKŁADNIKÓW PODSTAWOWYCH W GRUPIE KOBIET STOSUJĄCYCH TRADYCYJNY I OPTYMALNY

Bardziej szczegółowo

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOŻYCIA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH I CHOLESTEROLU W WYBRANEJ GRUPIE STUDENTÓW

OCENA SPOŻYCIA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH I CHOLESTEROLU W WYBRANEJ GRUPIE STUDENTÓW ROCZN. PZH 2011, 62, Nr 2, 173 179 OCENA SPOŻYCIA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH I CHOLESTEROLU W WYBRANEJ GRUPIE STUDENTÓW EVALUATION OF FATTY ACIDS AND CHOLESTEROL INTAKE BY A GROUP OF STUDENTS Agata Wawrzyniak,

Bardziej szczegółowo

OCENA ŻYWIENIA MŁODZIEŻY DWÓCH TYPÓW SZKÓŁ LICEALNYCH Z AUGUSTOWA (WOJ. PODLASKIE) W OPARCIU O PODAŻ PODSTAWOWYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH

OCENA ŻYWIENIA MŁODZIEŻY DWÓCH TYPÓW SZKÓŁ LICEALNYCH Z AUGUSTOWA (WOJ. PODLASKIE) W OPARCIU O PODAŻ PODSTAWOWYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 332 336 Barbara Smorczewska-Czupryńska, Jolanta Ustymowicz-Farbiszewska, Ewa Granacka, Jan Karczewski OCENA ŻYWIENIA MŁODZIEŻY DWÓCH TYPÓW SZKÓŁ LICEALNYCH Z

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 240-244 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK DIETETYKI UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W BIAŁYMSTOKU

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK DIETETYKI UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W BIAŁYMSTOKU BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 699 703 Wioleta J. Charkiewicz, Renata Markiewicz, Maria H. Borawska OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK DIETETYKI UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W BIAŁYMSTOKU Zakład

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM

OCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM OCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM Elżbieta Karpińska*, Katarzyna Socha, Maria H. Borawska Zakład Bromatologii Uniwersytetu Medycznego

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola

SPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola 3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9

Bardziej szczegółowo

POZIOM SPOŻYCIA WYBRANYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GRUPIE STUDENTÓW FARMACJI I DIETETYKI UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W POZNANIU

POZIOM SPOŻYCIA WYBRANYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GRUPIE STUDENTÓW FARMACJI I DIETETYKI UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W POZNANIU BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 455 460 Izabela Bolesławska, Ilona Górna, Juliusz Przysławski POZIOM SPOŻYCIA WYBRANYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GRUPIE STUDENTÓW FARMACJI I DIETETYKI UNIWERSYTETU

Bardziej szczegółowo

GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie)

GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie) 1. Czym jest GDA? GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie) to wartości poziomu spożycia poszczególnych składników odżywczych w codziennej diecie zostały wyznaczone przez naukowców dla przeciętnego

Bardziej szczegółowo

WYBRANE NORMY ŻYWIENIA

WYBRANE NORMY ŻYWIENIA WYBRANE NORMY ŻYWIENIA DLA POPULACJI POLSKIEJ WEDŁUG INSTYTUTU ŻYWNOŚCI I ŻYWIENIA ENERGIA TAB. 1 NORMY NA ENERGIĘ DLA DZIECI I MŁODZIEŻY, USTALONE NA POZIOMIE ZAPOTRZEBOWANIA ENERGETYCZNEGO GRUPY (EER).

Bardziej szczegółowo

ANALIZA SPOŻYCIA WYBRANYCH MONO- I DWUCUKRÓW W GRUPIE MŁODYCH KOBIET

ANALIZA SPOŻYCIA WYBRANYCH MONO- I DWUCUKRÓW W GRUPIE MŁODYCH KOBIET BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 593 597 Joanna Myszkowska-Ryciak, Anna Harton, Danuta Gajewska ANALIZA SPOŻYCIA WYBRANYCH MONO- I DWUCUKRÓW W GRUPIE MŁODYCH KOBIET Katedra Dietetyki, Wydział

Bardziej szczegółowo

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW I ROKU AKADEMII ROLNICZEJ WE WROCŁAWIU

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW I ROKU AKADEMII ROLNICZEJ WE WROCŁAWIU ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 327-332 JOANNA WYKA, ALICJA ŻECHAŁKO-CZAJKOWSKA OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW I ROKU AKADEMII ROLNICZEJ WE WROCŁAWIU ASSESING THE FOOD INTAKE IN FIRST YEAR STUDENTS OF AGRICULTURAL

Bardziej szczegółowo

Zasady układania jadłospisów, obliczanie wartości odżywczej posiłku.

Zasady układania jadłospisów, obliczanie wartości odżywczej posiłku. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Brzesku Zasady układania jadłospisów, obliczanie wartości odżywczej posiłku. inż. Agnieszka Świątkowska Zgodnie z zaleceniami racjonalnego żywienia przyjęto,

Bardziej szczegółowo

WPŁYW SUPLEMENTACJI PREPARATAMI WITAMINOWO-MINERALNYMI NA CAŁKOWITE POBRANIE WAPNIA I MAGNEZU W GRUPIE STUDENTÓW LUBELSKICH UCZELNI

WPŁYW SUPLEMENTACJI PREPARATAMI WITAMINOWO-MINERALNYMI NA CAŁKOWITE POBRANIE WAPNIA I MAGNEZU W GRUPIE STUDENTÓW LUBELSKICH UCZELNI BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIII, 2010, 3, str. 287 292 Zbigniew Marzec, Wojciech Koch, Agnieszka Marzec WPŁYW SUPLEMENTACJI PREPARATAMI WITAMINOWO-MINERALNYMI NA CAŁKOWITE POBRANIE WAPNIA I MAGNEZU W GRUPIE

Bardziej szczegółowo

Rafał Ilow, Bożena Regulska-Ilow, Jadwiga Biernat, Alicja Kowalisko 1)

Rafał Ilow, Bożena Regulska-Ilow, Jadwiga Biernat, Alicja Kowalisko 1) BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XL, 2007, 3, str. 293 298 Rafał Ilow, Bożena Regulska-Ilow, Jadwiga Biernat, Alicja Kowalisko 1) OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA WYBRANYCH GRUP POPULACJI DOLNOŚLA SKIEJ 50-LATKOWIE Katedra

Bardziej szczegółowo

Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski

Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XL, 2007, 2, str. 131 135 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski JAKOŚCIOWA I ILOŚCIOWA OCENA ŻYWIENIA STUDENTÓW UCZELNI SPORTOWEJ Zakład Higieny i Epidemiologii

Bardziej szczegółowo

Sylabus z modułu. [24A] Dietetyka. Poznanie podstawowych składników zbilansowanej diety, określenie zasad zdrowego żywienia i odżywiania.

Sylabus z modułu. [24A] Dietetyka. Poznanie podstawowych składników zbilansowanej diety, określenie zasad zdrowego żywienia i odżywiania. Sylabus z modułu [24A] Dietetyka 1. Ogólne informacje o module Nazwa modułu DIETETYKA Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr Status

Bardziej szczegółowo

KARTA MODUŁU KSZTAŁCENIA Informacje ogólne PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA IM. WITELONA W LEGNICY WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU I KULTURZE FIZYCZNEJ

KARTA MODUŁU KSZTAŁCENIA Informacje ogólne PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA IM. WITELONA W LEGNICY WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU I KULTURZE FIZYCZNEJ KARTA MODUŁU KSZTAŁCENIA Informacje ogólne PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA IM. WITELONA W LEGNICY WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU I KULTURZE FIZYCZNEJ Kierunek studiów: Dietetyka Poziom : studia pierwszego stopnia

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW Z CUKRZYCĄ TYPU 2

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW Z CUKRZYCĄ TYPU 2 BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 1, str. 89 94 Katarzyna Cieloszczyk, Małgorzata E. Zujko, Anna Witkowska OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW Z CUKRZYCĄ TYPU 2 Zakład Technologii i Towaroznawstwa Żywności

Bardziej szczegółowo

OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH SPOŁECZNYCH CZ. III.

OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH SPOŁECZNYCH CZ. III. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 2, str. 117 122 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH

Bardziej szczegółowo

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie

Bardziej szczegółowo

STOPIEŃ REALIZACJI NORM ŻYWIENIOWYCH U KOBIET O RÓŻNEJ WARTOŚCI WSKAŹNIKA WAGOWO-WZROSTOWEGO

STOPIEŃ REALIZACJI NORM ŻYWIENIOWYCH U KOBIET O RÓŻNEJ WARTOŚCI WSKAŹNIKA WAGOWO-WZROSTOWEGO BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVI, 2013, 2, str. 171 177 Elżbieta Głodek, Marian Gil STOPIEŃ REALIZACJI NORM ŻYWIENIOWYCH U KOBIET O RÓŻNEJ WARTOŚCI WSKAŹNIKA WAGOWO-WZROSTOWEGO Katedra Przetwórstwa i Towaroznawstwa

Bardziej szczegółowo

ZAWARTOŚĆ ENERGII I WYBRANYCH SKŁADNIKÓW W RACJACH POKARMOWYCH PRZEDSZKOLI Z REJONU WARSZAWSKIEGO

ZAWARTOŚĆ ENERGII I WYBRANYCH SKŁADNIKÓW W RACJACH POKARMOWYCH PRZEDSZKOLI Z REJONU WARSZAWSKIEGO ROCZN. PZH 2011, 62, Nr 2, 181-185 ZAWARTOŚĆ ENERGII I WYBRANYCH SKŁADNIKÓW W RACJACH POKARMOWYCH PRZEDSZKOLI Z REJONU WARSZAWSKIEGO ENERGY AND SELECTED NUTRIENTS CONTENT IN PRE-SCHOOL CHILDREN DIET OF

Bardziej szczegółowo

OCENA POZIOMU SPOŻYCIA WYBRANYCH WITAMIN WŚRÓD MŁODZIEŻY AKADEMICKIEJ MIASTA POZNANIA NA TLE WYNIKÓW INNYCH BADAŃ

OCENA POZIOMU SPOŻYCIA WYBRANYCH WITAMIN WŚRÓD MŁODZIEŻY AKADEMICKIEJ MIASTA POZNANIA NA TLE WYNIKÓW INNYCH BADAŃ BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 4, str. 1183 1189 Juliusz Przysławski, Izabela Bolesławska, Anna Kaźmierczak OCENA POZIOMU SPOŻYCIA WYBRANYCH WITAMIN WŚRÓD MŁODZIEŻY AKADEMICKIEJ MIASTA POZNANIA NA

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOŻYCIA BIAŁKA W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO

OCENA SPOŻYCIA BIAŁKA W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 4, str. 1197 1201 Marian Gil, Elżbieta Głodek OCENA SPOŻYCIA BIAŁKA W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO Katedra Przetwórstwa i Towaroznawstwa

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 140 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 140 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 140 SECTIO D 2004 Katedra i Zakład Bromatologii Akademii Medycznej w Poznaniu Department of Food and Human Nutrition,

Bardziej szczegółowo

Składniki pokarmowe i ich rola w żywieniu

Składniki pokarmowe i ich rola w żywieniu WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: technik żywienia i usług gastronomicznych Przedmiot: Zasady żywienia Klasa 2. Ocena Nazwa

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W BIAŁYMSTOKU O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W BIAŁYMSTOKU O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA ROCZN. PZH 2011, 62, Nr 2, 187-192 OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W BIAŁYMSTOKU O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA ASSESSMENT OF DIETARY HABITS IN STUDENTS OF THE MEDICAL UNIVERSITY

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA LICEALISTÓW Z OLEŚNICY

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA LICEALISTÓW Z OLEŚNICY BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 598 603 Bożena Regulska-Ilow, Rafał Ilow, Dorota Sarzała-Kruk, Jadwiga Biernat OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA LICEALISTÓW Z OLEŚNICY Katedra i Zakład Bromatologii i

Bardziej szczegółowo

Sylabus przedmiotu: Data wydruku: Dla rocznika: 2015/2016. Kierunek: Opis przedmiotu. Dane podstawowe. Efekty i cele. Opis.

Sylabus przedmiotu: Data wydruku: Dla rocznika: 2015/2016. Kierunek: Opis przedmiotu. Dane podstawowe. Efekty i cele. Opis. Sylabus przedmiotu: Specjalność: Żywienie człowieka inżynieria produktów żywnościowych Data wydruku: 23.01.2016 Dla rocznika: 2015/2016 Kierunek: Wydział: Zarządzanie i inżynieria produkcji Inżynieryjno-Ekonomiczny

Bardziej szczegółowo

Robert Szczerbiński, Jan Karczewski 1), Andrzej Szpak 2), Zofia Karczewska 2)

Robert Szczerbiński, Jan Karczewski 1), Andrzej Szpak 2), Zofia Karczewska 2) BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XL, 2007, 3, str. 299 306 Robert Szczerbiński, Jan Karczewski 1), Andrzej Szpak 2), Zofia Karczewska 2) PODSTAWOWE SKŁADNIKI ODŻYWCZE RACJI POKARMOWYCH MŁODZIEŻY MIESZKAJA CEJ W

Bardziej szczegółowo

NORMY śywienia CZŁOWIEKA Normy Ŝywienia człowieka

NORMY śywienia CZŁOWIEKA Normy Ŝywienia człowieka NORMY śywienia CZŁOWIEKA Normy Ŝywienia człowieka to standardy określające takie ilości energii i składników odŝywczych, które zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, uznaje się za wystarczające dla zaspokojenia

Bardziej szczegółowo

"Program pilotażowy - Dieta Mamy".

Program pilotażowy - Dieta Mamy. "Program pilotażowy - Dieta Mamy". Dnia 1.10.2019 r Szpital Powiatowy im.t.malińskiego w Śremie podjął współpracę z programem pilotażowym Standard szpitalnego żywienia kobiet w ciąży i w okresie poporodowym-dieta

Bardziej szczegółowo

SPOSÓB ŻYWIENIA A INSULINOOPORNOŚĆ W GRUPIE KOBIET OTYŁYCH PO MENOPAUZIE Z DYSLIPIDEMIĄ

SPOSÓB ŻYWIENIA A INSULINOOPORNOŚĆ W GRUPIE KOBIET OTYŁYCH PO MENOPAUZIE Z DYSLIPIDEMIĄ BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 277-283 Bogna Grygiel-Górniak 1), Juliusz Przysławski 1), Marta Stelmach-Mardas 1), Maria Mosor 2), Jerzy Nowak 2) SPOSÓB ŻYWIENIA A INSULINOOPORNOŚĆ W GRUPIE

Bardziej szczegółowo

Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe

Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych

Bardziej szczegółowo

ZAWARTOŚĆ WITAMIN ROZPUSZCZALNYCH W TŁUSZCZACH W DZIENNEJ RACJI POKARMOWEJ OSÓB Z NYSY I OKOLIC

ZAWARTOŚĆ WITAMIN ROZPUSZCZALNYCH W TŁUSZCZACH W DZIENNEJ RACJI POKARMOWEJ OSÓB Z NYSY I OKOLIC BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 692 698 Elżbieta Grochowska-Niedworok 1, Marta Misiarz 1, Joanna Wyka 1,2, Ewa Malczyk 1,Beata Całyniuk 1, Aleksandra Mamala 1 ZAWARTOŚĆ WITAMIN ROZPUSZCZALNYCH

Bardziej szczegółowo

WPŁYW NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH I SUPLEMENTÓWI DIETY NA SPOŻYCIE WITAMINY C

WPŁYW NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH I SUPLEMENTÓWI DIETY NA SPOŻYCIE WITAMINY C BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 754 758 Katarzyna Mystkowska 1, Renata Markiewicz-Żukowska, Elżbieta Karpińska, Anna Puścion 1, Maria H. Borawska WPŁYW NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH I SUPLEMENTÓWI DIETY

Bardziej szczegółowo

Żywność, żywienie, zdrowie

Żywność, żywienie, zdrowie Żywność, żywienie, zdrowie est modus in rebus Roman Cichon CM UMK 2013 ŻYWNOŚĆ BEZPIECZNA pod względem higienicznym, UMOŻLIWIAJĄCA dostarczanie potrzebnych składników odżywczych, UMOŻLIWIAJĄCA prawidłowe

Bardziej szczegółowo

Korzyści z wegetarianizmu

Korzyści z wegetarianizmu Korzyści z wegetarianizmu QQ QQ Wegetarianizm a choroby cywilizacyjne Przemiana lipidowa ustroju Lipidy (tłuszcze) dostarczają z 1 grama 9 kcal. Są naturalną formą gromadzenia zapasów energii magazynowanej

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty

Bardziej szczegółowo

Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów

Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Część II Omówienie poszczególnych składników odżywczych Nutritional guidelines for healthy children aged 1 3 years Polish

Bardziej szczegółowo

W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?

W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia

Bardziej szczegółowo

OCENA WARTOŚCI ODŻYWCZEJ ZESTAWÓW OBIADOWYCH PRZYGOTOWANYCH W STOŁÓWCE AKADEMICKIEJ

OCENA WARTOŚCI ODŻYWCZEJ ZESTAWÓW OBIADOWYCH PRZYGOTOWANYCH W STOŁÓWCE AKADEMICKIEJ ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2009, 4 (65), 259 263 MARIA DYMKOWSKA-MALESA 1, ALDONA BAĆ 1, AGNIESZKA PLAWGO 2, KAZIMIERA ZGÓRSKA 2 OCENA WARTOŚCI ODŻYWCZEJ ZESTAWÓW OBIADOWYCH PRZYGOTOWANYCH W

Bardziej szczegółowo

8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185

8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185 SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Edyta Balejko Przedmiot: Żywienie człowieka Ćwiczenie nr 5 Temat: Wskaźniki oceny wartości odżywczej białek

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie sposobu znakowania żywności wartością odżywczą 2)

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie sposobu znakowania żywności wartością odżywczą 2) Dz.U.07.137.967 2010.01.22 zm. Dz.U.2010.9.63 1 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie sposobu znakowania żywności wartością odżywczą 2) (Dz. U. z dnia 31 lipca 2007 r.) Na

Bardziej szczegółowo

Diety wegetariańskie. Klinika Pediatrii IP CZD, Carolina Medical Center

Diety wegetariańskie. Klinika Pediatrii IP CZD, Carolina Medical Center Diety wegetariańskie Małgorzata Desmond Klinika Pediatrii IP CZD, Carolina Medical Center Białko Spożycie białka g bia ałka/kg mas sy ciała Białko zwierzęce Białko roślinne Zalecane spożycie białka dla

Bardziej szczegółowo

SKŁADNIKI REGULACYJNE RACJI POKARMOWYCH MŁODZIEŻY MIESZKAJĄCEJ W INTERNATACH NA TERENIE POWIATU SOKÓLSKIEGO

SKŁADNIKI REGULACYJNE RACJI POKARMOWYCH MŁODZIEŻY MIESZKAJĄCEJ W INTERNATACH NA TERENIE POWIATU SOKÓLSKIEGO BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIII, 2010, 3, str. 293 299 Robert Szczerbiński, Renata Markiewicz-Żukowska 1), Jan Karczewski 2) SKŁADNIKI REGULACYJNE RACJI POKARMOWYCH MŁODZIEŻY MIESZKAJĄCEJ W INTERNATACH NA

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2 KARTA KURSU Nazwa Podstawy zdrowego żywienia Nazwa w j. ang. Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Mgr inż. Ewelina Trojanowska Zespół dydaktyczny Mgr inż. Ewelina Trojanowska Opis kursu (cele kształcenia)

Bardziej szczegółowo

ZASPOKOJENIE POTRZEB ŻYWIENIOWYCH W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH REPREZENTUJĄCYCH RÓŻNE FAZY CYKLU ROZWOJU RODZINY

ZASPOKOJENIE POTRZEB ŻYWIENIOWYCH W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH REPREZENTUJĄCYCH RÓŻNE FAZY CYKLU ROZWOJU RODZINY ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 363-370 MARLENA PIEKUT, JUSTYNA ZWIERZYK ZASPOKOJENIE POTRZEB ŻYWIENIOWYCH W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH REPREZENTUJĄCYCH RÓŻNE FAZY CYKLU ROZWOJU RODZINY FULFILLING NUTRITION NEEDS

Bardziej szczegółowo

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Podstawy dietetyki KOD WF/II/st/19

KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Podstawy dietetyki KOD WF/II/st/19 KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Podstawy dietetyki KOD WF/II/st/19 2. KIERUNEK: Wychowanie fizyczne 3. POZIOM STUDIÓW 1 : II stopień studia stacjonarne 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: II rok/iii semestr

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET W OKRESIE OKOŁOMENOPAUZALNYM W ASPEKCIE ZAGROŻENIA CHOROBAMI CYWILIZACYJNYMI SPOŻYCIE WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET W OKRESIE OKOŁOMENOPAUZALNYM W ASPEKCIE ZAGROŻENIA CHOROBAMI CYWILIZACYJNYMI SPOŻYCIE WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2007, 6 (55), 359 368 MONIKA BRONKOWSKA, BEATA SADOWSKA OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET W OKRESIE OKOŁOMENOPAUZALNYM W ASPEKCIE ZAGROŻENIA CHOROBAMI CYWILIZACYJNYMI SPOŻYCIE

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Anna Sobczak-Czynsz Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka (ZBiJŻ) Ćwiczenie nr

Bardziej szczegółowo

Kwasy tłuszczowe nasycone, a choroba układu krążenia

Kwasy tłuszczowe nasycone, a choroba układu krążenia Kwasy tłuszczowe nasycone, a choroba układu krążenia Broszura informacyjna IDF (Factsheet) kwiecień 2016 Uwaga krajowa: tłumaczenie na język polski zostało sfinansowane ze środków FUNDUSZU PROMOCJI MLEKA

Bardziej szczegółowo

PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW

PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOŻYCIA NIEKTÓRYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH Z RACJAMI POKARMOWYMI STUDENTÓW LUBELSKICH UCZELNI

OCENA SPOŻYCIA NIEKTÓRYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH Z RACJAMI POKARMOWYMI STUDENTÓW LUBELSKICH UCZELNI BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 604 609 Zbigniew Marzec, Wojciech Koch, Agnieszka Marzec OCENA SPOŻYCIA NIEKTÓRYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH Z RACJAMI POKARMOWYMI STUDENTÓW LUBELSKICH UCZELNI Katedra

Bardziej szczegółowo

ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka

ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka TALERZ CZY PIRAMIDA? Przedstawione w modelach zdrowego żywienia zalecenia żywieniowe to sugestie ogólne,

Bardziej szczegółowo

Wydział Lekarski, Zakład Higieny i Dietetyki UJCM. Zakład Higieny i Dietetyki. Podstawy żywienia człowieka

Wydział Lekarski, Zakład Higieny i Dietetyki UJCM. Zakład Higieny i Dietetyki. Podstawy żywienia człowieka Załącznik nr 4 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Sylabus modułu kształcenia na studiach wyższych Nazwa Wydziału Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa modułu kształcenia Wydział Lekarski,

Bardziej szczegółowo

CHARAKTERYSTYKA TŁUSZCZÓW WYSTĘPUJĄCYCH W WYBRANYCH BATONACH ZBOŻOWYCH

CHARAKTERYSTYKA TŁUSZCZÓW WYSTĘPUJĄCYCH W WYBRANYCH BATONACH ZBOŻOWYCH BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 408 413 Dorota Derewiaka, Justyna Górska CHARAKTERYSTYKA TŁUSZCZÓW WYSTĘPUJĄCYCH W WYBRANYCH BATONACH ZBOŻOWYCH Katedra Mikrobiologii, Biotechnologii i Oceny

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO Rocz Panstw Zakl Hig 2012, 63, Nr 3, 313-318 OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO EVALUATION OF THE NUTRITION MODEL IN STUDENTS OF UNIVERSITY IN RZESZOW Elżbieta Głodek, Marian Gil

Bardziej szczegółowo

dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć?

dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć? dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć? Do prawidłowego rozwoju, dobrego stanu zdrowia, odpowiedniej sprawności fizycznej i umysłowej powinnyśmy codziennie spożywać określoną

Bardziej szczegółowo

ZMIANY ODŻYWIANIA SIĘ KOBIET W CZASIE CIĄŻY

ZMIANY ODŻYWIANIA SIĘ KOBIET W CZASIE CIĄŻY Agnieszka Palka, Kamil Rzeźnikowski Akademia Morska w Gdyni ZMIANY ODŻYWIANIA SIĘ KOBIET W CZASIE CIĄŻY Dieta kobiety ciężarnej jest istotnym czynnikiem wpływającym na zdrowie zarówno matki, jak i dziecka.

Bardziej szczegółowo

MODELOWANIE PARAMETRÓW JAKOŚCIOWYCH BIOŻYWNOŚCI POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO. dr hab. Piotr Wójcik. Instytut Zootechniki PIB

MODELOWANIE PARAMETRÓW JAKOŚCIOWYCH BIOŻYWNOŚCI POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO. dr hab. Piotr Wójcik. Instytut Zootechniki PIB MODELOWANIE PARAMETRÓW JAKOŚCIOWYCH BIOŻYWNOŚCI POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO dr hab. Piotr Wójcik Instytut Zootechniki PIB Obecne choroby cywilizacyjne jak zawał serca, czy nowotwory są w większości wywołane

Bardziej szczegółowo

ROLA SUPLEMENTACJI W UZUPEŁNIANIU NIEDOBORÓW WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE POLAKÓW, OBJĘTYCH BADANIEM WOBASZ**

ROLA SUPLEMENTACJI W UZUPEŁNIANIU NIEDOBORÓW WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE POLAKÓW, OBJĘTYCH BADANIEM WOBASZ** BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 28, 3, str. 34 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz* ROLA SUPLEMENTACJI W UZUPEŁNIANIU NIEDOBORÓW WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE POLAKÓW, OBJĘTYCH BADANIEM WOBASZ**

Bardziej szczegółowo

Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie?

Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Dorota Szostak-Węgierek Zakład Dietetyki Klinicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny Zalecenia dla osób dorosłych, które mogą odnieść korzyść z

Bardziej szczegółowo

WPŁYW WYBRANYCH CZYNNIKÓW NA ZAKUP I STOSOWANIE PRZEZ OSOBY STARSZE WITAMINOWO-MINERALNYCH SUPLEMENTÓW DIETY

WPŁYW WYBRANYCH CZYNNIKÓW NA ZAKUP I STOSOWANIE PRZEZ OSOBY STARSZE WITAMINOWO-MINERALNYCH SUPLEMENTÓW DIETY ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2009, 4 (65), 271 277 AGNIESZKA SARAN, GRAŻYNA DUDA 1 WPŁYW WYBRANYCH CZYNNIKÓW NA ZAKUP I STOSOWANIE PRZEZ OSOBY STARSZE WITAMINOWO-MINERALNYCH SUPLEMENTÓW DIETY Streszczenie

Bardziej szczegółowo

WARTOŚĆ ODŻYWCZA DIETY KOBIET W WIEKU ROZRODCZYM ZAMIESZKAŁYCH NA TERENIE POLSKI

WARTOŚĆ ODŻYWCZA DIETY KOBIET W WIEKU ROZRODCZYM ZAMIESZKAŁYCH NA TERENIE POLSKI BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 252-256 Anna Waśkiewicz, Elżbieta Sygnowska WARTOŚĆ ODŻYWCZA DIETY KOBIET W WIEKU ROZRODCZYM ZAMIESZKAŁYCH NA TERENIE POLSKI Zakład Epidemiologii, Prewencji

Bardziej szczegółowo

OCENA POBRANIA WAPNIA, MAGNEZU, SODU I POTASU Z CAŁODZIENNYMI RACJAMI POKARMOWYMI STUDENTÓW Z UWZGLĘDNIENIEM SUPLEMENTACJI.

OCENA POBRANIA WAPNIA, MAGNEZU, SODU I POTASU Z CAŁODZIENNYMI RACJAMI POKARMOWYMI STUDENTÓW Z UWZGLĘDNIENIEM SUPLEMENTACJI. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 212, 3, str. 28 284 Zbigniew Marzec, Agnieszka Marzec, Lucyna Wyszogrodzka-Koma, Aleksandra Buczek OCENA POBRANIA WAPNIA, MAGNEZU, SODU I POTASU Z CAŁODZIENNYMI RACJAMI POKARMOWYMI

Bardziej szczegółowo

Hipercholesterolemia i jej żywieniowe uwarunkowania w grupie otyłych kobiet po menopauzie z różnym stopniem otyłości

Hipercholesterolemia i jej żywieniowe uwarunkowania w grupie otyłych kobiet po menopauzie z różnym stopniem otyłości Przysławski Probl Hig Epidemiol J i wsp. Hipercholesterolemia 2011, 92(3): 545-549 i jej żywieniowe uwarunkowania w grupie otyłych kobiet po menopauzie... 545 Hipercholesterolemia i jej żywieniowe uwarunkowania

Bardziej szczegółowo

Żywieniowe czynniki ryzyka aterogenezy w grupie otyłych kobiet po menopauzie z hipercholesterolemią

Żywieniowe czynniki ryzyka aterogenezy w grupie otyłych kobiet po menopauzie z hipercholesterolemią Grygiel-Górniak Probl Artykuły Hig Epidemiol oryginalne B i wsp. 2010, Żywieniowe 91(4): / original 537-543 czynniki papers ryzyka aterogenezy w grupie otyłych kobiet po menopauzie... 537 Żywieniowe czynniki

Bardziej szczegółowo

WARTOŚĆ ODŻYWCZA CAŁODZIENNYCH RACJI POKARMOWYCH STUDENTEK UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO O RÓŻNYM POZIOMIE WARTOŚCI ENERGETYCZNEJ

WARTOŚĆ ODŻYWCZA CAŁODZIENNYCH RACJI POKARMOWYCH STUDENTEK UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO O RÓŻNYM POZIOMIE WARTOŚCI ENERGETYCZNEJ BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 4, str. 1202 1209 Elżbieta Głodek, Marian Gil WARTOŚĆ ODŻYWCZA CAŁODZIENNYCH RACJI POKARMOWYCH STUDENTEK UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO O RÓŻNYM POZIOMIE WARTOŚCI ENERGETYCZNEJ

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia stanu odżywienia dzieci kończących szkołę podstawową w Łodzi a jakość kości ocena spożycia energii i wybranych składników pokarmowych

Zaburzenia stanu odżywienia dzieci kończących szkołę podstawową w Łodzi a jakość kości ocena spożycia energii i wybranych składników pokarmowych 652 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 652-656 Zaburzenia stanu odżywienia dzieci kończących szkołę podstawową w Łodzi a jakość kości ocena spożycia energii i wybranych składników pokarmowych Disorders of

Bardziej szczegółowo

Fizjologia żywienia człowieka

Fizjologia żywienia człowieka Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Sylabus Przedmiotu Fizjologia żywienia człowieka Wydział Kierunek Specjalność Kod przedmiotu Wydział Lekarski I Dietetyka - Wydział Lekarski I

Bardziej szczegółowo

NORMY ŻYWIENIA INSTYTUTU ŻYWNOSCI I ŻYWIENIA W WARSZAWIE

NORMY ŻYWIENIA INSTYTUTU ŻYWNOSCI I ŻYWIENIA W WARSZAWIE Załącznik nr 6 do SIWZ Znak sprawy: 13/IK/13pn/07 NORMY ŻYWIENIA INSTYTUTU ŻYWNOSCI I ŻYWIENIA W WARSZAWIE źródło: www.izz.waw.pl/wwzz/normy.html I. ENERGIA Tabela 1. Normy na energię dla niemowląt i dzieci

Bardziej szczegółowo

ANALIZA ZMIAN W PROFILU SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GOTOWEJ ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI

ANALIZA ZMIAN W PROFILU SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GOTOWEJ ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 711 717 Halina Weker 1, 3, Małgorzata Więch 1, Marta Barańska 2, Hanna Wilska 3 ANALIZA ZMIAN W PROFILU SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GOTOWEJ ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ

Bardziej szczegółowo

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi

Bardziej szczegółowo

Znakowania Wartością Odżywczą GDA

Znakowania Wartością Odżywczą GDA Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA Państwowa Inspekcja Sanitarna Polska Federacja Producentów Żywności Warszawa, 19.09.2007 Znakowanie, a strategia walki z nadwagą i otyłością

Bardziej szczegółowo

SPOSÓB ŻYWIENIA WYBRANEJ GRUPY MŁODYCH KOBIET W ASPEKCIE PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA

SPOSÓB ŻYWIENIA WYBRANEJ GRUPY MŁODYCH KOBIET W ASPEKCIE PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 6, 3, str. 479 484 Anna Harton, Joanna Myszkowska-Ryciak, Danuta Gajewska SPOSÓB ŻYWIENIA WYBRANEJ GRUPY MŁODYCH KOBIET W ASPEKCIE PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA Katedra

Bardziej szczegółowo

Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi informuje iż,

Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi informuje iż, Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi informuje iż, Główny Inspektorat Sanitarny i Stowarzyszenie Polska Federacja Producentów

Bardziej szczegółowo

Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla osób chorych na cukrzycę proponowanych przez firmę Bayer w Polsce

Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla osób chorych na cukrzycę proponowanych przez firmę Bayer w Polsce Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla osób chorych na cukrzycę proponowanych przez firmę Bayer w Polsce Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa nr 2, 40-47 2009

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA MŁODZIEŻY GIMNAZJALNEJ MIASTA BIAŁEGOSTOKU O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA MŁODZIEŻY GIMNAZJALNEJ MIASTA BIAŁEGOSTOKU O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Rocz Panstw Zakl Hig 2012, 63, Nr 4, 469-475 OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA MŁODZIEŻY GIMNAZJALNEJ MIASTA BIAŁEGOSTOKU O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA ASSESSMENT OF DIETARY INTAKE OF LOWER SECONDARY SCHOOL

Bardziej szczegółowo

Kinga Janik-Koncewicz

Kinga Janik-Koncewicz Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych

Bardziej szczegółowo

WIEDZA ŻYWIENIOWA RODZICÓW DZIECI PRZEDSZKOLNYCH Z NOWEGO SĄCZA I OKOLIC. 4. ROLA SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH I BILANSOWANIE DIETY

WIEDZA ŻYWIENIOWA RODZICÓW DZIECI PRZEDSZKOLNYCH Z NOWEGO SĄCZA I OKOLIC. 4. ROLA SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH I BILANSOWANIE DIETY ROCZN. PZH 2010, 61, Nr 4, 379-383 WIEDZA ŻYWIENIOWA RODZICÓW DZIECI PRZEDSZKOLNYCH Z NOWEGO SĄCZA I OKOLIC. 4. ROLA SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH I BILANSOWANIE DIETY NUTRITIONAL KNOWLEDGE OF PARENTS OF PRESCHOOL

Bardziej szczegółowo

KATARZYNA PYSZ-IZDEBSKA, TERESA LESZCZYŃSKA, ANETA KOPEĆ, ESTERA NOWACKA, BARBARA BUGAJ

KATARZYNA PYSZ-IZDEBSKA, TERESA LESZCZYŃSKA, ANETA KOPEĆ, ESTERA NOWACKA, BARBARA BUGAJ ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2010, 6 (73), 239 254 KATARZYNA PYSZ-IZDEBSKA, TERESA LESZCZYŃSKA, ANETA KOPEĆ, ESTERA NOWACKA, BARBARA BUGAJ POKRYCIE ZAPOTRZEBOWANIA NA ENERGIĘ I WYBRANE SKŁADNIKI

Bardziej szczegółowo

Składniki pokarmowe i ich rola w żywieniu

Składniki pokarmowe i ich rola w żywieniu WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: kucharz Przedmiot: Zasady żywienia Klasa 1. Ocena Nazwa działu / wymagania Znaczenie nauki

Bardziej szczegółowo

Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla chorych z cukrzycą proponowanych przez firmę Novo Nordisk w Polsce

Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla chorych z cukrzycą proponowanych przez firmę Novo Nordisk w Polsce Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla chorych z cukrzycą proponowanych przez firmę Novo Nordisk w Polsce Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa nr 2, 48-53 2009

Bardziej szczegółowo

PORADNICTWO DIETETYCZNE Wykład 2

PORADNICTWO DIETETYCZNE Wykład 2 PORADNICTWO DIETETYCZNE Wykład 2 Funkcje żywności Społeczne aspekty zaburzeń żywieniowych na przykładzie głodu pozornego, utajonego i otyłości Standardy postępowania dietetycznego z pacjentem otyłym Prowadzący:

Bardziej szczegółowo