PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH

Transkrypt

1

2 PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH KOMENTARZ Adam Mariański Dariusz Strzelec Michał Wilk 2. wydanie Warszawa 2012

3 Spis treści SPIS TREŚCI Wykaz skrótów 9 Wprowadzenie 13 Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych 15 Rozdział 1 Podmiot i przedmiot opodatkowania 17 Art Art. 1a. 21 Art Art Art Art. 4a. 47 Art. 4b. (uchylony) 57 Art. 4c. 58 Art Art Art Art. 7a. 81 Art Art Art. 9a. 96 Art. 9b. 105 Art

4 Spis treści Art Rozdział 2 Przychody 138 Art Art. 13. (uchylony) 184 Art Rozdział 3 Koszty uzyskania przychodów 192 Art Art. 15a. 223 Art Art. 16a. 331 Art. 16b. 337 Art. 16c. 348 Art. 16d. 350 Art. 16e. 351 Art. 16f. 354 Art. 16g. 356 Art. 16h. 377 Art. 16i. 382 Art. 16j. 386 Art. 16k. 389 Art. 16l. 392 Art. 16ł. 394 Art. 16m. 397 Rozdział 4 Zwolnienia przedmiotowe 399 Art Rozdział 4a Opodatkowanie stron umowy leasingu 449 Art. 17a 449 Art. 17b. 450 Art. 17c

5 Spis treści Art. 17d. 452 Art. 17e. 452 Art. 17f. 452 Art. 17g. 453 Art. 17h. 454 Art. 17i. 454 Art. 17j. 455 Art. 17k. 455 Art. 17l. 456 Rozdział 5 Podstawa opodatkowania i wysokość podatku 466 Art Art. 18a. (uchylony) 478 Art. 18b. 478 Art. 18c. (utracił moc) 482 Art Art. 19a. (uchylony) 485 Art Art Art Art. 22a. 517 Art. 22b. 518 Art (uchylone) 518 Rozdział 6 Pobór podatku 519 Art Art. 25a. 537 Art Art. 26a. 554 Art Art Art. 28a

6 Spis treści Rozdział 7 Zmiany w przepisach obowiązujących 563 Art (pominięte) 563 Rozdział 8 Przepisy przejściowe i końcowe 564 Art Art. 38. (uchylony) 566 Art. 38a. 566 Art. 38b. 567 Art. 38c. 567 Art Art Art Art Załączniki 571 Załącznik Nr Załącznik Nr Załącznik Nr Załącznik Nr Załącznik Nr

7 Wykaz skrótów WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne dyrektywa dyrektywa Rady 2003/49/WE z dnia 3 czerwca 2003 r. 2003/49/WE w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego do odsetek oraz należności licencyjnych między powiązanymi spółkami różnych Państw Członkowskich (Dz. Urz. UE L 157 z r., s. 49; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 9, t. 1, s. 380 z późn. zm.) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) Konwencja Modelowa konwencja w sprawie podatku od dochodu i majątku OECD z 1963 r. uchwalona przez Komitet Spraw Po- Modelowa OECD datkowych OECD (zmiany: 1992, 1995, 1997, 2000 r.) k.p. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.) o.p. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) p.w.p. ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz z późn. zm.) 9

8 Wykaz skrótów pr. bank. pr. spół. r.s.t.o.d. u.d.p.p.w. u.d.u. u.f.i. u.f.p. u.k.p. u.l. u.o.f.f.e. u.p.a.p.p. u.p.p. u.p.p.p. u.p.t. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz z późn. zm.) rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 10 września 2009 r. w sprawie sposobu i trybu określania dochodów osób prawnych w drodze szacowania oraz sposobu i trybu eliminowania podwójnego opodatkowania osób prawnych w przypadku korekty zysków podmiotów powiązanych (Dz. U. Nr 160, poz. 1268) ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.) ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189 z późn. zm.) ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 z późn. zm.) ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno- -prywatnym (Dz. U. z 2009 r. Nr 19, poz. 100 z późn. zm.) ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym (Dz. U. Nr 183, poz z późn. zm.) 10

9 Wykaz skrótów u.r. u.s.g. u.s.m. u.s.p. u.ś.o.z. ustawa o CIT ustawa o NBP ustawa o PIT ustawa o VAT ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 1, poz. 2 z późn. zm.) ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 z późn. zm.) ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz z późn. zm.) Inne Biul. Skarb. CBOSA Dz. U. Dz. Urz. MI Dz. Urz. UE Dz. Urz. WE EOG ETS GP Biuletyn Skarbowy Ministerstwa Finansów Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Ministra Infrastruktury Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich Europejski Obszar Gospodarczy Europejski Trybunał Sprawiedliwości Gazeta Prawna 11

10 Wykaz skrótów Jur. Podat. Jurysdykcja Podatkowa MF Ministerstwo Finansów M. Pod. Monitor Podatkowy NSA Naczelny Sąd Administracyjny ONSA WSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódz kich sądów administracyjnych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSP Orzecznictwo Sądów Polskich podatek CIT podatek regulowany ustawą o CIT podatek PIT podatek regulowany ustawą o PIT podatek VAT podatek regulowany ustawą o VAT POP Przegląd Orzecznictwa Podatkowego Pr. Gosp. Prawo Gospodarcze Prz. Pod. Przegląd Podatkowy SN Sąd Najwyższy St. Pod. Studia Podatkowe WSA Wojewódzki Sąd Administracyjny 12

11 Wprowadzenie WPROWADZENIE Obowiązująca od 1992 r. ustawa o CIT, mimo kilkunastoletniego okresu jej funkcjonowania, sprawia w dalszym ciągu duże problemy w praktyce. Ich źródło leży nie tylko w nowych i rozwijających się strukturach gospodarczych, ale przede wszystkim w dokonywanych przez ustawodawcę zmianach ustawy. Kolejne nowelizacje nie tylko nie doprowadziły do usunięcia wcześniej istniejących wątpliwości interpretacyjnych, ale stały się bezpośrednią przyczyną wielu nowych problemów. Najbardziej znaczące przykłady dotyczą kolejnych zmian przepisów regulujących powstanie przychodów oraz rozliczania kosztów uzyskania przychodów. W tym pierwszym zakresie ustawodawca zamierzał usunąć wątpliwości odnośnie do powstawania przychodów należnych poprzez wprowadzenie szczegółowych rozwiązań w zależności od rodzaju przychodów. Były to jednak przepisy na tyle niejasne, że wymagały kolejnych nowelizacji. Mimo to normy prawne, obowiązujące od 2007 r., w dalszym ciągu budzą wątpliwości interpretacyjne. Zamierzony skutek nie został zatem osiągnięty. Podobne uwagi muszą dotyczyć wprowadzonych od 2007 r. regulacji rozliczania kosztów bezpośrednio związanych z przychodami oraz kosztów innych niż bezpośrednio związane z przychodami. Ustawodawca wprowadził nowy podział kosztów, który nie był wcześniej znany prawu podatkowemu, ale nie jest też zgodny z klasyfikacją kosztów bilansowych. O rozbieżności pomiędzy intencjami zmian a osiągniętym rezultatem świadczy ilość sporów rozstrzygniętych przez sądy administracyjne, jak 13

12 Wprowadzenie np. odnośnie do zaliczania jednorazowo w koszty opłaty wstępnej z tytułu zawartej umowy leasingu operacyjnego. Dodatkowo należy wskazać na brak istotnej zmiany definicji kosztów uzyskania przychodów. Jest to najistotniejsze źródło sporów między podatnikami a organami podatkowymi. Niejasność przepisów komentowanej ustawy znajduje odzwierciedlenie w licznym orzecznictwie sądów administracyjnych. Skomplikowanie materii oraz sposób regulacji skutkują jego niejednolitością, co również nie ułatwia podatnikom wywiązywania się z nałożonego na nich obowiązku samoobliczenia podatku. Nie rozwiązują tych problemów także uchwały NSA. Niniejszy komentarz ma za zadanie przybliżyć zasady opodatkowania podatkiem CIT. Został on napisany przez praktyków i dla praktyków, a jego celem jest wyjaśnienie praktycznych wątpliwości interpretacyjnych powstających na gruncie ustawy. Łódź, styczeń 2012 r. Autorzy 14

13 . Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych 1 (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397; zm.: Dz. U. z 2011 r. Nr 102, poz. 585, Nr 106, poz. 622, Nr 134, poz. 781, Nr 178, poz. 1059, Nr 205, poz. 1202, Nr 234, poz i 1391) 1 Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia następujących dyrektyw Wspólnot Europejskich: 1) dyrektywy Rady 90/434/EWG z dnia 23 lipca 1990 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku łączenia, podziałów, wnoszenia aktywów i wymiany udziałów, dotyczących spółek różnych państw członkowskich (Dz. Urz. UE L 225 z , str.1; Polskie wydanie specjalne, rozdz. 09, t. 1 s. 142); 2) dyrektywy Rady 90/435/EWG z dnia 23 lipca 1990 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich (Dz. Urz. UE L 225 z , s. 6; Polskie wydanie specjalne, rozdz. 09, t. 1 s. 147); 3) dyrektywy Rady 2003/49/WE z dnia 3 czerwca 2003 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego do odsetek oraz należności licencyjnych między powiązanymi spółkami różnych państw członkowskich (Dz. Urz. UE L 157 z , s. 49; Polskie wydanie specjalne, rozdz. 09, t. 1, s. 380); 4) dyrektywy Rady 2003/123/WE z dnia 22 grudnia 2003 r. zmieniającej dyrektywę 90/435/EWG w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych Państw Członkowskich (Dz. Urz. UE L 7 z , s. 41; Polskie wydanie specjalne, rozdz. 09, t. 2, s. 3); 5) dyrektywy Rady 2004/66/WE z dnia 26 kwietnia 2004 r. dostosowującej dyrektywy 1999/45/WE, 2002/83/WE, 2003/37/WE i 2003/59/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz dyrektywy 77/388/EWG, 91/414/EWG, 96/26/EWG, 2003/48/WE i 2003/49/WE Rady w zakresie swobodnego 15

14 . przepływu towarów, swobody świadczenia usług, rolnictwa, polityki transportowej, opodatkowania, w następstwie przystąpienia Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji (Dz. Urz. UE L 168 z , s. 35); 6) dyrektywy Rady 2004/76/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. zmieniającej dyrektywę 2003/49/WE w odniesieniu do możliwości stosowania przez niektóre Państwa Członkowskie okresów przejściowych dla stosowania wspólnego systemu opodatkowania stosowanego do odsetek oraz należności licencyjnych między powiązanymi spółkami różnych Państw Członkowskich (Dz. Urz. UE L 195 z , s. 33; Polskie wydanie specjalne, rozdz. 09, t. 2, s. 23); 7) dyrektywy Rady 2005/19/WE z dnia 17 lutego 2005 r. zmieniającej dyrektywę Rady 90/434/EWG w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku łączenia, podziałów, wnoszenia aktywów i wymiany udziałów, dotyczących spółek różnych Państw Członkowskich (Dz. Urz. UE L 058 z , s. 19); 8) dyrektywy Rady 2006/98/WE z dnia 20 listopada 2006 r. dostosowującej niektóre dyrektywy w dziedzinie opodatkowania, w związku z przystąpieniem Bułgarii i Rumunii (Dz. Urz. UE L 363 z , s. 129). 16

15 Rozdział 1. Podmiot i przedmiot opodatkowania Art. 1 Rozdział 1 PODMIOT I PRZEDMIOT OPODATKOWANIA Art Ustawa reguluje opodatkowanie podatkiem dochodowym dochodów osób prawnych i spółek kapitałowych w organizacji, zwanych dalej podatnikami. 2. Przepisy ustawy mają również zastosowanie do jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek niemających osobowości prawnej, z zastrzeżeniem ust. 1 i Przepisy ustawy mają również zastosowanie do spółek niemających osobowości prawnej mających siedzibę lub zarząd w innym państwie, jeżeli zgodnie z przepisami prawa podatkowego tego państwa są traktowane jak osoby prawne i podlegają w tym państwie opodatkowaniu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania. 1. Zakres regulacji ustawy Komentowany przepis ustawy o CIT reguluje zakres podmiotowy podatku dochodowego od osób prawnych, ale także określa rodzaj podatku. Jest to podatek dochodowy, w którym podstawą opodatkowania jest dochód. Może on być pomniejszony o wskazane w ustawie odliczenia, np. darowizny (art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o CIT). W procesie interpretacji poszczególnych regulacji ustawy o CIT należy zatem pamiętać, iż kardynalną cechą podatku typu dochodowego jest po- Adam Mariański 17

16 Art. 1 Rozdział 1. Podmiot i przedmiot opodatkowania mniejszanie przychodu o wydatki stanowiące koszty uzyskania przychodów (zob. szerzej kom. do art. 15), a wszelkie wyjątki od tej zasady, zwłaszcza określone w art. 16 ustawy o CIT, należy interpretować w taki sposób, by jak najmniejszy był zakres wyłączeń tychże kosztów. W szczególności należy podkreślić, że wbrew rozpowszechnionym w orzecznictwie sądów administracyjnych poglądom podatnik nie uzyskuje jakiejkolwiek korzyści majątkowej poprzez odliczenie kosztów od przychodów. Wykładnia norm regulujących koszty uzyskania przychodów wymaga od interpretatora bardzo dużej dyscypliny i precyzji. Niedopuszczalna jest bowiem jakakolwiek wykładnia pozajęzykowa, która ogranicza prawa podatników do zaliczenia konkretnego kosztu do kosztów podatkowych lub wręcz pozbawia ich tego prawa. Interpretując zatem poszczególne regulacje ustawy, należy poszukiwać, w ramach granic wykładni językowej, wykładni uprawniającej do jak najszerszego rozliczania kosztów podatkowych. Dodatkowo należy wskazać, iż żadna z norm prawa materialnego nie uchyla ciążącego na organie podatkowym obowiązku ustalenia prawdy obiektywnej (art. 122 o.p.). Dlatego też podatnik nie jest zobowiązany udowadniać, że określony wydatek jest kosztem uzyskania przychodów. Obowiązek przeprowadzenia zupełnego postępowania dowodowego ciąży na organie podatkowym. W trakcie postępowania podatkowego podatnik zobowiązany jest jedynie prezentować dowody będące w jego posiadaniu oraz składać wyjaśnienia. W ten sposób organ może ustalić poniesienie kosztu oraz jego związek z osiąganiem przychodów. 2. Podatnicy Podmiotem podatku CIT są osoby prawne oraz spółki kapitałowe w organizacji. W myśl art. 33 k.c. osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy (art. 35 k.c.). Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (art. 37 k.c.). Ustęp 2 komentowanego artykułu ustawy o CIT rozszerza zakres podmiotowy ustawy na jednostki organizacyjne nieposiadające osobo- 18 Adam Mariański

17 Rozdział 1. Podmiot i przedmiot opodatkowania Art. 1 wości prawnej. Zgodnie z art k.c. do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (art k.c.). Rodzaje rejestrów oraz ich organizację i sposób prowadzenia regulują odrębne przepisy. Przy czym zgodnie z art. 1 ust. 2 in fine ustawy o CIT wyłączone z zakresu podmiotowego podatku dochodowego od osób prawnych są spółki niemające osobowości prawnej: cywilna, jawna, partnerska, komandytowa oraz komandytowo-akcyjna. Spółki te nie mają podmiotowości prawnej w podatku dochodowym, albowiem podatnikami są ich wspólnicy (zob. kom. do art. 5). Należy jednak zaznaczyć, iż przepisy ustawy o CIT mają również zastosowanie do spółek niemających osobowości prawnej, mających siedzibę lub zarząd w innym państwie, jeżeli zgodnie z przepisami prawa podatkowego tego państwa są traktowane jako osoby prawne i podlegają opodatkowaniu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania. Jeżeli zatem w systemie innego państwa jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej jest traktowana dla celów podatkowych jako osoba prawna, to również w Polsce będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem CIT. 3. Sukcesja podatkowa a podatek dochodowy Sukcesja generalna winna obejmować przejście ogółu praw i obowiązków poprzednika prawnego. Sukcesja generalna nie jest zasadą ogólną, która miałaby oznaczać, iż w każdej sytuacji, gdy ustaje byt prawny danego podmiotu, w to miejsce wstępuje jego następca prawny. Jest ona dopuszczalna tylko i wyłącznie w sytuacji wyraźnie przewidzianej przez stosowny przepis prawa (zob. szerzej A. Mariański, Prawa i obowiązki następców prawnych w prawie podatkowym, Warszawa 2001). Do czasu wprowadzenia regulacji sukcesji w prawie podatkowym, zawartej w ordynacji podatkowej, brak było takiego następstwa w tej gałęzi prawa. Po raz pierwszy pojęcie następstwa prawnego na gruncie prawa podatkowego zostało wprowadzone do ordynacji podatkowej. W myśl Adam Mariański 19

18