Zamojskie Studia i Materiały ZAMOŚĆ 2012

Transkrypt

1 Zamojskie Studia i Materiały ZAMOŚĆ 2012 Rok wyd. XIV, zeszyt 1(35) Fizjoterapia Rafał Sapuła 1,2,3, Iwona Głowacka 4, Andrzej Lesiak 1, Wiesław Siwek 1, Krzysztof Mataczyński 1,5 1 Katedra Fizjoterapii Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu 2 Katedra Fizjoterapii Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie 3 Zamojska Klinika Rehabilitacji WSZiA w Zamościu 4 Absolwentka kierunku Fizjoterapia w Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w Zamościu 5 SP Szpital Wojewódzki im. Papieża Jana Pawła II w Zamościu Ocena efektywności pacjentów w zespołach bólowych dolnego odcinka kręgosłupa Streszczenie Wstęp. Zespoły bólowe kręgosłupa to szybko narastająca choroba cywilizacyjna. Ocenia się, iż % dorosłej populacji doświadcza bólów kręgosłupa. Występują one u ok. 90% populacji po 40 roku życia. Cel. Ocena skuteczności pacjentów z chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa oraz współistnieją wielopoziomową dyskopatią w oparciu o wybrane parametry. Materiał i metoda. Ocenie poddano 37 pacjentów z zespołem bólowym dolnego odcinka kręgosłupa, w przebiegu choroby zwyrodnieniowej ze współistniejącą wielopoziomową dyskopatią. Badania przeprowadzono w Zamojskiej Klinice Rehabilitacji WSZiA w Zamościu w oparciu o autorską ankietę oraz badanie kliniczne. Pacjenci badani byli dwukrotnie w dniu rozpoczęcia i zakończenia trwającej 3 tygodnie w warunkach oddziału dziennego. Program obejmował zabiegi z zakresu fizykoterapii, kinezyterapię oraz mobilizacje. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Wyniki i wnioski. Fizjoterapia w zespołach bólowych kręgosłupa prowadzona w warunkach ambulatoryjnych zmniejsza dolegliwości bólowe oraz nasilenie objawów korzeniowych. Leczenie usprawniające powoduje istotną poprawę ruchomości kręgosłupa lędźwiowego. Rehabilitacja badanej grupy nie wpłynęła na zmianę czucia powierzchniowego oraz odruchów rozciągowych. Słowa kluczowe: zespoły bólowe dolnego odcinka kręgosłupa, choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa, dyskopatia, rehabilitacja

2 34 Zamojskie Studia i Materiały Wstęp Zespoły bólowe kręgosłupa to szybko narastająca choroba cywilizacyjna. Są one najczęstszą przyczyną wizyt pacjentów w gabinetach lekarskich i ośrodkach rehabilitacyjnych, natomiast drugim pod względem częstości powodem niesprawności fizycznej i absencji w pracy osób poniżej 45 roku życia. Ocenia się, iż % dorosłej populacji doświadcza bólów kręgosłupa. Występują one u ok. 90% populacji po 40 roku życia. Najrzadziej dotyczą odcinka piersiowego (2 5%), natomiast najwięcej dolegliwości występuje w odcinku lędźwiowym (ok %). Większość dolegliwości bólowych pleców ma charakter ostry i ustępuje w ciągu 3 miesięcy. Bóle, które trwają dłużej niż 3 miesiące, określane są przewlekłymi. Przeważająca część przypadków dotyczy zaburzenia statystyki i czynności kręgosłupa, określanych też jako konflikt kostno-dyskowo-nerwowy [11]. Etiologia dolegliwości bólowych jest bardzo złożona, jednak w większości przyczyna związana jest ze zmianami mechanicznymi w obrębie krążka międzykręgowego oraz ze zmianami zwyrodnieniowymi struktur jednostki ruchowej kręgosłupa w danym segmencie [4]. Znacznie rzadziej procesem chorobowym objęte są więzadła lub mięśnie. Niekiedy przyczyną zespołów bólowych dolnego odcinka kręgosłupa są urazy lub stan zapalny (zapalenie kręgów, zapalenie kręgów i krążków międzykręgowych) lub procesy ekspansywne w kanale kręgowym czy bezpośrednio obejmujące korzenie nerwowe (np. nerwiaki). Zespoły bólowe mogą również wystąpić w wyniku rzutowania bólu z innych okolic (np. rzekomokorzeniowy ból w przypadku zmian zwyrodnieniowych stawów biodrowych) [2, 8]. Czynnikami ryzyka wystąpienia zespołu bólowego dolnego odcinka kręgosłupa są nadwaga, wiek (ponad 40 lat), niewydolność mięśni brzucha i tułowia, przebyte ciąże, niewłaściwa mechanika ciała w czasie pracy w pozycjach wymuszonych i niekorzystnie obciążających kręgosłup. Nie bez znaczenia pozostają także czynniki psychologiczne. Zaburzenia osobowości ze skłonnością do depresji, hipochondrii lub reaktywnej ucieczki w chorobę, nakładając się na objawy somatyczne zespołu bólowego kręgosłupa, stanowią bardzo niekorzystną prognozę [3, 10]. Skuteczność leczenia bólów krzyża zależy od precyzyjnej diagnozy, polegającej na stwierdzeniu, która struktura wywołuje ból, jak również na właściwym rozpoznaniu rodzaju zaburzenia. Leczenie bólów kręgosłupa jest trudne i musi być kompleksowe. Kompleksowość postępowania leczniczego wynika z istoty choroby i powikłań, jakie jej towarzyszą [5]. Mimo stałego doskonalenia i opracowywania technik operacyjnych, dużą rolę odgrywa leczenie usprawniające, któremu należy nadać odpowiednią rangę. Duże znaczenie ma też profilaktyka. Właściwa edukacja, mająca na celu zmianę niewłaściwych nawyków i wskazanie, jak się posługiwać własnym kręgosłupem, mogą być potężną bronią w walce o zdrowie [6, 9]. Cel pracy Celem pracy była ocena skuteczności pacjentów z chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa i współistnieją wielopoz. dyskopatią w oparciu o wybrane parametry. Materiał i metoda Ocenie poddano 37 pacjentów z zespołem bólowym dolnego odcinka kręgosłupa, w przebiegu choroby zwyrodnieniowej ze współistniejącą wielopoziomową dyskopatią.

3 Rafał Sapuła i inni Ocena efektywności pacjentów w zespołach bólowych Wiek pacjentów zawierał się pomiędzy 25 a 78 rokiem życia. W badanej grupie było 14 mężczyzn i 23 kobiety. Badania przeprowadzono w Zamojskiej Klinice Rehabilitacji WSZiA w Zamościu w oparciu o autorską ankietę oraz badanie kliniczne. Pacjenci badani byli dwukrotnie w dniu rozpoczęcia i zakończenia trwającej 3 tygodnie w warunkach oddziału dziennego. Program obejmował zabiegi z zakresu fizykoterapii, kinezyterapię opartą na ćwiczeniach gibkościowych, stabilizujących, wzmacniających gorset mięśniowy, mięśnie obręczy biodrowej, kończyn dolnych oraz elementach mobilizacji tkanek miękkich i kręgosłupa. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Wartości analizowanych parametrów ze względu na ich nominalną skalę pomiaru scharakteryzowano przy pomocy liczności i odsetka. Do oceny istnienia różnic bądź zależności między analizowanymi parametrami użyto tabel wielodzielczych i testu jednorodności lub niezależności χ 2. Przyjęto 5% błąd wnioskowania i związany z nim poziom istotności p 0,05 wskazujący na istnienie istotnych statystycznie różnic lub zależności. Analizy statystyczne przeprowadzono w oparciu o oprogramowanie komputerowe STATISTICA v. 7.1 (StatSoft, lska). Uzyskane wyniki przedstawiono w tabelach i na rycinach. W tabeli 1 przedstawiono charakterystykę badanej grupy. Tab. 1. Charakterystyka badanej grupy Wyszczególnienie Liczność % ,9 Wiek , ,0 Płeć kobieta 23 62,2 mężczyzna 14 37,8 Miejsce zamieszkania wieś 16 43,2 miasto 21 56,8 podstawowe 6 16,2 Wykształcenie średnie 22 59,5 wyższe 9 24,3 kawaler/panna 8 21,6 Stan cywilny żonaty/mężatka 26 70,3 wdowiec/wdowa 1 2,7 rozwiedziony/rozwiedziona 2 5,4 pracuje 17 45,9 Praca bezrobotna/y 9 24,4 rencista/rencistka 5 13,5 emeryt emerytka 6 16,2 siedzący 12 32,4 Tryb życia umiarkowanie aktywny 15 40,6 aktywny 10 27,0 35

4 Zamojskie Studia i Materiały Wyniki W wyniku przeprowadzonej stwierdzono istotną poprawę ruchomości kręgosłupa ocenianą próbą palce-podłoga (p < 0,05), testem Schobera (p < 0,05) oraz pomiarami liniowymi (p < 0,05). Graficzną prezentację przedstawiają odpowiednie tabele. Stwierdzono istotną poprawę zakresu ruchomości kręgosłupa lędźwiowego w wyniku przeprowadzonej (p < 0,05). Stwierdzono istotne zmniejszenie nasilenia objawów korzeniowych po przeprowadzonej (p < 0,05). Nie stwierdzono zmiany stopnia czucia powierzchniowego z wynikiem po (p > 0,05). Stwierdzono istotne statystycznie zmniejszenie odczuwania bólu u pacjentów po przebytej (p > 0,05). Stwierdzono, iż rehabilitacja wpływa istotnie na zmniejszenie bólu sytuacyjnego przed jak i po (p = 0,05). Tab. 2. równanie próby palec-podłoga przed i po 0 15 cm cm cm cm cm 0 15 cm 13 (35,1%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) cm 0 (0%) 2 (5,4%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) cm 0 (0%) 3 (8,1%) 7 (18,9%) 0 (0%) 0 (0%) cm 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 9 (24,3%) 0 (0%) cm 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 2 (5,4%) 1 (2,7%) χ 2 = 94,45 p < 0,00001 po cm cm cm cm 0 15 cm 0 15 cm cm cm cm cm Rys. 1. Graficzne porównanie próby palce-podłoga u pacjentów przed i po Tab. 3. równanie testu Schobera przed i po 1 cm 2 cm 3 cm 4 cm 1 cm 1 (2,7%) 3 (8,1%) 0 (0%) 0 (0%) 2 cm 0 (0%) 6 (16,2%) 9 (24,3%) 1 (2,7%) 3 cm 0 (0%) 0 (0%) 5 (13,5%) 2 (5,4%) 4 cm 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 10 (27,0%) χ 2 = 43,83 p < 0,

5 Rafał Sapuła i inni Ocena efektywności pacjentów w zespołach bólowych po 4cm 3cm 2cm 1cm 1cm 2cm 3cm 4cm Rys. 2. Graficzne prezentacja testu Schobera przed i po Tab. 4. równanie zakresu ruchu kręgosłupa w odcinku lędźwiowym przed i po zgięcie wyprost skłon w prawo skłon w lewo skręt zgięcie 1 (2,7%) 2 (5,4%) 1 (2,7%) 0 (0%) 0 (0%) wyprost 0 (0%) 5 (13,5%) 9 (24,4%) 0 (0%) 0 (0%) skłon w prawo skłon w lewo 0 (0%) 0 (0%) 6 (16,2%) 2 (5,4%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 7 (18,9%) 1 (2,7%) skręt 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 3 (8,1%) χ 2 = 7,48 p < 0,00001 skręt po skłon w lewo skłon w prawo wyprost zgięcie zgięcie wyprost skłon w prawo skłon w lewo skręt Rys. 3. Graficzne porównanie ruchomości kręgosłupa w odcinku lędźwiowym u pacjentów przed i po 37

6 Zamojskie Studia i Materiały Tab. 5. równanie występowania objawów korzeniowych przed i po dodatni ujemny dodatni 18 (48,6%) 1 (2,8%) χ 2 = 29,52 ujemny 0 (0%) 18 (48,6%) p < 0,00001 po ujemny dodatni dodatni ujemny Rys. 4. Graficzne porównanie objawów korzeniowych u pacjentów przed i po Tab. 6. równanie czucia powierzchniowego przed i po zachowane osłabione zachowane 32 (86,5%) 1 (2,7%) χ 2 = 1,64 p = 0,2 osłabione 4 (10,8%) 0 (0%) po osłabione zachowane osłabione zachowane Rys. 5. Graficzne porównanie czucia powierzchniowego u pacjentów przed i po Tab. 7. równanie odczuwania bólu przed i po lekki (1-4) średni (5-6) silny (7-10) lekki (1-4) 2 (5,4%) 1 (2,7%) 0 (0%) średni (5-6) 13 (35,1%) 2 (5,4%) 0 (0%) silny (7-10) 13 (35,1%) 4 (10,8%) 2 (5,4%) χ 2 = 34,92 p = 0,

7 Rafał Sapuła i inni Ocena efektywności pacjentów w zespołach bólowych po silny (7-10) średni (5-6) lekki (1-4) lekki (1-4) średni (5-6) silny (7-10) Rys. 6. Graficzne porównanie oceny bólu u pacjentów przed i po Tab. 8. równanie sytuacyjnego bólu przed i po pojawia się po lekkim ustępuje po odpoczynku pojawia się po lekkim ustępuje po odpoczynku jest ciągły pojawia się w pozycji stojącej pojawia się po długotrwałym 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 1 (2,7%) 0 (0%) 0 (0%) 6 (16,2%) 0 (0%) 0 (0%) 3 (8,1%) jest ciągły 1 (2,7%) 3 (8,1%) 6 (16,2%) 5 (13,5%) 8 (21,7%) pojawia się w pozycji stojącej pojawia się po długotrwałym 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 1 (2,7%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 3 (8,1%) χ 2 = 26,56 p = 0,05 po pojawia się po długotrwałym pojawia się w pozycji stojącej jest ciągły ustępuje po odpoczynku pojawia się po lekkim zgięcie wyprost skłon w prawo skłon w lewo skręt Rys. 7. Graficzna prezentacja oceny bólu sytuacyjnego przed i po 39

8 Zamojskie Studia i Materiały Wnioski Fizjoterapia realizowana w oddziale dziennej w zespołach bólowych dolnego kręgosłupa powoduje zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz zmniejszenie nasilenia objawów korzeniowych. Leczenie usprawniające powoduje istotną poprawę ruchomości kręgosłupa lędźwiowego Rehabilitacja badanej grupy nie wpłynęła na zmianę czucia powierzchniowego oraz odruchów rozciągowych. Literatuta 1. Dwornik M., Białoszewski D., Kiebzak W., Łyp M.: Korelacja wybranych elementów badania przedmiotowego ze skutecznością leczenia fizjoterapeutycznego u pacjentów z przewlekłymi bolami krzyża, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja, 2007, 9(3), s Dreyer S.J., Dreyfuss P.H., Low back pain and the zygapophysial joints, Archives of Physical, Medicine & Rehabilitation, 1996, 77, Fryomoyer J.W., Cats-Barill W.L., An overview of the incidence and costs of low back pain, Orfhopaedic Clinics of North America, 1997, 22, s Hartman L., dręcznik technik osteopatycznych w leczeniu manualnym kręgosłupa i stawów obwodowych, ZL NATURA, Warszawa Kwolek A., Rehabilitacja Medyczna, Urban & Partner, Wrocław Laughin A., Bóle kręgosłupa, ASTRUM, Wrocław Molas A., Mataczyński K., Sapuła R., Fizjoterapia w zespołach bólowych dolnego odcinka kręgosłupa, Zamojskie Studia i Materiały, 2004, 2, s demski R., Neurologia, diagnostyka i leczenie, Urban & Partner, Wrocław Rąpała K., Zespoły bólowe kręgosłupa zagadnienia wybrane, PZWL, Warszawa Tancred B., Tancred G., Implementation of exercise programmes for prevention and treatment of low back pain, Physiotherapy, 1996, 82(3), s Żytkowski A., Durda A., Etiopatogeneza zespołów bólowych kręgosłupa lędźwiowokrzyżowego, Terapia, 2005, 12. Evaluation of the effectiveness of rehabilitation patients with low back pain Abstract Introduction. Low back pain is a fast-growing disease of civilization. It is estimated that % of the adult population experiences low back pain. They occur in about 90% of the population after 40. The aim of study. Evaluation of the effectiveness of rehabilitation in patients with osteoarthritis of spine and with coexisting multi-level discopathy based on selected parameters. Material and method. Studied 37 patients with low back pain with spondyloarthrosis and with coexisting multi-level discopathy. The study was conducted in Rehabilitation Clinic of Zamość University of Management and Administration, based on the author s questionnaire and clinical examination. Patients were examined twice, the first day of rehabilitation and second time in the last day of rehabilitation. 40

9 Rafał Sapuła i inni Ocena efektywności pacjentów w zespołach bólowych The rehabilitation program included treatments of physiotherapy, kinesitherapy and mobilizations. The results were statistically analyzed. Results and conclusions. Physiotherapy for outpatient conditions with low back pain reduce pain and ischias symptoms. Rehabilitation treatment improved mobility of spine. Rehabilitation of the study group did not alter the surface sensation and stretch movement. Keywords: low back pain, spodylosis lumbalis, spondyloarthrosis, discopathy, rehabilitation 41