METODY I ZASADY OCENY POSTAWY CIAŁA O P R A C O W A N I E :

Transkrypt

1 METODY I ZASADY OCENY POSTAWY CIAŁA O P R A C O W A N I E : M I R O S Ł A W A O W C Z A R E K

2 Co to jest postawa ciała? Postawa ciała to indywidualne ukształtowanie ciała i poszczególnych odcinków tułowia oraz nóg w pozycji stojącej. Co to jest postawa prawidłowa? Postawa prawidłowa to taka, która występuje w dostatecznie dużym odsetku, aby można ją było uznać za znamienną dla danego wieku, a jednocześnie jest charakterystyczna dla dzieci zdrowych, o poprawnym rozwoju fizycznym i psychicznym oraz wydolności ruchowej. A co to jest postawa nawykowa? Postawa nawykowa jest rzeczywistą postawą człowieka i to ona powinna być przedmiotem badania lekarskiego w odróżnieniu od postawy wymuszonej. 2

3 Prawidłowa postawa ciała charakteryzuje się : prostym ustawieniem głowy fizjologicznymi wygięciami kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej i prostym w płaszczyźnie czołowej dobrze wysklepioną klatką piersiową, przednia ściana klatki piersiowej jest częścią ciała najdalej wysuniętą ku przodowi dobrze podpartą miednicą na głowach kości udowych prostymi kończynami dolnymi i prawidłowo wysklepionymi stopami 3

4 Postawę dziecka możemy ocenić dopiero przy pierwszych samodzielnych próbach stania. Kręgosłup bowiem posiada już wtedy wykształcone przodowy gięcie w odcinku szyjnym i lekkie tyłowygięcie w odcinku piersiowo-lędźwiowym. Plecy małego dziecka są lekko zaokrąglone, kończyny dolne ustawione w lekkim zgięciu w stawach biodrowych i kolanowych. Brzuch mocno uwypuklony, w związku z bardzo słabymi mięśniami jego ściany. W okresie 7-8 lat przodowygięcie lędźwiowe coraz wyraźniej się kształtuje w odcinku lędźwiowym i zmniejsza się nadmierne uwypuklenie brzucha. W latach szkolnych, aż do okresu dojrzewania(pierwsze objawy) u dzieci występuje wyraźne stonizowanie postawy, która jest dość prężna i mocna. W okresie dojrzewania ma miejsce ponowne pogorszenie postawy. Postawę cechuje wtedy niedbałość i wiotkość. Brzuch znów się uwypukla, plecy są często nadmiernie okrągłe. Głowa pochylona ku przodowi. U dziewczyn, w obrębie kończyn dolnych występuje niekiedy tyłowygięcie w stawach kolanowych oraz często wysunięte ku przodowi barki (chcąc ukryć piersi). Kończyny górne zaś, zwisają nie wzdłuż bocznej powierzchni tułowia, lecz przesunięte są ku przodowi, co pogłębia bardziej okrągłość pleców i stwarza obraz zapadniętej klatki piersiowej. Koniec okresu dojrzewania, to ponowne kształtowanie się dobrej postawy. Następuje wtedy ostateczne uformowanie się przodowygięcia w lędźwiowym odcinku kręgosłupa, brzuch znowu staje się płaski, silnie rozwija się tkanka mięśniowa. Okres ten trwa przez kilkanaście lat. Powyżej 35-tego roku życia może wystąpić ponowne pogorszenie postawy. 4

5 Co to jest postawa wadliwa? Postawa wadliwa jest wtedy, gdy pewne jej elementy odbiegają od wzorca postawy poprawnej, a odchylenia te są odwracalne. Co to są wady postawy ciała? Wady postawy to zmiany w układzie kostnym, błędy,,trzymania się, są to także zaburzenia przestrzennego ukształtowania ciała. Wady postawy są wynikiem zmian patologicznych, to odchylenia od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej. Wady postawy można podzielić na proste i złożone. Proste, określamy jako błędy postawy. A zmiany strukturalne oraz różnorodne deformacje w obrębie narządu ruchu nazywamy wadami budowy. 5

6 W przebiegu rozwoju wady da się wyróżnić trzy charakterystyczne okresy: 1. Okres zmian czynnościowych - jedne grupy mięśni ulegają osłabieniu i rozciągnięciu, a w innych występuje wzmożone napięcie i ich skrócenie. 2. Okres powstawania przykurczy (więzadeł, ścięgien, mięśni) - zalecana interwencja ćwiczeniami korekcyjnymi, która może być jeszcze całkowicie skuteczna. 3. Okres zmian strukturalnych, czyli utrwalonych przykurczy - powstałe w tym okresie wady uznawane są jako patologiczne, a ćwiczenia korekcyjne pozwalają jedynie na zapobieganiu dalszemu postępowaniu wady. Całkowita likwidacja wady jest już niemożliwa i często wymaga złożonego postępowania rehabilitacyjnego. 6

7 Metody oceny postawy ciała Znalezienie zatem praktycznego sposobu oceny postawy ciała jest niezwykle trudne, przede wszystkim ze względu na to, że jest to cecha niezwykle labilna i indywidualna. Literatura podaje niezliczenie wiele pomysłów na uniwersalną metodę oceny postawy ciała. Niestety, biorą one pod uwagę zupełnie różne kryteria i pozostają w sprzeczności ze sobą nawzajem. 7

8 Rodzaje metod 8 A. Wzrokowa ocena sylwetki kryterium oceny stanowią tu wzorce typy postawy, do których przyrównuje się badanego. Wśród typologii postaw na pierwsze miejsce wybija się podział Staffela, niemieckiego lekarza ortopedy, który opierał się na kryterim przedniotylnych krzywiznach kręgosłupa i ustalił 5 typów postawy.

9 B. Wzrokowa ocena wybranych elementów postawy mówi o ułożeniu poszczególnych odcinków i punktów ciała; na podstawie opinii o zarysie sylwetki, otrzymuje się analityczny opis elementów składowych postawy i wymienia się jego wady. 9

10 Wzrokowa analiza wybranych elementów postawy pozwala lokalizować spostrzeżone wady, co umożliwia wytyczenie właściwej drogi postępowania korekcyjnego. Ma zaletę, bo pokonuje trudności wynikające z indywidualnego zróżnicowania postaw ciała konieczność kwalifikowania badanego do jakiegoś typu postawy. Zarysowały się tu dwa sposoby badania : sposób opisowy i sposób punktowania. Sposobem metody opisowej jest schemat, który wprowadził w Niemczech Klapp. Sposób punktowania stosował Kasperczyk, w tej metodzie autor dokonywał bezpośredniej obserwacji wybranych elementów budowy i postawy ciała. 10

11 C. Metoda sylwetek zarejestrowanych za pomocą fotografii i konturografii umożliwia porównanie i ocenę postawy przez wielu obserwatorów, pozwala też na powrót do obrazu sylwetki badanego nawet po dłuższym upływie czasu i korygowanie opinii o niej. Fotografią posługiwano się w ten sposób, że porównywano zdjęcia badanego do opracowanego wcześniej wzorca postaw, poprzez nakładanie na siebie fotogramów. wkrótce zdjęcie przestało zadowalać badaczy, zaczęto więc ustawiać badanych na tle kratownicy o określonych wymiarach pól, co pozwalało na ustalenie pomiarów długościowych, symetrii itp. 11

12 12

13 D. Metody oceny poszczególnych elementów postawy ciała przy użyciu różnego rodzaju aparatury pomiarowo rejestrującej: np. tzw. Przyrządy kołeczkowe, w których badany wyciska kształt swojego kręgosłupa, opierając się o rząd pionowo ustawionych ruchomych kołeczków. Najprostszym rozwiązaniem była metoda citometrii odciskanie zarysu kręgosłupa na miękkim drucie ołowianym, przez co uzyskiwano model przednio tylnych krzywizn kręgosłupa w skali 1 : 1. Bardziej skomplikowane w swej konstrukcji były przyrządy pomiarowe, umożliwiające dokonanie pomiaru dowolnego punktu w przestrzeni. Konstruowano je w celu oceny krzywizn kręgosłupa. Do takich przyrządów można zaliczyć,,liniometr Howlanda, sporządzony do oceny wielkości konta nachylenia miednicy w stosunku do tułowia. 13

14 E. Metody oparte na kryterium linii pionowych i poziomych, linii symetrycznych kątów, na zasadzie równowagi mechanicznej i symetrii ciaław której podstawowym warunkiem poprawnej postawy ciała jest zrównoważenie poszczególnych elementów ciała. Warunek ten uznano za istotny ze względu na prawo fizyczne, które przeniesiono na grunt biomedycyny, mówiąc o tym, ż ciało utrzymuje równowagę, jeśli rzut jego środka ciężkości nie wykracza poza granice postawy. Na podstawie tego twierdzenia powstał test Cramptona badany staje przodem do ściany tak, aby palce jego nóg dotykały ściany. Jeśli badany posiada prawidłową budowę ciała to klatka piersiowa i nos powinny być oddalone o ściany o 5 cm. W ustawieniu tyłem kontakt ze ścianą powinny mieć: pięty, łydki, pośladki, łopatki i potylica. Lordoza lędźwiowa nie powinna przekraczać grubości dłoni. Wielu autorów tej metody przyjęło pionową linię ciężkości za zasadnicze kryterium oceny postawy ciała. Niektórzy wyznaczyli również pionową linię postawy, eksperymentalnie środek ciężkości ciała w pozycji stojącej. 14

15 Metody oceny postawy ciała oparte na zasadzie linii pionowych metoda Stafforda. Zakłada ona, iż w postawie poprawnej linia pionowa winna przebiegać : - przy ustawieniu badanego bokiem przez : wyr. Sutkowy, 7-my krąg szyjny, środek szczytu barku, 5-ty krąg lędźwiowy, środek krętarza wielkiego, głowę kości strzałkowej i przednią krawędź kostki zewn. - przy ustawieniu tyłem : przez guzowatość potyliczną zewn., linię wyr. Kolczystych kręgosłupa, szparę międzypośladkową. - przy ustawieniu przodem : przez kolec biodrowy przedni górny, środek rzepki, środek połączonych kostek, punkt między I a II palcem stopy. 15

16 Uproszczone badanie ortopedyczne Mnogość metod oceny wad postawy ciała sprawia, że wybór jej musi być podyktowany celem i charakterem prowadzonych badań. Dla potrzeb nauczyciela najodpowiedniejsza wydaje się być ocena na podstawie uproszczonych badań ortopedycznych oraz testów funkcjonalnych. 16

17 A. Oględziny z przodu wyznaczamy linie poziome, poprzez połączenie punktów położonych symetrycznie względem siebie, po obu stronach ciała. W warunkach prawidłowych linie te są równoległe względem siebie i do podłoża. Wyznacza się również linię pionową. B. Oględziny z boku linia pionowa biegnie przez wyrostek sutkowaty, barkowy łopatki, krętarz większy kości udowej, głowę strzałki i nieco w przód od kostki bocznej. C. oględziny z tyłu linia pionowa przebiega przez guzowatość potyliczną zewnętrzną, wyrostki kolczyste wszystkich kręgów, szparę pośladkową, środek odległości między kłykcami przyśrodkowymi kolan i kostek wewnętrznych stóp i pada na środek płaszczyzny podparcia stóp. 17

18 Nowoczesne techniki badania postawy ciała 18 Technika Mory Technika ta polega na wykorzystaniu fotogrametrii odtwarzanie kształtu i położenia oraz mierzeniem obiektów przestrzennych na podstawie fotogramów, czyli specjalnych zdjęć fotograficznych. Technika Mory polega na załamywaniu się wiązki światła jest to interferencja fal świetlnych, w rezultacie czego uzyskuje się obraz w układzie warstwicowym, który jest poddany analizie. Rutynowe badania przeprowadza się w pozycji stojącej. Badany ustawiony jest tyłem do kamery (aparatu), w stałej odległości 3,2 m, na tle jasnego ekranu. Możliwa jest rejestracja obrazu z uwzględnieniem innych parametrów i wczytaniu w komputer pożądanych danych. Dalsze opracowanie odbywa się już bez udziału badanego.

19 19

20 Metoda ISIS Metoda ta jest wykorzystywana głównie do diagnostyki kręgosłupa, a w szczególności do wykrywania skolioz. Deformacja kręgosłupa wywołuje charakterystyczne zmiany kształtu powierzchni pleców. ISIS ujmuje kształt powierzchni pleców w 3 różnych płaszczyznach, wykorzystując strukturę światła, a w szczególności projekcję pewnego,,wzoru wiązki świetlnej na badany obiekt. Kamera TV i projektor światła umieszczone są w ściśle określonych pozycjach. Projektor emituje światło, które pada kolejno płaszczyznami od góry do dołu naświetlanego obiektu. Dla ułatwienia pracy oznacza się punkty anatomiczne na ciele badanego. 20

21 Testy funkcjonalne W badaniu postawy określają stopnie przykurczy w stawach kręgosłupa, biodrowych i ramiennych, niewydolność badanych grup mięśniowych, zakres ruchów w stawach, chwiejność tułowia oraz inne niezbędne informacje, będące wskazówkami postępowania korekcyjnego z danym dzieckiem. 21 Test Degi określa deficyt zgięcia i wznosu kończyn górnych Test Thomasa stwierdza przykurcz w stawie biodrowym i skrócenie więzadła biodrowo udowego Test Apleya określa deficyt odwodzenia i rotacji kończyny górnej Test Longego określa przyurcz zginaczy kończyny dolnej i niewydolność mięśni prostowników w następstwie lordozy lędźwiowej Test P- P - określa przykurcz mięśni kulszowogoleniowych Test Obera określa przykurcz powięzi szerokiej uda Test Mattiasa pozwala stwierdzić chwiejność tułowia, trudność utrzymania w pionie nad miednicą, niewydolność mięśni długich Test Bertranda Adamsa pozwala ujawnić asymetrię pleców, nawet wtedy gdy nie występuje jeszcze wyraźny garb żebrowy Test Seyfrieda powala stwierdzić niewydolność mięśniową w stopie płaskiej Test lateralizacji tułowia określa skoliozę zrównoważoną lub niezrównoważoną Test ABD określa przykurcz obdukcyjny Test Schobera określa sztywność kręgosłupa w odcinku lędźwiowym Test Otta określa sztywność kręgosłupa w odcinku piersiowym Test Trandelenburga wykazuje niedomogę czynnościową mięśna pośladkowego średniego

22 Metody badania stóp 22 Ocena stóp podobnie jak ocena postawy ciała nie należy do łatwych i prostych. Istnieje wiele metod jej badania, jest to z jednej strony zjawisko korzystne, z drugiej zaś stwarza sytuację, w której wyniki badań uzyskiwane różnymi metodami są nieporównywalne. W ocenie budowy stopy i jej wydolności należy większą uwagę zwrócić na jej rozwój fizjologiczny.

23 Jedną z metod diagnozowania stóp jest plantokonturografia. Plantogram to odbitka podeszwowej części stopy, a plantokonturogram, to odbitka podeszwowej częśc stopy wraz z obrysem konturem stopy. Istnieją dwa sposoby oceny odbitek stóp : 1. Porównanie plantogramu badanego z wzorcowymi typami stóp, które pracowali Bochenek i Clarke. 23

24 2. Wykreślanie odpowiednich kątów i wskaźników charakteryzujących budowę stopy, np. kąt alfa, beta, gamma, kąt Clarke a, wskaźnik Ky i wskaźnik W. 24

25 Koślawość palucha (kąt alfa) to kąt zawarty pomiędzy styczną do przyśrodkowego brzegu stopy, a styczną przeprowadzoną z punktu C do zewnętrznego brzegu palucha. Norma kąta alfa wynosi 0-9 stopni. Koślawość palca małego (kąt beta) wyznaczamy go tak samo, jak kąt alfa, ale po stronie zewnętrznej stopy. Norma kąta beta wynosi 0-5 stopni. Kąt piętowy (kąt gamma) jest wyznaczany przez dwie styczne do wewnętrznej i zewnętrznej krawędzi stopy. Styczne te przecinają się poza piętą tworząc kąt gamma. Norma wynosi stopni. 25

26 Kolejną wadą postawy, którą bardzo łatwo rozpoznać i zdiagnozować jest płaskostopie. Najczęstszą przyczyną stopy płaskiej jest dysproporcja pomiędzy obciążeniem statycznym a wydolnością układu więzadłowomięśniowego. Lokalizacja spłaszczenia pozwala wyróżnić : Stopę płaską podłużnie z koślawością kości piętowej lub bez koślawości Stopę płaską poprzecznie z paluchem koślawym lub bez Stopę płasko koślawą ze wzniesieniem obu łuków 26