ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECI SKIEGO NR 771 PRACE INSTYTUTU KULTURY FIZYCZNEJ NR

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECI SKIEGO NR 771 PRACE INSTYTUTU KULTURY FIZYCZNEJ NR WIOLETTA UBKOWSKA 1 ZAKRESY NORMATYWNE FIZJOLOGICZNYCH KRZYWIZN KR GOS UPA DLA SZCZECI SKICH DZIECI I M ODZIE Y Normative range for physiological spinal curvatures for children and youths from Szczecin S owa kluczowe: postawa cia a, zakresy normatywne, fizjologiczne krzywizny kr gos upa Key words: body posture, normative ranges, physiological curvature of the spine 1. Wst p W pi miennictwie dotycz cym stosowania norm dla krzywizn kr gos upa stanowiska reprezentowane przez poszczególnych autorów ró ni si mi dzy sob jedni podj li si ich opracowania np. [1, 9, 10], inni zdecydowanie je odrzucaj [4]. Cytuj c za Wola skim [8], poj cie norma (czy standard) interpretowa mo na ró norodnie: jako objaw typowy (powszechny), jako minimalny wymóg, jako cecha wi kszo ci, jako pewien idea, jako cel dzia ania itd. Jednym s owem norma mo e by uwa ana za pewne kryterium oceny istot ludzkich lub obiektywnych porówna ró nych osób. I dalej: po prostu niemo liwa jest ocena czegokolwiek bez odpowiedniego uk adu odniesienia. Norma jest takim uk adem odniesienia. Dla celów medycznych jest ona biologicznym 1 Wydzia Kultury Fizycznej i Promocji Zdrowia Uniwersytetu Szczeci skiego.

2 90 Wioletta ubkowska uk adem odniesienia. Norma w odniesieniu do cz owieka nie powinna by wzorem, do którego nale a oby d y w opiece zdrowotnej, w kszta towaniu rozwoju czy w wychowaniu. Norma s u y w g ównej mierze ocenie, w jakim stopniu dany osobnik od niej si odchyla, w jakim odchyla si od niej jego rodowisko i na tym tle s u y ustaleniu, w jakim stopniu fenotyp ocenianego cz owieka jest odpowiedni do jego genotypu i warunków, w jakich yje. Konfrontuj c istniej ce pogl dy na istot normy, Wola ski [8] powiada, e: norma jako problem jest poj ciem trwa ym, norma jako narz dzie (wzorzec) b dzie ulega sta ym zmianom, podobnie jak stale zmienia si wiat: populacja i otaczaj ce j rodowisko. Wypowied ta sugeruje potrzeb opracowania norm dla okre lonych rodowisk. W nawi zaniu do omówionych zagadnie, uzasadniaj cych podj cie bada, celem pracy by o opracowanie zakresów normatywnych fizjologicznych krzywizn kr gos upa dla szczeci skich dzieci i m odzie y z uwzgl dnieniem ich wieku i p ci. Autorka postanowi a za Iwanowskim [1, 2, 3] w miejsce poj cia norma wprowadzi poj cie zakresu normatywnego, które nie wyznacza cis ych granic, a obszar zmienno ci warto ci wyst puj cych najcz ciej (w 66,66%). 2. Materia i metoda bada Badania przeprowadzono w Szczecinie stolicy Pomorza Zachodniego. Jest to najbardziej na zachód wysuni ta aglomeracja w Polsce, po o ona po obu stronach Odry, w odleg o ci 16 kilometrów od granicy polsko-niemieckiej i 65 kilometrów w linii prostej od Morza Ba tyckiego. Bezpo rednim terenem bada by y szko y podstawowe ró norodnie usytuowane w obszarze miasta. cznie badaniami obj to 1223 dzieci (609 dziewcz t i 614 ch opców) w wieku od 7 do 15 lat. Istot bada stanowi pomiar fizjologicznych krzywizn kr gos upa. Wykonany zosta w p aszczy nie strza kowej przy zastosowaniu rejestratora sferosomatometrycznego Iwanowskiego. U ka dego z badanych przeprowadzono trzykrotny pomiar przednio-tylnych krzywizn kr gos upa. Do ostatecznej analizy brano pod uwag redni arytmetyczn ka dego wska nika (Wc, Wk, Wl, k t k t k t ), wyliczan z trzech pomiarów.

3 Zakresy normatywne fizjologicznych krzywizn kr gos upa 91 Za Iwanowskim przyj to rejestrowa kszta t kr gos upa od C7 do s. Nie rejestruje si krzywizny szyjnej, gdy pokryte mi niami i wi zad em karkowym wierzcho ki wyrostków kolczystych kr gów szyjnych s niedost pne dla dok adnej lokalizacji, a co za tym idzie dla okre lenia krzywizny tej cz ci kr gos upa. Poza tym krzywizny szyjnej nie rejestruje si ze wzgl du na du chwiejno. Uzyskana krzywa wymaga opracowania. Na wst pie zaznacza si nast puj ce punkty: C7 przyjmuj c ten punkt za pocz tek wykresu, i s pocz tek szpary po ladkowej, przyjmuj c ten punkt za koniec wykresu. Nast pnie wyznacza si szczyty kifozy piersiowej i lordozy l d wiowej, bior c ekstremum krzywej. Oznacza si je jako: Ek dla szczytu kifozy, El dla szczytu lordozy. Z tak opracowanego wykresu odczytuje si warto ci liniowe, b d ce wysoko- ci kolejno: lordozy (Wl) od s do El, kifozy (Wk) od s do Ek, ca ego kr gos upa (Wc) od s do C7. Pomiaru krzywizn przednio-tylnych kr gos upa dokonuje si w warto- ciach k towych przez wyznaczenie punktów po o onych ekstremalnie na krzywej w stosunku do linii odniesienia i po czenia ich ze sob. W ten sposób uzyskane k ty, nazwane: 1. alfa ( ), 2. beta ( ), 3. gamma ( ), okre laj wymiernie kifoz piersiow i lordoz l d wiow (rys. 1).

4 92 Wioletta ubkowska Rys. 1. Zapis fizjologicznych krzywizn kr gos upa oraz sposób wyznaczania k tów i wysoko ci poszczególnych odcinków kr gos upa ród o: opracowanie w asne za Iwanowskim [2]. C7 punkt odpowiadaj cy wysoko ci siódmego kr gu szyjnego, L5/(s) punkt odpowiadaj cy wysoko ci pi tego kr gu l d wiowego, umownie przyj ty za pocz tek szpary po ladkowej, Ek najdalej wysuni ty punkt krzywizny piersiowej (ekstremum kifozy), El najdalej wysuni ty punkt lordozy l d wiowej (ekstremum lordozy), Wc wysoko kr gos upa od C5/(s) do C7, Wk wysoko kr gos upa od C5/(s) do ekstremum kifozy Ek, Wl wysoko kr gos upa od C5/(s) do ekstremum lordozy El, K t alfa k t nachylenia odcinka piersiowego górnego, K t beta k t nachylenia odcinka piersiowego dolnego (piersiowo-l d wiowego), K t gamma k t nachylenia odcinka l d wiowego (l d wiowo-krzy owego).

5 Zakresy normatywne fizjologicznych krzywizn kr gos upa Wyniki bada W wyniku szczegó owej analizy rozpatrywanych warto ci k towych kr gos upa opracowano przedzia y nazwane umownie zakresami normatywnymi. Zakres najcz ciej wyst puj cych wielko ci w poszczególnych k tach fizjologicznych krzywizn kr gos upa (dla k tów, i ), tzw. zakres normatywny, otrzymano, stosuj c redni arytmetyczn ±1 odchylenie standardowe (x ± 1S). W ten sposób uzyskano zakres wielko ci, w którym mie ci si najwi ksza ilo przypadków obszar zmienno ci warto ci wyst puj cych najcz ciej (tj. 66,66% danej zbiorowo ci). Stosowane w praktyce zakresy normatywne s wyznaczane arbitralnie i nie nale y im przypisywa w a ciwo ci pomi dzy norm a patologi [1]. Otrzymane w ten sposób wyniki daj nam matematyczny model krzywej dla ka dego badanego. Zakresy normatywne utworzono zgodnie z zasadami konstrukcji norm rozwojowych. Tak przyj ty tok post powania badawczego le a u podstaw przyj tej metodologii bada. Zakresy normatywne podano w wynikach niniejszej pracy w formie przedzia ów warto ci cechy. Przedzia y te okre laj warto- ci zgrupowane wokó redniej arytmetycznej w granicach 1 odchylenia standardowego. Przekroczenie granic w ten sposób wyznaczonych mo e sygnalizowa postaw nieprawid ow (rys. 2). Hipotetycznie przyj to, e do postaw prawid owych zakwalifikowane zostan dzieci z dostatecznie licznej próbki losowej, których wielko ci k towe krzywizn kr gos upa wyst puj najcz ciej. Pomiary tych dzieci stanowi y podstaw do opracowania tzw. kana ów rozwojowych, czyli zakresów normatywnych. Poniewa analizowany kr gos up badanych rozpatruje si jako funkcj trzyelementow, ka dy z k tów przednio-tylnych krzywizn kr gos upa porównano z odpowiednim zakresem. Na podstawie danych zawartych w tabeli 1 skonstruowano przedzia y, tzw. zakresy normatywne (tabela 2), które odniesiono do rednich warto ci k towych kr gos upa, co pozwala opracowa podzia klasyfikuj cy kszta ty kr gos upa na prawid owe i nieprawid owe. Nale y podkre li, e nie okre laj one precyzyjnie granic, poniewa ustalenie ich jest niemo liwe, jednak e pozwalaj na okre lenie prawid owych i nieprawid owych postaw u badanych dzieci i m odzie y. Zastosowanie zakresów normatywnych przy ocenie ogólnej zmierza do stwierdzenia, czy badane dziecko mie ci si w przyj tym zakresie normatywnym; ponadto mo na dokona analizy szczegó owej, okre laj c warto ci poszczególnych elementów.

6 94 Wioletta ubkowska C 7 Plecy okr g e Plecy p askie Zanik kifozy piersiowej Zwi kszenie kifozy piersiowej Nadmierna lordoza Zanik lordozy L 5 Rys. 2. Fizjologiczne krzywizny kr gos upa w granicach zakresu normatywnego ród o: opracowanie w asne za Iwanowskim [2]. Zakresy normatywne przedstawione w tabeli 2 dla poszczególnych k tów przednio-tylnego kszta tu kr gos upa nie s sta e. Wyznaczono je jako przedzia y analizowanych k tów kr gos upa (, i ), oddzielnie dla populacji ch opców i dziewcz t miasta Szczecin, odnosz c je do wieku kalendarzowego badanych. Autorka proponuje przyj za Iwanowskim [3], by nieprawid owo ci wyst puj ce w jednym k cie uzna jako objaw zmian przej ciowych, wynikaj cych niejednokrotnie z szeregu przyczyn, a nawet ze stanu psychicznego. Podstawowym zaleceniem dla tych osób jest stosowanie profilaktycznie wicze ogólnorozwojowych. W przypadku stwierdzenia wielko ci pozanormatywnych w dwóch k tach przednio-tylnego kszta tu kr gos upa nale y okre li rodzaj wady postawy, zalecaj c ju stosowanie wicze wyra nie korekcyjnych. W przypadku stwierdzenia wielko ci pozanormatywnych w trzech k tach i po okre leniu dysfunkcji konieczne jest stosowanie wicze rehabilitacyjnych. W zwi zku z tym badanych, u których zanotuje si prawid owy zakres zmienno ci w obr bie dwóch z trzech mierzonych k tów, nale y zaklasyfikowa do grupy o prawid owym kszta cie kr gos upa.

7 Zakresy normatywne fizjologicznych krzywizn kr gos upa 95 Tabela 1 Zestawienie rednich warto ci k towych przednio-tylnych krzywizn kr gos upa (w o ) u badanych ch opców i dziewcz t szczeci skich Wiek n Ch opcy Dziewcz ta k t alfa k t beta k t gamma k t alfa k t beta k t gamma n ,33 4,39 60,67 7,31 3,62 87,65 17,74 5,40 141, ,42 3,59 52,54 7,55 3,74 83,61 17,34 5,72 144, ,83 4,60 71,60 8,54 3,95 102,40 16,26 5,33 129, ,52 5,08 77,91 8,20 3,55 90,81 14,86 3,99 123, ,92 3,88 72,25 9,70 3,17 116,31 14,39 4,32 114, ,57 4,90 78,31 8,53 3,47 94,46 14,50 4,23 120, ,79 4,14 78,59 9,20 3,82 110,31 14,79 4,65 118, ,79 4,00 80,11 9,22 3,72 102,10 14,43 4,21 120, ,96 3,92 87,11 8,96 3,71 107,43 13,87 3,89 110, ,29 4,13 84,21 8,71 3,39 96,46 13,51 3,79 112, ,04 4,33 94,97 9,02 2,81 108,15 13,52 4,27 107, ,49 3,46 85,84 9,10 3,03 100,78 13,58 3,93 113, ,51 3,79 98,40 7,97 2,64 95,56 13,73 3,73 109, ,62 3,61 86,91 9,38 4,36 103,88 13,50 4,29 112, ,66 3,64 99,49 8,32 2,80 99,76 13,15 4,22 104, ,02 3,69 90,18 9,00 3,21 99,67 13,60 4,05 113, ,73 3,77 100,00 8,34 3,00 100,00 12,53 3,74 100, ,22 4,06 100,00 9,03 3,47 100,00 11,99 3,73 100,00 Tabela 2 Zakresy normatywne fizjologicznych krzywizn kr gos upa dla ch opców i dziewcz t szczeci skich (w o ) Wiek Ch opcy Dziewcz ta n k t alfa ró nica k t beta ró nica k t gamma ró nica n k t alfa ró nica k t beta ró nica k t gamma ró nica ,94 12,72 8,78 3,69 10,94 7,25 12,34 23,14 10, ,83 10,01 7,18 3,81 11,30 7,49 11,62 23,06 11, ,08 13,98 8,9 4,59 11,85 7,26 11,63 22,13 10,5 77 4,92 14,02 9,1 4,29 12,15 7,86 10,92 19,00 8, ,04 13,80 7,76 6,52 12,87 6,35 10,08 18,71 8, ,67 14,47 9,80 5,05 12,00 6,95 10,27 18,73 8, ,41 14,07 7,66 5,23 11,95 6,72 10,88 19,53 8, ,69 13,26 7,57 5,34 11,94 6,6 10,84 17,95 7, ,04 15,88 7,84 5,25 12,67 7,42 9,98 17,77 7, ,16 14,41 8,25 5,32 12,10 6,78 9,72 17,30 7, ,32 16,57 8,25 5,63 11,18 5,55 9,83 17,43 7,6 82 7,27 13,56 6,29 5,78 11,41 5,63 10,08 17,00 6, ,73 17,30 7,57 5,32 10,61 5,29 10,00 17,46 7, ,01 14,23 7,22 5,02 13,73 8,71 9,21 17,80 8, ,02 17,29 7,27 5,52 11,12 5,60 8,92 17,37 8, ,33 14,72 7,39 5,79 12,21 6,42 9,55 17,65 8, ,96 17,50 7,54 5,34 11,34 6,00 8,79 16,27 7, ,16 16,27 8,11 5,57 12,50 6,93 8,26 15,72 7,46

8 96 Wioletta ubkowska 4. Podsumowanie Opracowane zakresy normatywne s jednymi z pierwszych prób okre lenia ich warto ci k towych dla populacji dzieci i m odzie y szczeci skiej. Z konfrontacji bada Iwanowskiego [1], Lewandowskiego [5], Mrozkowiaka [7] i Zeyland-Malawki [10], w których do pomiaru u yto sferosomatografu konstrukcji Iwanowskiego, elektrogoniometru, posturometru M i przyrz du ko eczkowego Zeyland-Malawki, wynika, e dokonane pomiary k ta kifozy piersiowej i lordozy l d wiowej s bardzo zbli one. Tylko warto ci omawianego k ta podane przez Lewandowskiego znacznie odbiegaj od czterech pozosta- ych. Ró nice wynikaj z odmiennej metody oceny (za Mrozkowiak [7]). Przedstawione wyniki bada wdro one do dzia alno ci praktycznej wykazuj du przydatno przy diagnozowaniu nie tylko stanu, ale przede wszystkim ocenie stwierdzonych zmian, a wi c zjawiskom towarzysz cym podczas badania dzieci. Zastosowaniu metody sferosomatograficznej w znacznej mierze u atwia uk adanie programów w dzia alno ci dyspanseryjnej, a uzyskane oceny obiektywnie przyczyniaj si do eliminowania b dów w diagnozowaniu i w post powaniu usprawniaj cym. Pomimo wyst puj cych w literaturze sprzeczno ci co do stosowania norm ca o wysuni tych argumentów i zda krytycznych sk ania do zasadniczej my li ko cowej: nie ulega w tpliwo ci, e istnieje uzasadniona potrzeba systematycznego diagnozowania fizjologicznych krzywizn kr gos upa oraz potrzeba wspierania tej diagnozy stosowaniem zakresów normatywnych w taki sposób, by wspomóc mo na by o prawid owe wzrastanie dzieci i m odzie y w obr bie konkretnego rodowiska biogeograficznego. Niew tpliwie wyniki takich bada s u y mog z po ytkiem rozwojowi dzieci i m odzie y. 5. Wnioski 1. Zakresy normatywne dla fizjologicznych krzywizn kr gos upa dzieci i m odzie y staj si bardziej trafne i wiarygodne wówczas, gdy stosowane s w odniesieniu do konkretnego rodowiska biogeograficznego. 2. Tworz c zakresy normatywne dla przednio-tylnego kszta tu kr gos upa w odniesieniu do dzieci z konkretnego rodowiska, nale a oby stosowa jednolite kryteria dla wszystkich badanych z uwzgl dnieniem p ci i wieku.

9 Zakresy normatywne fizjologicznych krzywizn kr gos upa Opracowanie zakresów normatywnych przednio-tylnego kszta tu kr gos upa umo liwia klasyfikacj postaw cia a dziecka na postaw prawid ow lub nieprawid ow i w ten sposób podkre la wa no ich stosowania i ich przydatno praktyczn. 4. Opracowane zakresy normatywne fizjologicznych krzywizn kr gos upa mog si co jaki czas dezaktualizowa ze wzgl du na post puj cy proces akceleracji dzieci i m odzie y, dlatego te istnieje potrzeba powtarzaj cych si bada w okre lonym rodowisku. 5. Zastosowana w pracy metoda bada i utworzone w jej rezultacie zakresy normatywne umo liwiaj nauczycielowi wychowania fizycznego badanej aglomeracji miejskiej prowadzenie skutecznej diagnozy i racjonalnej korekcji postawy cia a dziecka. BIBLIOGRAFIA [1] Iwanowski W., 1982: Kszta towanie si fizjologicznych krzywizn kr gos upa cz owieka. Studium oparte na badaniach dzieci i m odzie y Wroc awia. Studia i Monografie AWF Wroc aw. [2] Iwanowski W., 1990: Zastosowanie aproksymacji sferosomatograficznej w badaniach spondylologicznych. W: Postawa cia a, jej wady i sposoby korekcji. red. J. l y ski, Materia y IX Kongresu Fizjoterapii, Krynica (13 15 maja 1988), Warszawa, s [3] Iwanowski W., 1992: Teoretyczne i praktyczne przes anki standaryzacji krzywizn kr gos upa. W: Postawa cia a cz owieka i metody jej oceny. red. J. l y ski, Katowice, s [4] Krawa ski A., 1992: Dylemat poprawno ci kszta tu ludzkiego cia a. W: Postawa cia a cz owieka i metody jej oceny. red. J. l y ski, Katowice, s [5] Lewandowski J., 2006: Kszta towanie si krzywizn fizjologicznych i zakresów ruchomo ci odcinkowej kr gos upa cz owieka w wieku 3 25 lat w obrazie elektrogoniometrycznym. AWF Pozna. [6] ubkowska W., 2003: Ocena fizjologicznych krzywizn kr gos upa i jej znaczenie w praktyce szkolnego wychowania fizycznego. Rozprawa doktorska, AWF Gda sk. [7] Mrozkowiak M., 2008: Uwarunkowania wybranych parametrów postawy cia a dzieci i m odzie y oraz ich zmienno w wietle mory projekcyjnej. PTNKF,

10 98 Wioletta ubkowska Zamiejscowy Wydzia Kultury Fizycznej Pozna skiej AWF w Gorzowie Wlkp. [Gorzów Wlkp.]. [8] Wola ski N., 1994: Zagadnienie normalno ci i prawid owo ci w rozwoju dziecka. W: Normy rozwojowe. Aspekty teoretyczne, implikacje praktyczne. red. S. Go b, Referaty wyg oszone w trakcie IX Europejskiego Kongresu Anatomicznego w Krakowie ( ), Zeszyty Naukowe AWF [Kraków], nr 68, s [9] Wola ski N., Niemiec S., Py uk M., 1975: Antropometria in ynieryjna. Ksi ka i Wiedza, Warszawa. [10] Zeyland-Malawka E., 2003: Wyniki pomiarów krzywizn kr gos upa jako uk ad odniesienia w badaniu postawy cia a. Fizjoterapia, nr 11, 3, s NORMATIVE RANGE FOR PHYSIOLOGICAL SPINAL CURVATURES Summary The author has developer a normative ranges for physiological curvature of the spine. Studied 1223 children (609 girls and 614 boys) aged 7 15 years from Szczecin. Normative ranges for physiological curvature of the spine of children and adolescents are becoming more accurate and reliable when used in relation to a particular biogeographic environment. By creating a normative ranges for anterior-posterior spine shape in relation to children of a particular environment, you would use uniform criteria for all subjects by gender and age. Development of normative ranges of anteriorposterior spine shape allows the classification of postures on the child s normal or abnormal posture, and thus emphasizes the importance of their use and their practical usefulness. There is a need to repeat tests in a particular environment. Translation: Wioletta ubkowska