Lidia Cierpiałkowska, Michał Ziarko. Psychologia uzależnień alkoholizm

Transkrypt

1

2 Lidia Cierpiałkowska, Michał Ziarko Psychologia uzależnień alkoholizm

3 Wydawcy: Iwona Zarzycka, Bożenna Żółtowska Redaktor: Andrzej Ruchałowski, Iwona Zarzycka Korekta: Danuta Rzeszewska-Kowalik Opracowanie typograficzne serii: Marek Stańczyk Projekt okładki i stron tytułowych: Janusz Fajto Fotografia na okładce: archiwum Autorów Indeks osób: Zdzisława Ziembińska ISBN: Copyright by Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Warszawa 2010 Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Spółka z o.o. Grupa Kapitałowa WSiP S.A Warszawa, ul. J. Pankiewicza 3 Wydanie pierwsze Arkuszy drukarskich: 30,5 Skład i łamanie: Jolanta Szaniawska Druk i oprawa: Poznańskie Zakłady Graficzne S.A.

4 Spis treści Wstęp 13 Co to jest i czym się zajmuje psychologia uzależnień od środków psychoaktywnych? 13 Rozdział 1 Efekty krótkotrwałego i długotrwałego działania alkoholu na organizm człowieka 19 Lidia Cierpiałkowska 1.1. Wprowadzenie Efekty krótkotrwałego działania alkoholu na organizm człowieka Metabolizm alkoholu etylowego Różnice indywidualne i płciowe w przebiegu metabolizmu Konsekwencje upicia się dwufazowe działanie alkoholu Powikłane i patologiczne upicie się Zdrowotne, fizyczne i somatyczne skutki długotrwałego picia alkoholu Choroby układów pokarmowego i dokrewnego Choroby sercowo-naczyniowe i choroby płuc Zaburzenia układu endokrynnego i funkcji seksualnych Psychiczne i społeczne skutki przewlekłego picia alkoholu Zaburzenia psychotyczne ostre i rezydualne Zaburzenia nastroju i zespół stresu pourazowego Dysfunkcje procesów poznawczych i zespoły otępienne Negatywne skutki społeczne Podsumowanie 59

5 Rozdział 2 Szkodliwe używanie i uzależnienie od alkoholu 60 Lidia Cierpiałkowska 2.1. Wprowadzenie Kryteria klasyfikacji zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu Alkoholizm jako dynamicznie rozwijająca się choroba Alkoholizm jako choroba przewlekła Zespół narkomanicznego uzależnienia alkoholowego Zaburzenia związane z używaniem alkoholu w klasyfikacji DSM i ICD Szkodliwe picie i nadużywanie alkoholu Uzależnienie od alkoholu Zespół abstynencyjny Typologie alkoholizmu Płeć i wiek a zaburzenia związane z używaniem alkoholu Ryzyko zaburzeń u kobiet Okres adolescencji i wczesnej dorosłości Ryzyko zaburzeń w okresie późnej dorosłości Diagnoza kliniczna zaburzeń spodowanych używaniem alkoholu Diagnoza różnicowa i narzędzia badawcze Diagnoza strukturalna i genetyczna Podsumowanie 111 Rozdział 3 Modele genetyczne i koncepcje psychologiczne zaburzeń związanych z używaniem alkoholu 113 Lidia Cierpiałkowska 3.1. Wprowadzenie Koncepcje psychologiczne i modele empiryczne Modele genetyki behawioralnej i molekularnej Badania nad bliźniętami i osobami spokrewnionymi 119

6 Metoda adopcyjna Geny zwiększające ryzyko i ochraniające Czynniki pośredniczące w dziedziczeniu Alkohol jako środek uzależniający modele zwierzęce Mechanizmy uczenia się popędów Układ nagrody model sensytyzacji zachęty Model procesów przeciwstawnych i allostazy Koncepcje i modele psychologiczne Behawiorystyczna koncepcja redukcji napięcia i tłumienia odpowiedzi na stres Koncepcje poznawcze i behawioralno-poznawcze Modele procesualne i strukturalne oczekiwań Teoria społecznego uczenia się Psychoanaliza i psychologia osobowości Wieloczynnikowe modele integracyjne Modele podatności i stresu Podsumowanie 185 Rozdział 4 Rodzina i małżeństwo z problemem alkoholowym podejścia interakcyjne i systemowe 187 Lidia Cierpiałkowska 4.1. Wprowadzenie Wczesne modele funkcjonowania rodzin alkoholików Psychologiczne modele interakcyjne Koncepcje behawioralno-poznawcze Gry małżeńskie w ujęciu analizy transakcyjnej Psychodynamiczne koncepcje koluzji małżeńskich Koncepcje i modele współuzależnienia Status pojęcia współuzależnienie od przejawów do genezy Koalkoholizm jako przejaw procesu nałogowego Współuzależnienie jako zaburzenie osobowości Współuzależnienie jako reakcja na stres Weryfikacja empiryczna modeli współuzależnienia 226

7 4.5. Alkoholowy system rodzinny w koncepcjach systemowo-strukturalnych Alkoholowy system rodzinny w cyklu życia Alkoholowy system rodzinny: reguły homeostazy i zmienności Role w alkoholowym systemie rodzinnym Modele transgeneracyjności: wielopokoleniowe rodziny alkoholowe Podsumowanie 252 Rozdział 5 Funkcjonowania dzieci alkoholików psychospołeczne źródła deficytów i zasobów 253 Lidia Cierpiałkowska 5.1. Wprowadzenie Rodzina alkoholików: niespecyficzne i specyficzne wyznaczniki funkcji rodzicielskich Obraz kliniczny funkcjonowania dzieci alkoholików Dziecko we wczesnym okresie rozwoju w rodzinie alkoholowej Funkcjonowanie dzieci w okresie adolescencji i wczesnej dorosłości Role rodzinne a ograniczenia rozwoju potencjalnych możliwości dzieci Zdrowie i zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży w świetle wyników badań Zdrowie i typy zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży Alkoholowy zespół płodowy Rezultaty porównań międzygrupowych: dzieci alkoholików i niealkoholików Rezultaty porównań wewnątrzgrupowych: modele psychopatologii rozwojowej Zasoby i możliwości rozwoju dzieci alkoholików Podsumowanie 288

8 Rozdział 6 Modele i programy terapii jednostki i rodziny z zaburzeniami spowodowanymi używaniem alkoholu 289 Lidia Cierpiałkowska 6.1. Wprowadzenie Modele alkoholizmu a koncepcje leczenia alkoholików Wczesne modele behawiorystyczne Model Minnesota Współczesne programy i modele terapii alkoholików proces i struktura Proces zmiany a motywacja do leczenia Współczesne modele poznawczo-behawioralne Model terapii integracyjnej Terapie zapobiegania nawrotom Modele pomocy dla członków rodziny alkoholika Programy i modele pomocy osobom współuzależnionym Pomoc psychologiczna dzieciom Programy pomocy dla rodziny Założenia i cele ruchu anonimowych alkoholików Grupy Anonimowych Alkoholików Grupy rodzinne Al-Anon Dzieci w grupach Al-Ateen Podsumowanie 350 Rozdział 7 Profilaktyka. Podstawowe zagadnienia 352 Michał Ziarko 7.1. Wprowadzenie Profilaktyka w cyklu życia człowieka Zakres znaczeniowy pojęcia profilaktyka Profilaktyka a inne oddziaływania z nią związane 361

9 Profilaktyka a promocja zdrowia Profilaktyka a wychowanie Rodzaje działań profilaktycznych Działania profilaktyczne a faza rozwoju zaburzenia Działania profilaktyczne a kontekst społeczny Teorie w profilaktyce Posumowanie 373 Rozdział 8 Etapy konstruowania programu profilaktycznego 374 Michał Ziarko 8.1 Wprowadzenie Ogólny schemat tworzenia programu profilaktycznego Faza przygotowawcza programu działania orientacyjne Obraz spożycia alkoholu Przyczyny sięgania po alkohol przez młodzież Czynniki ryzyka związane z używaniem alkoholu w okresie dzieciństwa i adolescencji Czynniki chroniące Charakterystyka zasobów i deficytów w środowisku realizacji programu Identyfikacja mechanizmu spożywania alkoholu przez młodzież jako efekt diagnozy Warunki efektywności diagnozy Faza przygotowawcza programu działania ideacyjne i decyzyjne Formułowanie celów działań profilaktycznych Projektowanie działań w ramach programu profilaktycznego Faza realizacji programu Działania organizacyjne Działania realizacyjne strategie w profilaktyce 405

10 8.6. Faza ewaluacyjno-korektywna programu Pojęcie ewaluacji Miejsce ewaluacji w programie profilaktycznym Czynniki wpływające na trafność ewaluacji Czynniki decydujące o skuteczności programów profilaktycznych Standardy jakości programów profilaktycznych Podsumowanie 426 Bibliografia 427 Indeks osób 462 Indeks rzeczowy 472 Wykaz ramek 482 Wykaz rysunków 484 Wykaz tabel 487

11 Wstęp Co to jest i czym się zajmuje psychologia uzależnień od środków psychoaktywnych? Uzależnienia od substancji psychoaktywnych, od pewnych form aktywności występujących w codziennym życiu jednostki są przedmiotem zainteresowania teoretycznego i badawczego wielu dziedzin naukowych, takich jak: medycyna, socjologia, ekonomia, pedagogika czy psychologia społeczna. To zainteresowanie wielu dyscyplin zajmujących się funkcjonowaniem człowieka wynika z negatywnych konsekwencji zdrowotnych, społecznych czy ekonomicznych, jakie niosą za sobą różne uzależnienia i towarzyszące im zjawiska w rodzinie, pracy czy środowisku społecznym. Społeczeństwa wielu krajów domagają się bardziej radykalnych i skutecznych rozwiązań, które zmniejszałyby negatywne skutki już istniejących uzależnień i chroniły następne pokolenia przed działaniem szerokiego spektrum czynników ryzyka ich wystąpienia. Ważne miejsce pośród tych wszystkich dyscyplin naukowych zajmuje psychologia uzależnień, którą uznajemy za subdyscyplinę psychologii klinicznej. Psychologia kliniczna to nauka zajmująca się nie tylko opisem przejawów zaburzeń psychicznych, ale przede wszystkim wyjaśnianiem psychologicznych uwarunkowań tych zaburzeń oraz ich prewencją i leczeniem za pomocą psychologicznych metod oddziaływania zwanych psychoterapią. Dla wyjaśnienia psychologicznych uwarunkowań zdrowia lub zaburzeń psychicznych stosuje się założenia czterech podstawowych ujęć natury człowieka w psychologii, tj. psychoanalizę, podejście behawioralno-poznawcze, szkołę humanistyczno-egzystencjalną i systemowe teorie terapii rodzin. Na tle tak zdefiniowanego przedmiotu zainteresowań psychologii klinicznej powstaje pytanie: jakie szczegółowe cele i zadania powinny być realizowane przez dziedzinę badań naukowych, zwaną psychologią uzależnień? Pytanie to wydaje się jeszcze ważniejsze w obliczu zachodzących w ostatnich latach przemian w rozumieniu i w wyjaśnianiu natury i mechanizmów powstawania uzależnienia i współuzależnienia. Celem podręcznika jest przedstawienie współczesnych koncepcji i wyników badań empirycznych nad naturą, genezą i mechanizmem powstania uzależnienia i współuzależnienia, prezentacja najbardziej efektywnych programów terapeutycznych dla alkoholików i członków ich rodzin (zarówno dorosłych, jak i dzieci), a także ukazanie założeń i sposobów realizacji programów profilaktycznych stosowanych w różnych okresach cyklu życia jednostki. W ostatnim

12 Wstęp dziesięcioleciu przeprowadzono wiele interesujących empirycznych weryfikacji już istniejących koncepcji typów uzależnień (od alkoholu i od innych substancji psychoaktywnych); na tle ogólnych założeń psychopatologii rozwojowej opracowano wieloczynnikowe modele genezy i mechanizmów ryzyka powstawania uzależnień na różnych etapach życia jednostki; udoskonalono i zastosowano bardziej zaawansowane narzędzia analizy statystycznej, które pozwoliły na wnikliwsze porównania i zestawienia wyników badań prospektywnych i retrospektywnych. Analiza literatury na temat psychologii uzależnień pozwala stwierdzić, że najpoważniejsze analizy teoretyczne i badania empiryczne przeprowadzono nad alkoholizmem i alkoholikami. To skłoniło nas do napisania podręcznika z psychologii alkoholizmu. Niektóre z badań nad uzależnieniem od alkoholu znacznie później z dobrym skutkiem przeprowadzono na osobach uzależnionych od kokainy czy heroiny. Psychologia alkoholizmu jako subdyscyplina psychologii klinicznej nie tylko wykorzystuje w praktyce klinicznej wiedzę psychologiczną pochodzącą z różnych paradygmatów poradnictwa i terapii psychologicznej, ale jednocześnie tworzy coraz bardziej złożone koncepcje genezy i mechanizmów kształtowania się uzależnień oraz towarzyszących im zjawisk, które występują w rodzinie i u osób pozostających w bliskich związkach z uzależnionymi. W ramach tej subdyscypliny konstruuje się także coraz bardziej złożone projekty badawcze, a uzyskane na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych rezultaty, pozwalają na sprawdzenie wielu ważnych hipotez wzbogacających koncepcje natury człowieka, jego rozwoju i powstania zaburzeń psychicznych. Podstawowe zadania psychologii alkoholizmu koncentrują się na następujących kwestiach: 1) charakterystyka obrazu klinicznego szerokiego spektrum zaburzeń związanych z używaniem alkoholu, szczególnie definiowanie istoty uzależnienia psychicznego (na tle uzależnienia fizycznego) oraz współwystępujących procesów i zjawisk psychicznych, na przykład zmian w hierarchii potrzeb i wartości, przekształceń w ramach strategii radzenia sobie ze stresem (dominacja strategii unikania nad strategiami konfrontacyjnymi), pojawienia się różnych zaburzeń w zakresie regulacji emocji (zaburzenia kontroli wewnętrznej i zewnętrznej) czy nasilenia działania niektórych mechanizmów obronnych (zaprzeczania, racjonalizacji i fantazjowania); 2) tworzenie koncepcji i modeli patogenetycznych uzależnienia i współuzależnienia w ramach różnych psychologicznych ujęć natury człowieka, tj. psychoanalizy, teorii społecznego uczenia się, poznawczo-behawioralnej i humanistycznej; opis i wyjaśnienie powstawania i utrzymywania się patomechanizmów zależności psychicznej i fizycznej od substancji psychoaktywnych, różnych form aktywności życia codziennego i popędów;

13 Wstęp jednocześnie w ramach podejścia interakcyjno-systemowego podejmuje zagadnienia znaczenia uzależnienia jednego z członków rodziny dla funkcjonowania pozostałych osób i całego systemu rodzinnego; 3) wyjaśnianie źródeł powstania uzależnień za pomocą analizy (teoretycznej i empirycznej) złożonych związków między biologicznymi, psychicznymi i społecznymi uwarunkowaniami, przy zwracaniu szczególnej uwagi na wyjaśnienie znaczenia czynnika psychicznego oraz na wyjaśnienie przyczyn powstania zespołu zachowań zwanych współuzależnieniem w cyklu życia jednostki; 4) tworzenie programów terapii uzależnień (także zaburzeń psychicznych współwystępujących z uzależnieniami) na tle modeli patogenetycznych i programów profilaktycznych oraz modeli salutogenetycznych z wykorzystaniem współczesnej wiedzy z psychoterapii i psychologii zdrowia, a także tworzenie właściwych metodologicznie i merytorycznie procedur ich ewaluacji (por. rys. 1). Celem podręcznika jest zaprezentowanie jednej z głównych dziedzin nauki zajmującej się konceptualizacją zagadnień uzależnienia od środków psychoaktywnych, szczególnie alkoholizmu, czyli: 1. Przedstawienie obrazu klinicznego i kryteriów odróżniania nadużywania od uzależnienia od alkoholu w świetle aktualnie obowiązujących międzynarodowych systemów klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-IV i ICD-10 oraz współczesnych modeli genetyki behawioralnej i psychologii klinicznej (psychoanalitycznej, behawioralno-poznawczej, egzystencjalnej i interakcyjnej). 2. Przedstawienie znaczenia alkoholizmu dla funkcjonowania rodziny. Ze względu na istniejące w psychologii klinicznej i psychopatologii dwa ujęcia ontologiczno-epistemologiczne funkcjonowania rodziny, w podręczniku przedstawiono znaczenie alkoholizmu dla poszczególnych jej członków w ujęciu linearnym i strategiczno-systemowym. Perspektywy te znajdują odbicie w formułowaniu programów terapeutycznych dla alkoholika i członków rodziny. 3. Prezentacja modelu psychopatologii rozwojowej kierunku badań nad dziećmi z rodzin alkoholowych, który uwzględnia w prognozowaniu linii rozwoju zdrowia lub zaburzeń (dezadaptacyjnych wzorców zachowań) konfigurację zewnętrznych i wewnętrznych czynników ryzyka i zasobów na różnych etapach ich życia.

14 Wstęp PSYCHOLOGICZNE KONCEPCJE NATURY CZŁOWIEKA Model SalutogentyCzny Model PatogenetyCzny wzorce i cechy zachowania symptomy uzależnienia nadużywania symptomy zaburzeń P R o fi l a kt intrapsychiczne mechanizmy zdrowia Mechanizmy intrapsychiczne picia/brania intrapsychiczne mechanizmy zaburzeń t e R a Pi y k a Salutogeneza Czynniki: biologiczne psychiczne społeczne interakcja czynników biopsychospołecznych Patogeneza Czynniki: biologiczne psychiczne społeczne a Rysunek. Psychologiczne koncepcje natury człowieka a poziomy opisu symptomów, mechanizmów i genezy uzależnienia (na podstawie: Cierpiałkowska, 2006) 4. Przedstawienie transteoretycznych i paradygmatycznych programów leczenia alkoholików i członków ich rodzin. Wskazanie na czynniki leczące i warunki konieczne do wystąpienia zmiany w procesie oddziaływań terapeutycznych, ze szczególnym uwzględnieniem tych czynników, które warunkuj wysoką ich skuteczność. 5. Prezentacja zagadnień prewencji i profilaktyki nadużywania alkoholu z perspektywy psychologii rozwojowej i edukacyjnej. Opisanie etapów konstruowania programów profilaktycznych dla dzieci i adolescentów pochodzących z grup o różnych zewnętrznych i wewnętrznych czynnikach ryzyka i zasobach.

15 Wstęp 6. Ukazanie kierunków rozwoju ważnych dla zwiększenia efektywności terapii i oddziaływań profilaktycznych. Uwrażliwienie na konieczność przestrzegania zasad etycznych w kontakcie, postępowaniu diagnostycznym i podczas leczenia pacjentów uzależnionych od alkoholu oraz członków ich rodzin. Przedstawione powyżej zagadnienia omówiono w kolejnych rozdziałach podręcznika, który, mamy nadzieję, zawiera prezentację najbardziej interesującej w tej dziedzinie problematyki. Choć staraliśmy się dokonać przeglądu współczesnej literatury i wyników badań z zakresu omawianych problemów, to ze względu na ich bogactwo musieliśmy dokonywać selekcji, jaki materiał uwzględnić. Mamy nadzieję, że wybór okaże się trafny, a psychologia uzależnień stanie się interesującym obszarem dociekań teoretycznych i badawczych nie tylko psychologów, ale także dla studentów i praktyków innych dyscyplin naukowych. Lidia Cierpiałkowska

16 Rozdział 1 Efekty krótkotrwałego i długotrwałego działania alkoholu na organizm człowieka 1.1. Wprowadzenie Studia nad obecnością środków odurzających w dziejach ludzkości doprowadziły A. Kellera (1979) do sformułowania parafrazy na początku był alkohol. Choć dopiero około 6000 lat p.n.e. w Egipcie produkowano pierwsze piwa, to znacznie wcześniej ludzie spożywali niedestylowane napoje alkoholowe wytwarzane dzięki zjawisku naturalnej fermentacji. Nietrudno o wystąpienie takiego procesu w krajach śródziemnomorskich, gdzie wysoka temperatura sprzyja samoistnemu uaktywnieniu się fermentacji dojrzałych owoców winogron, z których uzyskiwano wspaniałe wina, czy ziaren jęczmienia, z którego pozyskiwano brązowy, doskonale łagodzący pragnienie napój zwany piwem. Pierwsze ślady piwa wytwarzanego z wody i słodu, odnaleziono w egipskich grobowcach z 2000 roku p.n.e., co dowodzi, że już wówczas znane były bardziej zaawansowane sposoby jego produkcji. Najwcześniejsze wzmianki o destylowaniu napojów alkoholowych pochodzą z Chin z 1000 roku p.n.e., znacznie późniejsze, z około 800 roku n.e. z Europy Zachodniej (Maisto, Galizio, Connors, 2000). Podobno dzięki arabskiemu lekarzowi o imieniu Phazes, poszukującemu sposobu na uwolnienie ducha wina, popularna staje się procedura destylacji, dzięki której nastąpiło rozpowszechnienie się na całym świecie tajemniczego, wywołującego przyjemne doznania napoju zwanego spirytusem, określanego także mianem: krynica młodości, eau-de-vie czy aqua vitae. Procedura destylacji nie jest zbyt skomplikowanym zabiegiem i służy zwiększeniu zawartości etanolu w napojach. Dzięki temu, że alkohol ma niższą temperaturę wrzenia niż woda, po doprowadzeniu do wrzenia mieszaniny fermentacyjnej powstaje para zawierająca wysokie stężenie etanolu. Każde kolejne skroplenie pary powstałej na skutek podgrzewania substancji sprzyja uzyskaniu cieczy o większej zawartości alkoholu niż ta, która wystąpiła w poprzednim napoju. Wielokrotne powtórzenie tego procesu prowadzi do uzyskania napoju o coraz większym stężeniu alkoholu, aż w końcu jego zawartość może wynosić 96% objętości, w przypadku spirytusu etylowego.

17 Rozdział. Efekty krótkotrwałego i długotrwałego działania alkoholu na organizm człowieka Efekty krótkotrwałego i długotrwałego działania alkoholu na organizm człowieka są przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych: biologii, medycyny, psychologii czy socjologii. Krótkotrwałe, zazwyczaj przemijające skutki picia alkoholu są przejawem jego działania na organizm człowieka, zwłaszcza jego sferę fizyczną, psychiczną i zachowania społeczne. Przejawy te mają albo charakter typowy przyjmują wówczas charakterystyczną, choć różną postać w zależności od ilości spożytego alkoholu, albo atypowy (patologiczny), będący najczęściej wynikiem interakcji działania alkoholu i występujących u jednostki innych problemów natury psychicznej. Konsekwencje długotrwałego używania alkoholu przyjmują często postać przewlekłą, ponieważ wieloletnie picie prowadzi do negatywnych skutków zdrowotnych, takich jak poważne choroby fizyczne, zaburzenia psychiczne czy wysoce nieadaptacyjne wzorce funkcjonowania społecznego Efekty krótkotrwałego działania alkoholu na organizm człowieka Alkohole w związku z obecnością w cząsteczce grupy wodorotlenowej (-OH) należą do klasy organicznych związków chemicznych, pochodnych węglowodorów. Do grupy tej zalicza się, obok najbardziej rozpowszechnionego alkoholu etylowego (etanol), także alkohol metylowy (metanol), propylowy (propanol) butylowy (butanol) i inne. Ze względu na właściwości toksyczne tych ostatnich nie są one używane do celów spożywczych, chociaż znajdują zastosowanie w przemyśle przetwórczym i chemicznym. Alkohol etylowy występuje w organizmie ludzi i zwierząt (ssaków) w postaci substancji endogennej, wytwarzanej dzięki różnym procesom polegającym na przemianie chemicznej składników pożywienia. W populacji występują różnice indywidualne w poziomie alkoholu endogennego we krwi najczęściej utrzymuje się w granicach do , w zależności m.in. od gatunku drobnoustrojów we krwi, np. bakterii czy grzybów, chorób układu pokarmowego, spożytego pokarmu. Ponieważ ten rodzaj alkoholu jest produktem powstającym na pewnym etapie zachodzących w organizmie procesów metabolicznych, dlatego przypuszczano, że w nadzwyczajnych warunkach, na przykład gdy osoba zje bardzo dużo owoców zawierających węglowodany albo przez dłuższy czas podejmuje większy wysiłek fizyczny (praca, sport), poziom alkoholu we krwi ulega zmianie. Okazało się to tylko częściowo prawdziwe, ponieważ badania nie wykazały, żeby w zmieniających się warunkach poziom endogennego alkoholu etylowego zwiększał się powyżej 0,15 we krwi (NIAAA, 2007). 1 Jeden promil (1 ) oznacza jeden milimetr czystego alkoholu w jednym litrze krwi.

18 Efekty krótkotrwałego działania alkoholu na organizm człowieka Ramka 1.1 Standardowa porcja alkoholu etylowego (EtOH) Spożycie alkoholu można mierzyć w gramach wypitego alkoholu lub miarą zwaną porcją standardową. W Europie przyjmuje się, że porcja standardowa zawiera zwykle około 10 gramów czystego alkoholu. EtOH gram alkoholu etylowego (C H 5 OH) PIWO 5% Kufel 5 ml WINO 12% Lampka ml WÓDKA 40% Kieliszek 3 ml Gdy osoba wypija małe piwo (250g), lampkę wina (100g) lub mały kieliszek wódki (25g), to za każdym razem spożywa tę samą ilość alkoholu etylowego. Ilość ta powoduje u osoby pijącej okazjonalnie stan przyjemnego rozluźnienia, poczucie zadowolenia i lekki szmerek w głowie. Wypicie takiej ilości alkoholu w tak niewielkim stopniu zmienia zachowanie jednostki, że skutki picia nie są zazwyczaj zauważalne dla obserwatora zewnętrznego (por. Mellibruda, 1997). Standardowa porcja alkoholu etylowego, czyli 10 gramów ma wysoką wartość kaloryczną, bo aż około 71,0 kcal. Wyniki badań nad wpływem alkoholu na przyrost wagi ciała przynoszą niejednoznaczne rezultaty; jedne z nich wskazują, że u pijących maleje, a inne, że wzrasta. Te pierwsze donoszą, że waga ciała nadużywających alkoholu kobiet jest zazwyczaj niższa od niepijących, a u mężczyzn zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości wypijanego alkoholu (por. NIAAA, 1997). Według drugich alkohol przyczynia się do wzrostu wagi ciała u szkodliwie pijących, a zapasy energii (tłuszcz) gromadzą się u kobiet i mężczyzn przede wszystkim w okolicach brzucha (Anderson, Baumberg, 2007). Chociaż pod względem farmakodynamicznym alkohol jest klasyfikowany do grupy środków nasennych, to jednak jego działanie na ośrodkowy układ nerwowy nie jest jednorodne. Polega bowiem nie tylko na nasileniu procesów hamowania,

19 Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki.