TURCJA. Biuletyn Informacyjny Wydziału Promocji, Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Ankarze. kwiecień 2013 r. Nr.

Transkrypt

1 TURCJA Biuletyn Informacyjny Wydziału Promocji, Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Ankarze kwiecień 2013 r. Nr. 4/2013 Spis treści Ratingi 2 Relacje UE-Turcja 2 Finanse 2 Inflacja 4 Prywatyzacja 4 Wymiana handlowa Turcji 5 Rynek pracy 6 Sektor energii 7 Sektor ropy i gazu 8 Sektor obronny 9 Sektor fuzji i przejęć (M&A) 11 ICT 11 Sektor bankowy 12 Sektor przedsiębiorstw/biznes 13 Transport kolejowy 15 Transport lotniczy 16 Transport drogowy 16 BIZ 17 Nieruchomości/Pobyt cudzoziemców w Turcji 19 Rankingi 19 Środowisko 19

2 BIULETYN INFORMACYJNY WPHI ANKARA 4/2013 RATINGI: Międzynarodowa agencja ratingowa S&P podwyższyła dla Turcji długoterminowy rating kredytowy w walutach obcych do poziomu BB+ (z BB ), o jeden stopień poniżej poziomu inwestycyjny, z perspektywą stabilną. S&P oparł swoją decyzję na systematycznej poprawie równowagi w gospodarce, obniżeniu deficytu na rachunku bieżącym (CAD) do 6% PKB (ok. 10% na koniec 2011 r.) oraz postępie w kierunku rozwiązania kwestii kurdyjskiej, zapowiedziach zmniejszenia wydatków na cele obronne, perspektywach wzrostu wymiany transgranicznej. Jako wyzwania, S&P postrzega nadchodzące wybory w 2013 i 2014 r. oraz wydarzenia jakie mogą osłabić politykę fiskalną Turcji. Agencja stwierdza, że potrzeby Turcji w zakresie finansowania zewnętrznego pozostają wysokie, zaspakajane są głównie z napływu kapitału krótkoterminowego, co zwiększa wrażliwość zewnętrzną Turcji. Fitch ustala rating Turcji na poziomie inwestycyjnym (BBB-), natomiast agencje S&P i Moody s nadal utrzymują swoje ratingi stopień niżej (odpowiednio BB+ i Ba1). Zyski z obligacji, które br. osiągnęły najwyższy tegoroczny poziom, spadły po komunikacie S&P do 6,38%. (TODAY S Zaman Online, r.; Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.) RELACJE UE-TURCJA: W okresie ub. 11 lat ( ), łączna kwota przedakcesyjnej pomocy finansowej udzielonej Turcji przez UE wyniosła 6 mld Euro, natomiast turecki minister rozwoju Cevdet Yılmaz uznał pomoc UE dla Turcji za niewystarczającą. Na 2013 r. pomoc (IPA) dla Turcji przyznano na poziomie 900 mln Euro, co jest kwotą najwyższą kiedykolwiek udzieloną jednemu krajowi. W Turcji realizuje się obecnie 200 projektów UE o wartości 2 mld Euro, dotyczących głównie wdrożenia w Turcji kryteriów kopenhaskich. Pomoc dla Turcji wynosi w przeliczeniu na głowę mieszkańca 65 Euro, podczas gdy w przypadku innych krajów ubiegających się członkostwo w UE 142 Euro. (HDN, r.) Turcja zwróciła się do UE z wnioskiem o restrukturyzację warunków i zasad Unii Celnej UE-Turcja lub odstąpienie od obecnej umowy i zawarcie z Turcją nowej umowy o wolnym handlu. W szczególności Turcja domaga się, aby UE zawierając umowy o wolnym handlu z krajami trzecimi automatycznie wprowadzała Turcję jako stronę takiej umowy. Podobne postulaty Turcja podnosiła wcześniej twierdząc, że ponosi straty ekonomiczne z tytułu umów zawieranych przez UE z wykluczeniem Turcji, obecnie takie obawy wzbudzają plany podpisania umów o wolnym handlu pomiędzy UE a USA i Japonią. Turcja zabiega równolegle w USA o podpisanie umowy o wolnym handlu vis-à-vis umowy z UE. W okresie ub. 10 lat UE podpisała umowy o wolnym handlu m.in. z RPA, Meksykiem i Algierią. W konsekwencji, w 2012 r. Turcja zakupiła z RPA towary o wartości 1,3 mld USD, a sprzedała w eksporcie do RPA towary o równowartości 382 mln USD. Import z Meksyku wyniósł 867 mln USD, a eksport do Meksyku mln USD. Podobnie, w tym samym roku, wartość tureckiego eksportu do Algierii wyniosła 1,8 mln USD, podczas gdy wolunmen importu 2,6 mln USD. (HDN, r.) FINANSE: W lutym 2013 r. deficyt budżetowy Turcji obniżył się do poziomu 1,4 mld TL (770 mln USD) w porównaniu do 2,64 mld TL (1,46 mld USD) w tym samym miesiącu rok wcześniej. Przychody budżetowe zwiększyły się o 18,1% m.in. dzięki podniesieniu stawek podatkowych (napoje alkoholowe, gaz ziemny, energia elektryczna, samochody, benzyna, której cena w Turcji jest najwyższa w Europie 2,63 USD/l.) oraz wpływom z prywatyzacji z br. oraz za 2012 r. (2,88 mld 2

3 2009Q4 2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 2011Q1 2011Q2 2011Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Jan $ billion BIULETYN INFORMACYJNY WYDZIAŁU PROMOCJI HANDLU I INWESTYCJI AMBASADY RP W ANKARZE USD z Administracji ds. Prywatyzacji ÖİB). Niższe są również koszty obsługi długu państwowego. Utrzymanie dyscypliny fiskalnej stanowi jeden z głównych priorytetów rządu zadanie to staje się coraz trudniejsze wraz ze spowolnieniem tempa wzrostu gospodarczego. Znaczącym obciążeniem jest również powszechne w Turcji unikanie płacenia podatków i wysoki poziom gospodarki nieformalnej, który Turkish Statistics Institute (TurkStat) szacuje w br. na 27% PKB oraz 38% ogółu zatrudnionych. (TODAY S Zaman Online, r.) Na przestrzeni stycznia 2013 r. krótkoterminowe zadłużenie zagraniczne Turcji zwiększyło się o 7 mld USD osiągając rekordowy poziom 108 mld USD. W ciągu najbliższych 12 mies. sektor prywatny musi spłacić lub odnowić/restrukturyzować ogółem 130 mld USD (wymagalne staną się kredyty krótko- i długoterminowe). Dane te wskazują, że krótkoterminowe zadłużenie zagraniczne, które w porównaniu do stanu na koniec 2009 r. wzrosło o 119%, osiągnęło poziom zagrażający stabilności finansowej państwa. Krótkoterminowe zadłużenie zagraniczne Turcji, 2009 styczeń 2013 r Źródło: Centralny Bank Turcji Public+Central Bank Private (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.) Bank Centralny niespodziewanie zawęził korytarz stóp procentowych, obniżając stopę lombardową z 8,5 do 7,5%, pozostawiając stopę bazową na dotychczasowym poziomie 5,5%. (HDN, r.) W najnowszym studium pt. Energy Subsidy Reform, MFW wezwał kraje do obniżenia subsydiów dla energii, podając przy tym przykład Turcji i zakończonego z powodzeniem procesu liberalizacji sektora ropy naftowej. Raport wskazał, że dopłaty do ropy naftowej, paliw i energii elektrycznej mają na celu wsparcie konsumentów, ale ostatecznie de facto szkodzą im gdy rząd zmaga się z wysokimi 3

4 kosztami finansowymi. Subsydia zachęcają ponadto do marnowania energii, zniechęcają do inwestycji w branże efektywne energetycznie, zwiększają poziom zanieczyszczeń i efekt cieplarniany. Wg MFW, w 2011 r. globalna kwota bezpośrednich dopłat do energii wyniosła 480 mld USD, a po uwzględnieniu dopłat do podatków 1,9 tryliona USD. Na tym tle raport prezentuje przypadek Turcji: przed 1990 r. należące do państwa spółka dystrybucyjna Petrol Ofisi i rafineria TÜPRAŞ były spółkami zależnymi państwowej kompanii poszukiwań i wydobycia ropy naftowej TPAO. Na podstawie ustawy z 1989 r., prywatne firmy uzyskały prawo do ustalania cen, a w 1990 r. rozpoczęto prywatyzację sektora. W 1998 r. przyjęto Automatyczny Mechanizm Cenowy dla prawie wszystkich produktów ropopochodnych w oparciu o dane z globalnego rynku ropy i kurs wymiany walut. W 2003 r. przyjęto ustawę o rynku węglowodorów (The Petroleum Market Law) w celu zinstytucjonowania gospodarki rynkowej, dostosowania do ustawodawstwa UE i wypełnienia zobowiązań międzynarodowych. Ustawa weszła w życie w 2005 r. i doprowadziła do pełnego uwolnienia cen paliw, które od tamtej pory ustala rynek. Niektóre rozwiązania z tej ustawy wprowadzono do przyjętej w 2006 r. nowej ustawy o opodatkowaniu przedsiębiorstw (Turkish Corporate Tax Law), która zwalnia publiczne firmy transportowe, należące do i zarządzane przez lokalne administracje (zarządy miast, władze prowincji) z VAT i akcyzy. (HDN, r.) Turecka Centralna Inspekcja Podatkowa (VDK), jednostka podległa Min. Finansów, zakończyła 1. Etap przygotowania ustawy o handlu elektronicznym, która ma zapobiegać unikaniu podatków w tym sektorze. W oparciu o ustalenia raportu VDK, przyszła nowelizacja ustawodawstwa w tym obszarze wprowadzi stosowne rozwiązania w ustawodawstwie podatkowym. W 2011 r. wolumen handlu internetowego przy wykorzystaniu kart bankowych wyniósł 20 mld TL, w 2012 r. 31 mld TL. Jak szacuje Stowarzyszenie Firm Sektora E-Handlu (ETID), wolumen obrotów w e-handlu w Turcji osiągnie w 2015 r. poziom 62 mld TL, a do 2023 r. 316 mld TL. W celu stworzenia strategii monitorowania transakcji w e-handlu, Turcja zakupiła w Holandii system nadzoru podatkowego Xenon, który automatycznie wykrywa firmy działające w handlu internetowym i rejestruje wszystkie transakcje. (HDN, r.) INFLACJA: W lutym 2013 r. inflacja w Turcji wzrosła o 0,3% w stosunku do poprzedniego miesiąca nadal utrzymuje się ryzyko znacznie większego przyspieszenia inflacji. Wg danych TurkStat (TÜİK) 12-mies. średni poziom inflacji osiągnął w lutym br. 8,33%. Wskaźnik inflacji rdr wyniósł 7,03%. W lutym najwięcej wzrosły ceny transportu (o 1,63%), natomiast w ujęciu rocznym największe wzrosty odnotowano dla cen napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych o 16,31%. Analitycy Garanti Investment prognozują na koniec 2013 r. inflację na poziomie 6,8%. Największy wpływ na poziom inflacji mają rosnące ceny żywności, które mogą doprowadzić do dalszego wzrostu inflacji. (HDN, r.) PRYWATYZACJA: Wysoka Rada ds. Prywatyzacji pod przewodnictwem premiera Erdoğana zatwierdziła prywatyzację ankarskiej sieci dystrybucji gazu ziemnego Başkent, którą sprzedano tureckiej firmie Torunlar za 1,16 mld USD. Po zatwierdzeniu prywatyzacji 4 regionów/sieci dystrybucji energii elektrycznej (Ayedas, Toroslar, Dicle, Vangölü patrz poniżej), do Administracji ds. Prywatyzacji wpłynie kwota 3,5 mld USD z tytułu ich sprzedaży. Równolegle, Rada ogłosiła rozpoczęcie procesu prywatyzacji elektrowni Çatalağzı (300 MW), która ma zakończyć się do końca 2015 r. Administracja planuje ponadto 2. sprzedaż giełdową (SPO) akcji państwowej spółki telekomunikacyjnej Turk Telekom. W 2. połowie 2013 r. planowana jest 2. sprzedaż giełdowa 24% 4

5 państwowego banku Vakıfbank. (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.) W przetargu prywatyzacyjnym na zakup elektrowni opalanej gazem ziemnym Hamitabat (moc zainstalowana 1120 MW) zwyciężył turecki Limak, który zaoferował z pozoru niską cenę 105 mln USD. W aukcji uczestniczyło tylko 2 oferentów. Limak zobowiązał się zainwestować w ciągu 2 kolejnych lat 1,2 mld USD w modernizację elektrowni. (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.) Turecki państwowy dystrybutor energii elektrycznej (TEDAŞ) zakończył 4 przetargi prywatyzacyjne, sprzedając spółki dystrybucyjne Dicle, Vangölü, Toroslar i Ayedas (spółka dystrybucji energii po anatolijskiej stronie Stambułu) za kwotę ogółem blisko 3,5 mld USD. W efekcie zakończono prywatyzację wszystkich sieci dystrybucji energii elektrycznej. Pierwszy z przetargów na Dicle Electric Distribution A.Ş. w drodze aukcji przeprowadzonej przez Administrację ds. Prywatyzacji (ÖİB) wygrało konsorcjum İşkaya-Doğu Consortium, z ofertą 387 mln USD. Dicle Electric Distribution A.Ş zaopatruje w energię elektryczną prowincje leżące w płd.- wschodniej Turcji: Diyarbakır, Şanlıurfa, Mardin, Batman, Siirt i Şırnak, gdzie 71,4% populacji korzysta nielegalnie z energii elektrycznej. Przetarg na spółkę dystrybucyjną Vangölü Electricity Distribution A.Ş. (płd.-wschodnie prowincje Bitlis, Hakkari, Muş i Van, wygrała z ofertą 118 mln USD firma Türkerler Construction. Spółka Vangölü Electricity Distribution posiada abonentów, natomiast poziom nielegalnegpo korzystania z energii elektrycznej szacuje się w regionie na 52%. Enerjisa Electricity Distribution A.Ş. (JV niemieckiego E.On i tureckiego koncernu Sabanci) wygrała przetarg na Toroslar Electricity Distribution A.Ş. z ofertą 1,7 mld USD oraz przetarg na stambulski Ayedas (Anatolian Side Electricity Distribution A.Ş.), gdzie zaoferowana cena wyniosła ok. 1,2 mld USD. Toroslar dostarcza energię elektryczną do prowincji południowych: Adana, Gaziantep, Hatay, Mersin, Osmaniye i Kilis. (TODAY S Zaman Online, r.) WYMIANA HANDLOWA TURCJI: Planowana umowa o wolnym handlu (FTA) pomiędzy UE i USA budzi obawy Turcji dot. negatywnego wpływu na jej gospodarkę i wymianę handlową z USA. Zgodnie z unią celną UE-Turcja, Turcja obowiązana jest stosować dla wyrobów przemysłowych importowanych z krajów trzecich ten sam poziom taryf co UE. Turcja będzie zmuszona obniżyć cła zgodnie z przyszłą umową UE-USA, a nie będzie mogła korzystać z obniżenia ceł przez USA ponieważ nie jest członkiem UE. Turcja już jest w niekorzystnej sytuacji w dwustronnym handlu z USA w ub.r. wartość tureckiego eksportu do USA wyniosła 5,6 mld USD, natomiast wartość importu z USA na rynek turecki sięgnęła 14,1 mld USD. Chcąc uniknąć dalszego pogorszenia sytuacji, Turcja dąży do podpisania równoległej umowy o wolnym handlu z USA, obawia się jednak czy umowa zostanie sfinalizowana w ostatnim okresie 3 kraje, z którymi UE podpisała umowy o wolnym handlu Meksyk, RPA i Algieria zrezygnowały z podpisania umowy FTA z Turcją ponieważ dzięki umowie z UE korzystają już w imporcie do Turcji z zerowych stawek celnych.w konsekwencji, Turcja postrzega Unię Celną z UE jako kreującą dla niej nieuczciwą konkurencję, obwinia UE o brak reakcji na postulaty włączenia jej do FTA zawieranych przez UE z krajami trzecimi. Szczególnie trudna sytuacja grozi potencjalnie branży tekstylno-odzieżowej członkowie Stowarzyszenia Stambulskich Eksporterów Tekstyliów i Odzieży (İTKİB) postulują aby unię celną z UE zastąpić umową o wolnym handlu (FTA). Podobnymi umowami z UE związane są Szwajcaria i Norwegia, które także nie należą 5

6 do UE z tego względu, Turcja sugeruje aby 3 kraje podpisały wspólny pakiet FTA z UE. (TODAY S Zaman Online, r.) Wg wstępnych danych TurkStat oraz Ministerstwa Handlu i Ceł, deficyt wymiany handlowej Turcji wzrósł w lutym 2013 r. o 7 mld USD, co oznacza wzrost o 15,2% w porównaniu do tego samego miesiąca ub.r. W omawianym miesiącu, turecki eksport wzrósł o 5,8% do 12,4 mld USD, nie pokrył jednakże importu, który zwiększył się o 9% do poziomu 19,4 mld USD. (HDN, r.) W styczniu 2013 r. turecki eksport wzrósł o 11,2% w porównaniu do tego samego miesiąca ub.r. Poziom eksportu (11,5 mld USD) w omawianym okresie odpowiadał 81% ogółu miesięcznego importu Turcji z wyłączeniem energii (14,2 mld USD). Po uwzględnieniu importu energii, turecki eksport w omawianym miesiącu pokrywał ok. 61,2% ogółu importu. (TODAY S Zaman Online, r.) W porównaniu do tego samego miesiąca 2012 r., w lutym br. o 57% wzrósł eksport tureckiego sektora górniczego (403,4 mln USD). Wg danych İMİB (stambulska federacja eksporterów metali i minerałów), najwięcej tureckich kopalin zakupiły w ww. okresie Chiny, USA, Belgia, Irak i Arabia Saudyjska. (TODAY S Zaman Online, r.) RYNEK PRACY: W 2012 r. gospodarka turecka stworzyła 711 tys. nowych miejsc pracy, które pokryły w zupełności napływ 614 tys. osób wchodzących na rynek pracy. W efekcie, poziom bezrobocia spadł w 2012 r. do 9,2% wobec 9,8% w 2011 r.; jednocześnie, liczba osób pozostających bez pracy zmniejszyła się o 71 tys., a poziom bezrobocia wśród osób młodych spadł z w ub.r. do 17,5% (18,4% rok wcześniej). Poziom partycypacji w rynku pracy pozostał praktycznie na stałym poziomie (49,9% w 2011 r., 50% w 2012 r.). W ub.r. nieznacznie zwiększył się udział kobiet w rynku pracy (do 29,5%). Najwyższy poziom bezrobocia występuje tradycyjnie w prowincjach płd.- wschodnich 21,3% (Mardin, Batman, Şırnak, Siirt), najniższe bezrobocie notuje się w regionie egejskim (Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak). Najwięcej nowych miejsc pracy powstało w usługach (677 tys.), zaledwie 80 tys. nowych miejsc pracy wykreowano w 2012 r. w przemyśle (w tym w budownictwie), a zatrudnienie w rolnictwie spadło o 46 tys. Równolegle, udział sektora rolniczego w zatrudnieniu ogółem spadł do 24,6% (26% rok wcześniej), do 49,4% wzrósł udział sektora usług. 62% ogółu zatrudnionych legitymuje się wyksztaceniem na poziomie nie wyższym niż niematuralna szkoła ponadpodstawowa (4,5% analfabetów; 4,7% posiada jedynie umiejętność czytania i pisania, bez ukończonej szkoły podstawowej; 35,5% z ukończoną 5-letnią szkołą podstawową; 17,3% z wyksztaceniem na poziomie niższej szkoły średniej (bez matury). Przedstawione dane stawiają pod znakiem zapytania jakość tworzonych miejsc pracy. (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.) Jak stwierdza raport Women in Statistics 2012 TurkStat, w 2012 r. ok. 26% zatrudnionych w Turcji stanowiły kobiety, porzy czym 1/3 z nich pracuje jako nieodpłatny pracownik rodzinnego biznesu. W Turcji utrzymuje się także głęboka nierówność płci na rynku poracy poziom partycypacji kobiet wynosi 29,5% podczas gdy dla mężczyzn wskaźnik ten wynosi 71%. (HDN, r.) Bezrobocie w grudniu 2012 r. wzrosło do 10,1% podczas gdy rok wcześniej wynosiło 9,8%. Dane z rynku pracy wskazują na osłabienie aktywności gospodarczej w ostatnim kwartale roku niewykluczone, że wzrost gospodarczy w całym 2012 r. spowolnił do 2%. Turcja ma jeden z 6

7 Jan-10 Feb-10 Mar-10 Apr-10 May-10 Jun-10 Jul-10 Aug-10 Sep-10 Oct-10 Nov-10 Dec-10 Jan-11 Feb-11 Mar-11 Apr-11 May-11 Jun-11 Jul-11 Aug-11 Sep-11 Oct-11 Nov-11 Dec-11 Jan-12 Feb-12 Mar-12 Apr-12 May-12 Jun-12 Jul-12 Aug-12 Sep-12 Oct-12 Nov-12 Dec-12 BIULETYN INFORMACYJNY WYDZIAŁU PROMOCJI HANDLU I INWESTYCJI AMBASADY RP W ANKARZE najniższych na świecie wskaźników partycypacji kobiet w rynku pracy (ok. 27%), zajmuje 170. miejsce wśród 185 krajów notowanych w bazie Banku Światowego. Poziom bezrobocia w Turcji, %, % 14% 12% 11.4% 10% 9.8% 10.1% 8% 6% Źródło: TurkStat Unemployment rate Seasonally adjusted unemployment (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.) SEKTOR ENERGII: Projekt nowego kodeksu regulacji rynku energii ma ułatwić produkcję energii elektrycznej bez licencji. Tymczasem, regulator rynku energii (EPDK) nie jest w stanie określić kosztów inwestycji jako że 40% elektrowni opalanych paliwami kopalnymi pozostaje nieukończona. Kodeks, który trafi wkrótce do parlamentu zwiększy limit energii wytwarzanej bez licencji z 0,5 do 1 MW oraz 2,5 MW (m.in. z OZE). Problemem jest długotrwałość dużych inwestycji, w których inwestorzy muszą finansować budowę przez co najmniej 36 mies. Do EPDK wpłynęło ogółem 964 wniosków o pozwolenie na budowę elektrowni cieplnych; 354 z nich nie doszło do skutku z powodu wycofania, odrzucenia wniosku lub jego anulowania. W okresie najbliższych lat w Turcji planuje się inwestycje o wartości ok. 50 mld USD w celu rozbudowy potencjału generacji energii o MW. (HDN, r.) Minister Energii Taner Yıldız poinformował o odstąpieniu Turcji od współpracy z włoską włoską ENI w związku z jej udziałem w poszukiwaniach ropy i gazu k. Cypru. Yıldız przypomniał, że ENI uczestniczy w projekcie ropociągu Samsun-Ceyhan wraz z rosyjskim Rosneft i turecką grupą Çalık, w którego realizacji od lat brak jest postępu. Çalık podejmie samodzielnie decyzję ws. dalszej współpracy z ENI, chociaż rząd może w konsekwencji nieodpowiedniej decyzji zrezygnować z kontynuacji projektu. Rurociąg Samsun-Ceyhan planowano jako alternatywną dla Bosforu trasę tranzytu rosyjskiej i kazachskiej ropy naftowej. Yılmaz odmówił komentarza nt. ewentualnych działań 7

8 rządu wobec ENI w 2 innych projektach z udziałem ENI Blue Stream (gazociąg pod dnem M. Czarnego łączący Rosję i Turcję) oraz ropociąg Baku-Tbilisi-Ceyhan. ENI kontrolowana jest przez państwo (właścicielem złotej akcji 30,1% jest włoskie Ministerstwo Gospodarki i Finansów).Warto nadmienić, że rząd Turcji nie podjął podobnych akcji przeciwko francuskiemu TOTAL, który również uzyskał licencję od rządu Cypru na prowadzenie eksploracji u wybrzeży wyspy. Wg ekspertów, przyznany ENI teren poszukiwań kolidował z terenem koncesji udzielonej przez administrację Cypru Płn. tureckiej TPAO oraz wyłączonej strefy ekonomicznej należącej do Turcji. Problem ten nie dotyczy TOTAL jego działka nie styka się w żaden sposób z terenami zainteresowania Turcji. (HDN, r.;tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.) Wg Agencji Nadzoru Rynku Energii (EPDK), od 2008 r. Turcja zwiększyła moc zainstalowaną swoich elektrowni o 5 tys. MW do 58 tys. MW. W okresie ub. 40 lat popyt na energię rósł w Turcji w tempie średnio 8% rocznie. Ok. połowa zagranicznego kapitału, jaki wpłynął do Turcji w latach zainwestowano w sektorze energii, na inwestycje w sektorze przeznaczono 60% kredytów zaciągniętych w tym okresie. (HDN, r.) Francuska GDF Suez złożyła oficjalnie ofertę wspólnie z japońskimi firmami Itochu i Mitsubishi na budowę 2. tureckiej elektrowni atomowej, której koszt szacuje się wstępnie na 25 mld USD. Do przetargu na budowę w Sinop n/m. Czarnym elektrowni atomowej o mocy blisko 5 GW zgłosiły się Japonia, Korea Płd., Chiny i Kanada. Rozmowy międzyrządowe (Turcja-Francja-Japonia) w tej sprawie odbyły się w Ankarze na początku marca br. (HDN, r.) Saudyjska firma wystąpiła z oficjalnym wnioskiem do Electricity Generation Company (EÜAŞ) o zezwolenie/licencję na wybudowanie elektrowni opalanej węglem brunatnym (lignitem) w Karapınar (k. Konya, Centralna Anatolia), gdzie niedawno odkryto złoża szacowane na 1,8 mld t. Zasobność złóż wystarczy na opalanie elektrowni o mocy 5 tys. MW przez lat. Wartość inwestycji w tym zagłębiu wyniosą od 7 do 8 mld USD. Na przełomie roku Turcja podpisała umowę z ZEA na eksploatację i wykorzystanie złóż węgla brunatnego w prowincji Kahramanmaraş (Afşin-Elbistan), gdzie inwestycje sięgną 12 mld USD. Elektrownia w Karapinar będzie uzupełniać elektrownie w Afşin-Elbistan. Po 2 nieudanych przetargach, rząd Turcji zdecydował o zastosowaniu modelu PPP w odniesieniu do wykorzystania złóż w Afşin-Elbistan, ten sam model zostanie wykorzystany dla złóż w Konya/Karapinar. Shell prowadzi wiercenia eksploracyjne w poszukiwaniu złóż gazu łupkowego w prowincji Diyarbakir. W Tavşanlı (prowincja Kütahya n/m. Egejskim) uruchomiono produkcję gazu syntetycznego w drodze gazyfikacji węgla brunatnego. (HDN, r.) SEKTOR ROPY I GAZU: Konsorcjum Nabucco, które ubiega się o przejęcie dostaw azerskiego gazu do Europy, podpisało porozumienie (MoU) o współpracy z turecko-azerskim konsorcjum budowy gazociągu Trans-Anatolian Pipeline (TANAP). Strony zgodziły się wymieniać informacje trechniczne i strategiczne dot. rozwoju obu projektów. Jeśli plany się powiodą, oba gazociągi utworzą południowy korytarz gazowy, doprowadzając do ograniczenia zależności UE od rosyjskiego Gazpromu i dywersyfikacji dostaw gazu do Europy środkowej i południowej. Nabucco konkuruje z gazociągiem Trans-Adriatic pipeline (TAP) o dostawy gazu z azerskiego pola Shah Deniz II dla 0,5 mld konsumentów w Europie. TANAP dostarczać będzie gaz ze złóż kaspijskich do granicy Turcja- Bułgaria, a dalej popłynie on gazociągiem Nabucco lub TAP. Wyboru do końca czerwca br. dokonają operatorzy Shah Deniz II BP, Statoil, azerski państwowy SOCAR, Total i pozostali udziałowcy. 8

9 Realizacja projektu Nabucco przyniesie ogromne inwestycje w krajach, przez które gazociąg będzie przebiegać w Bułgarii, Romunii, na Węgrzech i w Austrii, a w przypadku TAP w Grecji, Albanii i Włoszech. Do konsorcjum Nabucco należą: austriacki OMV, węgierski MOL, turecki Botas, bułgarski BEH i rumuński Transgaz, a do konsorcjum TAP szwajcarski AXPO Holding, Statoil i niemiecki E.ON Ruhrgas. (HDN, r.) Od kilku miesięcy Ankara i Bagdad pozostają w sporze dot. m.in. umów na dostawy ropy i gazu zawartych przez Turcję z kurdyjską autonomią w Płn. Iraku (KRG). Bagdad kwestionuje prawo KRG do zawierania niezależnych umów z Turcją bez zatwierdzenia rządu Iraku, KRG utrzymuje, że takie prawo gwarantuje konstytucja i autonomia wprowadzone po inwazji USA na Irak w 2003 r. Tymczasem, rząd w Bagdadzie zaproponował Turcji budowę federalnego rurociągu biegnącego z pól naftowych Basra w Płn. Iraku do tureckiego centrum przeładunku i przerobu węglowodorów w Ceyhan. Turcja realizuje szereg przedsięwzięć w obszarze energii na całym terytorium Iraku m.in. inwestując 600 mln USD w poszukiwania i wydobycie ropy i gazu w południowej części Iraku. Ropa naftowa z Kurdystanu była do grudnia ub.r. wywożona na rynki międzynarodowe kontrolowanym przez Bagdad rurociągiem Kirkuk-Yumurtalık (Turcja). Dostawy te osiągnęły w szczytowym momencie wolumen ok. 200 tys. baryłek dziennie (bpd) i zostały wstrzymane na skutek sporu z Bagdadem dot. płatności. KRG nadal wywozi do Turcji niewielkie ilości ropy transportem drogowym w zamian za produkty rafinacji ropy. Ponieważ rurociąg Kirkuk-Yumurtalık może pracować obecnie tylko ok. 1/3 swej zdolności, dodatkowe ilości ropy naftowej w rozbudowanym połączeniu pochodziłyby z innych złóż w Iraku porozumienie Turcja-Irak przewiduje docelowo dostawy do Ceyhan 70 mln t. ropy rocznie. Prowadzone obecnie rozmowy ws. normalizacji relacji tureckokurdyjskich w Turcji pozwoli na pełne wykorzystanie potencjału współpracy z Irakiem w dziedzinie energii i budowy pozycji Turcji jako strategicznego kraju przesyłu energii do Europy. (TODAY S Zaman Online, r.) Wg szacunków Tureckiego Towarzystwa Petrogeologicznego (TPJD) tureckie zasoby gazu łupkowego wynoszą ok. 1,8 tryliona m 3, co ma wystarczyć na zaspokojenie potrzeb Turcji przez ok. 40 lat (produkcja na poziomie 45 mld m 3 rocznie). W opinii geologów, potencjał gazu łupkowego w Turcji koncentruje się w regionie Tracji i w części płd.-wschodniej. Ponadto, rezerwy gazu łupkowego znajdują się prawdopodobnie we wschodniej Anatolii, w rejonie Ankary, w górach Toros (na południu kraju) oraz w regionie M. Czarnego. Cena gazu ziemnego jest w Turcji 4-5 razy wyższa niż w USA. Wg danych TurkStat/TÜİK, w 2012 r. koszt zakupu energii z importu (gaz i ropa naftowa) wyniósł dla Turcji 60,1 mld USD, o 11% więcej niż rok wcześniej i odpowiadał za ok. ¼ ogółu tureckiego importu. Wg prognozy MFW, w 2017 r. koszt ten przekroczy 70 mld USD. (HDN, r.) SEKTOR OBRONNY: W okresie ub. kilku lat Turcja przyspieszyła programy sektora obronnego zmierzające do wzrostu eksportu rodzimej branży i ograniczenia zależności od dostaw sprzętu i technologii z zagranicy. Jednocześnie, zgodnie z Programem Podsekretariatu ds. Przemysłu Obronnego (SSM) na 2013 r., wydatki Turcji na cele obronne zostaną zmniejszone do 14 mld USD. Większość potrzeb tureckich sił zbrojnych została już zabezpieczona podpisanymi kontraktami, nie przewiduje się zatem wzrostu nakładów państwa w sektorze obronnym. Dynamikę krajowego sektora ogranicza ponadto państwowy monopol. Dla sektora prywatnego uzyskanie wymaganej efektywności w sektorze objętym inwestycjami publicznymi stanowi poważne wyzwanie, podobnie jak żądanie maksymalizacji zakupów uzbrojenia, sprzętu i technologii wojskowej u rodzimych dostawców. W 9

10 efekcie, Turcja dąży do rozszerzenia zakresu lokalnie wytwarzanych systemów i podsystemów techniki wojskowej, także w kooperacji z sektorami pokrewnymi. Wg Stockholm International Peace Research Institute, w 2012 r. Turcja zakupiła z importu sprzęt wojskowy o wartości 1,2 mld USD (900 m ln USD rok wcześniej), co stawia Turcję na 4. miejscu na świecie (za Indiami, Chinami i USA), natomiast pod względem eksportu uzbrojenia zajmuje dopiero 24. miejsce. Zgodnie z planem na 2013 r., do 2016 r. Turcja zbuduje 2 poligony doświadczalne dla prób i badań programu rakietowego (Aksaray i Sinop), do końca br. sfinalizuje rozmowy z należącym do Koç Holding RMK Marine ws. budowy 6 korwet typu Milgem, dokończy próby własnego samolotu szkolnego HÜRKUŞ (próby w locie w toku), wykona oblot śmigłowca szturmowego własnej konstrukcji ATAK w nowej konfiguracji. (HDN, r.) Państwowy koncern lotniczy Turkish Aerospace Industries (TAI) podpisał umowę o pomocy technicznej ze szwedzkim Saab dot. opracowania rodzimej konstrukcji wielozadaniowego myśliwca odrzutowego. Pojawiają się spekulacje, że w ramach umowy TAI uzyska od Saab zaawansowane technologie oprogramowania do projektowania konstrukcji lotniczych. Niektóre komentarze są sceptyczne wskazują one, że Turcja produkuje już rodzimą wersję Lockheed Martin F-16 oraz planuje zakup zaawansowanych myśliwców LM F-35. W br. TAI ma zaprezentować próbną serię śmigłowców szturmowych T-129, wyprodukowanych w ramach kooperacji z angielsko-włoską Agusta-Westland. Turecka armia zamówiła już w TAI 60 szt. śmigłowców tego typu, perspektywiczni nabywcy zagraniczni to Azerbejdżan, Pakistan i Arabia Saudyjska. Państwowy Roketsan poinformował o zakończeniu prób pierwszych tureckich pocisków rakietowych do zwalczania celów naziemnych (artyleria przeciwnika), bunkrów, itp. Pociski te mają wejść na wyposażenie śmigłowców T-129. Aktualnie produkowany w Turcji sprzęt obronny zaspakaja 54% potrzeb obronnych. (TODAY S Zaman Online, r.) W ciągu najbliższych 2 mies. TAI podpisze z zamawiającym dla tureckich sił zbrojnych SSM kontrakt dot. seryjnej produkcji samolotów bezzałogowych ANKA. W lutym zakończono próby odbiorcze UAV ANKA, w tym ponad 18-godz. próby w locie, testy na długotrwałość lotu, testy funkcjonowania systemu przesyłu danych (zasięg 200 km) przy prędkości lotu 45 węzłów, próby startów i lądowań w warunkach nocnych. Tureckie firmy sektora obronnego pracują obecnie m.in. nad opracowaniem nowego typu karabinu Milli Piyade Tüfeği. Rozmowy prowadzone z kontrahentami zagranicznymi dotyczą sprzedaży UAV ANKA, naprowadzanych laserowo rakiet CIRIT, śmigłowców Atal i czołgów Altay. Roketsan podpisał kontrakt o wartości 196,2 mln USD na dostawy systemów rakietowych CIRIT dla armii ZEA. (HDN, r.) Tureckie firmy sektora obronnego wyeksportowały w 2012 r. sprzęt wartości 1,3 mld USD (o 43% więcej niż w 2011 r.). Największy eksport zrealizowano na rynki USA (490 mln USD), ZEA (101 mln USD) i Arabii Saudyjskiej (99 mln USD). Największy udział w sprzedaży eksportowej tureckiego sektora obronnego miały części zamienne do samolotów i śmigłowców, silniki turboodrzutowe oraz pojazdy opancerzone. (HDN, r.) Zamawiający dla tureckich sił zbrojnych Podsekretariat ds. Przemysłu Obronnego (SSM) wyznaczył BMC, producentowi transporterów opancerzonych Kirpi termin 1 mies. na realizację dostawy 175 Kirpi i 105 ciężarówek o ładowności 2,5 t., których dotąd nie dostarczono na skutek problemów finansowych firmy. Turecki MON zamówił w BMC w 2009 r. 468 transporterów Kirpi oraz 10

11 ciężarówki o różnej wielkości i ładowności z dostawą do końca 2012 r. Spóźnione są również dostawy transporterów Kirpi dla policji. Problemy BMC utrzymują się od maja ub.r. kiedy to nie wypłacono pensji pracownikom i wstrzymano produkcję. MON obarcza BMC także winą za straty w walce z terroryzmem (miny). Transportery opancerzone Kirpi. Fot. DHA W przypadku niewywiązania się BMC w nowym terminie, zamówienie zostanie przekazane do firmy Otokar, która produkuje tego samego typu pojazdy lub do FNNS, który posiada zdolności konstrukcyjne i produkcyjne w tym zakresie. BMC poszukuje jednocześnie partnera strategicznego, który pomoże firmie odzyskać płynność finansową. (HDN, r.) SEKTOR FUZJI I PRZEJĘĆ (M&A): W 2012 r. najwięcej transakcji w obszarze fuzji i przejęć odnotowano w tureckich sektorach ubezpieczeń, bankowości i spożywczym. Po uzyskaniu zgody instytucji regulacyjnych, niemiecki Allianz zakupi za kwotę 684 mln Euro większościowe udziały w firmie ubezpieczeniowej Yapı Kredi Sigorta oraz udziały mniejszościowe w YK Menkul (usługi inwestycyjne) oraz YK Emeklilik (prywatny fundusz emerytalny). YK Sigorta to największy turecki dostawca ubezpieczeń nie związanych z segmentem ubzpieczeń na życie, kontrolowany obecnie przez spółkę-matkę YK Bank spółkę z równymi udziałami włoskiego UniCredit i tureckiej Koç Group. Wg Bloomberga, Denizbank (spółka zależna rosyjskiego Sberbank w Turcji) przedstawił Citibank ofertę zakupu za kwotę 270 mln USD 37 oddziałów obsługi klientów detalicznych Citibank w Turcji. Sütaş zakupił zakład mleczarski w Rumunii (Bukareszcie) od izraelskiej firmy Tnuva, poprzez którą chce spenetrować rynek UE. Sütaş posiada także zakład mleczarski w Skopje FYRoM. (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.) ICT: Wg raportu Ernst & Young, turecki sektor informatyczny (ICT) ma szanse przyciągnąć nowe inwestycje, szczególnie od inwestorów działających w systemie aniołów biznesu oraz innowacyjnych firm działających w i za pośrednictwem sieci, należące do prywatnego kapitału. W 2012 r., turecki sektor IT wykazywał po sektorze energii największą aktywność w obrębie transakcji fuzji i przejęć (M&A). Zgodnie z prognozami, w 2013 wolumen tych transakcji wzrośnie wraz z zakupem przez nowych inwestorów udziałów we wcześniejszych inwestycjach. Przewiduje się trend rosnący dla inwestycji sektora udziałowców wtórnych w firmach IT, w celu ich dokapitalizowania i zwiększenia efektywności. Ernst & Young przewiduje globalny wzrost liczby średniej i dużej wielkości transakcji fuzji i przejęć, szczególnie w obszarze cloud computing, systemów dokonywania płatności oraz aplikacji mobilnych. W 2012 r. najwięcej inwestycji przyciągnął segment cloud 11

12 computing, w br. i w latach nastepnych nadal będzie odgrywać istotną rolę. Więcej transakcji fuzji i przejęć można oczekiwać w odniesieniu do tureckich portali zakupów online, wzrostu należy spodziewać się również w segmencie sprzętu komputereowego oraz konsultingu w zakresie IT. Wzrośnie znaczenie technologii obsługi danych oraz e-handlu. (HDN, r.) SEKTOR BANKOWY: Podczas 2. Arabsko-Tureckiego Forum Bankowości i Finansów wicepremier Ali Babacan wezwał arabskich inwestorow do ubiegania się o licencje dla działalności bankowej w Turcji. Wg Babacana, nowy turecki kodeks handlowy, nowy kodeks zobowiązań oraz niedawno przyjęta ustawa o rynkach kapitalowych, stwarzają mocne podstawy dla uzyskania przez Stambuł pozycji międzynarodowego centrum finansowego. W celu zwiększenia konkurencji w tureckim sektorze bankowości partycypacyjnej (tj. zgodnej z regułami Islamu), gdzie obecnie jest tylko 4 banki, rząd udzieli licencji banku partycypacyjnego 2 bankom państwowym (Halkbank i Vakifbank), podpisał również umowę z Bankiem Światowym, który otworzy w Stambule międzynarodowe centrum badań bankowości islamskiej. Banki te otworzą nowe podmioty - Halk Katılım i Vakıf Katılım. (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.) Zgodnie z przewidywaniami, dn r. turecki Urząd ds. Konkurencji nałożył na 12 tureckich banków (Akbank, Denizbank, Finansbank, HSBC, ING, TEB, Garanti, Halk Bank, Isbank, Vakifbank, Yapi Kredi i państwowy Ziraat Bank) karę finansową w łącznej wysokości 1,2 mld TL (470 mln Euro) za zmowę dot.poziomu oprocentowania depozytów i kredytów oraz opłat za korzystanie z kart kredytowych.rekordowa wysokość grzywny zachwiała sektorem, Unia Banków Tureckich uznała decyzję za niesprawiedliwą. Urząd podjął decyzję na podstawie dowodów anty-konkurencyjnej zmowy zgromadzonych w trakcie przeprowadzonego dochodzenia. Za winne uznano największe banki Turcji, w tym Garanti Bank, Isbank, Akbank, Yapı Kredi i Ziraat Bank. W efekcie, prywatne banki Akbank, Garanti (spółka zależna BBVA) i Yapı Kredi (YKB spółka UniCredit) ukarano grzywą w wysokości odpowiadającej 1,5% ich rocznych przychodów, 5 innych banków (w tym państwowe Ziraat Bank, Halkbank i Vakıfbank oraz Finansbank (spółka Narodowego Banku Grecji) zapłaci karę w wysokości 1% rocznego przychodu (w przypadku Ziraat Bank będzie to kwota 148,2 mln TL, a dla Isbank 146,5 mln TL. Na Denzibank (jednostka zależna Sberbank), turecki oddział HSBC oraz ING nałożono karę odpowiadającą 0,6% rocznych przychodów, a na TEB (należący do grupy BNP) karę w wysokości równoważnej 0,3% rocznych przychodów banku. Najwyższą karę zapłaci Garanti Bank (213,4 mln TL), a dalej Akbank (172,2 mln TL) oraz Yapi Kredi (149,9 mln TL). Banki broniły się twierdząc, że stanowią kręgosłup gospodarki, a ich ewentualny upadek przyniósłby straty dla gospodarki i podkreślają, że ich wysoka pozycja rynkowa nie pozwoliłaby im dopuścić się zmowy i ryzykować utraty wysokich notowań na rynku finansowym. W ślad za orzeczeniem urzędu, prezes Instytutu Prawa Konsumenckiego Hasan Tokbaş wezwał firmy i indywidualnych klientów banków do wystąpienia z pozwami o odszkodowanie z tytułu poniesionych strat (mogą ubiegać się o odszkodowanie w wysokości max. 3-krotnej strat).(tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.; HDN, r.) Równolegle, wicepremier Babacan zwrócił się do Unii Banków Tureckich z propozycją powołania tureckiej agencji ratingowej, o której w swoich ostatnich wystąpieniach wspominał premier Erdoğan. Ma to związek z odmową 2 międzynarodowych agencji (Fitch i S&P) podwyższenia ratingu kredytowego Turcji do poziomu inwestycyjny. Agencja Fitch, która w listopadzie 2012 r. podniosła rating Turcji do najniższego poziomu inwestycyjnego, nie rozważa dalszych tego rodzaju posunięć 12

13 w krótkim okresie ze względu na relatywnie wysoką wrażliwość Turcji na zewnętrzne wstrząsy, nadal wysoki poziom deficytu na rachunku bieżącym (CAD), niski poziom oszczędności krajowych oraz uzależnienie od napływu kapitału zagranicznego. Rząd Turcji uważa obecny rating za niesatysfakcjonujący. (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.) SEKTOR PRZEDSIĘBIORSTW/BIZNES: Niższe tempo wzrostu gospodarczego w Turcji oraz niższy popyt importowy na tradycyjnycgh rynkach UE sprawiły, że 3 największe tureckie holdingi - Koç Holding, Sabancı Holding i Yıldız Holding - osiągnęły w 2012 r. wyniki finansowe poniżej oczekiwań, liczą jednak na poprawę przychodów w br. dzięki nowym przedsięwzięciom na rynku krajowym i na rynkach międzynarodowych. Największy z nich Koç Holding poinformował, że w 2012 r. zysk netto holdingu wzrósł o 9% do 2,3 mld USD. Udział holdingu Koç w ogóle tureckiego eksportu wyniósł w ub.r. 10%. W 2012 r. firma zainwestowała ogółem 4,9 mld TL, w br. poziom inwestycji ma szanse osiągnąć 6,8 mld TL (głównie w modernizację należącej do Koç rafinerii Tüpraş). Jednocześnie, zarząd Koç prognozuje dla Turcji w 2013 r. wzrost PKB o 4,5%. Łączna sprzedaż Koç Holding w 2012 r. wyniosła 77,5 mld TL (69 mld TL rok wcześniej), wzrost odnotowano we wszystkich sektorach działalności oprócz branży motyoryzacyjnej. Zysk netto rywala Koç - Sabancı Holding spadł w 2012 r. o 1,2% do 1,86 mld TL (1,88 mld TL w 2011 r.), pomimo wzrostu sprzedaży o 9% (do 11,6 mld TL). Zwiększone zyski powinny wygenerować zbliżające się do finalizacji inwestycje w hydroenergetyce (w 2013 r. i 2014 r.). Oczekuje się wzrostu ceny akcji firmy w związku z debiutem giełdowym (IPO) należącej do Sabancı spółki energetycznej Enerjisa i firmy ubezpieczeniowej Avivasa. Zysk netto 3 największej korporacji tureckiej Yıldız Holding (sektor spożywczy) wzrosły w ub.r. o 78,9%, natomiast wzrodst sprzedaży był umiarkowany i wyniósł 6-10%. Firma uważa, że wyczerpała potencjał wzrostu na rynku tureckim, planuje w okresie najbliżźszych 5 lat podwojenie obrotów za granicą. Wg opublikowanych danych, zysk netto należącej do Yıldız fabryki słodycze (herbatniki, wafelki, wyroby czekoladowe), spadły w 2012 r. o 74,6% co należy jednak rozpatrywać z pyunktu widzenia wysokiej bazy 2011 r. kiedy firma sprzedała dyskontową sieć spożywczą BİM. Rynki, na których firma chce rozwinąć sprzedaż to przede wszystkim zachodnie Chiny, obszar Afryki subsaharyjskiej i Azja Centralna. W niektórych grupach produktów spożywczych, udział Yildiz w tureckim rynku spożywczym wynosi 50-60%. (HDN, r.) Beymen, jeden z największych holdingów tureckich, odkupił za 334 mln USD udziały w swojej firmie, które wcześniej sprzedał Citigroup za 189 mln USD. Prezes zarządu Boyner Holding Cem Boyner, stwierdził, że firma postanowiła inwestować w kraju, we własne przedsiębiorstwo. Citigroup Venture Capital International (CVCI) kupił w 2007 r. 30% firmy Boyner oraz 50% sklepów Beymen. Po transakcji, Boyner stanie się właścicielem 100% udziałów w Beymen i 60 % udziałowcem firmy Boyner Büyük Holding. W okresie kryzysu Citigroup udzielił firmie Boynera wsparcia finansowego, obecnie chce wycofać wszystkie swoje udziały (w ciągu 4-6 lat). (HDN, r.) Urząd Nadzoru Rynków Kapitałowych (SPK) powołał 2 byłych ministrów z rządzącej partii AKP na stanowiska niezależnych członków rady nadzorczej największego tureckiego operatora telefonii komórkowej Turkcell. W grudniu 2012 r. Turcja przyjęła nową ustawę o rynkach kapitałowych, która nakazuje aby spółki notowane na giełdzie posiadały 2 niezależnych członków zarządu w celu 13

14 zapewnienia ochrony interesu mniejszościowych udziałowców. Nowe regulacje daja jednocześnie SPK prawo mianowania takich 2 niezależnych członków zarządu/rn w firmach, które niue dopełniły terminowo tego obowiązku. W przypadku Turkcell, który posiada ponad 30 mln abonentów/ użytkowników, udziałowcy nie zdołali uzgodnić składu nowej RN. W konsekwencji, SPK usunął z zarządu 3 członków reprezentujących głównych udziałowców turecki holding Çukurova, szwedzki TeliaSonera i rosyjski Alfa (Altimo) i powołal w ich miejsce Hilmi Gülera, b. ministra turystyki, Atillę Koç, przewodniczącego rady powierniczej Bezm-i Alem University oraz b. ministra Ahmeta Akça. W zarządzie pozostali ze starego składu: pani Gülsün Nazlı Karamehmet Williams (reprezentująca grupę Çukurova), jej męża p. Colina Williams (kolejny, niezależny członek RN, który związany jest z Çukurova Group), wiceprezes TeliaSonera Karin Elliason oraz wiceprezes Altimo Alexey Khudkayov. Ważne decyzje w Turkcell podejmowane są większością 5 z ogółu 7 głosów. Na skutek sporów pomiędzy głównymi udziałowcami - Çukurova Group z TeliaSonera oraz Altimo, Turkcell nie zdołał dokonac podziału dywidendy za 3 ub. lata oraz ma problemy z podejmowaniem decyzji. Konflikt pomiędzy Çukurova i Altimo skierowano do międzynarodowego arbitrażu (brak dotąd rozstrzygnięcia). Struktura własnościowa Turkcell jest dość skomplikowana, co widać na poniższym schemacie. Struktura własnościowa Turkcell Chociaż TeliaSonera kontroluje ok. 37% Turkcell bezpośrednio i pośrednio, a Alfa ok. 13%, Çukurova była w stanie rządzić spółką posiadając zaledwie 13,8% udziałów, jako że Çukurova jest udziałowcem większościowym w 2 spółkach założycielskich. Pozostałe udziały w Turkcell są w obiegu giełdowym. Çukurova i TeliaSonera wyraziły zadowolenie z decyzji SPK, natomiast rosyjski Alfa określił tę decyzję jako rozczarowującą. Nowy układ w RN ma charakter tymczasowy kolejne zgromadzenie generalne udziałowców może wyznaczyć własnych niezależnych członków RN Turkcell. (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.) Wg danych Agencji Regulacji i Nadzoru Bankowego (BDDK), tureckie firmy działające w obszarze faktoringu, firmy leasingowe i firmy oferujące finansowanie dla konsumentów odnotowały znaczący wzrost w 2012 r., połączony z wzrostem zysków netto. Wielkość łącznych aktywów firm faktoringowych osiągnęła poziom 18,17 mld TL (o 16% więcej niż rok wcześniej, z zyskiem netto

15 mln TL). Także firmy leasingowe zwiększyły w 2012 r. swoje aktywa - o 8% rdr, do 20,25 mld TL, podczas gdy w przypadku firm finansujących wzrost aktywów wyniósł 31%, zysk netto 153 mln TL, z wrostem rzędu 45% rdr. (HDN, r.) TRANSPORT KOLEJOWY: Turcja postanowiła zrezygnować z monopolu państwa w transporcie kolejowym, chce otworzyć sektor dla kapitału prywatnego. W przygotowaniu jest projekt ustawy, która umożliwi firmom prywatnym realizację przewozów kolejowych. Projekt przesłany do parlamentu 6 marca br. przewiduje utworzenie spółki pod nazwą TCDD (Tureckie Koleje Państwowe) Transport AŞ do zarządzania jednostkami kolejowymi. Podmioty publiczne i prywatne posiadające osobowość prawną oraz firmy będą mogły ubiegać się o licencję/zezwolenie na budowę własnej infrastruktury kolejowej, być operatorami kolei, zarządzać pociągami w państwowej sieci kolejowej. W br. wartość inwestycji publicznych w transporcie kolejowym wzrośnie do 5 mld TL, podczas gdy w 2012 r. zrealizowano je na poziomie zaledwie 230 mln TL. W efekcie tych inwestycji mogą spaść ceny biletów kolejowych. Szlaki kolejowe pozostaną własnością państwa, ale dostęp do ich użytkowania podlegać będzie koncesjonowaniu (podobnie jak w przypadku lotnisk czy autostrad) na okresy maks. 49 lat. Ustawa przekształci TCDD (tureckie PKP) w operatora infrastruktury kolejowej i przekaże TCDD odpowiedzialność za całość operacji kolei państwowych. Ministerstwo Transportu przekazywać będzie fundusze na inwestycje m.in. na budowę szybkich kolei, renowację infrastruktury kolejowej. Linia kolei szybkiej Ankara-Eskisehir zostanie prawdopodobnie sprywatyzowana. Do 2023 r. wartość inwestycji w koleje szybkie wyniesie 45 mld TL, planowana długość linii YHT (kolei szybkich) wyniesie 10 tys. km, połączą one 15 tureckich miast. W planach przewidziano budowę linii kolei szybkich pomiędzy regionem nad M. Czarnym i regionem Turcji płd.-wschodnim, która połączy Trabzon i Diyarbakır, a dalej dotrze do Syrii i Iraku. W rezultacie, łączna długość linii kolei szybkich w Turcji osiągnie 25 tys. km. (TODAY S Zaman Online, r.; HDN, r.) Przed zapowiedzianą prywatyzacją tureckich kolei, rząd zamierza zainwestować w c iągu najbliższych 3 lat ok. 20 mld TL (ok. 11 mld USD) w modernizację i przygotowanie sieci kolejowych, taboru oraz infrastruktury do prywatyzacji. 1. turecka linia kolei szybkich od 4 lat kursuje na trasie Ankara-Eskişehir. Fot. AA 15

16 Inwestycje te przyspieszą jeszcze w latach , do blisko 8 mld TL rocznie i będą to głównie inwestycje bezpośrednie 4,7 mld TL przewidziano na realizację 8 projektów, w tym 2 dotyczące transportu morskiego. Część finansowania (900 mln TL) zapewnią banki (Islamic Development Bank mln TL; Bank Światowy 38,7 mln TL; European Investment Bank - 479,6 mln TL; China Eximbank mln TL). (HDN, r.) Rząd pracuje nad dodaniem 14 nowych tras kolei szybkich (YHT) czas przejazdu pomiędz\y Eskişehir i Konya skrócił się do 2 godz., a linia z Eskişehir do Stambułu zostanie otwarta Do sieci zostaną w dalszej kolejności włączone połączenia YHT pomiędzy Eskişehir i prowincjami Sivas, Yozgat, Kırıkkale, Afyon, Uşak, Manisa, İzmir i Bursa, a z Konya do prowincji Karaman, Mersin, Adana, Osmaniye i Gaziantep.Ważna rolę w tych przedsięwzięciach odgrywa fabryka lokomotyw (Locomotive and Engine Industry Corporation) TÜLOMSAŞ w Eskişehir. Obecnie, Turcja zajmuje 8. miejsce na świecie i 6. w Europie w dziedzinie produkcji i użytkowania kolei szybkich. W 2011 r. TÜLOMSAŞ i GE Transportation wprowadziły na rynek lokomotywę wysokiej technologii dla kolei szybkich wyprodukowaną w Eskişehir. Lokomotywy typu Power Haul, produkmowane wspólnie przez TÜLOMSAŞ i GE Transportation, napędzane są 16-cylindrowymi silnikami GE Power Haul. (TODAY S Zaman Online, r.) TRANSPORT LOTNICZY: Turcja wyda ponad 165 mln TL na budowę morskiego, nawodnego portu lotniczego pomiędzy prowincjami Ordu i Giresun nad M. Czarnym. Bedzie to 1. tego typu lotnisko w Europie i 4. na świecie. Inwestycje sfinansuje rząd, bezpośredni nadzór nad realizacją sprawować będzie Dyrektoriat Inwestycji Infrastrukturalnych Ministerstwa Transportu. Koszt inwestycji ogółem szacowany jest na 230,5 mln TL. Port lotniczy po zakończeniu realizacji pod koniec 2014 r. będzie obsługiwać 2 mln pasażerów rocznie. (HDN, r.) Tureckie Linie Lotnicze THY otrzymały tytuł Airline of the Year magazynu Air Transport News na podstrawie sondażu wśród członków międzynarodowej organizacji lotniczej w 2012 r. linie osiągnęły zysk 1,1 mld USD, złożyły zamówienie na 117 wąskokadłubowych samolotów Airbus (25 A , 4 samoloty A320 NEO, 53 samoloty A321 NEO plus opcja na kolejne 35 szt. samolotów pasażerskich A321 NEO). Realizacja dostaw w latach THY lata do 221 portów lotniczych na świecie, posiada obecnie flotę 211 samolotów. Po realizacji dostaw, ich liczba wzrośnie do 375 a średni wiek samolotów spadnie z 6,6 do 5 lat. Do THY należy także tania linia AnadoluJet. Pod względem liczby połączeń THY to 6. największe linie lotnicze na świecie (Air France KLM zajmuje 5. pozycję, a Lufthansa 7.). W okresie styczeń-luty 2013 r. THY przewiozły o 20% więcej pasażerów i cargo w porównaniu do tego samego okresu ub.r. W 2012 r. THY było to 39 mln pasażerów, którzy wygenerowali przychód ogółem 9 mld USD, plany na 2013 r. przewidują osiągnięcie wyniku 46 mln pasażerów. Podczas ceremonii wręczenia nagród, tytułem Airport of the Year uhonorowano również macierzysty port lotniczy THY Ataturk Airport. (HDN, r.; Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, r.) Po ostatnich zmianach regulacji podatkowych, Tureckie Linie Lotnicze THY, które dokonały znaczących zakupów sprzętu w br. zostaną zwolnione z cła importowego za zakupione samoloty, co podniesie konkurencyjność linii na rynku krajowym (szczególnie wobec wschodzącej gwiazdy rynku lotniczego w Turcji Pegasus Airlines). (HDN, r.) 16

17 TRANSPORT DROGOWY: W najbliższym czasie rozpocznie się budowa autostrady Gebze-Izmir o długości 420 km, która poprzez istniejące odcinki autostrad połączy Izmir ze Stambułem i skróci o połowę (do 3,5 godz.) czas przejazdu pomiędzy tymi miastami. Realizacja projektu rozpocznie się od budowy mostu nad Zatoką Izmit. Nowa autostrada przebiegać będzie od miasta Gebze w prowincji Kocaeli (n/m.egejskim, płn.-zach. Turcja), budowę do końca 2016 r. zrealizuje spółka JV tureckiej firmy budowlanej İÇTAŞ i włoskiego Astaldi. Projekt autostrady The Gebze-Orhangazi (Bursa)-İzmir zostanie zrealizowany wg modelu BOT (Build-Operate-Transfer), która stanowi odmianę PPP. Most nad Zatoką Izmit będzie mostem wiszącym o długości 3 km. Autostrada Gebze-Izmir stanowi element projektu North Marmara, który obejmuje ponadto budowę 3. mostu nad Cieśniną Bosfor w Stambule. (TODAY S Zaman Online, r.) BIZ: Podczas konferencji Invest in Turkey s Infrastructure w Londynie 28 marca br., z udziałem także ministra finansów Mehmeta Şimşeka, turecki minister transportu, gospodarki morskiej i telekomunikacji Binali Yıldırım wezwał globalnych inwestorów do zaangażowania się w projekty infrastrukturalne w Turcji, głównie w obszarze transportu i energii, których wartość wynosi ogółem 250 mld USD. Projekty te mają wykreować Turcję jako kraj tranzytu energii z Azji do Europy. W konferencji uczestniczyło ok. 200 międzynarodowych inwestorów oraz przedstawicieli funduszy inwestycyjnych reprezentujących aktywa o wartości ok. 5 trylionów USD. Turcja zaprezentowała plany na najbliższe 10 lat dot. najważniejszych projektów, w tym budowy 3. mostu nad Bosforem (koszt szacowany na ogółem 4,5 mld USD) i 3. portu lotniczego w Stambule (specyfikacje istotnych warunków wykupiło dotąd 17 firm, przetarg planowany jest na 3.05), projekty kolejowe, tunel Marmaray oraz inne wielkie projekty budowy dróg i portów. Jak podkreślił Şimşek, projekty w dziedzinie infrastruktury są kluczem do rozwoju, wzrostu gospodarczego, bogactwa i konkurencji. W okresie 10 ub. lat Turcja zainwestowała w budowę infrastruktury transportowej 75 mld USD, ale nadal potrzebne są inwestycje o wartości 350 mld USD. Wśród projektów wymieniono m.in. budowę autostrady Gebze-İzmir wraz z mostem nad Zatoką Izmit. (HDN, r.) Na koniec 2012 r. w Turcji zarejestrowanych było ogółem spółek i oddziałów firm zagranicznych, z czego w ponad połowie (50,3%) zaangażowany jest kapitał pochodzący z obszaru UE. Są to w większości inwestycje charakteryzujące się silnym komponentem wysokich technologii. Spośród ogółu firm zagranicznych w Turcji, posiada udział kapitału tureckiego. Głównym sektorem, w którym koncentrują się inwestycje firm zagranicznych w Turcji jest handel hurtowy i detaliczny (32% ogółu firm z obcym kapitałem), popularne są również inwestycje w sektorze nieruchomości (16%) spółek zagranicznych zainwestowało w Turcji w sektorach produkcji przemysłowej, w tym: 553 działa w w produkcji materiałów chemicznych, 520 w produkcji żywności, a 483 firmy zagraniczne produkują napoje i wyroby tytoniowe. W ujęciu wartościowym, w czołówce krajów inwestujących w Turcji znajdują się: Holandia, Niemcy, Austria, Wlk. Brytania, Hiszpania, Francja, Belgia, Luksemburg, Grecja i Finlandia. Holandia, Niemcy, Francja, Belgia i Luksemburg to jednocześnie kraje najliczniejszej diaspory tureckiej. Najliczniej w Turcji reprezentowane są spółki z udziałem niemieckiego kapitału (ogółem firm), relatywnie liczne są spółki z udziałem kapitału brytyjskiego (2.446), holenderskiego (2.105) i francuskiego (1.079). Nieco mniej jest spółek austriackich (642), belgijskich (464) i z kapitałem pochodzącym z Luksemburga (304 podmioty), niejednokrotnie jednak angażowany jest w nich wyższy kapitał. Turcja przyciąga również inwestycje z krajów Bliskiego i Środkowego Wschodu, skąd 17

18 pochodzi ogółem inwestorów firm z Iranu, firm z Azerbejdżanu, firm z Iraku. Inwestycje zagraniczne w Turcji w 2012 r. koncentrowały się w sektorach: pośrednictwa finansowego (38,2%); dostaw mediów użytkowych (wody, energii elektrycznej, gazu ziemnego, z udziałem 26,9%); przetwórstwie przemysłowym (21,3%); handlu hurtowego i detalicznego. Coraz więcej inwestorów zagranicznych decyduje się na zaangażowanie w sektorze energetyki, szczególnie w produkcję energii opartej na źródłach odnawialnych (OZE). Turcja należy do popularnych krajów lokowania baz produkcyjnych, operacyjnych i logistycznych, szczególnie dla firm sektora farmaceutycznego, przetwórstwa spożywczego, produkcji odzieży, branży motoryzacyjnej oraz usług finansowych. Najwięcej inwestycji przyciąga Stambuł ( podmiotów z kapitałem obcym), na dalszych miejscach plasują się prowincje Antalya, Ankara, İzmir, Muğla, Bursa, Mersin, Aydın, Kocaeli i Hatay. (HDN, r.) Wraz z uruchomieniem nowego programu zachęt inwestycyjnych (2012 r.) oraz ożywieniem nadziei na normalizację relacji turecko-kurdyjskich, w ciągu pierwszych 2 mies. br. 6-krotnie (do 24) wzrosła liczba certyfikatów wydanych w płd.-wsch. Diyarbakir (certyfikat uprawnia do wskorzystania z zachęt). Diyarbakir leży w jednym z najuboższych regionów Turcji, w strefie 6., gdzie wielkość i poziom zachęt jest największy, obejmuje m.in. najdłuższy, 10-letni okres opłacania z budżetu składki na ubezpieczenia społeczne (pracownik) liczonej od płacy minimalnej. Największym problemem regionu 6. jest wysoki i trudny do opanowania poziom bezrobocia, stąd zachęty inwestycyjne koncentrują się na ułatwieniach dla inwestorów sprzyjających tworzeniu nowych miejsc pracy. Tureckie miasta leżące w regionie 6. obejmują: Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak i Van. (HDN, r.) Azerski państwowy koncern naftowy SOCAR zapowiedział inwestycje w Turcji o wartości 17 mld USD do 2018 r. Firma zainwestowała już w turecką rafinerię ropy naftowej (Petkim), w sektorach ropy i gazu, naftowym i petrochemicznym, m.in. w budowę ropociągu Baku-Tbilisi-Ceyhan [BTC], gazociągu Baku-Tbilisi-Erzurum oraz linii kolejowej Baku-Tbilisi-Kars. SOCAR wygrał wraz z Turcas Energy przetarg na prywatyzację tureckiego giganta petrochemicznego Petkim, gdziue planuje kolejne inwestycje modernizacyjne, sfinansuje 80% kosztu budowy gazociągu Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline (TANAP), posiada 70% udziałów w budowie rafinerii STAR (Izmir, od 2011 r.). (TODAY S Zaman Online, r.) Amerykański Honeywell planuje zwiększenie swojego udziału w rynkach Centralnej Azji poprzez zbudowanie w Turcji centralnej bazy operacji biznesowych. Od 2009 r. obroty firmy w Turcji wzrosły o 50%, Honeywell działa w Turcji w 4 sektorach: systemów lotniczych, automatyki przemysłowej i rozwiązań w dziedzinie sterowania, technologii związanych z motoryzacją oraz w dziedzinie zaawansowanych technologii i materiałów o wysokich parametrach wytrzymałości. Turcja została uznana przez Honeywell jako jeden z 10 rynków priorytetowych ponieważ leży w regionie, z którego w ciądgu najblizszych 10 lat pochodzić będzie 60% wzrostu globalnego PKB. Firma inwestuje w obszarach, które będą wspierać ekspansję budownictwie, sektorze ropy i gazu, systemów bezpieczeństwa i zabezpieczeń, zainteresowana jest wycznie dużymi inwestycjami. Honeywell zamierza współpracować z tureckimi firmami budowlanymio realizującymi duże projekty budowlane 18

19 w regionie, oferując inteligentne i efektywne energetycznie rozwiązania konstrukcyjne. Dla sektora motoryzacyjnego, Honeywell oferuje turbodoładowarki dla silników diesla. Firma zamierza wykorzystać szanse kreowane przez ekspansję tureckich firm w regionie. Dodatkowo, Honeywell wierzy w ogromny potencjał Turcji w zakresie gazu łupkowego oraz riozwój transportu lotniczego. (TODAY S Zaman Online, r.) ŚRODOWISKO: Wg informacji ministra Środowiska i Urbanistyki Erdoğana Bayraktar, od 2007 r. w Turcji przetworzono w recyklingu lub utylizowano poprzez spalenie w licencjonowanych cementowniach t. zużytych opon, które osiągnęły limit przydatności użytkowej (ELT - Endof-Life Tires). Do zbierania i transportu ELT do zakładów utylizacji (cementownie lub zakłady recyklingowe) upoważnienie ministerstwa na podstawie ustawy z 2006 r. (nr 26357) posiadają producenci opon członkowie Stowarzyszenia Tureckich Przemysłowców Branży Oponiarskiej (LASDER - Turkish Tire Industrialists' Association). Najwięcej opon utylizuje region Marmara ( t. od daty wejścia w życie ustawy, tj. od r.), region Tracji ( t.) i płn.- środkowej Anatolii ( t.). Warto przypomnieć, że Turcja zasadniczo nie zezwala na wwóz opon bieżnikowanych, jedynie na podstawie specjalnego zezwolenia importowego. (TODAY S Zaman Online, r.) RANKINGI: W rankingu ONZ 2012 Turcja zajęła 90. miejsce (92. w 2011 r.) wśród 186 krajów wg Human Development Index w kategorii poprawa dostępu do usług medycznych i edukacji. Pomimo niewielkiej poprawy pozycji, w raporcie United Nations Development Programme (UNDP) podkreślono osiągnięcia gospodarcze Turcji oraz postęp w zakresie podnoszenia standardu życia mieszkańców. Zaznaczono, że w 2012 r. PKB per capita wzrósł w Turcji do USD, rząd stworzył warunki ekonomiczne sprzyjające dla rozwoju budownictwa oraz produkcji mebli, tekstyliów, żywności i pojazdów samochodowych. W tureckiej ofercie eksportowej znalazło się więcej produktów wymagających większego stopnia przetworzenia i wyższej technologii. Raport zauważa zwiększoną dostępność w Turcji wyszkolonego personelu o wysokich kwalifikacjach oraz nowoczesnych zakładów przemysłowych, ale największy postęp nastąpił w sektorze ochrony zdrowia dzięki zwiększonym nakładom państwa oraz poszerzeniu dostępu publicznego do zaawansowanych technologii medycznych. W ciągu ostatniej dekady rząd zwiększył wydatki na wsparcie dla ubogich i usługi socjalne do 1,2% PKB w efekcie, odsetek osób żyjących w Turcji poniżej progu ubóstwa (4,30 USD/dzień), który w 2002 r. wynosił 30% w 2010 r. spadł do 3,7%. Raport wskazuje na wysoką nierówność płci na rynku pracy (68. miejsce) i niski poziom partycypacji kobiet w rynku pracy 28,1%). Dugotrwałość życia w Turcji prognozowana jest obecnie na 74,2 lat. Niska pozostaje średnia edukacji - 6,5 lat w systemie szkolnym. (TODAY S Zaman Online, r.) Wg raportu Światowego Forum Ekonomicznego (WEF), Turcja zajmuje 44. miejsce wśród najbardziej konkurencyjnych turystycznie krajów świata, awansując o 6 pozycji w porównaniu do rankingu Turyści krytykują jednak kiepsko zaplanowaną infrastrukturę transportową w Stambule oraz niesatysfakcjonujący w ich opinii poziom bezpieczeństwa (co jest zaskakujące zważywszy na relatywnie niski poziom przestępczości w Turcji). Wg respondentów, wiele do życzenia pozostawiają także kwestie ochrony środowiska naturalnego w Turcji, zwłaszcza dla zachowania uroku stambulskiej kultury, przyrody i architektury. Sam Stambuł plasuje się pod względem atrakcyjności turystycznej znacznie wyżej niż reszta Turcji miasto zajmuje 3. miejsce wśród najbardziej atrakcyjnych miejsc w Europie (za Londynem i Paryżem), w 2012 r. miasto odwiedziło 12 mln turystów. (TODAY S Zaman Online, r.) 19

20 NIERUCHOMOŚCI/POBYT CUDZOZIEMCÓW W TURCJI: Rząd Turcji planuje zmiany regulacji, które umożliwią uzyskanie prawa do dłuższego niż standardowa 3-mies. wiza pobytu w Turcji dla cudzoziemców nabywców nieruchomości w Turcji. Niewykluczone, że pobyty takie zostaną przedłużone do 6 mies. a nawet 1 roku. Zmiany mają wpłynąć pozytywnie na kondycję tureckiego sektora budowlanego i większego zainteresowania zakupem nieruchomości. W maju 2012 r. Turcja zrezygnowała z zasady wzajemności przy nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, zwiększono też limit areału podlegającego zakupowi (30 ha), które przyniosły znaczne ożywienie w sektorze. W efekcie tych zmian, cudzoziemcy (głównie Brytyjczycy, Niewmcy i obywatele krajów arabskich) zakupili ogółem ponad 11 tys. nieruchomości. Jak się szacuje, rynek nieruchomości w Turcji, który w 2011 r. miał wartość 2 mld USD, w nbajblizszym czasie może urosnąć do 5 mld USD rocznie. (TODAY S Zaman Online, r.) Opracował: Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Ankarze Źródła: Materiały udostępnione przez Delegaturę KE/UE w Turcji dla wydziałów ekonomiczno-handlowych placówek dyplomatycznych krajów UE akredytowanych w Ankarze ( dzienniki Today s ZAMAN, i Hurriyet Daily News marzec 2013 r., EDI Fortnightly ( wyd r. 20