Niektóre aspekty uczestnictwa w rekreacji ruchowej w opinii aktywnych fizycznie słuchaczy Uniwersytetów Trzeciego Wieku

Transkrypt

1 Poniższy artykuł ukazał się w: Turystyka i Rekreacja 2011; 7, Małgorzata Grabara 1, Zbigniew Borek 2 1 Katedra Turystyki i Rekreacji, Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach 2 Katedra Turystyki, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Niektóre aspekty uczestnictwa w rekreacji ruchowej w opinii aktywnych fizycznie słuchaczy Uniwersytetów Trzeciego Wieku Some aspects of participation in movement recreation in the opinion of physically active participants of Universities of the Third Age Streszczenie Celem pracy było zaprezentowanie niektórych aspektów dotyczących uczestnictwa w rekreacji ruchowej w opinii słuchaczy Uniwersytetów Trzeciego Wieku biorących udział w zajęciach jogi. Badaniami objęto 70 słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Katowicach i Dąbrowie Górniczej w wieku lat, z czego większość (66 osób) stanowiły kobiety. Uniwersytety te, obok zajęć z jogi, oferowały także inne zajęcia rekreacyjne. W badaniach wykorzystano własny kwestionariusz ankiety. Najczęściej spotykanym wśród respondentów wykształceniem było średnie (51%), stan cywilny zamężna/żonaty (67%), przeciętna sytuacja finansowa (51%). Ankietowani deklarowali zwykle (59%) uprawianie ćwiczeń fizycznych jogi pół roku lub krócej, jeden raz w tygodniu (67%). Jako powody udziału w ćwiczeniach fizycznych jogi wskazywano najczęściej chęć poprawy sprawności (69% respondentów), aspekty zdrowotne (66%), potrzebę ruchu (41%), poprawę sylwetki (34%). Ćwiczenia fizyczne jogi wg ankietowanych były godne polecenia, gdyż można poprawić sprawność (50% respondentów), samopoczucie (44%), zdrowie fizyczne i psychiczne (20%), gibkość (20%). Pozytywny wpływ powyższych zajęć zauważyło 94,3%

2 ankietowanych, negatywnego wpływu nie zauważył nikt. Wymiernym efektem ćwiczeń hatha jogi oprócz powyższych, było ustąpienie lub zmniejszenie dolegliwości bólowych kręgosłupa, pozytywny wpływ na psychikę, poprawa stanu zdrowia. W ogólnych uwagach respondenci wyrażali swoje zadowolenie z uczestnictwa w zajęciach hatha jogi pisząc także, iż warto ćwiczyć z powodów zdrowotnych, że każdy senior powinien ćwiczyć jogę, oraz że ćwiczenia jogi są jak leczenie-rehabilitacja. Summary The aim of this publication has been to present some aspects concerning the participation in movement recreation on the example of participants of the University of Third Age taking part in a yoga course. The researches embraced 70 participants of the University Of Third Age in Katowice and Dąbrowa Górnicza, aged between 51 and 76. These universities, apart from the yoga course, have been offering also other recreation activities. The researches have been used to poll form. The most popular education background among the polled was secondary (51%), the marital status married (67%), the average financial situation (51%). The polled declared often (59%) having been practicing yoga physical exercises for half a year or less, once a week (67%). Among the reasons for practicing yoga physical exercises they declared the most often willingness to improve their physical fitness (69% of the polled), health reasons (66%), need to move (41%), improvement of the body shape (34%). Yoga physical exercises, according to the polled, are worth being advised because they help improve the physical fitness (50% of the polled), state of mind (44%), physical and mental health (20%), and flexibility (20%). A positive effect of those courses was noticed by 94, 3% of the polled, nobody noticed a negative effect. A visible effect of hatha yoga exercises was, apart from those already described, disappearance or reduction of back bone pains, positive effect on the psychic, health improvement. In general comments the polled expressed their satisfaction of having been participating in hatha yoga course writing also that it is worth practicing yoga for health reasons, every elderly person should do yoga and yoga exercises are like a treatmentrehabilitation.

3 Słowa kluczowe: rekreacja ruchowa, hatha joga, osoby starsze, sprawność fizyczna, styl życia. Key words: movement recreation, hatha yoga, elderly people, physical fitness, life style

4 Wprowadzenie Być zdrowym to jedno z najważniejszych pragnień osób dorosłych. Wg WHO pojęcie zdrowia oznacza nie tylko całkowity brak choroby, czy też kalectwa, ale także stan pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu (wellness). Zatem należy koncentrować się na ochronie i wzmacnianiu zdrowia poprzez odpowiedni styl życia. Jednym z ważniejszych elementów zdrowego stylu życia jest regularna aktywność fizyczna. Głównym celem zdrowia publicznego w wysoko rozwiniętych krajach jest wydłużenie okresu zdrowego życia obywateli [6]. Jednak wpływ systemu opieki zdrowotnej na nasze zdrowie stanowi zaledwie 10% ograniczając się do roli naprawczej, podczas gdy wpływ stylu życia na nasze zdrowie szacuje się na około 50-60% [8]. Odpowiedni styl życia i związane z nim regularne uprawianie ćwiczeń fizycznych pełnią bardzo ważną rolę w profilaktyce zdrowia, poprawiając sprawność fizyczną oraz zapobiegając chorobom i schorzeniom cywilizacyjnym [2, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 14]. W przypadku osób starszych zdrowie i sprawność fizyczna mają szczególne znaczenie. Aktywność fizyczna jest istotna w profilaktyce przedwczesnej i patologicznej starości, przyczyniając się do zmniejszenia liczby chorych lat [6]. Niebagatelną rolę pełni w tym świadomość wartości rekreacji ruchowej wśród osób starszych. Z badań dotyczących znaczenia aktywności ruchowej w społeczeństwie w opinii ludzi starszych aktywnych fizycznie wynika, że tylko nieznaczna część społeczeństwa jest świadoma pozytywnych skutków, jakie niesie ze sobą aktywność fizyczna. Ankietowani wyrazili opinie, że przyczyną małej aktywności ruchowej społeczeństwa jest, obok niskiej świadomości dotyczącej aktywności ruchowej, także brak nawyków aktywnego spędzania czasu wolnego, wysokie koszty uczestnictwa w formach rekreacji ruchowej, brak czasu [3]. Jednakże świadomość potrzeby ruchu w społeczeństwie stale wzrasta, a jako przykład można wskazać słuchaczy Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Obecnie w Polsce powstaje coraz więcej Uniwersytetów Trzeciego Wieku, które swą ofertę programową kierują do osób starszych, emerytów i rencistów. Podobną tendencję aktywizacji osób starszych określanych mianem pokolenia srebrnych głów można zauważyć w całej Unii Europejskiej, co jest jednym ze społecznych i gospodarczych priorytetów. Osoby te dysponują znaczną ilością czasu wolnego i coraz częściej pragną go spędzić aktywnie [9]. W ofercie Uniwersytetów Trzeciego Wieku znajdują się różnego rodzaju zajęcia rekreacyjne, w tym również ćwiczenia fizyczne jogi (hatha joga), które można szczególnie polecić jako odpowiedni rodzaj aktywności ruchowej dla osób starszych [11, 19].

5 Celem pracy było poznanie opinii dotyczących powodów uczestnictwa w rekreacji ruchowej słuchaczy Uniwersytetów Trzeciego Wieku biorących udział w zajęciach hatha jogi. W pracy poszukiwano odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Jakimi powodami kierowali się uczestnicy zajęć jogi fizycznej podejmując decyzję o wyborze tej formy rekreacji ruchowej? 2. Jakie zauważyli przeszkody w uprawianiu ćwiczeń fizycznych jogi? 3. Czy ta forma rekreacji ruchowej byłaby godna polecenia i dlaczego? 4. Czy w wyniku uprawiania ćwiczeń fizycznych jogi zauważono pozytywny lub negatywny ich wpływ na zdrowie i sprawność? 5. Czy oprócz zajęć jogi respondenci korzystali z innych form rekreacji ruchowej? Materiał i metody badań Badaniami objęto 66 kobiet i 4 mężczyzn, słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Katowicach i Dąbrowie Górniczej uczestniczących w ćwiczeniach fizycznych jogi. Ponieważ znaczną większość, bo około 90% słuchaczy obu Uniwersytetów Trzeciego Wieku stanowiły kobiety, stąd również zbliżona proporcja mężczyzn do kobiet na zajęciach jogi. Metodą badawczą był wywiad ankietowy. Autorzy opracowali kwestionariusz ankiety, zawierający pytania ogólne, dotyczące wieku, płci, wykształcenia, statusu materialnego itp. pytania zamknięte, w których respondenci wybierali jedną lub kilka możliwych odpowiedzi (pytania zasadnicze) oraz pytania otwarte. Pytania zamknięte dotyczyły m.in. czasu i częstości uprawiania ćwiczeń fizycznych jogi, powodów decydujących o wyborze tej formy ćwiczeń fizycznych, rodzaju fachowej pomocy podczas uprawiania ćwiczeń, przeszkodach w uprawianiu ćwiczeń jogi. W pytaniach otwartych zapytano m.in., czy respondent poleciłby ten rodzaj aktywności fizycznej i dlaczego oraz o ewentualny, pozytywny czy też negatywny wpływ ćwiczeń fizycznych jogi na swoje zdrowie i sprawność. W analizie wyników zrezygnowano z odrębnej prezentacji wyników kobiet i mężczyzn, jak również ich porównania z uwagi na znaczne ilościowe dysproporcje (aż 94% kobiet). Wyniki badań Najmłodsza spośród badanych osób miała 51 lat, a najstarsza prawie 76 (75,6), x =62,19, SD=5,46. Świadczy to o dużym zróżnicowaniu wiekowym uczestników zajęć jogi fizycznej, pomimo, iż do badań wybrano słuchaczy Uniwersytetów Trzeciego Wieku, czyli

6 emerytów i rencistów. Wszyscy respondenci rekrutowali się z miast powyżej 100 tyś. mieszkańców. Najczęściej spotykanym wśród respondentów wykształceniem było średnie (51%) oraz wyższe (40%). Znacznie rzadziej pojawiało się zawodowe (7,1%) i podstawowe (1,4%) (ryc. 1). Aktualny stan cywilny osób uczestniczących w badaniu to najczęściej zamężna/żonaty (67%) (ryc. 2) podstawowe zawodowe średnie wyższe Ryc. 1. Wykształcenie panna/kawaler zamężna/żonaty wdowa/wdowiec inny Ryc. 2. Aktualny stan cywilny

7 Istotną rolę podczas podejmowania decyzji o uczestnictwie w zajęciach rekreacyjnych może mieć sytuacja finansowa. Zajęcia jogi, podobnie jak i inne zajęcia rekreacyjne oferowane przez Uniwersytety Trzeciego Wieku były odpłatne. W przypadku podjęcia decyzji o uczestnictwie w zajęciach jogi dodatkowym obciążeniem finansowym dla ćwiczącego był zakup maty i innych pomocy niezbędnych do ćwiczeń (klocek, pasek). Większość ankietowanych osób oceniła swoją sytuację finansową jako przeciętną (51%), a także dobrą (33%) (ryc. 3). Nikt nie ocenił swojej sytuacji finansowej jako doskonałej, ale także nikt nie podał, iż jest bardzo zła lub tragiczna, zatem tych odpowiedzi nie uwzględniono na rycinie bardzo dobra dobra przeciętna czasami sa klopoty finansowe często sa kłopoty finansowe Ryc. 3. Subiektywna ocena sytuacji finansowej (swojej lub rodziny) Uniwersytety Trzeciego Wieku, z których rekrutowali się ankietowani oferowały, oprócz jogi, także inne zajęcia rekreacyjne. Były to m.in. gimnastyka ogólnorozwojowa, gimnastyka Dennisona, taniec, tai-chi, nornic walking. Ćwiczenia hatha jogi pojawiły się w ofercie zajęć do wyboru w Uniwersytecie Trzeciego Wieku w Dąbrowie Górniczej dopiero od października 2009, a w Uniwersytecie Trzeciego Wieku przy Uniwersytecie Śląskim były od roku Natomiast większość spośród ankietowanych (59%) deklarowała uprawianie ćwiczeń fizycznych jogi dopiero od pół roku lub krócej (ryc. 4).

8 miesięcy 7-12 miesięcy 1-2 lata 2-5 lat 6-10 lat deklarowany okres ćwiczeń Ryc. 4. Deklarowany okres uprawiania ćwiczeń fizycznych jogi Respondenci uczestniczyli w zajęciach jogi fizycznej najczęściej tylko jeden raz na tydzień (67%), chociaż 23% ankietowanych zadeklarowało, iż ćwiczy jogę dwa razy na tydzień, a 10% ankietowanych nawet trzy razy w ciągu tygodnia. Z powyższego może wynikać, że osoby te uczęszczają na zajęcia jogi organizowane poza Uniwersytetem Trzeciego Wieku lub ćwiczą w domu. Ponieważ zajęcia z jogi są w ofercie Uniwersytetów Trzeciego Wieku, to stamtąd osoby ankietowane (40% respondentów) zdobywały informacje o tej formie ćwiczeń fizycznych. Jednak większość odpowiedzi na pytanie skąd lub od kogo zdobyto informacje o ćwiczeniach fizycznych jogi wskazywała na informacje od przyjaciół lub znajomych (46%), co pozwala przypuszczać, iż osoby mogły polecać sobie nawzajem tą formę rekreacji ruchowej (ryc. 5). Często też respondenci podawali kilka źródeł uzyskania informacji na ten temat. Interesującym faktem było, iż jedna z osób została skierowana na zajęcia jogi przez poradnię leczenia stresu. Jako motywy udziału w ćwiczeniach fizycznych jogi wskazywano najczęściej chęć poprawy sprawności (69% respondentów) i aspekty zdrowotne (66%). Większość ankietowanych wymieniała kilka różnych czynników wpływających na decyzję o udziale w zajęciach jogi fizycznej (ryc. 6). Często też wskazywano na potrzebę ruchu (41%), poprawę sylwetki (34%). Wypowiedzi ankietowanych wskazują na świadomość wartości ćwiczeń fizycznych dla poprawy sprawności, a także zdrowia.

9 Ryc. 5. Źródła informacji o ćwiczeniach fizycznych jogi Ryc. 6. Motywy udziału w zajęciach jogi fizycznej Na pytanie o fachową pomoc, z której można skorzystać podczas praktykowania ćwiczeń fizycznych jogi wszyscy respondenci wskazywali na pomoc instruktora. Ponadto

10 korzystali z literatury fachowej (książki, podręczniki) (14%), ze środków audiowizualnych (7%), a także z Internetu (4%). Według respondentów przeszkodami w uprawianiu ćwiczeń fizycznych jogi były: niski poziom sprawności fizycznej (18,6%), niedostateczna technika w wykonywaniu asan (13%), lenistwo własne (11,4%). Bardzo rzadko wskazywano na trudności finansowe (3%), inne obowiązki (1,4%), czy brak dostępu do odpowiedniej infrastruktury (1,4%). Większość respondentów (58,6%) stwierdziła, iż nic im nie przeszkadza w uprawianiu ćwiczeń fizycznych jogi. Osoby, które wskazywały na pewne trudności również uczestniczyły w zajęciach jogi fizycznej. Na pytanie, czy ćwiczenia fizyczne jogi można polecić innym wszyscy ankietowani odpowiedzieli twierdząco. W pytaniu otwartym poproszono o uzasadnienie. Jako powody, że warto tę formę rekreacji polecać innym respondenci wymieniali przede wszystkim poprawę sprawności (50% respondentów), poprawę samopoczucia (44%), poprawę zdrowia fizycznego i psychicznego (20%), poprawę gibkości, uelastycznienie mięśni (20%). Pojawiały się także wypowiedzi: jest to bardzo dobra forma aktywności dla osób w każdym wieku, wymaga koncentracji, daje maksimum korzyści przy niewielkim wysiłku fizycznym, niesie uspokojenie, dowartościowuje, jest lepsza niż gimnastyka i taniec, jest to pożyteczna i zdrowa forma spędzania czasu wolnego, dobry sposób na życie. Powyższe wypowiedzi wskazują na bardzo korzystne odczucia ankietowanych osób w wyniku uczestnictwa w zajęciach jogi fizycznej. Następnie zapytano, czy w wyniku uprawiania ćwiczeń fizycznych jogi respondent zauważył ich pozytywny lub negatywny wpływ na swoje zdrowie i sprawność. Pozytywne odczucia zauważyło 94,3% ankietowanych, negatywnego wpływu nikt nie zauważył. Natomiast 5,7% respondentów nie zauważyło żadnych zmian, co tłumaczyli faktem, iż za krótko ćwiczą. Jednak, pomimo iż niespełna 60% ankietowanych ćwiczyło dopiero parę miesięcy i to najczęściej tylko raz w tygodniu pozytywny wpływ ćwiczeń jogi został przez nich zauważony. Odpowiedzi respondentów dotyczące wpływu ćwiczeń jogi pokrywały się z wypowiedziami o powody polecenia innym tej formy rekreacji w kwestii poprawy sprawności, samopoczucia, gibkości, zdrowia fizycznego i psychicznego. Ponadto zaznaczano korzystny wpływ na kręgosłup w postaci zmniejszenia, a nawet ustąpienia jego dolegliwości bólowych oraz poprawę nawyku prawidłowej postawy ciała. Wyrażano to m.in. w wypowiedziach: jestem bardziej wyprostowana i sprawna, nauczyłam się odciążać kręgosłup. Osoby ćwiczące zauważyły również pozytywny wpływ na psychikę pisząc iż mają: wyższą samoocenę, większą energię i pozytywne myślenie, lepszy sen, większy

11 optymizm, większą samodyscyplinę oraz że na zajęciach mogą odreagować napięcie, odstresować się, udział w ćwiczeniach jogi ma korzystny wpływ na osobowość, joga pozwala bardziej zdystansować się do problemów. Pojawiały się również bardziej konkretne wypowiedzi dotyczące poprawy zdrowia i sprawności, a były to: jestem bardziej zwinna, lekka, bardziej aktywna, czy też że nastąpiła poprawa krążenia. Respondentów zapytano także, czy oprócz ćwiczeń fizycznych jogi uprawiają inne formy aktywności ruchowej. Większość (85,7%) odpowiedziała twierdząco. W odpowiedzi na kolejne pytania dotyczące stosowania diety, odżywek i suplementów diety, zanotowano iż: dietę stosowało 21,4% ankietowanych, odżywki lub suplementy diety 10% ankietowanych. Najczęściej była to dieta niskokaloryczna, niskotłuszczowa lub beztłuszczowa. W ostatnim, otwartym pytaniu poproszono o napisanie ogólnych uwag dotyczących jogi. W odpowiedziach respondenci wyrażali swoje zadowolenie z uczestnictwa w zajęciach hatha jogi pisząc także, iż warto ćwiczyć z powodów zdrowotnych, że każdy senior powinien ćwiczyć jogę, oraz że ćwiczenia jogi są jak leczenie-rehabilitacja. Dyskusja W badaniach zaprezentowano grupę osób uczestniczących w zajęciach jogi fizycznej organizowanych przez Uniwersytety Trzeciego Wieku w Katowicach i Dąbrowie Górniczej. Wyraźną przewagę kobiet uczestniczących w zajęciach jogi tłumaczyć można podobnymi proporcjami wśród słuchaczy Uniwersytetów Trzeciego Wieku, gdzie tylko 10% stanowili mężczyźni. Przeważało wykształcenie średnie, stan cywilny zamężna lub żonaty, przeciętna sytuacja finansowa. Jako powody udziału w zajęciach hatha jogi osoby podawały najczęściej chęć podniesienia swojej sprawności fizycznej, a także podkreślały aspekty zdrowotne. Odpowiedzi respondentów świadczyły, iż czują oni potrzebę czynnego udziału w rekreacji ruchowej i są świadomi roli ćwiczeń fizycznych w poprawie swojej sprawności fizycznej, a także i zdrowia. Nie każdy rodzaj aktywności ruchowej może być odpowiedni dla osób starszych. W ćwiczeniach fizycznych dla nich nie zaleca się ćwiczeń połączonych z działaniem tłoczni brzusznej, ćwiczeń wykonywanych w szybkim tempie, ze względu na nagły wzrost ciśnienia krwi i tętna oraz skłonów wykonywanych w szybkim tempie, które mogą powodować zaburzenia równowagi lub zawroty głowy [21]. Ćwiczenia fizyczne jogi (hatha joga) są bezpieczną formą aktywności ruchowej. Polegają one na powolnym przyjmowaniu danej pozycji (asany) i trwaniu w niej określony czas (odpowiedni dla danego uczestnika zajęć), a następnie powolnym wyjściu z tej pozycji.

12 Oddech podczas ćwiczeń jogi powinien być spokojny. W części końcowej zajęć jogi ma miejsce relaks, prowadzony najczęściej metodą Schultza. Efektem trwania przez dłuższy czas w określonej pozycji jest m.in. nabycie nawyku prawidłowej postawy ciała, odciążenie kręgosłupa, poprawa gibkości, wytrzymałości i siły mięśni [12, 13]. Ponadto ćwiczący mogą również odnieść szereg innych korzyści zdrowotnych, co zostało dowiedzione w wielu badaniach w polskich i światowych ośrodkach naukowych [11, 12, 16, 17, 20]. Wymiernym efektem uczestnictwa w ćwiczeniach hatha jogi była, wg respondentów m.in. poprawa sprawności fizycznej, w tym szczególnie gibkości, poprawa sprawności psychicznej oraz poprawa zdrowia. Co ciekawe, efekty ćwiczeń niektórzy badani zauważyli już po kilku (niekiedy tylko dwóch) miesiącach ćwiczeń jeden raz w tygodniu. Respondenci byli w większości osobami aktywnymi fizycznie, uczestniczącymi nie tylko w zajęciach hatha jogi jeden raz w ciągu tygodnia. A jednak osoby te w swoich wypowiedziach podkreślały korzystny wpływ ćwiczeń hatha jogi m.in. na swój kręgosłup, poprawę postawy ciała, co może budzić pewną wątpliwość, jeśli oprócz ćwiczeń fizycznych jogi uczęszczali oni na inne zajęcia rekreacyjne. Pewne obiekcje może również nasuwać fakt, iż część ankietowanych już po dwóch miesiącach ćwiczeń dostrzegła korzystny wpływ jogi fizycznej. Podobne wyniki badań ankietowych osób starszych, uczestniczących w zajęciach hatha jogi oferowanych przez Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Akademii Jana Długosza w Częstochowie, uzyskali Górna i Szopa. Aż 80% respondentów zauważyło dużą lub bardzo dużą poprawę sprawności fizycznej, a także kondycji psychicznej pod wpływem ćwiczeń hatha jogi. Badania te w sposób jednoznaczny potwierdziły pozytywny wpływ ćwiczeń fizycznych jogi na zwiększenie sprawności psychofizycznej wskazując iż joga dostosowana do oczekiwań naszej kultury i cywilizacji jest ścieżką do zdrowia [9]. Stan zdrowia ocenia się także przez pryzmat sprawności fizycznej, a ta pogarsza się wraz z wiekiem. W wieku 50 lat jest mniejsza o 25% w stosunku do jej maksymalnego poziomu [18]. Proces starzenia się jest związany m.in. ze zmniejszeniem pojemności życiowej płuc, pogorszeniem się sprawności układu mięśniowego, obniżeniem gęstości kości, a w konsekwencji obniżeniem sprawności fizycznej [2]. Spadek siły mięśni wiąże się z kłopotami z zachowaniem równowagi i większym ryzykiem upadków [6]. Jednakże aktywność fizyczna może spowolnić proces starzenia się [18]. Badania Corbina i wsp. wskazują, że w wyniku uprawiania ćwiczeń fizycznych następuje poprawa funkcji poznawczych, przypuszcza się także iż zmniejsza się ryzyko otępienia starczego [6]. Utrata masy kostnej u aktywnych starszych dorosłych nie jest tak duża jak u nieaktywnych [7, 15]. Dlatego tak ważna jest aktywność ruchowa dla osób starszych, bowiem m.in. przyczynia się

13 do niezależnego funkcjonowania. Większa sprawność fizyczna i psychiczna pozwala podnieść jakość życia. Pojęcie jakości życia bardzo często jest używane w kontekście starzenia się. Badania Alencara udowodniły, iż udział w zorganizowanych formach aktywności ruchowej pozwolił na poprawę jakości życia badanych kobiet w wieku lat [1]. Wprawdzie w badaniach własnych nie oceniano jakości życia, nie mniej jednak wypowiedzi respondentów mogą świadczyć o istotnym przyczynieniu się uczestnictwa w zajęciach hatha jogi do poprawy stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, sprawności, zatem i poprawy jakości życia. Wnioski W zajęciach hatha jogi oferowanych przez Uniwersytety Trzeciego Wieku w Katowicach i Dąbrowie Górniczej uczestniczyły najczęściej kobiety z wykształceniem średnim, zamężne, o przeciętnej sytuacji finansowej. Głównymi powodami uczestnictwa w tego typu zajęciach była chęć poprawy sprawności i aspekty zdrowotne. Pomimo przeszkód związanych z niskim poziomem sprawności, niedostateczną techniką wykonywania asan, lenistwem własnym osoby te systematycznie uczęszczały na zorganizowane zajęcia jogi. Ćwiczenia hatha jogi są wg ankietowanych godne polecenia m.in. ze względu na poprawę sprawności i samopoczucia. Wymiernym efektem ćwiczeń hatha jogi oprócz powyższych, było ustąpienie lub zmniejszenie dolegliwości bólowych kręgosłupa, pozytywny wpływ na psychikę, poprawa stanu zdrowia. Bibliografia 1. Alencar N.A., Ferreira M.A, Bezerra J.C., Vale R.G., Dantas E.H. 2009: Levels of physical activity and quality of life in elderly women practitioners of formal and non-formal physical activities. Acta Medica Lituanica, Vol. 16. No P Astrand, P.O. 1997: A healthy lifestyle in the elderly. Journal of Rheumatology & Medical Rehabilitation, Vol. 8 Issue 2. p Borzucka D., Rektor Z. 2005: Świadomość znaczenia aktywności ruchowej społeczeństwie w opinii ludzi starszych aktywnych fizycznie. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Lublin, Sectio D, Vol. LX, Suppl. XVI, 44: Bouchard C., Shephard R. J. 1994: Physical activity, fitness and health: The model and key concepts. In: Physical activity, fitness and health. Human Kinetics, Champaign, Chin A Paw M., Uffelen J., Riphagen I., Mechelen W. 2008: The Functional Effects of Physical Exercise Training in Frail Older People. A Systematic Review. Sports Med, 38 (9): Corbin Ch. B., Corbin W. R., Welk K. A., Welk G. J. 2007: Fitness i wellness. Kondycja, sprawność, zdrowie. Zysk i S-ka. Poznań. 7. Daly R.M., Ahlborg H.G., Ringsberg K. Gardsell P., Sernbo I., Karlsson M.K. 2008: Association between changes in habitual physical activity and changes in bone density, muscle strength, and functional performance in elderly men and women. Journal American Geriatrics Society 56: Drabik J. 1995: Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej społeczeństwa. AWF. Gdańsk. 9. Górna J., Szopa J. 2008: Rekreacyjne ćwiczenia jogi w kształtowaniu zdrowego stylu życia. W: W. Gaworecki, Z. Mroczyński (red.) Turystyka i sport dla wszystkich w promocji zdrowego stylu życia, Wydawca Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa w Gdańsku, Gdańsk, s

14 10. Gorner K., Pysny L., Kompan J. 2007: Pesia turistika a pobyt v prirode z pośladu ich vsestranneho vyuzitia. Usti nad Labem: UZS UJEP. 11. Grabara M. 2009: Joga jako odpowiednia dla każdego forma ćwiczeń ruchowych. Turystyka i Rekreacja, 5: Grabara M., Szopa J. 2006: Hatha-Yoga influence on practitioners health state. Movement and Health, 5th International Conference, Głuchołazy, p Grabara M., Szopa J. 2008: Pozycja tadasana (góra) w świetle kryteriów postawy prawidłowej w płaszczyźnie strzałkowej. Psychomotoryka, Ruch Pełen Znaczeń, Sekułowicz, Kruk-Lasocka, Kulmatycki (red). Wyd. Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław, s Haskell W. L. i wsp. 1992: Cardiovascular benefits and assessment of physical activity and fitness in adults. Medicine & Science in Sports & Exercise, 24, (6), Ignasiak Z., Skrzek A., Dąbrowska G. 2009: Bone mineral density and body composition of senior female Students of the university of the third age in view of their diverse physical activity. Human Movement 10(2): Pansare MS, Kulkarni AN, Pendse UB. 1989: Effect of yogic training on serum LDH levels. J Sports Med Phys Fitness, 29: Raub J. A. 2002: Psychophysiologic Effects of Hatha Yoga on Musculoskeletal and Cardiopulmonary Function: A Literature Review. The Journal Of Alternative And Complementary Medicine, Vol. 8, 6: Rutkowska-Kucharska A., Jagusz A. 2003: Project of physical fitness program and the wholesomeness parameters of woman in years old. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin Polonia Vol. LVIII, Suppl. XIII, 210: Szopa J., Grabara M., Górna J. 2009: The role of yoga physical exercise in maintaining health and wellness for years. W: G. Olchowik (red.) Wellness and Prosperity in different phases of life. Lublin, p Tran MD, Holly RG, Lashbrook J, Amsterdam EA. 2001: Effects of hatha yoga practice on the healthrelated aspects of physical fitness. Prev Cardiol, 4: Zembaty A. 2003: Kinezyterapia. Tom II. Wyd. Kasper, Kraków. Adres do korespondencji: Dr Małgorzata Grabara Katedra Turystyki i Rekreacji, Akademia Wychowania Fizycznego, Katowice, ul. Mikołowska 72a, Malgorzata@Grabara.pl