Historia Rzeczypospolitej z dziejami innych państw europejskich w XVIII wieku. Autor: Artur Brzeziński

Transkrypt

1 Historia Rzeczypospolitej z dziejami innych państw europejskich w XVIII wieku Autor: Artur Brzeziński

2 Skrócony opis lekcji W trakcie zajęć uczniowie poznają postać Stanisława Leszczyńskiego - jednego z ostatnich królów elekcyjnych Rzeczypospolitej. Poprzez analizę dokonań tego króla uczniowie poznają powiązania pomiędzy dziejami Polski i innych krajów europejskich. Lekcja ta może być lekcją powtórzeniową historii w klasie II gimnazjum na zakończenie działu poświęconego historii XVIII w. Może być także wstępem do zajęć, których celem jest pokazanie powiązań historii Polski i Polaków z historią innych krajów i społeczeństw. Zaproponowany schemat zajęć można również wykorzystać, omawiając dokonania tej postaci w innych okresach. Słowa kluczowe Oświecenie, Stanisław Leszczyński, wolna elekcja, wojna północna. Cele lekcji Uczeń powinien: przedstawić powiązania historii Polski i historii Francji, Rosji, Szwecji, opisać dokonania króla Stanisława Leszczyńskiego, ocenić wpływ tej postaci na historię Europy. Treści: walka o tron Rzeczypospolitej w XVIII w, dokonania króla Stanisława Leszczyńskiego. 2

3 Adresat: Uczniowie szkół gimnazjalnych. Metody realizacji zajęć: analiza przypadku, analiza tekstu metodą INSERT, dyskusja. Materiały: materiał pomocniczy nr 1 Życie króla Stanisława Leszczyńskiego, materiał pomocniczy nr 2 schemat tabeli analizy tekstu (metodą INSERT), materiał pomocniczy nr 3 schemat Analiza postaci, duże plansze papieru, markery. Opis przebiegu lekcji: 1. Lekcję możesz zacząć od pytania, czy uczniowie znają powiedzenie: od Sasa do Lasa (zapewne nie). Wyjaśnij, że jeszcze obecnie można spotkać to sformułowanie oznaczające wahanie się pomiędzy dwiema skrajnościami. W rzeczywistości powiedzenie to odnosi się do historii XVIII wiecznej Rzeczypospolitej, gdy szlachta popierała raz to Stanisława Leszczyńskiego, raz to Augusta III w ich walce o tron polsko litewskiego państwa. Wyjaśnij uczniom, że na tych zajęciach uczniowie poznają pewną historię będącą przykładem związków losów Polski i Polaków z historią Europy. Główny bohaterem tej opowieści będzie król Stanisław Leszczyński. 2. W kolejnej części lekcji zapytaj uczniów, co wiedzą o tej postaci. Ich uwagi zapisz na tablicy (lub dużej planszy papieru), a następnie rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 1. Poleć przeczytanie go i zaznaczenie w tekście: znakiem (+) informacji, które znali wcześniej, znakiem (-) informacji, które są dla nich nowe, znakiem (!) informacji, które są dla nich szczególnie interesujące, znakiem (?) informacji, które chcieliby poznać dokładniej. Po zakończeniu pracy uczniów na tablicy (lub specjalnej planszy) przygotuj tabelę (materiał pomocniczy nr 2 - wzór tabeli) i poproś uczniów o podanie informacji, które 3

4 można zapisać w poszczególnych kolumnach tabeli. Następnie powróć do zapisanych na początku zajęć informacji o Stanisławie Leszczyńskim i omów je z uczniami zwracając uwagę na to, które z nich zostały wskazane w tekście. Analizując życie króla narysuj na tablicy i wspólnie z uczniami uzupełnij schemat (materiał pomocniczy nr 3). 3. W kolejnej części lekcji poproś, aby uczniowie odpowiedzieli na pytania dotyczące tekstu: Jakie państwa są wymienione w tekście? Jakie związki pomiędzy tymi krajami zostały przedstawione w tekście? Jakie postacie historyczne wymienione są w tekście? Czym się ci ludzie zajmowali? Gdzie i kiedy żyli? Jakie są związki pomiędzy tymi postaciami? Jakie dziedziny życia są w tekście przedstawione? 4. Przedyskutuj z uczniami ich odpowiedzi na te pytania. Zapisz uwagi uczniów na tablicy. Następnie zapytaj uczniów: jakie wnioski na temat związków Polski z innymi krajami europejskimi można wyciągnąć z tego tekstu? Wspólnie z uczniami zastanów się także, jakie mogą wskazać powiązania, inne niż opisane w analizowanym tekście, między historią Polski i innych krajów europejskich. Jako pracę domową uczniowie mogą napisać pracę (krótki esej), w której wyrażą swoją opinię na temat związków Polski z innymi krajami europejskimi w przeszłości i współcześnie. Możesz także w ostatniej części zajęć poprosić uczniów, aby wymienili inne postacie z historii Polski, których losy są związane, ich zdaniem, także z historią innych krajów. Wspólnie z uczniami wybierz spośród propozycji kilka postaci. Następnie podziel klasę na zespoły. Zadaniem każdego z nich będzie przygotowanie na kolejną lekcję tekstu o tej postaci i schematu zgodnie z wzorem wykorzystanym podczas tej lekcji. 4

5 Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 Stanisław Bogusław Leszczyński urodził się w 1677 roku we Lwowie (dzisiaj miasto na Ukrainie). Jego ojciec, jeden z największych magnatów Rzeczypospolitej, zapewnił synowi staranne wychowanie. Początkowo Stanisław Leszczyński uczęszczał do gimnazjum akademickiego w Lesznie, jednej z najlepszych szkół na ziemiach Rzeczypospolitej w tym okresie. W szkole tej przez blisko 20 lat (do roku 1656) pracował urodzony w Niwnicach (dzisiaj miejscowość w Republice Czeskiej) myśliciel Jan Amos Komenski, najwybitniejszy z europejskich pedagogów tamtych czasów. Po okresie nauki w gimnazjum Stanisław Leszczyński, podobnie jak synowie innych ówczesnych magnatów, odbył podróż edukacyjną po Europie. W latach studiował w Wiedniu, Rzymie (tu spędził kilka lat) i Paryżu. Dzięki tej wyprawie płynnie władał niemieckim, włoskim, francuskim i łaciną oraz zdobył wiele doświadczeń, które okazały się dla niego przydatne podczas dalszej kariery politycznej. Po powrocie do kraju Leszczyński w wieku 19 lat został posłem na sejm konwokacyjny po śmierci Jana III. W 1670 roku został wojewodą poznańskim. Koniec XVII wieku i I połowa XVIII wieku to okres, kiedy o losie Rzeczypospolitej decydują sąsiednie mocarstwa. W 1697 roku, w wyniku manipulacji i przekupstw dokonanych przez dyplomatów rosyjskich i saskich, polska szlachta wybrała królem Augusta II, władcę Saksonii (dzisiaj część Niemiec). Nowy władca, realizując swoje prywatne interesy, wplątał Rzeczpospolitą w wielką północną wojnę ( ), w czasie której na ziemiach Rzeczypospolitej armia saska wraz z oddziałami rosyjskimi toczyła walki z wojskiem szwedzkim dowodzonym przez króla Szwecji Karola XII. W 1704 roku Szwedzi zajęli Warszawę i wówczas część szlachty polskiej popierana przez Szwedów zawiązała konfederację przeciwko Augustowi II Saskiemu, ogłosiła detronizację króla i dokonała elekcji nowego. Został nim Stanisław Leszczyński, którego podobno Karol XII poznał w poznańskiej karczmie przy piwie. 3 października 1704 roku w Katedrze Św. Jana w Warszawie Leszczyński został koronowany. Miał wówczas 27 lat. W 1706 roku August II został przez Szwedów zmuszony do zrzeczenia się korony i uznania Leszczyńskiego królem. W 1709 roku Karol XII przegrał jednak bitwę pod Postawą z wojskami rosyjskimi i Szwedzi opuścili Rzeczpospolitą. Podobnie uczynił także Stanisław Leszczyński wraz ze swymi zwolennikami. Początkowo przebywał w Szwecji, a następnie przeniósł się do Istambułu. W Turcji zabiegał u sułtana, by to państwo wypowiedziało wojnę Rosji. Jego starania zakończyły się niepowodzeniem i pod naciskiem Moskwy Turcy uwięzili Stanisława Leszczyńskiego na 2 lata. 5

6 Niedaleko od niego więziony był Karol XII. Stanisław często go odwiedzał i w dowód przyjaźni otrzymał od szwedzkiego władcy księstwo Zweibrucken, znajdujące się tuż przy granicy Francji. Leszczyński wyjechał tam po zwolnieniu przez Turków. Po śmierci Karola XII w 1718 roku Stanisław musiał opuścić księstwo, ale wkrótce zamieszkał w alzackim Wissembourgu korzystając z gościnności francuskiego regenta księcia Filipa Orleańskiego. To właśnie Filip Orleański postanowił doprowadzić w 1725 roku do małżeństwa 15-letniego króla Francji, Ludwik XV z Marią, 23-letnią córką Stanisława Leszczyńskiego. Filip wybrał ją spośród kilkudziesięciu innych młodych arystokratek, nie była bowiem związana z lokalnymi rodami książęcymi. Sądził, że poprzez Marię uda mu się kontrolować poczynania młodego króla. Gdy w 1733 roku umarł król August II Sas, 56-letni Stanisław Leszczyński postanowił ponownie ubiegać się o polski tron. Mając poparcie Francji został wybrany po raz drugi na króla Polski. Przeciwko tej elekcji opowiedziały się Austria i Rosja. Wojska rosyjskie wkroczyły na obszar Rzeczypospolitej, elekcję powtórzono i tym razem, pod bagnetami rosyjskiej armii, szlachta wybrała królem Augusta III Sasa (syna Augusta II). Stanisław Leszczyński musiał po raz kolejny uciekać z kraju. Schronił się początkowo w Gdańsku, a następnie w Królewcu na terytorium Prus. W 1734 r. w obronie Leszczyńskiego zawiązała się konfederacja szlachecka, lecz poniosła ona porażkę. Leszczyński wyjechał do Francji. Wojna o polski tron zakończyła się faktycznie w 1735 r. Na mocy podjętych wówczas ustaleń Stanisław Leszczyński zrzekł się korony polskiej, otrzymując w zamian dożywotnie panowanie w Księstwie Lotaryngii i Baru oraz prawo używania tytułu królewskiego (tron polski objął August III, który panował do 1763 r.). Przed objęciem nowych dóbr Stanisław zrzekł się na rzecz Francji wszystkich dochodów ze swego księstwa oraz rezygnował z zarządzania finansami, sądownictwem i administracją (tym zajął się specjalny urzędnik przysłany z Paryża). Ostatnie trzydzieści lat życia Stanisław Leszczyński poświęcił przede wszystkim działalności gospodarczej, kulturalnej i charytatywnej. Zasłynął jako mecenas sztuki i architektury. Jego ogromną pasją było kształtowanie przestrzeni, architektura krajobrazu wokół pałacowych rezydencji, harmonijne ich łączenie z terenami otaczającymi. Pałac w Luneville w tym okresie nazywano Małym Wersalem z racji na jego walory architektoniczne. Na swym dworze w Luneville Stanisław Leszczyński gromadził najwybitniejszych filozofów i myślicieli. Zasłynął jako władca oświecony, filozof amator, przyjaciel wybitnych filozofów Oświecenia. Trzy lata na jego dworze przebywał Francois Marie Arouet (Wolter), Jean Jakub Rousseau na jego prośbę napisał projekt konstytucji dla Polski. Stanisław Leszczyński szczycił się także mianem "dobroczynnego filozofa". Wspierał rozwój oświaty w swoim nowym państwie. Utworzył m.in. Szkołę Kadetów w Luneville, gdzie 24 Lotaryńczyków i Francuzów oraz 24 Polaków i Litwinów poznawało tajniki sztuki wojskowej (wyszło z niej liczne grono późniejszych polskich dowódców wojskowych i działaczy politycznych). W jego otoczeniu znajdowało się 6

7 wielu Polaków, z którymi dyskutował o sposobach poprawy sytuacji Rzeczypospolitej. Stanisławowi Leszczyńskiemu przypisywane jest autorstwo jednego z najciekawszych traktatów politycznych XVIII wieku, postulujących głęboką naprawę Rzeczypospolitej pt. Głos wolny wolność ubezpieczający r. W tym dziele wysunął śmiałe projekty postępowych reform: postulował wprowadzenie trójpodziału władzy, wprowadzenie gospodarki czynszowej i wolności osobistej, wskazywał na potrzebę poprawy sytuacji handlu i rozwoju przemysłu. Troska o poddanych i organizowanie akcji dobroczynnych zjednały mu wśród mieszkańców Lotaryngii sympatię. Dzięki jego staraniom odnowiono, bądź wybudowano nowe szpitale. Co było stosunkowo rzadkie, pięciu lekarzy zostało zobowiązanych do udzielania bezpłatnych porad najuboższym, stworzono też przytułek dla sierot. Stanisław Leszczyński był także wytrawnym smakoszem. Jego kuchnia słynęła z jakości i oryginalności potraw. To właśnie jego kucharz wymyślił ciasteczka bezy, które z dworu w Luneville dotarły do Wersalu, a następnie rozpowszechniły się w całej Europie. Król Stanisław Leszczyński zmarł tragicznie w 1766 roku. Żył 88 lat, najdłużej ze wszystkich polskich monarchów. Dopiero po jego śmierci Ludwik XV przyłączył Lotaryngię do królestwa Francji. 7

8 Materiał pomocniczy nr 2 Tabela do uzupełnienia (+) informacje, które znalazłem przed lekturą tekstu (-) informacje, które są dla mnie nowe (!) informacje, które są dla mnie szczególnie interesujące (?) informacje, które chciałbym poznać dokładniej 8

9 Materiał pomocniczy nr 3 Oceny jego dokonań Ważne daty związane z jego życiem Ważne miejsca związane z jego życiem Szczególne niepowodzenia Stanisław Leszczyński Ważne postaci z któymi sięzetknął Szczególne sukcesy Wydarzenia związane z jego życiem 9

10