Feliks Prusak Pojęcie naruszenia prawa materialnego jako podstawy rewizji w procesie karnym. Palestra 8/11(83), 43-52

Transkrypt

1 Feliks Prusak Pojęcie naruszenia prawa materialnego jako podstawy rewizji w procesie karnym Palestra 8/11(83),

2 N r 11 (83) Naruszenie prawa mater, jako podstawa rewizji 43 p ie n ie w razie p o trzeb y z w nioskiem o zarząd zen ie egzekucji przez p rezesa kom isji. S k o ro je d n a k pod rząd em ko d ek su roszczenie w y n ik a ją c e z orzeczenia będzie się po ro k u p rzed aw n iać, a zatem w ygasać (art ), to e w e n tu a ln a eg zek u cja p o w in n a być n ie w ą tp liw ie w szczęta przed upływ em ro k u od dnia w y k o n aln o ści o rzeczenia, w obec czego w niosek o je j zarząd zen ie m usi być złożony jeszcze w cześn iej. R easu m u jąc, należy dojść do w n iosku, że przy zach o w an iu o b o w ią z u ją cego try b u w y k o n an ia i ew ent. egzekw ow ania roszczeń w y n ik ających z orzeczeń a rb itra ż o w y c h te rm in y p rzew id zian e w 95 u st. 4 i 98 ust. 2 post. a rb. s ta n ą s ię n ie a k tu a ln e i odpow iednie czynności będą m u siały być d o k onyw ane w ta k im czasie, żeby się zm ieściły w o k resie p rzed aw n ienia obliczonym stosow nie do a rt kodeksu. C ało k ształt w yżej p rzedstaw io n y ch zag ad n ień i u w ag w sk a z u je n a bogactw o p ro b le m a ty k i n a strę c z a ją c e j się p rzy stosow aniu części ogólnej k o d ek su cyw ilnego do sto su n k ó w p raw n y ch, w k tó ry c h choćby je d n ą ze stro n są p o dm ioty g o sp o d ark i u społecznionej. FELIKS PRUSAK Pojęcie naruszenia prawa materialnego jako podstawy rewizji w procesie karnym N a tle p rak ty czn eg o p o słu g iw an ia się przep isem a rt. 371 p k t 1 k.p.k. w y ła n ia się p o trzeb a bliższego określen ia, ja k należy rozum ieć term in praw o m a te ria ln e. Z asad n iczy w tej m ierze przep is a rt. 371 p k t 1 k.p.k. stan o w i ogólnie, że p o d sta w ę re w iz ji m ogą stan o w ić zarz u ty o b razy p rzepisów p ra w a m aterialn eg o. Z tak ieg o sfo rm u ło w ania u sta w y k arn o p ro ceso w ej w cale n ie w y n ik a, o ja k ie p raw o m a te ria ln e tu ta j chodzi, in n y m i słow y ja k ie p raw o m a te ria ln e, o k tó ry m m ów i w sp o m n ian y przep is a rt. 371 p k t 1 k.p.k., m oże stan o w ić p o te n c ja ln y p rzedm io t o b razy w p o stęp o w an iu k arn y m, a co za ty m idzie ja k ie p ra w o m a te ria ln e m oże stan o w ić p o d staw ę rew izji. Sam o bow iem pojęcie p ra w a m a te ria l neg o je s t b ard zo szero k ie i o b ejm u je sw ym zasięgiem cały w achla rz ró żn y ch d zied zin obow iązującego p ra w a m aterialn eg o. N asza u sta w a k arn o p ro ceso w a w a rt. 371 p k t 1 m ów i ja k ju ż w y żej w sp o m n ia n o ogólnie o o brazie p rzepisów p ra w a m aterialn eg o. N a tle p o ró w n aw czy m zauw ażyć trzeba, że in n e u sta w y s ta ra ją się bliżej o k reślić, o ja k ie p raw o m a te ria ln e chodzi. W y starczy tu w ym ienić k.p.k. R S F R R 1, k tó ry m ów i o b łęd n y m z a sto so w an iu u staw y k a rn e j. P o d o b n ie k.p.k. Jugosło w iań sk iej F R L 2 w a rt. 341 u ży w a te rm in u : n aru szen ie u sta w y k a rn e j. Z e w zględu n a n ie sp recyzow an e bliżej pojecie p rzep isó w p ra w a m ate ria ln e g o, nasz k.p.k. dopuszcza w te j m ierze ja k się w y d a je m ożliw ość sto su n k o w o 1 K o d e k s p o s t ę p o w a n ia k a r n e g o R S F R R z d n ia 27 p a ź d z ie r n ik a 1960 r o k u ( o b o w ią z u j ą c y o d r.), S o w. J u s t i c y a 1S60, n r i K o d e k s p o s t ę p o w a n ia k a r n e g o J u g o s ło w ia ń s k ie j FRL. z d n ia 10 w r z e ś n ia 1953 r o k u ( D z ie n n ik U r z ę d o w y N r 40/53).

3 44 Feliks Prusak N r 11 (83> szero k iej in te rp re ta c ji. N ależy w szczególności zaznaczyć, że n ie m ożna tu w y łą czyć in n y ch dziedzin obow iązującego p ra w a m aterialn eg o poza p raw em k arn y m. Z asad n iczy m je d n a k p ro b lem em w tej k w estii je s t sp ra w a z ak resu gałęzi p ra w a m aterialn ego, k tó re, pogw ałcone w dro d ze p o stęp o w an ia k arnego, m oże stan o w ić na p o d staw ie a rt. 371 p k t 1 k.p.k. podstaw ę rew izji. N ie m ożna je d n a k p rzy jąć, że istn ie je tu ta j m ożliw ość zaliczenia w szystkich dziedzin obow iązującego p ra w a m aterialn eg o. N asu w a się w ięc w tej m ierze zasad n icze p y tan ie, ja k ie j gałęzi przep isy p ra w n e m ogą stan o w ić p rzed m io t o b razy w procesie k arn y m. Z n a tu ry rzeczy przep is a rt. 371 p k t 1 k.p.k., o p e ru ją c te rm in e m praw o m a te ria ln e, tr a k tu je przede w szy stk im o k a rn y m p ra w ie m aterialn y m. S p raw a ta je st ta k sam o o czyw ista ja k to, że proces k a rn y słu ży re a liz a c ji głów nie p ra w a k a r nego (np. a rt. 1 k.p.k.: P o stępow anie w sp ra w a c h o przestępstwa... ). P rz y ją ć p rz y ty m trzeb a, że p rzep isam i m aterialn eg o p ra w a k arn eg o są n o rm y o k re śla jące zasad y k a ra n ia i sto so w an ia środków zab ezpieczających o raz w ychow aw czych za czyny p rzestęp n ej3 S tan o w isk o to nie w y czerp u je je d n a k odpow iedzi n a in te re su ją c e n as pytanie. K w estia pozostaje zaś w dalszym ciągu o tw a rta, je śli się zw aży, że p raw o m a te ria l ne w ro zu m ien iu a rt. 371 p k t 1 k.p.k. należy in te rp re to w a ć sensu largo. W ty m znaczeniu p raw o m a te ria ln e o b ejm u je cało k ształt n o rm z aw arty ch w system ie m a te ria ln e g o p ra w a pozytyw nego. C hodzi zatem o zespoły n o rm p ra w n y c h re g u lu jący c h bezpośrednio sto su n k i społeczne w d a n e j g ru p ie p a ń stw o w e j.4 Z astrzec się p rzy ty m należy, że p rzep isam i p ra w a m aterialn eg o, k tó re w razie n aru szen ia m ogą stan o w ić p o dstaw ę sk a rg i rew izy jn ej, są ty lk o te, k tó re m ogą stanow ić p o d sta w ę m erytorycznego rozstrzy g n ięcia w procesie.5 W d o k try n ie p rocesu cyw ilnego6 a k c e n tu je się szczególnie ro zróżnienie m iędzy p ra w e m m a te ria ln y m a p raw em procesow ym. W n aszy ch rozw ażan iach je s t to 0 ty le p rzydatn e, że niek ied y u staw a m a te ria ln o p ra w n a zaw iera n o rm y procesow e 1 o d w ro tn ie. N iem niej je d n a k należy zająć stan o w isk o, że o c h a ra k te rz e p ra w n y m d an ej n o rm y decy d u je n ie a k t p raw n y, w ja k im je s t ona zam ieszczona, lecz cel i c h a ra k te r danego przep isu.7 0 P e r. w t y m w z g lę d z ie s t a n o w is k o lit e r a t u r y : M. Cieślak: W p r o w a d z e n ie d o n a u k i p o ls k ie g o p r o c e s u k a r n e g o, K r a k ó w lf6 1, s. 3 i 26; S. Śliwiński: P r o c e s k a r n y Z a s a d y o g ó ln e, W a r s z a w a 1948, s. 7; S. Śliwiński: P o ls k i p r o c e s k a r n y p r z e d s ą d e m p o w s z e h n y m Z a s a d y o g ó ln e, W a r s z a w a 1 59, s. 3; W. Swida: P r a w o k a r n e p r o c e s o w e, W iln o 1939, s. 4; L. Schaff: P r o c e s k a r n y P o l s k i L u d o w e j, W a r s z a w a 1953, s. 4 '; S. K a linow ski p o s t ę p o w a n ie k a r n e Z a r y s c z ę ś c i o g ó ln e j, W a r s z a w a 1963, s. 10 i n.; L. Lernell: W y k ła d p r a w a k a r n e g o, W a r s z a w a 1961, s. 15 i n.; W. Swida: P r a w o k a r n e, w y d. I II, s. 23; I. Andrejew, L. Lernell, J. Sawicki: P r a w o k a r n e P o l s k i L u d o w e j, W a r s z a w a 1954, s. 6 i n. 4 P o r. M. Cieślak: w p r o w a d z e n i e d o n a u k i p o ls k ie g o p r o c e s u k a r n e g o, s. 26; K. O p i łek: S y s t e m p r a w a, W a r s z a w a 1959, s P o r. W. Siedlecki: Z a s a d y w y r o k o w a n ia w p r o c e s i e c y w iln y m, W a r s z a w a 1 57, s e P o r. W. Siedlecki: Z a s a d y w y r o k o w a n ia..., s. 241 i n.; W. Siedlecki- P o d s t a w y r e w iz j i c y w iln e j, W a r s z a w a 1959, s. 123 i n.; J. Krajewski: N a r u s z e n ie p r a w a m a t e r ia ln e g o j a k o p o d s t a w a r e w iz j i w e d łu g k.p c., N P 1960, n r 10, s. 10 i n.; J. Krajewski: N a d z ó r j u d y k a c y j n y n a d p r a w o m o c n y m i o r z e c z e n ia m i w p o ls k im p r a w ie c y w iln y m, T o ru ń 1963, s W lit e r a t u r z e n ie m ie c k ie j w y r a ź n ie o d r ó ż n ia s ię r e w iz j ę z p r z y ~ z y n m a t e r ia ln o p r a w - n y c h o d p r z y c z y n p r o c e d u r a ln y c h p a tr z n p. E. Schmidt: L e h r k o m m e n t a r z u r S tr a f - p r o z e s s o r d n u n g u n d z u m G e r ic h t s v e r f a s s u n g s g e z e t z, G o t in g e n 1957, s P o r. S. Śliwiński: P r o c e s k a r n y..., 1948, s. 74; S. Śliwiński: P o l s k i p r o c e s -.., 1959, s. 77; W. Siedlecki: Z a s a d y w y r o k o w a n ia..., s. 243; W. Siedlecki. P o d s t a w y

4 N r 11 (83) Naruszenie prawa mater, jako podstawa rewizji 45 W dalszym ciągu pozo staje a k tu a ln y pro b lem w ielu dziedzin obow iązującego p ra w a ja k o p ew nych k ateg o rii ogólnego sy stem u praw nego. Z b ad an iu w ięc m usi podlegać k w estia, ja k ie gałęzie obow iązującego sy stem u p ra w a pozytyw nego m ogą być o b ję te zakresem p rzep isu a rt. 371 p k t 1 k.p.k. R ozw iązanie zaś tego z agad n ien ia zostan ie ułatw io n e przez d o konanie k o n fro n ta c ji z p rzed m io tem p ro cesu k a r nego. N ależy p rzy jąć, że p rzed m io tem procesu k arn eg o je s t k w estia odpow iedzialności za popełnione p rzestępstw o. O dpow iedzialność ta p rzy b iera postać od p o w ied zialn o ści k a rn e j oraz m a ją tk o w e j w znaczeniu cy w iln o p raw n y m. W y padki pierw szego ro d z a ju odpow iedzialności k a rn e j o p a rte są n iew ątp liw ie n a m a te ria ln y m p ra w ie k arn y m. D ruga zaś p o stać odpow iedzialności w y n ik a z n o rm p ra w a cyw ilnego (w szczególności k o d ek su zobow iązań).8 D ochodzim y w ięc do stw ierd zen ia, że w ra m a c h p ierw szej p o d sta w y re w iz ji w pro cesie k arn y m m ożna zarzu cać n aru szen ie n ie ty lko m aterialn eg o p ra w a k a r nego, ale rów nież i cyw ilnego. Jeśli chodzi o p raw o cyw ilne, to szczegółow ego rozw ażenia w y m ag a zak res sto so w an ia w ram ach p o stęp o w an ia karnego. R zutu je to bow iem n a k w estię dopuszczalności o parcia sk a rg i rew izy jn ej n a zarzucie tego ro d zaju. P ra w o cyw ilne w ra m a c h postęp o w an ia k arn ego sto so w an e je s t ja k w iem y ty lk o w pew n y ch gran icach. R eglam entacja ta sp ro w ad za się do k ilk u m om entów, k tó re stan o w ić b ęd ą p rzedm io t dalszych rozw ażań. D opuszczalność założenia sk a rg i rew izy jn ej o p a rte j n a n aru szen iu m aterialn eg o p ra w a cyw ilnego je s t z d ete rm in o w ana przez zak res, w ja k im u sta w a k a rn o p ro - cesow a pozw ala n a jego sto so w an ie w ra m a c h postęp o w an ia karn eg o. Isto tn y je st tu ta j w ła śn ie m om ent sto so w an ia p raw a. J e s t to bow iem w a ru n e k sine qua non dopuszczalności podnoszenia zarzu tó w om aw ianego ro d zaju. S tosow anie p ra w a je s t sy n o n im em jego re a liz a c ji3, gdyż chodzi o ta k ą działalność, k tó re j przed m io tem je st u sta le n ie s ta n u fak ty czn eg o rozpoznaw anej sp raw y oraz orzeczenie sk u tk ó w p raw n y ch w y n ik ających z zastosow ania n o rm y p raw n ej do tego s ta n u faktycznego. W tra k c ie te j działalności u sta la się sto su n ek czynu będącego p rzed m io tem p o stę pow ania do n o rm y p ra w n e j o raz orzeczenie w y n ik ających z tego sk u tk ó w p ra w n y c h 10. P o d n iesio n e w yżej zastrzeżen ie m a ta k ie znaczenie, że d ecy d u je o ty m, czy m a m y do czynienia z u ch y b ien iem poleg ający m n a n aru szen iu przepisów p ra w a m a terialn eg o, czy też w grę w chodzi u ch y b ien ie z z ak resu oceny okoliczności fa k ty c z nych p fz y ję ty c h za p o d staw ę w y ro k u (art. 371 p k t 3 k.p.k.). P rzep isy p raw a m a te ria ln e g o jeśli chodzi o sto su n ek, w ja k im pozo stają one do s ta n u faktycznego ro zp o zn aw an ej sp raw y k a rn e j m ogą obejm o w ać, a) cały sta n fak ty czn y bądź b) pew ne ty lk o elem en ty sta n u faktycznego. r e w iz j i c y w il n e j, s. 124; W. Kufel: P o d s t a w y o d w o ła n ia a r b it r a ż o w e g o, W a r s z a w a 1962, s. 33; K. Cincio: O b r a z a p r z e p is ó w p o s t ę p o w a n ia j a k o p o d s ta w a r e w iz j i, B iu l. G e n. P r o k. If57, n r 9 10, s P o r. M. Cieślak: W p r o w a d z e n ie..., s » P o r. n p. D. Wojtkowiak: Z a r y s t e o r ii p a ń s t w a i p r a w a, P o z n a ń 1962, s io P o r. w te j m ie r z e u w a g i: M. Cieślak: W p r o w a d z e n ie..., s. 12; M. Cieślak: N a m a r g in e s ie o r z e c z n ic t w a k a r n o - a d m in is t r a c y j n e g o,,,p a l e s t r a 1961, n r 6; M. Waligórski: P o d s t a w y k a s a c y j n e p r o c e s u c y w iln e g o w ś w i e t l e r ó ż n ic y p c m ię d z y f a k t e m i p r a w e m, L w ó w 1936, s. 14, 35; M. Waligórski: P r o c e s c y w i l n y F u n k c ja i s t r u k t u r a, W a r s z a w a 1948, s. 9, 82 i n.; W. Siedlecki: Z a ja d y w y r o k o w a n ia..., s. 279; W. Siedlecki: P o d s t a w y..., s. 41: L. Schaff: P r o c e s k a r n y..., s. 20, 48; S. Kalinowski: P o s t ę p o w a n i e k a r n e..., s. 37.

5 46 Feliks Prusak N r 11 (83) S tąd też m ożna m ów ić, że p rzepisy p ra w a m a te ria ln e g o m ogą w y stą p ić (dla są d u ro zp atru jąceg o sp raw ę k arn ą ) w d w o jak im c h a ra k te rz e : a) ja k o p rzep is p o dlegający sto so w an iu bądź b) ja k o podłoże p raw n e okoliczności fak ty czn ej. Jeżeli sąd na p o d staw ie n orm y p ra w a m a te ria ln e g o ro zstrzy g a o s k u tk a c h czyn u, k tó ry je s t przed m io tem postęp o w an ia, to m am y do czy n ienia ze stoso w an iem danego p rzepisu p raw n eg o. W ta k im bow iem w y p a d k u p rzep is p ra w n y k o re lu je z odpow iednim i elem en tam i sta n u fak tycznego. Jeżeli zaś sąd o rzek ający w p o stęp o w an iu k a rn y m b a d a ty lk o zgodność o k re ślonego sta n u fak ty czn eg o z n o rm am i innego d ziału p ra w a niż dział p o d leg ający sto so w an iu, to w grę w chodzi jed y n ie b ad an ie okoliczności fakty czn y ch, k tó re s ta n o w ią p o d staw ę w yroku-11 C hodzi tu ta j zw łaszcza o okoliczności d ecydujące o istn ie n iu lu b b ra k u znam ion p rz e stę p n y c h ro zpoznaw anego czynu. M ożna ró w n ież pow iedzieć, że są to okoliczności fak ty czn e p o w stałe na podłożu p raw a, gdyż s ta n fak ty czn y ro zpoznaw anej sp ra w y k a rn e j je s t b a d a n y pod k ątem w id zen ia p rzep isu d anej dziedziny p ra w a (np. p ra w a ro d zinnego lu b adm in istracy jn eg o ). N a p rz y k ła d w procesie o bigam ię to, że dw ie osoby są m ałżeń stw em, je s t okolicznością fa k ty czn ą podleg ającą sęd zio w sk iej ocenie. P o d sta w ą je d n a k p rzy jęcia, że te dw ie osoby są m ałżeń stw em, je s t p raw o ro d zin n e. B łąd zaś w te j m ierze nie stan o w i n aru szen ia przepisów p ra w a rodzinnego, ale u zasad n ia założenie sk a rg i re w iz y jn e j n a p o d staw ie a rt. 371 p k t S k.p.k. U w zg lęd n iając pow yższe założenie n ale ż y stw ierd zić, że w drodze p o stęp o w an ia k arn ego sto su je się m a te ria ln e p ra w o cyw ilne w p ew n y ch ty lk o g ran icach. W zw iązku z ty m w d o k try n ie nie m a w ątp liw o ści, ze m a te ria ln e p raw o cyw ilne w razie pogw ałcenia m oże stan o w ić p o d staw ę rew iz ji.12 S to so w an ie p ra w a cyw ilnego w ra m a c h p ro cesu k arn ego odbyw a się w w ielu p łaszczyznach. P rz e d e w szy stk im n ależy w ym ien ić tu ta j d rogę p ro cesu adhezyjnego. P ozw ala o n a n a rozpoznanie sp ra w y cyw ilnej w ra m a c h p o stęp o w an ia karn eg o, dopuszczon ej ze w zględu n a w sp ó ln ą p o d staw ę fa k ty c z n ą sp ra w y k a rn e j i cy w iln ej.13 W try b ie ty m m ożna dochodzić roszczeń cy w ilnych o c h a ra k te rz e m a jątk o w y m, k tó re p o d leg ają norm o m cy w iln o p raw n y m. S p ra w ę sto so w ania przepisów p ra w a cyw ilnego w postęp o w an iu k arn y m u z asad n ia isto ta p o w ództw a adhezyjnego, gdyż roszczenie m a ją tk o w e o p iera się n a p ra w ie cyw ilnym. O rz ek ając w ty m zak resie, są d k a rn y decy d u je o ro d zaju o dszkodow ania, jeg o p o d staw ie p ra w n e j i w ysokości. S ta n o w isk u tem u d aje w y raz d o k try n a 14 o raz ju d y k a tu ra S ąd u N ajw yższego.18 N aru szen ie p rzepisów p ra w a cyw ilnego m oże n a stą p ić n ie ty lk o w zw iązku n W. Siedlecki u w a ż a ( P o d s t a w y..., s. 47), ż e is t n ie n ie j a k ie g o ś p r z e p is u p r a w n e g o j e s t f a k te m w z n a c z e n iu lo g ic z n y m, c h o c i a ż n i e j e s t f a k t e m w z n a c z e n iu p r a w a d o w o d o w e g o. 12 P o r. n p. S. Kalinowski: P o s t ę p o w a n i e k a r n e..., 1963, s. 16; S. Kalinowski: P r z e b ie g p r o c e s u k a r n e g o, W a r s z a w a 1960, s. 400; M. M. Grodziński: P o s t ę p o w a n i e k a s a c y j n e i n a d z o r c z e w r a d z ie c k im p r o c e s i e k a r n y m, W a r s z a w a 1955, s. 177; M. Siewierski: O p r a c o w a n ie s k a r g i r e w iz y j n e j w p r o c e s i e k a r n y m, P a l e s t r a -* 1918, n r 10 11, s. 9; S. Śliwiński: P r o c e s k a r n y... U z u p e łn ie n ie, 1949, s. 77; M. A. Czele o w : R a d z ie c k i p r o c e s k a r n y, W a r s z a w a 1961, s P o r. J. Jodłowski, W. Siedlecki P o s t ę p o w a n i e c y w il n e, W a r s z a w a 1959, s M P o r. n p. W. Daszkiewicz- P r o c e s a d h e z y j n y n a t l e p r a w a p o ls k ie g o, s. 39; S. Śliwiński: P o l s k i p r o c e s..., 19?8 r., s. 226 i 1959 r., s. 129, 183 i n.: S. Kalinowski: p o s t ę p o w a n ie k a r n e..., 1963, s. 240: M. A. C z e 1 c o w : R a d z ie c k i p r o c e s k a r n y, s P o r. n p. w y r o k S.N. z d n ia f8.iv.1932 r. II K 372/32 (Z b. O. 1932, p o z. 144), g i z i e z a w a r t a j e s t n a s t ę p u j ą c a t e z a : D o p o w ó d z t w a c y w il n e g o w p r o c e s i e a d h e z y j n y m s ą d s t o s u j e m a t e r i a ln e p r a w o c y w i l n e.

6 N r 11 (83) Naruszenie prawa mater, jako podstawa rewizji 47 z ro zp o zn aw an iem pow ództw a cyw ilnego. P ra w o cyw ilne w p rocesie k a rn y m je s t sto so w an e ta k ż e w in n y ch w y p ad k ach. C hodzi tu ta j zw łaszcza o sy tu a c ję, w k tó ry c h są d zasąd za odszkodow anie z u rz ę d u w try b ie a rt. 331 k.p.k. Do n ie d a w n a sąd k a rn y m ógł o rzek ać o roszczeniach cy w ilnych w zasad zie ty lk o w tedy, gdy osoba u p raw n io n a w y stęp o w ała z pow ództw em cyw ilnym. N o w e la z ro k u 1961 do k.p.k.10 w p ro w ad ziła w ty m w zględzie pew ne novum. Je ś li b o w iem chodzi o szkodę w y n ik łą z z ag arn ięcia m ien ia społecznego, to sąd na je j p o k ry cie o rzeka o zw rocie w w ysokości zag arn ięteg o m ienia. N ato m iast w in n y c h w y p a d k a c h w y rząd zen ia szkody w m ie n iu społecznym sąd orzeka fa k u lta ty w n ie, z asąd zając o d p ow iednie odszkodow anie pieniężne. O rzeczenie w y d an e n a p o d staw ie a rt k.p.k. m u si z n a tu ry rzeczy o p ierać się n a przep isach p ra w a cyw ilnego.17 O pogw ałcen iu przepisów m aterialn eg o p ra w a cyw ilnego m oże być m ow a w ra m a c h pro cesu k arn eg o ta k ż e w in n y c h w y p ad k ach. T ak w ięc są d k a rn y s to s u je p rzep isy p ra w a cyw ilnego w zw iązk u z o rzek an iem w sp ra w a c h o o dszkodow a n ie za n iesłu szne sk azanie i b e zpodstaw n e areszto w anie (art k.p.k.). P rzed m io tem tego p o stęp o w an ia je s t roszczenie cyw ilne o w y n ag ro d zen ie ty tu łe m odszk o d o w an ia. S ąd, ro zpoznając w n io sek o odszkodow anie w ty ch sp ra w a c h, m usi przy u sta la n iu w ysokości szk o d y o raz sposobu i w ysokości o d szkodow a n ia sto so w ać p rzep isy p ra w a cyw ilnego. W sp raw ach ty ch n a ru sz e n ie m o że dotyczyć np. p rzep isu a rt. 157 i n ast. k o d ek su zobow iązań.1" Do k o d ek su zo b o w iązań o d sy ła ją ta k ż e W ytyczne w y m ia ru sp raw ied liw o ści i p ra k ty k i sąd o w ej w sp ra w ie sto so w an ia p rzepisów a rt k.p.k.19, k tó re u z n a ją c h a r a k te r c y w iln o p raw n y ty c h. roszczeń.20 D la pełności o b razu należy dodać, że w sp ra w a c h o odszkodow anie za n ie słuszne sk azanie lu b oczyw iście b ezzasad n e tym czasow e areszto w an ie sąd k a rn y o rzek a w fo rm ie p o stan o w ien ia. Co p ra w d a n a n iepraw om ocne p o stanow ien ia (i to n ie n a w szy stk ie) p rzy słu g u je ty lk o zażalen ie ja k o śro d ek odw oław czy, n ie m n ie j je d n a k z a rz u t o b razy p ra w a cyw ilnego w o m aw ian y m w y p ad k u m oże się sta ć a k tu a ln y w razie w n iesien ia rew izji n adzw y czajn ej (art. 371 p k t 1 w zw iązk u z a rt. 395 k.p.k.).21 W ro zw ażan iach pośw ięconych sto so w aniu p rzepisów p ra w a cyw ilnego w d ro dze p rocesu k arn eg o nie sposób pom in ąć in n ej jeszcze drogi postęp o w an ia. P oza w ięc om ów ionym i w yżej trzem a w y p a d k a m i w ra c h u b ę w chodzi jeszcze sto so w a n ie p ra w a cyw ilnego p rzy u sta la n iu w łasn o ści dow odów rzeczow ych.*2 D ro g ę 16 U s t a w a z d n ia 27 lis t o p a d a 1961 r. o z m i a n i e p r z e p is ó w p o s t ę p o w a n ia k a r n e g o (D z. U. N'r 53, p o z. 296). 17 W ś r ó d lic z n y c h w y p o w ie d z i n a t e n t e m a t t r z e b a w y m ie n ić w y p o w ie d ź J. B a f i i (Z m ia n a p r z e p is ó w p o s t ę p o w a n ia k a r n e g o z d n ia 27.VI.1961 r N P 1 F 6 \ n r 3. s ), k t ó r y w y r a z i ł p o g lą d, ż e p r z e p is a r t k.p.k. j e s t n o r m ą m a te r ia ln o p r a w n ą. G d y b y p r z y j ą ć te n p o g lą d z a t r a f n y, t o o b r a z a t e g o p r z e p is u s t a n o w iła b y ta k ż e n a r u s z e n ie p r a w a m a t e r i a ln e g o. W u c h w a l e s k ła d u 7 s ę d z ió w S.N. z d n ia r. V I K O 14/63 (O S N K W l f 64, n r 5, p o z. 69) z o s t a ł w y r a ż o n y p o g lą d s t w i e r d z a j ą c y, ż e p r z e w id z ia n y w k.p.k. o b o w ią z e k (a r t. 33!i 1) c z y t e ż m o ż n o ś ć (a r t k.p.k.) z a s ą d z e n ia o d s z k o d o w a n ia z u r z ę d u za s z k o d ę w y r z ą d z o n ą p r z e s t ę p s t w e m o p ie r a s ię n a p r z e p is a c h m a t e r ia ln e g o p r a w a c y w iln e g o. i» R o z p o r z. P r e z. R P z 27.X.1533 r. z p u ż n. z m ia n a m i. i» W y t y c z n e w y m ia r u s p r a w i e d liw o ś c i i p r a k t y k i s ą d o w e j w s p r a w ie p r a w id ło w e g o s t o s o w a n ia p r z e p is ó w a r t k.p.k. z d n ia 7 c z e r w c a 1958 r o k u. P r e z. 729/58 (O S N 1958, p o z. 34). 2o P o r. S. Kalinowski: P r z e b ie g p r o c e s u k a r n e g o, s *> P o r. S. Kalinowski: R e w iz j a n a d z w y c z a j n a w p o ls k im p r o c e s i e k a r n y m, W a r s z a w a 1954, s * P o r. S. Kalinowski: P r z e b ie g p r o c e s u k a r n e g o, s. 319, 349, 400.

7 48 Feliks Prusak N r 11 (83) w ty m k ie ru n k u w ytycza przep is a rt i 2. P rzep is ten stan o w i, że rzeczy p o d leg ające w y d a n iu sąd w y d aje osobie u p raw n io n ej. Jeżeli w y n ik n ie sp ó r o p r a w o w łasności do rzeczy podleg ający ch w y d an iu, a n ie m a d o stateczn y ch d an y ch do n aty ch m iasto w eg o ro zstrzygnięcia, sąd odsyła stro n y n a drogę procesu cy w ilnego. Jeżeli n a to m ia st istn ie je spór o p ra w a w łasności, a dow ody istn ie ją c e w sp ra w ie p o zw alają n a je j rozstrzygnięcie, to sąd k a rn y orzeka w ty m p rzedm io cie (art o contrario). N ie pow inno zaś budzić w ątp liw o ści, że w ed łu g dyspozycji tego p rzep isu sąd k a rn y m a p raw o u stalać p raw o w łasności dow odów rzeczow ych. P ra w o to sąd u sta la n a podstaw ie przepisów m aterialn eg o p ra w a cyw ilnego, ściślej n a p odstaw ie przepisów p ra w a rzeczow ego. N aruszenie przez sąd k a rn y przep isó w p ra w a cyw ilnego w ty m zak resie pozw ala n a założenie sk arg i re w i zy jn ej o p a rte j n a zarzucie z g ru p y zarzu tó w w sk azan y ch w a rt. 371 p k t 1 k.p.k. R easu m u jąc, należy podkreślić, że p raw o m a te ria ln e cyw ilne je s t sto so w an e w procesie k a rn y m w k ilk u w y p ad k ach, a w szczególności: 1. w ram ach p rocesu adhezyjnego, 2. p rzy zasąd zan iu odszkodow ania z u rzęd u w try b ie a rt k.p.k., 3. p rzy ro zstrzy g an iu w sp ecjaln y m procesie o odszkodow anie za n iesłuszne sk azan ie lu b bezp o d staw n e aresztow anie, 4. p rzy u sta la n iu p ra w a w łasności dow odów rzeczow ych. P o g w ałcen ie przepisów m aterialn eg o p ra w a cyw ilnego w ty ch w y p ad k ach w r a m a c h p o stęp o w an ia k arn eg o m oże stan o w ić co n ie ulega żad n ej w ątp liw o ści p o d staw ę rew izji o p a rtą na a rt. 371 p k t 1 k.p.k. P rz e m a w ia ją za ty m a rg u m e n ty przy to czo n e w yżej o raz b ra k jak ieg o k o lw iek o graniczenia w tre śc i przep isu a rt. 371 p k t 1 k.p.k. Z przepisów k.p.k. bow iem w cale nie w y n ik a, że p o dstaw ę rew izji m oże stan o w ić ty lk o n aru szen ie m aterialn eg o p ra w a k arnego. Z astrzeżen ie tak ie z aw ierał a rt. 494 k.p.k. (w b rzm ien iu z 1928 roku), k tó ry o k reślają c podstaw y k a sa c y jn e zastrzegał, że p o dstaw ę k asacji m oże stanow ić ty lk o z a rz u t n iep raw id ło w ego zastosow ania u staw y p rzy o k re śla n iu p rzestęp stw a i w y m ierzan iu k ary. Z tak ieg o sfo rm u ło w ania w y n ik ało w cale niedw uznacznie, że p rzedm iotem obrazy m oże być jed y n ie p raw o k arn e. O b raza bow iem p rzep isu u sta w y przy o k reśleniu p rzestęp stw a i w y m ierzan iu k ary, o ja k ie j m ów ił w sp o m n ian y przepis, w yłączała każd y in n y d ział p ra w a poza p raw em k a rn y m m a te ria ln y m.20 K ategoryczność sfo rm u ło w an ia om aw ianego p rzep isu znalazła tak że odbicie w o rzecznictw ie p rzedw ojennego S ądu N ajw yższego, k tó ry w jed n y m z orzeczeń21 stw ie rd z ił w y raźnie, że p o d staw y k asacji n ie m oże stan o w ić z a rz u t obrazy p rz e pisów p ra w a cyw ilnego. K asację p rzeciw orzeczeniu o pow ództw ie cyw ilnym m ożna było ro zp atry w ać ty lk o pod k ą te m w id zen ia obrazy przep isó w postępow ania k a rn e g o.25 W dalszym ciągu należy po n ad to zastanow ić się, czy in n e d ziały ob o w iązu jącego p ra w a m aterialn eg o w razie pogw ałcenia m ogą stan o w ić p o dstaw ę r e w izji w procesie k a rn y m na p o d staw ie p rzep isu a rt. 371 p k t 1 k.p.k. O dpow iedź 23 P o r. J. Nisenson, M. Siewierski: K o d e k s p o s t ę p o w a n ia k a r n e g o K o m e n t a r z, w y d. V, C z ę s to c h o w a 1 4 7, s. 271 i n a s t.; L. Peiper: K o d e k s p o s t ę p o w a n ia k a r n e g o K o m e n ta r z, w y d. III, K r a k ó w 1933, s. 750; K. Angerman, J. Nowotny, M. Przy jem ski: K cde>ks p o s t ę p o w a n ia k a r n e g o K o m e n ta r z, W a r s z a w a 1930, s. 162 i n a s t.; S. S l j w i ń ski: P r o c e s k a r n y..., U z u p e łn ie n ie, s. 78; J. W a s z c z y ń s k i: O p o d s t a w a c h r e w iz j i w e d lu g k.p.k., Z.N.U. Ł ó d z k ie g o 1959, n r 14, s. 109; W. Daszkiewicz: P r o c e s a d h e z y j n y..., s *4 w y r o k S.N. z d n ia "'0 lis t o p a d a 1933 r. I K 710/1P33, Z b. O. 1S34, p o z P o r. W. Daszkiewicz: P r c c e s a d h e z y j n y..., s. 98.

8 N r 11 (83) Naruszenie prawa mater, jako podstawa rewizji 49 n a to je s t u w a ru n k o w a n a zajęciem stan o w isk a w in n ej jeszcze sp ra w ie, a m ia n o w icie czy in n e d ziały p ra w a m a ją zasto sow anie w procesie k arn y m. W razie pozy ty w n ej odpow iedzi n ależ y u stalić, ja k ie to są gałęzie obow iązującego p ra w a m aterialn eg o. W ysuw a się tu ta j p rzed e w szy stk im n a czoło zw iązek p rocesu k arn eg o z m a te ria ln y m p raw em a d m in istra c y jn y m. P rzep isy tej dziedziny p ra w a m ogą bow iem m ieć zastosow anie w p o stęp o w aniu k arn y m. O czyw iście, w te j m ierze obow iązują c y je s t tak że w a ru n e k stosow ania p ra w a ad m in istracy jn eg o w ra m a c h pro cesu k arnego. O koliczność ta bow iem decy d u je o tym, czy w razie p ogw ałcenia dysp o zycji p ra w a ad m in istra c y jn e g o m am y do czynienia z p o d staw ą w sk azan ą w a rt. 371 p k t 1 k.p.k., czy też z p o d staw ą o k reślo n ą w a rt. 371 p k t 3 k.p.k. D o k try n a p rocesu k a rn e g o 26 zasadniczo p rz y jm u je jednom y śln ie tezę o dopuszczalności z a sk a rż e n ia u ch y b ień z zak re su p ra w a m aterialn eg o a d m in is tra c y j nego n a p o d staw ie a rt. 371 p k t 1 k.p.k., choć n ie w sk azu je się b liżej sam ego zak resu, w ja k im m ożna sto so w ać p rzep isy te j gałęzi p ra w a w p o stęp o w an iu k arn y m. P ra w o a d m in istra c y jn e, ja k o p ew ien d ział p ra w a, w zasadzie n ie m a zasto so w an ia w procesie k a rn y m. W kontek ście naszych rozw ażań m ożna co n ajw y żej m ów ić o p ew nym sp e c ja ln y m d ziale p ra w a ad m in istracy jn eg o, m ianow icie o p r a w ie k a rn o -a d m in istra c y jn y m. T ylko w ty m stosunkow o w ąsk im zak resie m ożem y m ów ić ja k się w y d a je o sto so w an iu p ra w a a d m in istra c y jn e g o w ra m a c h p o stępow an ia k arnego. P ra w o k a rn o -a d m in istra c y jn e je s t sto so w an e przez o rg an y a d m in istra c y jn e, g łó w n ie przez tzw. kolegia k a rn o -a d m in istra c y jn e p rzy p rezy d iach ra d n a ro d o w ych. W p ew nych je d n a k w y p a d k a c h is tn ie je łączność pom iędzy try b e m o k re ś lo n y m przez u staw ę z d nia 15 g ru d n ia 1951 ro k u o orzecznictw ie k a rn o -a d m in i s tra c y jn y m (i w ogóle o rzeczn ictw em k a rn o -a d m in istra c y jn y m ) a p o stęp o w an iem sąd o w y m. M a te ria ln e p raw o a d m in is tra c y jn e 28 (k arn o -a d m in istra c y jn e ) sąd k a rn y sto su je tv zasadzie w n a stę p u ją c y c h w y p ad k ach : a) w razie p rzek azan ia sp ra w y o w y k ro czen ie na d rogę p o stęp o w an ia sądow ego przez kolegium k a rn o -a d m in istra c y jn e gdy uznano, że ze w zg lęd u na okoliczności sp raw y trz e b a w ym ierzy ć k a rę surow szą od tej, ja k ą m a p raw o w y m ierzy ć kolegium k a rn o -a d m in istra c y jn e (art. 44 cyt. u staw y), b) w razie założenia o d w o łan ia od orzeczenia k a rn o -a d m in istra c y jn e g o do s ą d u w sp ra w a c h, w k tó ry c h orzeczono k a rę a re sztu (art. 33 p k t 2 cyt. u staw y), c) w razie p rz ek azan ia sp raw y do sądu, gdy przep is p ra w a p rzew id u je za d an e w ykro czen ie ty lk o k a rę aresztu, a kolegium nie sto su je przew id zian eg o w a rt. 9 p ra w a o w y k ro czen iach n ad zw yczajnego złagodzenia k a ry (art. 8 u st. 1 p k t 3 lit. c cyt. ustaw y), w P o r. n p. S. Kalinowski: P r z e b ie g p r o c e s u k a r n e g o, 1P61, s. 400; M. Siew ierski O p r a c o w a n ie r e w iz j i w p r o c e s ie k a r n y m, P a l e s t r a 1958, n r 10 U, s. 9; S. Kalinowski, M. Siewierski: K o d e k s p o s t ę p o w a n ia k a r n e g o K o m e n ta r z, 1960, s. 418; M. A. Czele o w : R a d z ie c k i p r o c e s k a r n y, s * 27 u s t a w a z d n ia 15 g r u d n ia 1P51 r e k u o o r z e c z n ic t w ie k a r n o - a d m in is t r a c y j n y m ( t e k s t j e d n o l i t y : D z. U. z 1953 r. N r 1>, p o z. 73). 28 R o z w a ż a n ia n a s z e są w y n i k i e m z a ło ż e n ia, ż e p r a w o o w y k r o c z e n ia c h j e s t p r a w e m j a k o ś io w o r ó ż n y m od p r a w a k a r n e g o. W lite r a t u r z e j e s t r z e c z ą d y s k u s y j n ą, c z y w y k r o c z e n ie j e s t p r z e s t ę p s t w e m. K ie j e s t t o z r e s z tą sp r ^ z y s to łe o r r t y c z n y. N a s ta n w is k u, ż e ^ w y k r o c z e n ie j e s t p r z e s t ę p s t w e m, s t a ł.t. M a k a r e w ic z. De leae ferenda s p r a w a b ę d z ie w y g l ą d a ł a in a c z e j, p o d łu g ic h b c w ie m d y s k u s j a c h K o m is j a K o d y f ik a c y j n a z a j ę ła s t a n o w is k o, ż e w y k r o c z e n i e n ie j e s t p r z e s t ę p s t w e m. A P a le s t r a

9 50 Feliks P r u s a k N r 11 (83) d) w razie sk ie ro w a n ia sp ra w y do są d u przez o k ręgow y lu b w yższy u rz ą d g ó r niczy, gdy u rząd te n uzna, że społeczna szkodliw ość czynu, sto p ień z a w in ie n ia lu b in n e w ażn e okoliczności sp ra w y w y m ag ają w y m ierzen ia k a ry s u row szej od tej, ja k ą m ożna w ym ierzy ć w p o stęp o w an iu p rzed u rzęd em g ó r niczym (art. 135 ust. 1 p ra w a górniczego). W p rzed staw io n y ch w yżej w y p ad k a ch sąd sto su je p rzy o rzek an iu p rzep isy m a te ria ln e g o p ra w a ad m in istracy jn eg o w zak resie w y k ro czeń.29 G dy w ięc n a stą p i tu n a ru szen ie przepisów p ra w a k arn o -a d m in istra c y jn e g o, m am y do czy n ienia z o b razą przepisów p ra w a m a terialn eg o w ro zu m ien iu a rt. 371 p k t 1 k.p.k. N a tej p o d staw ie m ożna oprzeć sk arg ę rew izy jn ą, zarzu cając obrazę m a terialn eg o p ra w a k a rn o -a d m in istra c y jn e g o.30 Co p ra w d a stro n y nie m ogą opierać rew izji bezpośrednio n a tego ro d z a ju zarz u ta c h, ale sp ra w a je s t m im o to a k tu a ln a w kontek ście n aszy ch rozw ażań. C hodzi bow iem o to, że m im o iż w y ro k są d u w y d an y w p o stęp o w an iu k a rn o -a d m in is tra cy jn y m je s t p raw om ocny (art k.p.k.), istn ieje m ożliw ość założenia rew izji n ad zw y czajn ej. T u ta j zaś m a ją odpow iednio zastosow anie p rzep isy dotyczące r e w iz ji (art. 395 k.p.k., w ty m tak że a rt. 371 k.p.k.).1 W w y n ik u pow yższych rozw ażań dochodzim y do stw ierd zen ia, że w razie n a ru szen ia p ra w a ad m in istracy jn eg o w drodze p o stęp o w an ia k arn eg o przed są d e m m oże to p raw o u zasad n iać założenie rew izji nadzw y czajn ej (art. 371 p k t 1 k.p.k.) ty lk o w o b ręb ie n a ru sz e n ia przepisów p ra w a k arn o -a d m in istra c y jn e g o. Teza ta n ie pow in n a budzić opozycji zw łaszcza dlatego, że ty lko te n w y cin ek p ra w a a d m in istra c y jn e g o m a zastosow anie w procesie k a rn y m. P ra w o k arn o -p ro ceso w e n ie zna in n y ch sy tu a c ji sto so w an ia w sw y ch ra m a c h p ra w a a d m in istracyjn ego. P rz y ro z p a try w a n iu k o n k re tn e j sp ra w y k a rn e j sąd m oże je d n a k sta n ą ć p rz e d koniecznością uw zględnienia poszczególnych przep isó w p ra w a ad m in istracy jn eg o. D la p rz y k ła d u : sąd, o rzek ając w sp raw ie k a rn e j o p rzestęp stw o z ty p u tzw. p rz e stę p stw urzędniczych (np. p rzek ro czen ie w ładzy), m u si oceniać działalność u rz ę d n ik a w kontek ście przy zn an y ch m u przez praw o a d m in is tra c y jn e u p ra w n ie ń.31 W ty m w y p ad k u przep isy tej gałęzi p ra w a n ie podlegają sto so w an iu. C hodzi o to,, że p ra w o a d m in istra c y jn e d ecy d u je tu ta j o takim czy in n y m u sta le n iu stanu fa k tycznego; m ożna n a w e t pow iedzieć, że stan o w i ono je d n ą z okoliczności uw zględn ia n y c h w procesie sędziow skiego w nio sk o w an ia przy b u d o w an iu orzeczenia. P rz e p is p raw n y, k tó ry n ie je s t stosow an y i n ie sta n o w i m a te ria ln e j p o d staw y orzeczenia, stan o w i podłoże okoliczności fak ty czn ej p o d leg ającej ocenie. D latego też błęd n e przy jęcie w naszym p rzy k ład zie u p ra w n ie ń u rzędnik a na p o d staw ie przep isó w m aterialn eg o p ra w a ad m in istra cy jn eg o będzie u zasad n iało założenie sk a rg i rew izy jn ej n a p o d staw ie a rt. 371 p k t 3 k.p.k. przez w y k azan ie błędu w s ę dziow skiej ocenie okoliczności fak ty czn y ch p rzy jęty ch za p o d staw ę w yroku. A nalogiczna sy tu a c ja k s z ta łtu je się w sto su n k u do w szy stk ich pozostałych d z ie dzin obow iązującego p ra w a m aterialn eg o, k tó re nie p o d leg ają sto so w an iu w d ro dze postęp o w an ia k arnego. S y tu a c ja ta zachodzi p rzy in n y ch dziedzinach obow ią- 29 P o r. s t a n o w is k o k o m e n t a t o r ó w : S. Kalinowski, M. Siewierski: K o d e k s p o «s t ę p o w a n ia k a r n e g o K o m e n ta r z, s. 550; L. Hochberg, A. Murzynowskl» L. Schaff: K o m e n ta r z d o k o d e k s u p o s t ę p o w a n ia k a r n e g o, s P e r. t a k ż e S. Kalinowski: P r z e b ie g p r o c e s u k a r n e g o, s so P o r. p r z y k ła d o w o o r z e c z e n ie S.AT. z d n ia 7 s t y c z n ia 1960 r. V K 1391/59 (O S P ik A 1960». n r 11, s. 630), k t ó r e p o d k r e ś la, ż e p r z y z a s t o s o w a n iu w a r u n k o w e g o z a w ie s z e n ia k a r y o r z e c z o n e j za w y k r o c z e n i e z a c h o d z i o b r a z a p r z e p : s / w p r a w a r r a te r ia ln r g o. P o r. J. Starościak, E. Iserzon: P r a w o a d m in is t r a c y j n e, W a r s z a w a 19'9, W yd^ P r a w n ic z e, s. 226.

10 N r 11 (83) Naruszenie prawa mater, jako podstawa rewizji 51 żującego p ra w a, np. w obec p ra w a rodzinnego, finansow ego, rolnego, państw ow ego, p ra w a p ra c y itp. W ty c h w y p a d k a c h bow iem odpow iednie p rzepisy p ra w n e nie m a ją zasto so w an ia do u stalo n eg o sta n u faktycznego ro zp o zn aw an ej sp raw y k a r n e j. Z astrz e ż e n ie zaś to d ecy d u je o tym, że n ie m ożna m ów ić w tego r o d z a ju - sy tu a c ja c h o o rz e k a n iu n a o k reślo n ej p o d staw ie p ra w n e j.32 W z a k re sie n aszy ch rozw ażań w y łan ia się in n e jeszcze zagadnienie. W szczególności p o w sta je p y ta n ie, ja k z p u n k tu w id zen ia ty ch ro zw ażań p rz e d sta w ia się sp ra w a n a ru sz e n ia p ra w a obcego.30 W lite r a tu rz e p ro cesu k arn eg o w zasadzie p rzy jęto, że rew izję m ożna oprzeć na zarzu cie obcego p ra w a m aterialn eg o.34 P ro b lem tego p ra w a w y m ag a p rz e d s ta w ien ia go (w ra m a c h n aszy ch rozw ażań) w dw óch asp ek tach : 1. w p łaszczy źn ie p ra w a karn eg o, 2. w płaszczyźnie p ra w a cyw ilnego. Je śli chodzi o m a te ria ln e p raw o k a rn e, to w zasadzie p raw o obce n ie je s t s to so w an e w pro cesie k arn y m, a p rz y n a jm n ie j proces stosow ania n ie przeb ieg a przez w szystk ie sta d ia re a liz a c ji p ra w a m aterialn eg o. P ew n e w ątp liw o ści p o w sta ją n a g ru n cie p rzep isu a rt. 6 1 i 2 kodek su k a r nego. S p ra w a ta n a b ie ra zw łaszcza w y razisto ści, gdy w aru n k ie m odpow iedzialności k a rn e j za czyn popełn io n y za g ran icą je s t u znanie tego czynu za p rzestęp stw o przez u sta w ę o b o w iązu jącą w m iejscu p o p ełn ien ia (art. 6 1 k.k.). Z ag ad n ien ie to je s t a k tu a ln e tak że w zak resie p o ró w n y w an ia surow ości u staw polskiej i obcej (art. G 2 k.k.), gdy zachodzą różnice m iędzy ty m i dw iem a u s ta w am i lu b w o b ręb ie stosow ania pod w aru n k ie m w zajem ności.35 W k o n tek ście ty ch m ożliw ości sąd, u sta la ją c w a ru n e k w n ich określony,» dochodzi do u s ta le n ia różnicy m iędzy ty m i u staw am i. W tra k c ie ty ch czynności są d sto su je obce p raw o m a te ria ln e. Co p ra w d a proces stosow ania tego p ra w a n ie p rz e biega przez w szystk ie sta d ia d ecy d u jące o realizacji n o rm m a te ria ln o p ra w n y c h. S ąd, p o ró w n u ją c u staw ę polską i u staw ę obcą, zm uszony je s t w y b rać u staw ę obcą spośród in n y c h u sta w obcych, m u si dokonać je j in te rp re ta c ji o raz o k reślić konsek w e n c je p ra w n e z niej w y n ik ające. N ie m ożna w ięc ja k się w y d aje w yłączyć b łęd u sąd u co do p ra w a obcego w pro cesie k a rn y m. U ch y b ien ia tego rc d z a ju należy w obec tego zw alczać za pom ocą z a rz u tu o p arteg o n a a rt. 371 p k t 1 k.p.k. S tan o w isk o pow yższe p o tw ierd za okoliczność, że w drodze sto so w an ia p ra w a obcego (karnego) d o k o n u je się p rz e cież u s ta le n ia k a ra ln o śc i czynu, a w ięc elem en tu ja k n a jb a rd z ie j m a te ria ln o - karn eg o. P ra w o obce m a te ria ln e m oże w y stąp ić w ra m a c h p rocesu k arn ego ta k ż e w z a k resie obcego p ra w a cyw ilnego. Z darzyć się bow iem m oże, że n a sk u tek p o p ełnionego za g ran icą,czynu przestęp n eg o w n iesio n e zostało pow ództw o cyw ilne. Jeśli zaś chodzi o zasto so w an ie obcego p ra w a cyw ilnego (m aterialnego), to decyd u ją o ty m ró żn e k ry te ria ja k o łączn ik i, p rz y ję te przez n o rm y kolizy jn e.38 C hodzi J2 P o r. W. Siedlecki: Z a s a d y w y r o k o w a n ia..., s ot P o r. S. Śliwiński: P r o r e s k a r n y Z a s a d y c g ć ln e, W a r s z a w a 19*8, s. 78 i n.; W. Siedlecki: P o d s t a w y r e w iz j i c y w iln e j, W a r s z a w a I f5, s. J < P o r. S. Kalinowski: P r z e b ie g p r o c e s u k a r n e g o..., s. 400: H. Sienkiewicz: O b r a z a p r z e p is ó w p r a w a m a t e r ia ln e g o j a k o p o d s ta w a r e w iz j i,,,b iu l. G e n. P r o k. 1960, n r 7 8 s p o r. S. Kalinowski: P r z e b ie g p r o c e s u k a r n e g o..., s » P o r. W. Ludwiczak: M ię d z y n a r o d o w e p r a w o p r y w a t n e, P o z n a ń 1C6', s. 16; M. W a ligórski: P o d s t a w y k a s a c y j n e..., s. 87; W. Siedlecki: P o d s t a w y r e w iz j i ' y w i l n e j, s. 130; W. S iedlecki Z a s a d y w y r o k o w a n ia..., s. 244, 245; L. F. Leśnicka: O s n o w a n ija k o t m ie n i e s u d ie b n y c h r i e s z e n ij, M o s k w a 1960.

11 52 Władysław Pocie) N r 11 (83) tu o p ew n e p u n k ty zaczepienia ze w zg lęd u n a c h a ra k te r sto su n k ó w p o d le g a ją cych ocenie. T rzeb a dodać, że istn ie ją p rzy ty m pew n e ogran iczen ia zasto so w a n ia obcego p ra w a cyw ilnego, np. ze w zględu n a k lau zu lę p o rząd k u publicznego.37 O bce p raw o cyw ilne m oże być n aru szo n e w ty ch sam ych p o staciach co i w e w n ę trz n e p raw o m a te ria ln e.38 W w y n ik u p rzep ro w ad zo n ej analizy dochodzim y do stw ierd zen ia, że pojęcie p rzepisó w p ra w a m aterialn eg o w ro zu m ien iu a rt. 371 p k t 1 k.p.k. należy rozum ieć w sto su n k o w o szero k im zak resie. R ozw ażania n asze pozw oliły zarazem dojść do w n io sk u, że p ra w e m m a te ria ln y m w znaczeniu a rt. 371 p k t 1 k.p.k. je s t n ie tylko m a te ria ln e p raw o k a rn e (chociaż je s t n im ono przed e w szystkim ), ale rów nież m a te ria ln e p raw o cyw ilne, p raw o a d m in istra c y jn e (w zak resie p ra w a k a rn o - -a d m in istra c y jn e g o ) o raz m a te ria ln e p raw o obce. s P o r. W. Ludwiczak: M ię d z y n a r o d o w e p r a w o p r y w a t n e, s. 62; w. Siedlecki: P o d s t a w y r e w i z j i c y w iln e j..., s » P o r. M. Waligórski: P o d s t a w y k a s a c y j n e..., s. 87; W. Siedlecki: P o d s t a w y r e w i z j i c y w i l n e j, s Z S A L S S Ą D O W E J Z a m ie s z c z o n e n iż e j p r z e m ó w ie n ie k o l. P o c ie j a J e st p r ó b ą o d m ie n n e g o u j ę ń a in t e r e s u j ą c e g o z a g a d n ie n ia p r a w n e g o, r o z s t r z y g n ię t e g o u c h w a ł ą S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n. 19.IX.1961 r. U c h w a la ta z n a la z ła w p r a s ie o d g ło s y, d o k tó r y c h n a w ią z u j e w s w y m p r z e m ó w ie n iu o b r o ń c a o s k a r ż o n e g o. WŁADYSŁAW POCIEJ Utrata bezkarności z art. 4 7 m.k.k. (Przemówienie rewizyjne przed Sądem Najwyższym) Stan taktyczny T ad eu sz S., rzem ieśln ik, p ro d u c e n t części sam ochodow ych, podczas pierw szego p rz e słu c h a n ia go przez MO zeznał, że n a żąd an ie p raco w n ik a R ejonow ej Spółdzieli P racy, U sług i H an d lu S p rzętem M otoryzacyjnym R e in h a rta P. w p łacił m u k w o tę ICO 000 złotych za udzielone tem uż T adeuszow i S. zam ów ienie na dostaw ę części sam ochodow ych. P rzeciw k o T adeuszow i S. toczyło się postępow anie k arn e (w sta d iu m przygotow aw czym ) o udzielenie korzyści m ajątk o w ej in n em u p raco w n ik o w i S półdzielni; p o stęp o w an ie to nie zostało um orzone do czasu p rzesłu ch an ia T ad eu sza S. przez S ąd P o w iato w y w K rak ow ie, k tó ry rozpoznaw ał sp raw ę R einh a rta P. o p rzestępstw o z a rt k.k.