Muzeum i Instytut Zoologii Polska Akademia Nauk Warszawa BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY. Prace fizyczne (wybrane zagadnienia)

Transkrypt

1 Muzeum i Instytut Zoologii Polska Akademia Nauk Warszawa BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY Prace fizyczne (wybrane zagadnienia) 1

2 Spis treści Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego str. 3 Ogólne uwagi dotyczące schorzeń mięśniowo-szkieletowych str. 4 Zapobieganie dolegliwościom układu mięśniowo-szkieletowego str. 4 przy pracach wykonywanych w pozycji stojącej Zapobieganie dolegliwościom układu mięśniowo-szkieletowego przy pracach wykonywanych w pozycji siedzącej str. 5 Zalecenia ogólne str. 6 Instrukcja BHP dotycząca prac transportowych ręcznych oraz prac wykonywanych na wysokościach str. 7 2

3 Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego Istnieje wiele czynników ryzyka, które mogą przyczynić się do powstania chorób układu mięśniowo-szkieletowego. Najistotniejsze z czynników fizycznych są związane z postawą, wykorzystywaną siłą fizyczną, wymaganą powtarzalnością ruchów oraz wielogodzinną pracą bez przerw. Choroby mogą wystąpić, gdy wymienione powyżej czynniki ryzyka powodują osobno lub łącznie przeciążenie układu mięśniowo-szkieletowego. Postawa to pozycja ciała, w tym również ramion i nóg, podczas pracy. Nieprawidłowa lub niewygodna postawa powoduje, że ciało znajduje się w niedogodnej, nienaturalnej pozycji oraz na granicy możliwości ruchu. Niewskazane jest pozostawanie zbyt długo w tej samej pozycji. Użycie siły w trakcie pracy np. podnoszenie ciężkich przedmiotów lub używanie narzędzia ręcznego. Im większej siły pracownik używa, tym większe ryzyko wystąpienia urazu. Powtarzalność ruchów ma miejsce, gdy podobna sekwencja ruchów wykonywana jest w określonym czasie. Powtarzalne ruchy są szczególnie niebezpieczne, jeżeli angażują te same stawy i grupy mięśni. Im większa liczba powtórzeń, tym większe ryzyko urazu. Długotrwała praca oznacza liczbę minut lub godzin w dniu pracy lub też dni w roku, kiedy pracownik wykonuje daną pracę bez przerwy. Im więcej godzin pracy, tym większe ryzyko urazu. Powyższe cztery czynniki osobno lub łącznie mogą decydować o wystąpieniu ryzyka schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego u danego pracownika. Istnieją również inne czynniki, które mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego: 1) czynniki związane z środowiskiem pracy: - fizyczne warunki otoczenia np. temperatura, wilgotność powietrza, - oświetlenie, - hałas, - wibracja urządzeń, 2) czynniki związane z indywidualnymi cechami fizycznymi i możliwościami pracownika: - wiek, wzrost, waga pracownika, - przebyte choroby, - doświadczenie i znajomość wykonywanej pracy, - szkolenia, - odzież, obuwie, sprzęt osobisty i ochronny, 3) psychospołeczne czynniki ryzyka i organizacja pracy: - wysokie obciążenie pracą i wysoki poziom stresu, - niesprzyjające warunki pracy np. długie godziny pracy, - brak wsparcia ze strony kierownictwa, osób nadzorujących i współpracowników. 3

4 Ogólne uwagi dotyczące schorzeń mięśniowo-szkieletowych Schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego w znacznym stopniu wynikają z obciążeń mechanicznych związanych z wykonywaniem czynności roboczych, nadmiernych obciążeń zewnętrznych i niewłaściwej techniki pracy. Najczęstszą przyczyną schorzeń jest praca fizyczna związana z dźwiganiem, pchaniem, ciągnięciem, operowaniem ciężkimi narzędziami, ale również praca fizyczna na stanowiskach, gdzie dominuje duże obciążenie statyczne związane z niewłaściwą pozycją przy pracy i monotypią czynności. Schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego powodują upośledzenie struktur anatomicznych takich jak: mięśnie, stawy, ścięgna, wiązadła, kości, wywoływane lub nasilone przede wszystkim na skutek wykonywania pracy oraz bezpośrednio przez oddziaływanie czynników otoczenia, w którym praca jest wykonywana. Większość dolegliwości mięśniowoszkieletowych związanych z pracą to zaburzenia wynikające z długotrwałego, wielokrotnego dźwigania ciężkich przedmiotów. Schorzenia te mogą być również wynikiem ostrych urazów, takich jak złamania, do których dochodzi wskutek wypadków przy pracy. Schorzenia dotyczą głównie kręgosłupa, szyi, ramion i kończyn górnych, choć mogą również obejmować kończyny dolne. Niektóre choroby układu mięśniowo-szkieletowego są zaburzeniami swoistymi ze względu na dobrze zdefiniowane objawy i symptomy. Inne dolegliwości są nieswoiste, ponieważ w ich przebiegu pojawia się wyłącznie ból lub dyskomfort bez objawów wyraźnie potwierdzających wystąpienie schorzenia. Zapobieganie dolegliwościom układu mięśniowo-szkieletowego przy pracach wykonywanych w pozycji stojącej Utrzymywanie prawidłowej pozycji stojącej zmniejsza ryzyko powstania dolegliwości i schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego. Najczęściej pozycja stojąca jest wymagana podczas wykonywania czynności w obrębie rozległego pola pracy. Pracownik może się przemieszczać oraz wywierać siły o znacznej wartości. Utrzymywanie właściwej pozycji stojącej podczas pracy wymaga odpowiednio dobranej wysokości pola pracy, optymalnego obszaru pracy i układu jej elementów. Wysokość pola pracy ustala się w odniesieniu do wysokości łokciowej (przy ramionach swobodnie opuszczonych wzdłuż tułowia). Najmniejsze obciążenie jest wtedy, gdy wysokość pola pracy mieści się w granicach pomiędzy 75 mm poniżej poziomu łokciowego na 100 mm - powyżej. Dla pracy precyzyjnej wysokość pola pracy powinna znajdować się wyżej niż dla pracy ciężkiej. Optymalny obszar pracy wyznacza głębokość od przedniej krawędzi - ok mm (maksymalnie ok. 500 mm) oraz odległość od środka w prawą i lewą stronę ok mm (maksymalnie ok mm). Przekroczenie podanych wartości powoduje to, że praca wykonywana jest w niewłaściwej pozycji (pochylenie tułowia, skręcenie). Elementy związane z procesem pracy powinny być rozmieszczone według ważności, funkcjonalności oraz częstotliwości użycia, tak aby pracownik nie musiał wykonywać zbędnych ruchów oraz by uniknąć popełnienia błędów. 4

5 Nieprawidłowa (a) i prawidłowa pozycja ciała podczas podnoszenia (b) i przenoszenia (c), powierzchnia podparcia układu człowiek przedmiot (d) Zapobieganie dolegliwościom układu mięśniowo-szkieletowego przy pracach wykonywanych w pozycji siedzącej Prawidłową pozycję ciała podczas pracy siedzącej zapewnia dostosowanie stanowiska pracy do wymiarów antropometrycznych pracownika oraz do rodzaju wykonywanych czynności. Jednym z ważniejszych elementów jest tu siedzisko. Oparcie siedziska powinno umożliwić podparcie odcinków kręgosłupa: piersiowego, lędźwiowego oraz krzyżowego. Jego wysokość powinna wynosić mm, a szerokość nie mniej niż 360 mm. Płyta siedziska powinna zapewniać głębokość minimum 330 do 460 mm oraz mieć szerokość nie mniejszą niż 400 mm. Siedzisko powinno mieć regulacje: - wysokości płyty siedziska, - pochylenia oparcia, - pochylenia płyty siedziska, - regulację pionową oparcia, - poziomy obrót siedziska. O zapewnieniu komfortu w pracy decydują także: odpowiednia stabilność siedziska (podparcie w pięciu punktach), wyposażenie w podłokietniki, osiowy obrót krzesła. Do ciągłej pracy biurowej niezbędne są podłokietniki z regulowaną wysokością i odległością między nimi. Biurko, stół powinny zapewniać taki obszar pracy, aby nie ograniczać ruchów pracownika i umożliwiać swobodne wykonywanie czynności roboczych, a dodatkowo swobodną przestrzeń dla nóg (wnękę o wysokości min. 640 mm, szerokości min. 600 mm i głębokości min. 45 mm). Wysokość płaszczyzny pracy powinna być regulowana zależnie od 5

6 rodzaju czynności - praca precyzyjna, biurowa, praca ręczna wymagająca użycia siły - jak też musi być dostosowana do budowy ciała każdego pracownika. Zalecenia ogólne Najbardziej właściwa i najlepsza dla zdrowia pracownika jest praca, która obejmuje czynności zarówno w pozycji siedzącej, jak i stojącej. Dzięki temu zapobiega się powstawaniu zbyt dużych i jednorodnych obciążeń statycznych czy monotypowych i pracy ze zbyt dużym obciążeniem fizycznym (duży wydatek energetyczny). Podczas pracy w pozycji stojącej należy pamiętać o unikaniu wymuszonej pozycji ciała ze skręconym czy pochylonym tułowiem. Podczas pracy w pozycji siedzącej należy pamiętać o odpowiednim ustawieniu biurka i wyregulowaniu krzesła do osoby pracującej. Przy pracy rutynowej zaleca się robienie przerw w pracy (przeznaczonych na odpoczynek bądź wykonywanie pracy o innym charakterze) po każdej 1 lub 2 godzinach pracy, w zależności od jej nasilenia. 6

7 Instrukcja BHP dotycząca prac transportowych ręcznych oraz prac wykonywanych na wysokościach UWAGI OGÓLNE - pracownik powinien: 1) posiadać odpowiedni stan zdrowia do wykonywanej pracy potwierdzony świadectwem wydanym przez uprawnionego lekarza, 2) przejść odpowiedni instruktaż zawodowy i odbyć szkolenie BHP, 3) do pracy przystępować w stanie trzeźwym, 4) zgodnie z zaleceniem stosować odzież ochronną, obuwie ochronne, rękawiczki i maski w warunkach zagrożenia. Zabronione jest stałe zatrudnianie przy transporcie ręcznym osób: 1) których stan zdrowia nie pozwala na wykonywanie pracy, 2) kobiet w ciąży, 3) młodocianych tzn. osób, które nie ukończyły 16 lat. Pracowników należy wyposażyć w: 1) odzież i obuwie robocze, 2) niezbędny sprzęt pomocniczy, 3) odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej stosownie do możliwych zagrożeń i warunków atmosferycznych. Podstawowe czynności przed rozpoczęciem pracy: 1) zaplanować kolejność wykonywania poszczególnych czynności, 2) sprawdzić stan techniczny urządzeń technicznych oraz oświetlenia stanowiska, 3) sprawdzić stan powierzchni (czy jest równa i sucha), 4) oznaczyć bezpieczne drogi transportu. Zasady podczas pracy: 1) Przenoszony ciężar należy trzymać tak blisko ciała, jak to jest tylko możliwe. 2) Podnosić ciężar w zakresie wysokości od dłoni do barków. 3) Starać się utrzymywać ciężar w dłoniach przez jak najkrótszy okres czasu oraz unikać szybkiego tempa podnoszenia ciężaru. 4) W czasie podnoszenia ciężaru należy minimalizować wykonywanie innych ruchów tułowia jak pochylenia, skłony czy skręcenia. 5) Należy unikać przenoszenia dużych obiektów, wykraczających poza zasięg rąk oraz obiektów, które swymi gabarytami ograniczają pole widzenia niosącego. 6) Należy unikać przenoszenia obiektów z przemieszczającym się środkiem ciężkości. 7) Należy przenosić ciężar na opuszczonych rękach. Dźwiganie przy rękach zgiętych w stawie łokciowym zwiększa dwukrotnie obciążenie. 8) Należy unikać ręcznego przemieszczania przedmiotów przez pomieszczenia, schody, korytarze albo drzwi zbyt wąskie w stosunku do rozmiarów tych przedmiotów. Niedozwolone jest przekraczanie dopuszczalnych mas przenoszonych przedmiotów. 1) Dźwiganie i przenoszenie przez jednego pracownika przedmiotów o ciężarze przekraczającym 50 kg jest zabronione. 7

8 Dopuszczalne normy podnoszenia i przenoszenia ciężarów na jednego pełnoletniego pracownika wynoszą: dla mężczyzn: - 30 kg przy pracy stałej, - 50 kg przy pracy dorywczej, - 30 kg na wysokości > 4m, - 30 kg na odległości > 25m. dla kobiet: - 12 kg przy pracy stałej, 3 kg dla kobiet w ciąży i w okresie karmienia, - 20 kg przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej), 5 kg dla kobiet w ciąży i w okresie karmienia. 2) Przedmioty o długości powyżej 4 m i ciężarze powyżej 30 kg, należy przenosić przez nie mniej niż dwóch pracowników, przy czym na jedną osobę powinna przypadać masa do: - 25 kg, gdy praca ma charakter stały, - 42 kg, gdy praca ma charakter dorywczy. 3) Niedopuszczalne jest zespołowe przenoszenie przedmiotów na odległość przekraczającą 25 m lub o masie przekraczającej 500 kg. 4) Przenoszenie ciężarów do 500 kg musi się odbywać pod nadzorem doświadczonego pracownika, którego obowiązkiem jest wydawanie głośnych komend i rozkazów. Przy dobieraniu pracowników do zespołowego dźwigania ciężarów należy uwzględnić ich wiek, wzrost i siłę. 5) Przy przenoszeniu długich i ciężkich przedmiotów na ramionach należy: - równomiernie i jednocześnie przez wszystkich pracowników podnosić ciężar na komendę, - przenosić ciężar na ramionach jednoimiennych (lewych lub prawych), - stosować naramienniki ochronne. Przy transporcie przedmiotów nieporęcznych i niestabilnych ze zmiennym środkiem ciężkości, należy stosować następujące zasady: 1) Przedmioty nieporęczne lub trudne do utrzymania powinny być przemieszczone przy użyciu sprzętu pomocniczego. 2) Przedmioty, których środek ciężkości znajduje się powyżej połowy ich wysokości, nie powinny być przenoszone ręcznie. 3) W przypadku przenoszenia przedmiotu trzymanego w odległości większej niż 30 cm od tułowia należy zmniejszyć o połowę dopuszczalną masę ładunku przypadającego na jednego pracownika lub zapewnić wykonanie tego transportu przez większą liczbę pracowników. 4) Ostre krawędzie lub wystające elementy przemieszczanych przedmiotów powinny być osłonięte. 5) Opakowania przedmiotów powinny być wytrzymałe, niestwarzające kształtem lub krawędziami potencjalnych zagrożeń wypadkowych. 6) Duże i ciężkie pojemniki z substancjami chemicznymi powinny być transportowane na specjalnie przystosowanych do tego celu wózkach. Prace na wysokościach powyżej 1 metra (użytkowanie drabin). Prace wykonywane na wysokości powyżej 1 m nad poziomem podłogi (ziemi) przy pomocy drabin zaliczamy do prac na wysokości. Nie zaliczamy do pracy na wysokości, prac wykonywanych na powierzchni osłoniętej pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi ze wszystkich stron do wysokości co 8

9 najmniej 1,5 m lub powierzchni wyposażonej w inne stałe urządzenia czy konstrukcje chroniące przed upadkiem. Na powierzchniach powyżej 1 m nad poziomem podłogi, prace powinny być wykonywane i prowadzone w sposób nie zmuszający pracownika do wychylania się poza poręcz balustrady. Pracownicy wykorzystujący drabiny podczas pracy muszą posiadać orzeczenia lekarskie z brakiem przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na wysokości od 1 do 3 m. Przy stosowaniu drabin: 1) nie wolno stosować drabin uszkodzonych lub do przenoszenia stałego ciężaru powyżej 10 kg, 2) nie wolno stosować drabiny niezgodnie z jej przeznaczeniem, 3) nie wolno opierać drabiny o śliskie przedmioty oraz stawiać drabiny przed zamkniętymi drzwiami, jeśli nie są one zamknięte na klucz od strony drabiny. 4) nie wolno ustawiać drabiny bezpośrednio przy maszynach, urządzeniach z zagrożeniem dla użytkownika, 5) nie wolno wchodzić i schodzić z drabiny, plecami do niej, 6) nie wolno przenosić drabiny o długości większej niż 4 m tylko przez 1 osobę, 7) nie wolno pracować na drabinie w obuwiu nie posiadającym opięcia całej stopy. Przy stosowaniu drabin należy pamiętać: 1) Drabina musi być stabilna i zabezpieczona przed rozsunięciem lub poślizgiem. 2) Drabina przystawna powinna wystawać co najmniej 0,75 m ponad powierzchnię na którą prowadzi a jej kąt nachylenia powinien się zawierać pomiędzy 65 a 75. 3) Przed każdorazową pracą na wysokości powyżej 2 m sprawdzić stan techniczny konstrukcji, stabilność i zabezpieczenie drabiny. Zasady przemieszczania ładunków za pomocą sprzętu: 1) Drogi komunikacyjne przeznaczone do transportu przy pomocy wózków ręcznych powinny być dostatecznie szerokie i posiadać twardą oraz równą nawierzchnię. 2) Szerokość drogi do przewozu wózkami w ruchu jednokierunkowym powinna wynosić co najmniej o 60 cm więcej niż szerokość załadowanego wózka, zaś przy ruchu dwukierunkowym o 90 cm większa. 3) Droga może być zbudowana z desek o grubości co najmniej 4 cm. 4) Pochylenie dróg komunikacyjnych dla wózków nie może być większe niż 5%, zaś dla taczek nie większe od 10%. 5) Wózki bez szyn powinny posiadać koła ogumione. 6) Dopuszczalna masa ładunku przesuwanego po terenie płaskim o nawierzchni twardej łącznie z masą wózka, nie może przekraczać: kg - na wózku 2 kołowym, kg - na wózku 3-lub 4-kołowym. 7) Dopuszczalna masa ładunku przy przemieszczaniu ładunku na wózku po pochyleniach większych niż 5% łącznie z masą wózka, nie może przekraczać: kg na wózku 2-kołowym, kg na wózku 3- lub 4-kołowym. 8) Niedopuszczalne jest ręczne przemieszczanie ładunków na wózkach po pochyleniach powierzchni większych niż 8% oraz na odległość większą niż 200 m. 9

10 9) Rękojeści taczek i wózków muszą posiadać metalowe ochraniacze dłoni oraz szelki do podwieszenia rękojeści na ramionach. 10) Dopuszczalny ciężar przewożony na taczkach po powierzchni twardej powinien wynosić: dla mężczyzn: kg przy stromości toru nie przekraczającej 8%, - 75 kg po powierzchni nieutwardzonej do 8% pochylenia oraz do 200 m, dla kobiet: - 50 kg przy stromości toru nie przekraczającej 2% oraz powierzchni twardej i gładkiej; 12,5kg dla kobiet w ciąży i w okresie karmienia, - 30 kg po powierzchni nierównej przy przewożeniu towaru wózkami wielokołowymi; 7,5 kg dla kobiet w ciąży i w okresie karmienia. 11) Taczek nie wolno ładować ponad ich wytrzymałość. 12) Ciężar na taczkach umieszczać w sposób zapewniający równowagę. Dla zapewnienia warunków bezpieczeństwa pożarowego podczas robót, należy przestrzegać niżej podanych zasad: 1) Podczas pracy nie wolno używać otwartego ognia, palić tytoniu poza terenem do tego wyznaczonym. 2) Używanie odbiorników prądu elektrycznego może odbywać się tylko pod warunkiem zachowania wymaganej ostrożności i przy pełnej sprawności technicznej tych odbiorników. 3) Zabronione jest prowizoryczne naprawianie uszkodzonych bezpieczników instalacji elektrycznej. Do wymiany należy używać tylko bezpieczników oryginalnych i o mocy odpowiedniej do wielkości poboru energii elektrycznej. Wymiany dokonuje osoba posiadająca odpowiednie przygotowanie. 4) Po zakończeniu pracy należy wyłączyć dopływ prądu. W przypadku powstania pożaru należy: 1) Ostrzec osoby znajdujące się w obrębie zagrożenia. 2) Wyłączyć zasilanie budynku w energię elektryczną i odciąć dopływ gazu. 3) Zaalarmować straż pożarną, powiadomić przełożonych o pożarze, podjąć decyzję o ewakuacji ludzi, przystąpić do prowadzenia akcji gaśniczej za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego. Podczas akcji gaśniczej obowiązuje zasada bezwzględnego podporządkowania się poleceniom kierującego akcją ratowniczo-gaśniczą. W przypadku zaistnienia wypadku: 1) Udzielić poszkodowanemu pierwszej pomocy. 2) W razie potrzeby wezwać pomoc lekarską. 3) Powiadomić przełożonych. 10

11 Źródła: Prawo pracy, Akta prawne dostępne na stronie Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy