Infrastruktura i Środowisko

Transkrypt

1 1/6/2011 lipiec 2011 ISSN EGZEMPLARZ BEZPŁATNY BIULETYN PROGRAMU Infrastruktura i Środowisko Chronimy środowisko z Funduszami Europejskimi FUNDUSZ SPÓJNOŚCI EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Biuletyn.indb :12:39

2 W numerze TEMAT NUMERU: Chronimy środowisko z Funduszami Europejskimi Wymagamy, żeby kwestie środowiskowe były priorytetowe rozmowa z Adamem Zdziebło, sekretarzem stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego Unia Europejska inwestuje w trosce o środowisko przyrodnicze o tym, jak wdrażamy priorytety środowiskowe NGOs wspierają projekty POIiŚ wypowiedź Krzysztofa Gorczycy z Towarzystwa dla Natury i Człowieka w Lublinie Rola konsultacji społecznych w realizacji projektów kampania edukacyjna PROJEKTY POIiŚ Ochrona wód Zatoki Gdańskiej Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie Miasta i Gminy Końskie Modernizacja gospodarki odpadami komunalnymi w Gdańsku Ochrona podkowca małego w Polsce Krajowy Program Ochrony Głuszca Biuletyn Informacyjny Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko dostępny pod adresem zakładka Działania promocyjne Wydawca: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Departament Koordynacji Programów Infrastrukturalnych ul. Wspólna 2/ Warszawa pois@mrr.gov.pl Redakcja: Izabela Krasowska tel.: izabela.krasowska@mrr.gov.pl Branża chemiczna zyskała nową jakość ZAK S.A System zarządzania jakością, środowiskiem oraz BHP w DOLAM S.A Akademia Tatry Rekultywacja na cele przyrodnicze terenów zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe Odtworzenie Zabytkowego Historycznego Kompleksu Dworca Wrocław Główny Podziemny Magazyn Gazu Wierzchowice Sala koncertowa w Ogólnokształcącej Szkole Muzycznej w Bielsku-Białej.. 29 Utworzenie kierunku inżynieria środowiska na Wydziale Zamiejscowym Nauk o Społeczeństwie KUL w Stalowej Woli STAN REALIZACJI PROGRAMU Zielony Kontener na Śląsku Aktywnie w strefie POIiŚ podczas Forum Funduszy Europejskich Teksty i zdjęcia do Biuletynu przygotowano we współpracy z Agencją Dziennikarską Alicji Wejner. Biuletyn.indb :12:42

3 Wymagamy, żeby kwestie środowiskowe były priorytetowe Rozmowa z Adamem Zdziebło, sekretarzem stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego Kwestia środowiska naturalnego jest ważnym elementem każdego przedsięwzięcia infrastrukturalnego finansowanego ze środków UE. Jak pogodzić rozwój gospodarczy, w tym budowę autostrad, gazociągów i spalarni odpadów z ochroną przyrody? Adam Zdziebło: W Unii Europejskiej przeznaczamy znaczne środki na realizację inwestycji infrastrukturalnych i wymagamy, żeby kwestie środowiskowe były traktowane priorytetowo. Rozwój musi następować z poszanowaniem, a nie kosztem środowiska. Dlatego przy realizacji dużych inwestycji, już na etapie przygotowania projektu, istnieje obowiązek wielowariantowości. Konieczne jest przeprowadzanie konsultacji społecznych oraz pogłębionych analiz wpływu oddziaływania planowanej inwestycji na środowisko. Monitoring jest prowadzony na każdym etapie realizacji przedsięwzięcia. Zawsze bowiem może pojawić się element, który spowoduje, że wpływ na środowisko będzie negatywny. Rolą Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, jako instytucji zarządzającej programem Infrastruktura i Środowisko, jest nadzorowanie procesu wdrażania projektów ze wsparciem środków unijnych, m.in. w aspekcie wypełniania przepisów dotyczących ochrony środowiska i minimalizowania negatywnego wpływu realizowanych inwestycji na środowisko. Pilnujemy, by na każdym etapie i w przypadku każdego projektu realizować zasadę zrównoważonego rozwoju i żeby optymalnie wykorzystywać zasoby środowiska naturalnego. Komisja Europejska monitoruje nie tylko stan wykorzystania funduszy, ale także wpływ realizowanych inwestycji na środowisko. Duże znaczenie przy tym monitoringu mają organizacje pozarządowe, działające w sektorze ochrony środowiska. Organizacje pozarządowe odgrywają ważną rolę w procesie przygotowania projektów i realizacji inwestycji. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego zawsze bardzo poważnie reaguje na podobne sygnały i sprawdza, czy wszystko jest w porządku lub występują uchybienia. Lepiej jest przeciwdziałać problemom i im zapobiegać, niż już po zakończeniu inwestycji zorientować się, że nie wszystko zostało zrealizowane zgodnie z wymaganiami środowiskowymi. Konsekwencje zaniedbań mogą być bardzo poważne. Bywa, że inwestorzy wręcz skarżą się na działania przedstawicieli organizacji ekologicznych, którzy sygnalizują nieprawidłowości w konkretnych przedsięwzięciach dofinansowanych z Funduszy Europejskich. Czy beneficjenci, głównie instytucje sektora publicznego, są dobrze przygotowani do realizacji projektów inwestycyjnych? Kiedy zaczęto wdrażać Program Infrastruktura i Środowisko polskie prawo nie było dostosowane do wymagań unijnych w zakresie zamówień publicznych oraz w części poświęconej ochronie środowiska. Z tego właśnie powodu wiele zaplanowanych inwestycji nie mogło się rozpocząć Dlatego MRR wykonał wiele pracy związanej z przygotowaniem dokumentacji, wytycznych dla wnioskodawców i beneficjentów. To pozwoliło odblokować system jeszcze przed zmianą prawa przez parlament. Korzystający z europejskich pieniędzy bardzo dobrze radzą sobie nie tylko z przygotowywaniem, ale także z realizacją projektów. Trzeba tu podkreślić, że POIiŚ, jako największy program w historii UE jest dla Polski swoistym testem na efektywne wykorzystanie funduszy. I to nie tylko na inwestycje związane z budową dróg, sieci kanalizacyjnych, czy zakładów utylizacji odpadów, ale także na realizację przedsięwzięć w sektorze szkolnictwa wyższego, zdrowia i kultury. Ocena przez Komisję Europejską rezultatów POIiŚ będzie mieć wpływ na wielkość funduszy, jakie Polska otrzyma w kolejnej perspektywie finansowej. Jakie projekty lub typy inwestycji z zakresu ochrony środowiska są najlepiej oceniane? Przede wszystkim inwestycje związane z uporządkowaniem gospodarki wodno-ściekowej, realizowane przez samorządy. Projekty z tego zakresu wyczerpały już całą pulę środków. Jest jeszcze lista rezerwowa i zapewniam, że wiele przedsięwzięć z tej listy otrzyma jeszcze dofinansowanie. Bardzo dobrze, pod względem środowiskowym, oceniane są teraz także projekty drogowe. Co Pana zdaniem jest ostatnim największym osiągnięciem w realizacji przedsięwzięć dotyczących ochrony środowiska? Zawsze najbardziej cieszą sukcesy osiągane w obszarach najtrudniejszych do wdrażania. Niewątpliwie takim obszarem jest gospodarka odpadami oraz projekty obejmujące budowę zakładów termicznego przekształcania odpadów. W marcu tego roku podpisaliśmy pierwszą umowę na wspólny projekt dotyczący tego zagadnienia dla Torunia i Bydgoszczy. W kwietniu umowa została zawarta z beneficjentem projektu spalarniowego z Krakowa. Kolejna inwestycja odpadowa w Olsztynie, nie przewiduje budowy spalarni, jednak pozwoli na rozwiązanie problemu gospodarki odpadami na terenie aż 37 gmin. W maju umowy zostały zawarte dla kolejnych dwóch projektów spalarniowych: z Konina i Szczecina. W okresie ostatnich trzech miesięcy podwoiliśmy wartość umów w zakresie gospodarki odpadami, co pozwoliło wykorzystać już ponad połowę środków unijnych. Kolejna umowa dla projektu dotyczącego budowy zakładu termicznej utylizacji odpadów zostanie zawarta z beneficjentem z Poznania. Zagadnienie termicznego przekształcania odpadów jest niezmiernie istotne nie tylko z powodu konieczności spełnienia wymagań środowiskowych i przypominania o tym beneficjen- Temat numeru 3 Biuletyn.indb :12:49

4 tom na każdym etapie realizacji projektu. Chodzi także o to, by przekonać lokalne społeczności, że takie zakłady będą spełniać wysokie wymagania ekologiczne i korzystać z najnowszych technologii. Zapewne istotne jest przyspieszenie realizacji inwestycji. Zawsze chcielibyśmy, żeby projekty były realizowane szybciej. Jednak dziś trudno mówić o większym przyspieszeniu niż jest obecnie. Wybraliśmy już prawie komplet projektów, z co drugim beneficjentem mamy już podpisaną umowę, kończą się analizy wielowariantowe i przygotowanie niezbędnej dokumentacji z listy projektów kluczowych. Pula środków na sektor środowiska zadysponowana jest już w 70 proc. Z pełnym przekonaniem mogę stwierdzić, że inwestycje w POIiŚ realizowane są z szybkością optymalną. Jakie działania w zakresie uproszczenia aktualnych procedur podejmuje Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, by ułatwić beneficjentom nie tylko aplikowanie, ale także realizację inwestycji? Jedną z pierwszych decyzji minister Elżbiety Bieńkowskiej było stworzenie zespołu, który zajmuje się uproszczeniami w systemie procedur. Obok urzędników ministerstw, odpowiedzialnych za realizację programów operacyjnych, znaleźli się w nim także samorządowcy i przedstawiciele innych beneficjentów. Nie patrzymy więc na problemy wnioskodawców wyłącznie z naszej perspektywy. Uważnie słuchamy, co mają do powiedzenia wszyscy zainteresowani. Proces upraszczania procedur jest ciągły, choć biorąc pod uwagę wszystkie wymagania środowiskowe czy zamówienia publiczne ma jednak swoje granice, których przekroczyć nie można. Musimy pamiętać, że fundusze europejskie trzeba prawidłowo wydatkować zgodnie z prawem polskim i europejskim. Po zakończeniu inwestycji rozliczyć i zapewnić trwałość projektu. Przed otrzymaniem dotacji trzeba też spełnić wiele wymagań. Chodzi o to, by wybrać najlepsze projekty, które zapewnią optymalne efekty po zrealizowaniu planowanych przedsięwzięć. Konkurencja do dotacji jest wyjątkowo duża, więc procedury muszą być przejrzyste oraz sprawiedliwe, by zapewnić równe szanse wszystkim wnioskodawcom. Panuje przekonanie, głównie wśród samorządowców i przedstawicieli instytucji publicznych w Polsce wschodniej, że POIiŚ jest adresowany do regionów zachodnich. Faktycznie, wśród projektów dofinansowanych z POIiŚ gros przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska realizowanych jest w Polsce zachodniej... Zaprzeczeniem tej tezy jest choćby sytuacja województwa podkarpackiego, gdzie realizowanych jest wiele inwestycji. Na przykład w ubiegłym roku została podpisana umowa na dokończenie autostrady A4 do granicy Polski z Ukrainą. W ramach Programu Infrastruktura i Środowisko są tam realizowane m.in. inwestycje związane ze szkolnictwem wyższym, kulturą i ochroną zdrowia oraz np. projekty dotyczące gospodarki wodno-ściekowej. Mają one dać Polsce wschodniej impuls rozwojowy. Działania możliwe do dofinansowania z POIiŚ determinuje tzw. linia demarkacyjna. Skala inwestycji decyduje, jakie przedsięwzięcia mogą być dofinansowane w ramach tego programu, a jakie z regionalnych programów operacyjnych, czy Programu Rozwój Polski Wschodniej. Unia Europejska inwestuje w trosce o środowisko przyrodnicze Wzrost gospodarczy krajów członkowskich wymaga stałej troski o stan środowiska naturalnego, podejmowania wszelkich możliwych działań chroniących środowisko przed degradacją. Emisje zanieczyszczeń mają charakter transgraniczny, dlatego właśnie jednym z głównych celów polityki UE jest promowanie na płaszczyźnie międzynarodowej inicjatyw zmierzających do rozwiązywania regionalnych lub światowych problemów w tym zakresie. W szczególności dotyczy to zwalczania negatywnych skutków zmian klimatu. Obecnie realizowany jest Szósty program działań w dziedzinie środowiska naturalnego. Za priorytetowe uznaje się cztery dziedziny: przeciwdziałanie zmianom klimatycznym i efektowi cieplarnianemu, ochronę przyrody i bioróżnorodności również poprzez zwiększenie obszarów chronionych, w tym mórz, dbałość o wpływ środowiska na zdrowie poprzez wprowadzenie surowych norm, oszczędne wykorzystanie zasobów naturalnych, połączone z rozwojem gospodarki odpadami. Troska o poprawę jakości środowiska naturalnego znalazła odzwierciedlenie również w unijnej polityce spójności, która ma na celu zwiększenie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia we wszystkich regionach Unii w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Realizowana jest przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności oraz dwóch funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekty dotyczące ochrony czy poprawy stanu środowiska mogą być finansowane z wykorzystaniem dwóch pierwszych funduszy, m.in. w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. To największy program w historii Unii Europejskiej, jeśli chodzi o budżet unijny 27,9 mld euro. Inwestycje w POIiŚ w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju Zaproponowany podział środków na poszczególne rodzaje inwestycji w sześciu sektorach gospodarki jest korzystny dla środowiska 1. W programie wdrażane są projekty sensu stricto środowiskowe, jak np. budowa oczyszczalni ścieków, czy zakładów gospodarki odpadami komunalnymi. Dofinansowywane są także działania przyczyniające się do ochrony środowiska. Są to np. inwestycje w rozwój produkcji energii z odnawialnych źródeł czy rozwój ekologicznych gałęzi transportu, do których 1 Co wykazała strategiczna ocena oddziaływania na środowisko Programu Infrastruktura i Środowisko, wykonana przed jego uruchomieniem. 4 Biuletyn.indb :12:49

5 zalicza się transport kolejowy, miejski oparty o pojazdy szynowe oraz morski i śródlądowy. Na wszystkie działania służące ochronie środowiska zostanie przeznaczona połowa środków unijnych dostępnych w Programie Infrastruktura i Środowisko do roku 2015, tj. ok. 55 mld zł 2. Pozostałe środki będą zainwestowane w projekty przyczyniające się do rozwoju gospodarczego, których realizacja i eksploatacja może nieść zagrożenia dla środowiska (np. budowa autostrad czy gazociągów). Takie inwestycje, które z punktu widzenia środowiskowego niekoniecznie wydają się pożądane, muszą być prowadzone z dbałością o środowisko naturalne. Jednym z narzędzi, które ma gwarantować, że wpływ inwestycji na środowisko będzie brany pod uwagę jest procedura oceny oddziaływania na środowisko. Ma ona na celu sprawdzenie, jak realizacja przedsięwzięć infrastrukturalnych wpłynie na stan poszczególnych komponentów zarówno środowiska przyrodniczego (woda, fauna, flora, powierzchnia ziemi), jak i społecznego, czyli okolicznych mieszkańców. Konieczność stosowania tej procedury w procesie inwestycyjnym wynika z dyrektywy UE 3, która została transponowana do polskiego porządku prawnego 4. Wynikiem przeprowadzenia tej procedury może być nakazanie inwestorowi podjęcia działań kompensacyjnych i naprawczych, takich jak budowa przejść dla zwierząt nad ciągami komunikacyjnymi czy też dokonanie nasadzenia drzew. Procedura OOŚ musi być stosowana bez względu na źródło finansowania inwestycji. Komisja Europejska przykłada ogromną wagę do jej właściwego przeprowadzenia. W przypadku wykrycia naruszeń, np. nieprzeprowadzenia wariantowania dla inwestycji lub też nie podjęcia działań minimalizujących szkodliwe oddziaływania, może ograniczyć dofinansowanie dla projektu. Żadne przedsięwzięcie infrastrukturalne, zwłaszcza związane ze znaczną ingerencją w środowisko społeczne i przyrodnicze, nie może zostać zrealizowane bez udziału społeczeństwa. Musi on być zapewniony na etapie przygotowania, realizacji oraz eksploatacji inwestycji. Skala konsultacji społecznych powinna być dopasowana do wielkości i charakteru inwestycji. Z pewnością warto zaprosić do nich pozarządowe organizacje ekologiczne. Ich przyrodnicza wiedza może być cennym źródłem informacji o potencjalnym oddziaływaniu projektowanej inwestycji na środowisko. W ramach Programu Infrastruktura i Środowisko inwestycje ściśle w ochronę środowiska oraz właściwe wykorzystywanie jego zasobów (priorytety I V) pochłoną ponad 4,8 mld euro z budżetu UE, co stanowi ok. 19 mld złotych. W ramach programu, pięć z trzynastu priorytetów tematycznych dotyczy bezpośrednio ochrony środowiska 5 : I. Gospodarka wodno-ściekowa II. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi 2 Według kursu euro EBC obowiązującego w czerwcu 2011 r. 3 Dyrektywa Rady z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne 85/337/EWG (Dz. U. UE L z dnia 5 lipca 1985 r.). 4 Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227). 5 Wszystkie dane dotyczące wdrążania priorytetów środowiskowych w POIiŚ aktualne są wg stanu na dzień 17 czerwca 2011 r. III. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska IV. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska V. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych Walka ze ściekami na odcinku 9 tysięcy kilometrów Systematycznie zmniejsza się w Polsce ilość nieczyszczonych ścieków, odprowadzanych do wód lub do ziemi oraz następuje stopniowa poprawa jakości wód. Nadal jednak konieczne jest inwestowanie w infrastrukturę wodno-ściekową. Na ten cel przewidziano w POIiŚ największe środki z puli środowiskowej (w ramach priorytetu I) w kwocie 2,78 mld euro z Funduszu Spójności, tj. ok. 11 mld złotych. Zakontraktowano już prawie wszystkie środki UE na przedsięwzięcia wodnościekowe ok. 10,5 mld zł dla 173 projektów. Dofinansowanie otrzymują tutaj jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty świadczące usługi wodno-ściekowe w ramach realizacji obowiązków własnych gmin. Najwięcej zakontraktowanych w POIiŚ projektów wodnościekowych realizowanych jest w województwach: śląskim, małopolskim i mazowieckim (odpowiednio 15 proc., 13 proc., 12 proc.). Biorąc pod uwagę całkowitą kwotę dofinansowania to również te regiony są niekwestionowanymi liderami. Województwo śląskie wykorzystuje aż 27 proc. wartości dofinansowania w tym zakresie, a województwa mazowieckie i małopolskie odpowiednio 15 proc. i 11 proc. Najdroższym przedsięwzięciem tego typu w programie jest projekt pn. Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków w Warszawie faza IV, którego koszt całkowity wynosi 2,2 mld złotych. Ogromnymi inwestycjami dofinansowanymi z Funduszu Spójności są ponadto m.in.: Oczyszczanie ścieków na Żywiecczyźnie Faza II z dofinansowaniem unijnym w kwocie ok. 585 mln zł, Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej dla ochrony zasobów wodnych w Poznaniu i okolicach. Etap I miasto pozyskało ok. 318 mln zł z POIiŚ, Kompleksowa ochrona wód podziemnych aglomeracji kieleckiej 302,5 mln zł z UE, Zapewnienie prawidłowej gospodarki wodno-ściekowej miasta Mikołów 295 mln zł z UE, Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w gminie Dąbrowa Górnicza etap I 282 mln zł z UE, Kanalizacja obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka i okolic 213,5 mln zł z UE, Kompleksowe uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w Żorach 148 mln zł z UE. Realizacja projektów wodno-ściekowych, dla których zawarto umowy o dofinansowanie w POIiŚ, pozwoli na wybudowanie lub modernizację: ponad kilometrów sieci kanalizacji sanitarnej, dzięki czemu 904 tys. osób skorzysta z podłączenia do sieci kanalizacyjnej ponad kilometrów sieci wodociągowej ponad 110 obiektów oczyszczalni ścieków 6 Dane liczbowe dotyczące stanu wdrażania priorytetów środowiskowych w POIiŚ, podane w tym artykule, są aktualne według stanu na dzień r. Temat numeru 5 Biuletyn.indb :12:49

6 W ramach I osi priorytetowej POIiŚ finansowane są przedsięwzięcia zmierzające do zapewnienia skutecznych systemów zbierania oraz oczyszczania ścieków komunalnych w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM 7. Wspierana jest budowa, rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowa i modernizacja systemów kanalizacji zbiorczej przy wskaźniku koncentracji minimum 120 osób na 1 km nowo budowanej sieci 8. Realizowane są także inwestycje z włączonymi zadaniami w zakresie zaopatrzenia w wodę oraz kanalizacją deszczową pod warunkiem, gdy ich koszty nie przekraczają połowy wydatków w projekcie. Dofinansowanie na inwestycje wodno-ściekowe cieszy się ogromnym zainteresowaniem. Przeprowadzono już wszystkie zaplanowane konkursy. W ciągu blisko trzech lat złożono ponad 280 wniosków aplikacyjnych, spełniających wymagania formalne. Szósty, ostatni nabór, który zakończył się pod koniec 2009 r. cieszył się największym powodzeniem. Z powodu wyczerpania alokacji jedynie 12 najlepszych projektów uzyskało dofinansowanie. Pozostałe 50 projektów pomimo spełnienia kryteriów formalnych i merytorycznych I stopnia umieszczono na liście rezerwowej. Jest szansa na ich dofinansowanie w przypadku pojawienia się oszczędności w projektach już zatwierdzonych lub zwiększenia kwoty alokacji UE dla priorytetu I. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego planuje przeznaczyć dodatkowe środki na inwestycje wodno-ściekowe w PO- IiŚ z puli, która została przyznana Polsce w ramach tzw. dostosowania technicznego alokacji. Pieniądze mają być przekazane właśnie na te projekty, których dokumentacja została już oceniona pozytywnie w ostatnim konkursie, a dla których zabrakło środków. Ostateczna decyzja o przeznaczeniu środków na priorytet I zostanie podjęta przez Komisję Europejską. Projekty wodno-ściekowe wybierane są do wsparcia także w trybie indywidualnym. W większości są to duże projekty o kosztach całkowitych ponad 100 mln zł. To 27 inwestycji, na które przeznaczono 40 proc. środków dla priorytetu I. Dla wszystkich projektów indywidualnych złożono wnioski o dofinansowanie. Dla zdecydowanej większości zawarto już umowy o dofinansowanie. Dla największych projektów pozytywne przejście procesu oceny przez stronę krajową oraz uzyskanie umowy o dofinansowanie nie stanowi jeszcze zakończenia procesu ubiegania się o środki unijne. Projekt tzw. duży, którego wartość całkowita przekracza 50 mln euro 9, zatwierdzany jest jeszcze przez Komisję Europejską. Od początku wdrażania Programu (styczeń 2008 r.) do połowy czerwca 2011 r. do KE przekazano 21 wniosków o potwierdzenie wkładu finansowego dla projektów wodno-ściekowych, z czego połowę w roku KE wydała decyzje dla 13 projektów. Ocena kolejnych przedsięwzięć zbliża się ku końcowi. Program Infrastruktura i Środowisko jest jednym z podstawowych narzędzi realizacji Krajowego Programu 7 Równoważna liczba mieszkańców zgodnie z ustawą Prawo Wodne, przez jednego równoważnego mieszkańca rozumie się ładunek substancji organicznych biologicznie rozkładalnych, wyrażony jako wskaźnik pięciodobowego biochemicznego zapotrzebowania na tlen w ilości 60 g tlenu na dobę. 8 Wskaźnik ten nie musi być zachowany dla tych części przedsięwzięcia, które realizowane są na obszarach wskazanych w 3 ust. 5 rozporządzenia Ministra Środowiska z dn. 1 lipca 2010 r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji. Są to obszary m.in. chronione zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz strefy ochronne ujęć wody. 9 Przed nowelizacją rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z czerwca br. projekt duży w środowisku to inwestycja powyżej 25 mln euro. Obecnie mniej projektów jest ocenianych przez KE. Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK). Ten rządowy program ma na celu wypełnienie zobowiązań przyjętych w Traktacie Akcesyjnym, w zakresie wdrażania tzw. dyrektywy ściekowej 10. Został on przyjęty przez rząd RP w grudniu 2003 r. i zakłada osiągnięcie pełnej zgodności z wymogami dyrektywy do końca 2015 r. Obowiązująca wersja KPOŚK z 2010 r. obejmuje łącznie 1635 aglomeracji, które zostały pogrupowane według wpływu ładunku zanieczyszczeń biodegradowalnych na środowisko i umieszczone odpowiednio w dwóch załącznikach. Pierwszy z nich zawiera spis aglomeracji, których objęcie systemem oczyszczania ścieków jest priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego. 459 aglomeracji z 1313 należy do grupy o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) powyżej 15 tys. Aglomeracje z tej grupy są odpowiedzialne za powstanie ponad 87 proc. ładunku zanieczyszczeń biodegradowalnych w Polsce. Tylko te największe aglomeracje wspierane są w ramach POIiŚ. Nakłady finansowe na realizację celów KPOŚK szacuje się na kwotę 31,9 mld zł. Środki PO- IiŚ będą wsparciem dla takich inwestycji na poziomie około 30 proc. kosztów ich realizacji. Chronimy powierzchnię Ziemi W ramach priorytetu II. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi realizowane są dwa działania: 2.1 Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych, 2.2 Przywracanie terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych i ochrona brzegów morskich. Na wdrażanie priorytetu przeznaczono z Funduszu Spójności 1,2 mld euro, tj. ok. 4,76 mld złotych. 84 proc. tej kwoty skierowano na gospodarkę odpadami. Beneficjentami są tu przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty, świadczące usługi z zakresu zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Kwestia gospodarki odpadami w Polsce nabrała szczególnego znaczenia. Polska bowiem nie dopełniła zobowiązań w zakresie zmniejszenia ilości odpadów deponowanych na składowiskach, za co grożą kary pieniężne. Zgodnie z wytycznymi Unii, należy zmniejszyć w Polsce ilość składowanych odpadów, a pozostałe odpady powinny zostać poddane procesowi recyklingu albo trafić do instalacji termicznej utylizacji odpadów (spalarni). POIiŚ doskonale wpisuje się w te wytyczne. Wsparcie jest udzielane na zapobieganie oraz ograniczanie wytwarzania odpadów komunalnych. Ponadto na wdrażanie technologii odzysku (w tym recyklingu) oraz technologii ostatecznego unieszkodliwiania odpadów komunalnych i likwidację zagrożeń, wynikających ze składowania odpadów. Oczekiwane są technologie termicznego przekształcania odpadów. Dofinansowanie może zostać tu przyznane pod warunkiem, że instalacje przeznaczone będą do obsługi regionów zamieszkałych przez minimum 150 tys. mieszkańców 11. W ramach programu powstanie kilkadziesiąt zakładów zagospodarowania odpadów. Duże nadzieje pokładane są w budowie kilku instalacji do termicznej utylizacji odpadów, które będą zlokali- 10 Dyrektywa Rady 91/271/EWG z dn. 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych. 11 Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi obsługujące do 150 tys. mieszkańców mogą być realizowane w ramach 16 regionalnych programów operacyjnych. 6 Biuletyn.indb :12:49

7 zowane w największych miastach kraju, a ich realizacja możliwa będzie przy wykorzystaniu środków POIiŚ. Pierwszymi inwestycjami spalarniowymi zaakceptowanymi w programie są: wspólny projekt miast Bydgoszczy i Torunia (dofinansowanie z UE w kwocie ok. 340 mln zł), Krakowa (ok. 372 mln zł), Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego (255 mln zł) oraz Konina (154,5 mln zł). O wsparcie przygotowania lub realizacji tego typu obiektów ubiega się jeszcze 6 beneficjentów. Wszystkie przedsięwzięcia zostały umieszczone na liście projektów indywidualnych POIiŚ. Dokumentacja aplikacyjna dla projektów inwestycyjnych została złożona w ubiegłym roku do NFOŚiGW. Obecnie kończy się jej ocena pod kątem spełnienia kryteriów wyboru projektów oraz ocena ekspertów inicjatywy Jaspers. Projekty nie spełniające tych kryteriów zostaną usunięte z listy. Jednak jest możliwa refundacja kosztów przygotowania dla nich dokumentacji projektowych, co umożliwi skuteczne aplikowanie o środki w przyszłej perspektywie finansowej UE Uwolnienie w ten sposób części alokacji pozwoliło na przeprowadzenie na początku tego roku kolejnego konkursu dla działania 2.1. Procedura przygotowania projektów spalarniowych jest niezwykle długotrwała. Są one bardzo konfliktogenne i wzbudzają ogromne emocje w społeczeństwie. To właśnie znacząco wpływa na wydłużenie procesu uzyskiwania koniecznych pozwoleń i decyzji administracyjnych. W Polsce prawie nie ma doświadczeń w przygotowywaniu i realizacji takich inwestycji. Kolejnym problemem, z jakim muszą sobie radzić beneficjenci projektów odpadowych, jest brak w prawie krajowym zapisów w sprawie tzw. władztwa samorządów nad strumieniem odpadów. Przygotowywana zmiana prawa w tym zakresie ma umożliwić przejęcie gospodarowania odpadami komunalnymi przez gminę. To powinno przyspieszyć wprowadzanie nowoczesnych systemów utylizacji odpadów. Do prawidłowego funkcjonowania instalacji do termicznej przeróbki odpadów konieczne jest zapewnienie dostaw odpowiedniej ilości odpadów. Tymczasem zgodnie z krajowym porządkiem prawnym, odpady należą do firm zajmujących się ich wywozem i to one we własnym zakresie decydują, gdzie dane odpady trafią. Nie będąc właścicielem odpadów, gmina nie może więc zagwarantować, że odpady będą utylizowane w konkretnej instalacji, np. spalarni wybudowanej na jej terenie. W ponad 100 oczyszczalniach ścieków w kraju trwają prace budowlane dofinansowane z POIiŚ Do tej pory złożono 52 poprawne formalnie wnioski o wsparcie gospodarki odpadami na kwotę dofinansowania ponad 6 mld złotych. 27 projektów ma już umowy o dofinansowanie na łączną kwotę dofinansowania z UE ok. 2,5 mld zł. Najdroższymi projektami są inwestycje spalarniowe (opisane wyżej). Ogromną inwestycją odpadową (bez spalarni) jest projekt Modernizacja gospodarki odpadami komunalnymi w Gdańsku, który otrzyma ponad 200 mln złotych z POIiŚ. W zakresie ochrony powierzchni ziemi wspierane są w programie przedsięwzięcia dotyczące rekultywacji terenów zdegradowanych na cele przyrodnicze, stabilizacji osuwisk oraz ochrony brzegów morskich. Działania rekultywacyjne mają przywracać naturalne ukształtowanie terenu i pozostawić w glebie lub ziemi substancje zgodnie z wymaganymi standardami. Wsparcie kierowane jest także na rozminowanie obszarów popoligonowych i usuwaniem tam zanieczyszczeń gruntowych. Zabezpieczane są brzegi Bałtyku przed zanikiem plaż. Dotychczas w ramach działania 2.2 złożono 8 poprawnych formalnie wniosków. Trzy projekty realizowane są już w oparciu o umowę o dofinansowanie na łączną kwotę wsparcia 279 mln złotych. Wśród nich, największy jak dotąd, projekt Urzędu Morskiego w Słupsku Ochrona brzegów morskich na wschód od portu Darłowo, który może otrzymać aż 174,6 mln złotych. Niwelujemy zagrożenia dla środowiska, również powodziowe Administrowanie majątkiem gospodarki wodnej, zarządzanie zasobami wodnymi oraz budowa i modernizacja infrastruktury gospodarki wodnej finansowane są z budżetu państwa. Środki na ten cel są rozproszone w różnych częściach budżetu (m.in. gospodarka morska, gospodarka wodna, rolnictwo, transport, środowisko), a finansowanie odbywa się za pośrednictwem wielu podmiotów 12, co powoduje chroniczne niedoinwestowanie tego sektora. Na utrzymanie majątku Skarbu Państwa, tj. na budowle regulacyjne, budowle infrastruktury ochrony przeciwpowodziowej i żeglugi, budowle i obiekty zbiorników retencyjnych itp. przeznaczane są właściwie wszystkie środki, będące w dyspozycji regionalnych zarządów gospodarki wodnej (RZGW). Nakłady te są niewystarczające, bo pokrywają jedynie około 20 proc. zgłaszanych potrzeb. W ramach priorytetu III. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska wspierane są przedsięwzięcia służące zapewnieniu odpowiedniej ilości zasobów wodnych w kraju oraz projekty minimalizujące skutki negatywnych zjawisk naturalnych, zwłaszcza powodzi oraz awarii. Budżet tego priorytetu podzielony jest na trzy działania: 3.1 Retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego 3.2 Zapobieganie oraz ograniczanie skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom 3.3 Monitoring środowiska Na realizację tych działań przewidziano około 557 mln euro, czyli ok. 2,2 mld złotych. Ponad 92 proc. tej kwoty przezna- 12 W Polsce za finansowanie zadań administrowania majątkiem w gospodarce wodnej odpowiadają zasadniczo dwa podmioty: regionalne zarządy gospodarki wodnej oraz wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych. Temat numeru 7 Biuletyn.indb :12:51

8 akcji ratowniczych oraz usuwania skutków zagrożeń. Doposażany jest krajowy system reagowania kryzysowego. Najaktywniejszym beneficjentem jest dotychczas Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej. Ponadto współfinansowane są inwestycje w zakresie monitoringu środowiska (woda, powietrze i hałas). Główny Inspektorat Ochrony Środowiska pozyskał na ten cel z POIiŚ kwotę 44,3 mln zł. W ramach III. osi priorytetowej inwestycje do wsparcia wybierane są wyłącznie w trybie indywidualnym. Na liście widnieje 26 projektów, które konsumują w całości dostępne środki. Zawarto dotychczas 11 umów na łączną kwotę dofinansowania ok. 470,2 mln zł, co stanowi niespełna 22 proc. alokacji UE w tym priorytecie. Oby jak najmniej odpadów trafiało na wysypiska czono na działanie 3.1, które jako jedyne dotyczy projektów infrastrukturalnych. Dotychczas zawarto 7 umów w ramach tego działania na łączną kwotę dofinansowania ok. 324 mln zł. Beneficjentami są tu: regionalne zarządy gospodarki wodnej, wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych, urzędy morskie, Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne, Komenda Główna i komendy wojewódzkie Państwowej Straży Pożarnej, Główny Inspektor Ochrony Środowiska oraz inspektoraty środowiska. W zakresie ochrony przeciwpowodziowej środki kierowane są na odtwarzanie i modernizację zabudowy hydrotechnicznej. Wspierane są wielozadaniowe zbiorniki retencyjne powyżej 10 mln m 3 i stopnie wodne, a także inne urządzenia okresowo piętrzące wodę. Szczególnie promowane są projekty naturalnej retencji na obszarze zlewni rzecznej. Inwestuje się ponadto w stan bezpieczeństwa sanitarnego wód przybrzeżnych, w tym systemy odprowadzania wód opadowych i roztopowych do Bałtyku. Są to głównie projekty bardzo duże, dotyczące budowy lub modernizacji największych budowli hydrotechnicznych w Polsce, m.in. Wrocławskiego Węzła Wodnego czy stopnia wodnego we Włocławku. Są tu projekty, dotyczące ochrony wód Zatoki Gdańskiej. Na liście znajdują się bardzo ciekawe i innowacyjne w skali europejskiej projekty z zakresu małej retencji. Przykładem może być projekt PGL Lasy Państwowe realizowany na terenie 179 nadleśnictw i ok. 400 gmin, który ma już umowę. Wsparcie z POIiŚ będzie dotyczyć 380 obiektów małej retencji. Dla większości projektów z zakresu ochrony przeciwpowodziowej złożono wnioski o dofinansowanie. Przedsięwzięcia takie są długo przygotowywane do realizacji, co jest uwarunkowane w znacznej mierze ich wielkością, ale też koniecznością uzyskania obszernej dokumentacji administracyjnej. Również mnogość aktów prawnych zarówno unijnych, jak i krajowych oraz liczba dokumentów strategicznych w zakresie gospodarki wodnej nie ułatwia planowania i realizacji takich działań. W ramach tego priorytetu finansuje się także rozwój bazy do analizowania i prognozowania zagrożeń naturalnych oraz związanych z awariami. Służby i straże wyposażane są w specjalistyczny sprzęt, niezbędny do skutecznego prowadzenia Przedsiębiorcy myślą o środowisku Przemysł jest jednym z głównych źródeł zanieczyszczeń środowiska w Polsce. Nowe inwestycje muszą już spełniać wymogi zarówno unijne jak i krajowe w tym zakresie. Nadal jednak funkcjonuje wiele instalacji, które wymagają dostosowania do zaostrzonych wymogów środowiskowych, a jednak ze względów ekonomicznych i społecznych nie powinny być likwidowane. POIiŚ ma pomóc w dostosowaniu ich do wymogów prawa. Zabezpieczono na ten cel ok. 794 mln złotych. Wsparcie nie jest udzielane na inwestycje, które zgodnie z polskim prawem winny być już zrealizowane. W ramach priorytetu IV. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska realizowanych jest sześć działań: 4.1 Wsparcie systemów zarządzania środowiskowego 4.2 Racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami w przedsiębiorstwach 4.3 Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie wdrażania najlepszych dostępnych technik (BAT) 4.4 Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie gospodarki wodno-ściekowej 4.5 Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie ochrony powietrza 4.6 Wsparcie dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów innych niż komunalne Projekty przedsiębiorców mają zmniejszyć ładunek zanieczyszczeń, wprowadzanych do środowiska (w tym emitowanych do powietrza, odprowadzanych ze ściekami) oraz zredukować ilość wytwarzanych odpadów, a przy tym zwiększyć udział odpadów poddawanych procesom odzysku. Preferowane są przedsięwzięcia zgodne z wymogami tzw. najlepszych dostępnych technik (BAT) oraz prowadzące do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń: NO x i pyłów, a także SO 2 i CO 2. Wsparcie w programie dotyczy 50 instalacji ochrony środowiska w przedsiębiorstwach. Projekty wybierane są tu jedynie w trybie konkursowym. Przeprowadzono 13 naborów, w ramach których do NFOŚiGW złożono 250 wniosków, spełniających kryteria formalne. Umowy zawarto już dla 150 inwestycji, wykorzystując w ten sposób 87 proc. alokacji dla priorytetu. Najwięcej umów zawarto w ramach działania 4.1, gdzie dofinansowywane są przedsięwzięcia nieinwestycyjne, polegające na wdrażaniu systemów zarządzania środowiskowego ISO i systemu EMAS oraz uzyskaniu eko-znaków dla produktów. Przykładem niech będzie projekt Wdrożenie i certyfikacja systemu zarządzania środowiskowego wg normy PN-EN ISO w Centrali spółki PGNiG S.A., w ramach które- 8 Biuletyn.indb :12:55

9 go spółka mogła odzyskać 95 tys. złotych. Kolejny nabór wniosków w tym zakresie odbędzie się w III kwartale tego roku. Najdroższymi inwestycjami w Programie w ramach prośrodowiskowej działalności przedsiębiorstw są: Budowa instalacji odsiarczania spalin w PGE Elektrownia Bełchatów. (o wartości 412 mln zł) i Budowa Instalacji Odsiarczania Spalin IOS III dla bloku nr MW w Elektrowni Kozienice S.A (ponad 410 mln zł). Ogromnymi inwestycjami są także dwa projekty dotyczące budowy instalacji mokrego odsiarczania spalin w warszawskiej Elektrociepłowni Siekierki oraz Elektrowni Dolna Odra. Poziom dofinansowania dla projektu nie przekracza 20 mln złotych. Temat numeru Bioróżnorodność wartość nie do przecenienia W programie wspierana jest finansowo czynna ochrona przyrody na obszarach chronionych, prowadząca do ograniczenia degradacji środowiska naturalnego oraz strat zasobów różnorodności biologicznej. Za pierwszorzędne uznawane są działania mające na celu ochronę gatunków i siedlisk w ramach sieci Natura W ramach priorytetu V. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych wdrażane są cztery działania: 5.1 Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej 5.2. Zwiększenie drożności korytarzy ekologicznych 5.3 Opracowanie planów ochrony 5.4 Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska, w tym różnorodności biologicznej. Alokacja przeznaczona na ten priorytet wynosi ok. 357 mln zł z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Beneficjentami są przede wszystkim jednostki sprawujące nadzór nad obszarami chronionymi, a także parki narodowe, parki krajobrazowe i ich zespoły, nadleśnictwa i ich grupy oraz organizacje pozarządowe i instytucje naukowe. POIiŚ wspiera badania jakości powietrza (pobornik pyłu zawieszonego HVS) Projekty mogą tu być wybierane w trybie indywidualnym albo w trybie konkursowym. Zdecydowana większość została wyłoniona w ramach 16 rund konkursowych, z których aż 8 dotyczyło działania 5.1. Do Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych złożono 274 wnioski w ramach priorytetu V. Około 20% wniosków odrzucono na etapie oceny merytorycznej albo umieszczono na listach rezerwowych. To właśnie na dofinansowanie projektów rezerwowych zostaną przekazane dodatkowe środki, które ewentualnie pojawiłyby się w działaniu. Ogółem w V priorytecie zawarto umowy dla 107 projektów, co pozwoliło na wykorzystanie prawie 74 proc. alokacji. Ochrona gatunków i siedlisk in situ (tzn. w miejscu naturalnego ich występowania) przyczynić się ma do powstrzymania postępującego procesu spadku różnorodności biologicznej. Odtwarzane są i kształtowane warunki dla trwałego zachowania zasobów przyrodniczych, m.in. poprzez renaturyzację zdegradowanych siedlisk czy restytucję i reintrodukcję gatunków zagrożonych. Finansuje się opracowanie planów ochrony dla kluczowych obszarów oraz programów ochrony dla wybra- Przedsiębiorcy redukują emisję zanieczyszczeń (Elektrownia Połaniec) 9 Biuletyn.indb :13:02

10 POIiŚ wspiera kształcenie leśników nych gatunków i siedlisk. W programie wspiera się także budowę i modernizację małej infrastruktury turystycznej (np. punktów widokowych, ścieżek rowerowych, parkingów), która ma odsunąć główny nurt ruchu turystycznego od najcenniejszych i najbardziej zagrożonych ostoi gatunków i siedlisk, zwłaszcza należących do sieci Natura W tym bardzo infrastrukturalnym programie finansuje się edukację ekologiczną, której celem jest wzrost świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i właściwych metod ochrony obszarów chronionych, zwłaszcza tych należących do sieci Natura Kampanie informacyjne mają również doprowadzić do wzrostu aktywności i osobistego zaangażowania osób zamieszkujących te obszary w działania na rzecz ochrony przyrody. Przykładami projektów dla ochrony przyrody w programie są: Ochrona podkowca małego w Polsce Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody Pro natura otrzyma ponad 8 mln zł z POIiŚ Ochrona ex situ żubra Bison bonasus w Polsce Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego otrzyma prawie 6,3 mln zł dwa projekty w zakresie ochrony ekosystemów leśnych w Karkonoskim Parku Narodowym 9,35 mln zł z POIiŚ Wsparcie restytucji i ochrony ssaków bałtyckich w Polsce WWF Polska otrzyma 4,6 mln zł Ochrona górskich populacji roślin poprzez bank genów, hodowlę i wprowadzanie na stanowiska naturalne Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie pozyskał 2,5 mln zł Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska otrzyma na ten cel prawie 20 mln zł Przywrócenie drożności korytarza ekologicznego doliny rzeki Biała Tarnowska RZGW w Krakowie otrzyma 15,9 mln zł Drogi dla Natury aleje przydrożne jako korytarze ekologiczne dla pachnicy dębowej Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju pozyskała z POIiŚ ponad 4 mln zł Krajowy Program Ochrony Głuszca Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków otrzyma prawie 907 tys. zł Ogólnopolska kampania edukacyjno-informacyjna mająca na celu zapobieganie powstawaniu odpadów i właściwe postępowanie z odpadami Ministerstwo Środowiska otrzyma na projekt 6,4 mln zł Ekointerwencje Zwiększanie zaangażowania społeczeństwa w ochronę obszarów Natura 2000 Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków pozyskało na ten cel prawie 609 tys. zł. NGOs wspierają projekty POIiŚ Krzysztof Gorczyca, prezes Towarzystwa dla Natury i Człowieka w Lublinie Organizacje pozarządowe odgrywają istotną rolę w programowaniu wykorzystania funduszy europejskich oraz w procesie realizacji projektów w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko. Realizują swoje statutowe działania, ale także wspierają beneficjentów i instytucje w prawidłowej realizacji dyrektyw dotyczących ochrony środowiska. Mamy już doświadczenie z programowania i realizacji projektów w perspektywie finansowej , dlatego jesteśmy aktywni w obecnym okresie finansowania. Chcemy nie tylko obserwować prace komitetów monitorujących, ale także przyglądać się realizacji projektów, które powinny spełniać wymagania polityki ochrony środowiska UE mówi prezes Krzysztof Gorczyca z Towarzystwa dla Natury i Człowieka w Lublinie. Towarzystwo należy do Polskiej Zielonej Sieci, która m.in. prowadzi monitoring funduszy na ochronę środowiska oraz dotacji unijnych pod względem ich wpływu na środowisko. Naszym zadaniem jest sprawdzanie, czy środki unijne są wydawane zgodnie z przepisami prawa wspólnotowego oraz propagowanie dobrych praktyk w zakresie realizacji projektów, które dzięki realizacji konkretnych przedsięwzięć chronią środowisko. Zdaniem prezesa Gorczycy, środki przeznaczone na realizację działań ściśle przyrodniczych, w porównaniu z projektami infrastrukturalnymi, są niewielkie. Na szczęście są fundusze w ramach Programu Pomocy Technicznej, które pozwalają organizacjom pozarządowym składać wnioski na działania dotyczące informowania potencjalnych beneficjentów o możliwościach przygotowywania projektów do konkretnych konkursów. 10 Biuletyn.indb :13:04

11 Dzięki nim można też wspierać zainteresowanych w pisaniu wniosków i organizować spotkania z udziałem przedstawicieli m.in. Ministerstwa Rozwoju Regionalnego na temat wszelkich aspektów przygotowania dokumentacji projektowej, w tym analiz oddziaływania na środowisko. Zdajemy sobie sprawę z faktu, że organizacje pozarządowe często opóźniają realizację projektów. Organizujemy protesty lub inne formy sprzeciwu wobec planowanej inwestycji, która naszym zdaniem nie spełnia wysokich kryteriów dotyczących ochrony środowiska tłumaczy Gorczyca. Zapewnia jednocześnie, że działania te prowadzą do efektywnego wykorzystania unijnych dotacji w zgodzie z literą prawa. Trudno sobie wyobrazić problemy, jakie mogą się pojawić w sytuacji, gdy dana inwestycja już na etapie realizacji oraz późniejszego rozliczenia nie jest prowadzona zgodnie z przepisami i wymaganiami środowiskowymi mówi prezes Gorczyca. Najpoważniejszą konsekwencją jest brak refundacji poniesionych kosztów przedsięwzięcia. Robimy więc wszystko, co w naszej mocy, by ograniczyć ryzyko do minimum. Zdajemy sobie sprawę z tego, że nasza działalność budzi kontrowersje wśród niektórych inwestorów, którym patrzymy na ręce. Ale taki jest nasz obowiązek statutowy: zrobić wszystko, by inwestycje realizowane z funduszy unijnych miały co najmniej neutralny wpływ na stan środowiska naturalnego. Działania organizacji pozarządowych docenia Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, przekonując, że Komisja Europejska chętniej finansuje projekty, które nadzorowane są przez aktywne NGOs. Myślę, że kluczem do sukcesu są rzetelne raporty oddziaływania na środowisko mówi K. Gorczyca. Jego zdaniem, dobrze przygotowane analizy nie będą podważane. Dzięki temu zwiększa się zaufanie instytucji do beneficjentów. Wtedy jest duża szansa, że projekty będą realizowane szybciej i efektywniej. Na każdym etapie inwestycji także tych realizowanych przez samorządy niezbędna jest współpraca z organizacjami pozarządowymi. Szczególne znaczenie ma ona na etapie prowadzenia konsultacji społecznych i przekonywania mieszkańców do efektywności inwestycji, która może być prowadzona na terenie danej gminy czy powiatu. Zapewniam, że dobra współpraca samorządu z NGOs zawsze przyniesie wymierne efekty dla społeczności, ale także dla rozwoju danego obszaru mówi K. Gorczyca. Jesteśmy coraz lepiej przygotowani do rozmów na temat procedur związanych z funduszami unijnymi. Profesjonalnie potrafimy też zdiagnozować problem środowiskowy i wspierać lokalne samorządy w jego rozwiązaniu. Zdaniem prezesa TdNiCz, pomimo starań organizacji pozarządowych wciąż jest wiele inwestycji tzw. konfliktogennych, z których realizacją nie zgadzają się mieszkańcy. Trzeba postawić na konstruktywną rozmowę i wymianę argumentów, ale przede wszystkim pamiętać, że integralną częścią wymagań środowiskowych są reguły dotyczące emisji zanieczyszczeń. Bez spełnienia tych norm nie ma co myśleć o realizacji przedsięwzięcia, nawet najbardziej niezbędnego dla rozwoju lokalnej społeczności. Krzysztof Gorczyca zapewnia jednak, że z każdym kolejnym rokiem standard współpracy organizacji pozarządowych i inwestorów poprawia się. Obserwujemy pozytywną zmianę postaw i zrozumienie dla naszej działalności. To znak, że możemy myśleć o sukcesie w postaci realizacji coraz większej liczby projektów środowiskowych, zgodnych z wymaganiami UE i odpowiadających na potrzeby społeczności lokalnych. Temat numeru Rola konsultacji społecznych w realizacji projektów kampania edukacyjna Dobrze, ale nie na moim podwórku tak z reguły reagują obywatele na wieść o planowanych inwestycjach. Należy dołożyć starań, by opinia publiczna dysponowała pełną informacją i zdawała sobie sprawę, że dobre wykorzystanie przestrzeni publicznej jest w naszym wspólnym interesie powiedział wiceminister rozwoju regionalnego Adam Zdziebło na konferencji Infrastruktura i człowiek. Naturalnie!, która odbyła się w kwietniu w Warszawie. Zgodnie z wymogami UE i prawa krajowego każdemu procesowi inwestycyjnemu towarzyszyć muszą konsultacje społeczne. Dzięki nim możliwa jest realizacja inwestycji z uwzględnieniem potrzeb mieszkańców i ochrony środowiska naturalnego powiedział wiceminister Zdziebło. Przygotowana przez ministerstwo kampania edukacyjna, której dzisiejsza konferencja jest początkiem, ma nauczyć nas, jak takie konsultacje prowadzić oraz jak rozwiązywać potencjalne konflikty społeczne dotyczące inwestycji infrastrukturalnych dodał wiceminister. W ramach projektu Infrastruktura i człowiek. Naturalnie!, w okresie kwiecień lipiec 2011 roku, odbywają się warsztaty i wizyty studyjne dla beneficjentów projektów indywidualnych programów operacyjnych: Infrastruktura i Środowisko, Innowacyjna Gospodarka, Rozwój Polski Wschodniej oraz 16 Regionalnych Programów Operacyjnych. Wydana zostanie ponadto publikacja podsumowująca najlepsze praktyki w zakresie prowadzenia konsultacji społecznych oraz najciekawsze rozwiązania środowiskowe zastosowane w projektach indywidualnych realizowanych w latach Dodatkowe informacje dostępne są na stronie internetowej organizatora kampanii 11 Biuletyn.indb :13:07

12 Kąpiel w Sopocie pożądana Ochrona wód Zatoki Gdańskiej budowa i modernizacja systemu odprowadzania wód opadowych w Sopocie Etap I beneficjent dofinansowanie z Unii Europejskiej koszt całkowity wydatki kwalifikowane Gmina Miasta Sopotu 14,6 mln zł 74,8 mln zł 73,7 mln zł umowa o dofinansowanie zawarta w październiku 2010 r. działanie 3.1 Retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Sopot to jedno z najbardziej popularnych uzdrowisk i kąpielisk w Polsce. Miasto z XIX-wiecznymi tradycjami wypoczynkowymi, wspaniałą architekturą z okresu secesji i etykietką wciąż modnego miejsca. Czyste plaże i kąpieliska nad Zatoką Gdańską są priorytetowe dla władz miasta. W Sopocie mieszka około 40 tys. mieszkańców, ale tak naprawdę przebywa tam znacznie więcej osób. Czasowe zamykanie kąpielisk z powodu przekraczania wymaganych dla nich norm jakości wody ogranicza walory tej nadmorskiej miejscowości turystycznej. Bywa powodem do wstydu. Tutaj bowiem czyste plaże i kąpieliska są niezbędnymi elementami infrastruktury turystycznej. Samorząd miejski podejmuje szereg działań poprawiających czystość plaż i wody morskiej. W 1997 r. udostępniono plaże już wzdłuż całego brzegu morskiego w Sopocie. Na tym samorząd sopocki jednak nie poprzestał. Dalej modernizowano i inwestowano w urządzenia zapobiegające zanieczyszczeniom wód Zatoki Gdańskiej. Miasto wyprzedziło oczekiwania Unii Kiedy w 2008 r. Unia Europejska wprowadziła znacznie ostrzejsze wymogi dotyczące jakości wody w kąpieliskach, Sopot już od kilku lat realizował kompleksowy projekt ochrony wód Zatoki Gdańskiej. Samorząd sopocki zainicjował najpierw budowę i modernizację systemu odprowadzania wód opadowych w mieście. Poprawa stanu sanitarnego kąpielisk zależy też od zmniejszenia ilości zanieczyszczeń unoszonych przez wody opadowe do Zatoki Gdańskiej. Było to możliwe dzięki zamontowaniu urządzeń podczyszczających. Drugim istotnym czynnikiem są uciążliwości związane z podtapianiem ulic i posesji położonych na dolnym tarasie Sopotu. Było to efektem zbyt małej przepustowości kolektorów, odprowadzających wody opadowe, przy braku dostatecznej liczby zbiorników retencyjnych zdolnych rozładować czasowe przeciążenia kanalizacji deszczowej. Dlatego zaplanowano dodatkowe zbiorniki retencyjne. Etap I projektu związany z budową wylotów w morze uzyskał dofinansowanie w październiku 2010 r. z Funduszu Spójności. Inwestycja zwiększy ochronę strefy przybrzeżnej Zatoki Gdańskiej oraz ochroni dolny taras Sopotu przed zalewaniem wodami opadowymi. W efekcie kąpieliska Sopotu będą bardziej czyste już w tym roku. Wody opadowe zagrożeniem Poważnym zagrożeniem dla wód kąpieliska pozostają wody opadowe spływające wraz z potokami do zatoki. Odcinki ujściowe potoków zamknięte są w betonowe kanały i kończą się wylotami zlokalizowanymi na plaży. Potoki połączone są z systemem kanalizacji miejskiej. Podczas opadów wody deszczowe spłukują zanieczyszczenia z terenu Sopotu, odprowadzając je bezpośrednio do strefy przybrzeżnej. Efektem tego jest okresowe przekraczanie norm jakości wody wymaganych dla kąpielisk, co skutkuje ich czasowym zamykaniem. Zjawisko podtapiania dolnego tarasu potęguje się podczas sztormów, gdy woda morska zasypuje piaskiem wyloty po- 12 Biuletyn.indb :13:20

13 projekty poiiś toków usytuowane na plaży. Jest ono szczególnie uciążliwe w okresie jesienno-zimowych sztormów. I to nie tylko w czasie opadów deszczu, ale także w przypadku występowania grubej pokrywy lodowej w strefie przybrzeżnej. Dlatego dobrym pomysłem okazało się wyprowadzenie ujść potoków w głąb Zatoki na odległość do 500 m. Zgodnie z opiniami ekspertów, spowoduje to stukrotne obniżenie ich wpływu na stan jakości wód przybrzeżnych. Żeglarze uwaga na stawy nawigacyjne Zasadnicza część projektu polega na ujęciu wód potoków w dwa oddzielne układy zbiorcze i wyprowadzenie dwóch podwójnych rurociągów zrzutowych pod dnem Zatoki Gdańskiej na odległość m od komór wylotowych. Wymaga to stworzenia najpierw dwóch układów wylotowych, które będą odprowadzać wody w sumie z 6 potoków. Obliczono, że prawdopodobieństwo wystąpienia maksymalnego odpływu deszczu rurociągami wynosi 20 proc., czyli co 5 lat. Wody z poszczególnych potoków dopływać będą do komór wylotowych rurociągów zrzutowych przez kanały łączące, usytuowane równolegle do brzegu morskiego u podnóża wału wydmowego. Żeglarze zapewne mogą zauważyć na Zatoce Gdańskiej nowe stawy nawigacyjne. Zostały one zainstalowane dla ich bezpieczeństwa. Są to miejsca wylotowe potoków sopockich. Na stawach zamontowano akumulatory ładowane przy pomocy baterii słonecznych. Ta część planu została zrealizowana i oddana do użytku w 2009 roku. Zbiorniki retencyjne Dodatkową gwarancją ochrony przed zalewaniem dolnego Sopotu wodami deszczowymi będą zbiorniki retencyjne: otwarty zbiornik Okrzei i podziemny Piastów. Oba zbiorniki będą gotowe w 2011 r. Ten pierwszy ma zdolność retencyjną 1,3 tys. m 3 wody i 45- procentowy zapas w stosunku do objętości wymaganej dla obliczeniowego 10-letniego deszczu. To tzw. zbiornik suchy z korytem w dnie, wypełniony wodą o stałym przepływie około 60 1/s. Powyżej koryta zostaną urządzone pasaże roślinne i piesze, zalewane w miarę wypełnienia się zbiornika w czasie deszczy nawalnych. Zadaniem zbiornika jest odciążenie dolnego odcinka zlewni Potoku Karlikowskiego. Zbiornik Piastów będzie retencyjnym zbiornikiem kanałowym na Potoku 6. Jego zdolność retencyjna wyniesie 136 m 3. Zaprojektowano dla niego osadnik, w którym umieszczona poduszka sorbentowa zatrzyma związki ropopochodne. Urządzenia podczyszczające Sukcesywnie montuje się w systemach odprowadzenia wód opadowych 32 urządzenia podczyszczające. W urządzeniach tych zatrzymane będą zanieczyszczenia unoszone przez wody opadowe, m.in. osady mineralne, związki ropopochodne oraz drobne elementy. Po przejściu przez system podczyszczania, wody opadowe spełniać będą wymogi co do jakości odprowadzanych ścieków. Zawartość zawiesin ogólnych na odpływie z urządzeń podczyszczających nie przekroczy 100 mg/l, a substancji ropopochodnych 15 mg/l. Międzynarodowa ochrona wód Bałtyku Jacek Karnowski, prezydent miasta Sopot Powoli zbliża się do końca pierwszy etap realizacji projektu związanego z budową wylotów w morze, który ma na celu ochronę wód Zatoki Gdańskiej. Pozytywne efekty już widać. W sezonie letnim 2010 nie doszło ani razu do zamknięcia kąpielisk z powodu bakteryjnego zanieczyszczenia wody. Obecnie myślimy o rozpoczęciu drugiego etapu, który jest komplementarny w stosunku do pierwszego. Nosi nazwę Ochrona wód przybrzeżnych Bałtyku NEFA BALT II. Projekt ten chcemy realizować wspólnie z gminą Tolkmicko oraz Mamonowem, położonym w Obwodzie Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Wraz z partnerami projektu ubiegamy się o dofinansowanie z Programu Współpracy Terytorialnej Litwa-Polska-Rosja z listy Large Scale Project. Zdjęcia ze zbiorów: Urząd Miasta Sopot 13 Biuletyn.indb :13:34

14 Kompleksowe porządkowanie przekonało mieszkańców Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie miasta i gminy Końskie beneficjent dofinansowanie z Unii Europejskiej koszt całkowity wydatki kwalifikowane Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Końskich Spółka z o.o. 120,3 mln zł 245 mln zł 142 mln zł umowa o dofinansowanie zawarta w lutym 2010 r. działanie 1.1 Gospodarka wodno ściekowa w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM Realizacja projektu rozpoczęła się sześć lat temu. Wtedy właśnie pojawiła się możliwość dofinansowania tego typu przedsięwzięć przez Unię Europejską. Realizację projektu Gmina powierzyła Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji w Końskich Sp. z o.o. i wskazała je jako beneficjenta Funduszu Spójności. W lutym 2009 r. koneckie PWiK złożyło do Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach wniosek o dofinansowanie tego projektu z Programu Infrastruktura i Środowisko. Po roku podpisano umowę o dofinansowanie w kwocie ponad 120 mln złotych. Wartość projektu przekracza 50 mln euro, więc ostatecznie umowa uprawomocniła się po wydaniu decyzji przez Komisję Europejską w listopadzie 2010 r. Projekt obejmuje przebudowę Oczyszczalni Ścieków Kornica (Qdśr = 4900 m 3 /d), budowę ok. 134 km i renowację ponad 5 km sieci kanalizacji sanitarnej, budowę ok. 9 km sieci kanalizacji deszczowej, przebudowę sieci wodociągowej na odcinku 3,5 km. Dla przyspieszenia tempa realizacji projektu podjęto decyzję, aby przygotowywać dokumentację przetargową i ogłaszać przetargi na poszczególne prace, nie czekając na ostateczne rozstrzygnięcie naboru. Pozytywne przejście przez procedurę konkursową wniosku o dofinansowanie, przeprowadzenie i rozstrzygnięcie przetargów oraz bieżące rozliczanie i monitorowanie stanu realizacji projektu nie byłoby możliwe bez zaangażowania osób zatrudnionych w Jednostce Realizującej Projekt. Pracuje w niej 8 osób, w trzech zespołach: administracyjno prawnym, ekonomiczno finansowym oraz technicznym. Grupa ta zwiększona zostanie o dwóch specjalistów ds. technicznych. W większości szeregi JRP zasiliły osoby biorące udział w przygotowaniu projektu jeszcze na etapie koncepcji, które potem aktywnie uczestniczyły w pozyskiwaniu niezbędnych decyzji administracyjnych, opracowywaniu dokumentacji budowlanych, studium wykonalności i wniosku o dofinansowanie. Duży wpływ na postęp robót mają panujące warunki atmosferyczne. Mimo, że obszar realizacji projektu nie jest zagrożony powodzią, to długookresowe opady powodują lokalne podtopienia. Wykopy zalewane i zamulane są wodami nie tylko pochodzącymi z opadów, ale też wodami gruntowymi, których poziom znacznie się podniósł. Wymaga to od wykonawców dużego zaangażowania, aby utrzymać zaplanowane tempo prac. Krzysztof Obratański pełnomocnik ds. Realizacji Projektu (MAO) 14 Biuletyn.indb :13:42

15 Jak takiej niedużej gminie udało się przygotować tak duży projekt inwestycyjny? Gmina nie jest duża, ale problem mamy ogromny. Mieliśmy świadomość, że tylko kompleksowy projekt pozwoli go rozwiązać. Zakres robót przewiduje budowę kanalizacji sanitarnej, a także przebudowę awaryjnych wodociągów, budowę kanalizacji deszczowej i odbudowę dróg. W największym skrócie: maszyny mają wjechać w rozjeżdżone drogi gruntowe i posesje z rozmaitej jakości szambami, a pozostawić nowoczesną infrastrukturę sanitarną oraz pokryte asfaltem jezdnie. To przemawiało do wyobraźni, a nas pomysłodawców szalenie motywowało. Udało nam się przekonać do tego mieszkańców, dla których głównym argumentem była właśnie kompleksowość. Czy znając już dzisiaj problemy, które Pan napotkał oraz mając większą świadomość problemów, które będzie należało w przyszłości rozwiązać, podjąłby Pan ponownie decyzję o realizacji projektu? Wiedzieliśmy, że nie będzie łatwo. Jednak z wielu problemów nie zdawaliśmy sobie sprawy. Jasne były dla nas kłopoty związane z regulacją własności i uzyskiwaniem zgód na przejście przez działki. Nawet ta świadomość przeliczona na liczby zaskakiwała skalą. Przechodzimy przez ponad 7,5 tys. nieruchomości, potrzebowaliśmy więc zgody prawie 24 tys. właścicieli i współwłaścicieli. Podsumowując, skala problemów znacznie przerastała nasze wyobrażenia. Czy dziś zrobiłbym to samo? Prawdziwą satysfakcję daje pokonywanie wyzwań tym większą, im są one trudniejsze. Natomiast jest rzeczą niezwykle istotną, że skali wyzwań towarzyszyła niespotykana atmosfera życzliwości i wsparcia. Od mieszkańców objętych projektem, przez niezmiernie zasłużonych w tej sprawie sołtysów, urzędników wszystkich szczebli i instytucji po nieocenionych wprost pracowników Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach, którym należą się osobne podziękowania. Dlaczego właśnie taka inwestycja? Decyzja nie była przypadkowa. Wynikała z głębokiej analizy potrzeb gminy, widzianych w skali strategicznej, a nie doraźnej. Gdybyśmy myśleli o tym w kategoriach PR, ograniczając się jedynie do ram kadencji, nigdy byśmy tego nie zrobili. Kompleksowość projektu ma dla naszej gminy wymiar cywilizacyjny. Nie tylko podnosi standard życia naszych mieszkańców, ale na olbrzymią skalę uruchamia gospodarkę. Bezpośrednio bo daje pracę i zarobek lokalnym firmom, ale i pośrednio bo zwiększa atrakcyjność gminy pod względem inwestycyjnym i jako miejsce zamieszkania. zdjęcia ze zbiorów: Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Końskich projekty poiiś To częsty widok w kraju. Prawie 200 gmin buduje sieć kanalizacji sanitarnej pod szyldem POIiŚ 15 Biuletyn.indb :13:48

16 Sokoły i rarogi nad Szadółkami Modernizacja gospodarki odpadami komunalnymi w Gdańsku beneficjent dofinansowanie z Unii Europejskiej koszt całkowity wydatki kwalifikowane Zakład Utylizacyjny Sp. z o.o. 200,6 mln zł 335 mln zł 236 mln zł umowa o dofinansowanie zawarta w sierpniu 2009 r. działanie 2.1 Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych Każdy mieszkaniec Gdańska wytwarza przeciętnie 400 kg odpadów rocznie, co w skali całego miasta stanowi ok. 200 tys. ton rocznie. Od prawie 40 lat trafiają one na składowisko w Szadółkach, należące do miasta Gdańsk. Przyjmuje ono odpady również z okolicznych 6 gmin. Zmodernizowany zakład gospodarowania odpadami rozpoczął pracę pełną parą w czerwcu tego roku. Przez lata góra śmieci urosła do wysokości 135 m i przyciągnęła stada żerujących na niej ptaków i gryzoni. W konsekwencji pracownicy Zakładu Utylizacyjnego musieli w ostatnich latach zatrudnić strażników wzniesienia sokoły, rarogi i jastrzębie, które odstraszają mniejsze ptaki. Na ulatniający się nieprzyjemny zapach ze składowiska nie mieli jednak pomysłu. Istniejący od 1992 r. komunalny Zakład Utylizacyjny (ZUT) sp. z o.o. unieszkodliwiał odpady tylko poprzez składowanie. Jednak jest to przecież ostateczność i najmniej preferowany sposób postępowania z odpadami. Z chwilą wdrożenia dyrektyw unijnych, władze miasta podjęły decyzję o konieczności modernizacji składowiska i przekształcenia go w nowoczesny zakład gospodarowania odpadami. Od 2005 r. gmina przygotowywała projekt modernizacyjny. W październiku 2009 r. projekt uzyskał dofinansowanie z Funduszu Spójności w kwocie 200,6 mln zł. Do powtórnego użytku W żadnym kraju, prowadzącym świadomą gospodarkę odpadami, nie udało się wyeliminować składowisk. Chodzi jednak o to, aby wywozić tam jak najmniej odpadów. Nowoczesna gospodarka odpadami nie może istnieć bez sortowni, bezpiecznych dla środowiska i człowieka kwater składowych czy kompostowni. Do sortowni, która ma przepustowość ponad 21 mln ton rocznie, trafia największa część odpadów. Są to odpady zmieszane i podlegają selekcji wyjaśnia Wojciech Głuszczak, prezes spółki, pełniący jednocześnie funkcję Pełnomocnika ds. Realizacji Projektu (MAO). Odzyskujemy tu takie odpady, jak szkło, makulaturę, tworzywa sztuczne czy produkty metalowe. Istnieje też możliwość wydzielenia oraz doczyszczenia frakcji przeznaczonej do kompostowania i frakcji wysokoenergetycznej, przeznaczonej jako wsad dla przyszłej spalarni. W Szadółkach powstały dwie nowe kwatery: na odpady zawierające azbest oraz na pozostałe. Kwatera na odpady komunalne lub pozostałości po ich sortowaniu, ma szczelne dno i system drenażu, odbioru odcieków oraz odgazowania. Skuteczne uszczelnienie podłoża i zagospodarowanie odcieków wzorowane jest na niemieckiej technologii, której zastosowanie daje całkowitą gwarancję nieprzepuszczalności. Budowa kwatery składowania odpadów budowlanych, zawierających azbest przyczyni się do rozwiązania problemu wymiany eternitowych pokryć dachowych w Gdańsku i okolicach. ZUT zajmie się kruszeniem odpadów budowlanych, celem wydzielenia frak- Widok na sortownię i kompostownię 16 Biuletyn.indb :13:55

17 projekty poiiś Bioelektrownia Szkółka drzew i krzewów przy ZUT cji użytkowych oraz balastu. Do nowej kwatery składujemy śmieci zmieszane od stycznia 2010 roku mówi szef spółki. W procesie unieszkodliwiania odpadów ważne miejsce zajmuje kompleks kompostowni o rocznej zdolności przerobowej 40 tys. ton. Będą tam kierowane odpady organiczne pochodzące z selektywnej zbiórki, z sortowni odpadów zmieszanych oraz odpady zielone i biologiczne. Proces odbywa się w hali intensywnego kompostowania i trwa 21 dni. Efektem końcowym jest kompost, na bazie którego można uprawiać rośliny. Korzystając z tego produktu, prowadzimy szkółkę roślin. Uprawiamy w niej 16 tysięcy drzew i krzewów różnych gatunków chwali się prezes Głuszczak. Dla potrzeb wstępnej segregacji i demontażu odpadów wielkogabarytowych, zaprojektowano segment demontażu zużytego sprzętu RTV i AGD, urządzeń elektrycznych i elektronicznych oraz odpadów wielkogabarytowych, znajdujących się wśród niesegregowanych odpadów komunalnych. Przez lata sprzęt ADG i RTV zalegał na składowisku, ponieważ nikt nie zajmował się jego demontażem. Elektrownia na biogaz Istnieje szansa, że sąsiedzi Szadółek przestaną narzekać na odór ze składowiska. Sprawcą tej uciążliwości był przez wiele lat metan, uwalniany w procesie gnicia odpadów. Projekt przewiduje nowoczesne rozwiązanie unieszkodliwiania biogazu i zminimalizowania uciekającego w powietrze metanu. System polega na budowie 119 studni o głębokości od 7 do 30 m, podłączonych do stacji regulacyjno-pomiarowych gazu, w których na bieżąco dowiadujemy się o parametrach biogazu. Ze stacji poprzez sieć przesyłową biogaz dociera do bioelektrowni, w której wykorzystuje się go do produkcji energii elektrycznej i cieplnej. Docelowo elektrownia biogazowa będzie miała moc ok. 1,2 MW mocy elektroenergetycznej i 1,5 MW mocy cieplnej. Obecnie produkuje ok. 1,8 mln kwh energii elektrycznej. Co zyskają gdańszczanie? W wyniku ograniczenia ilości odpadów organicznych składowanych w środowisku zminimalizowana zostanie emisja zanieczyszczeń ze składowiska odpadów do powietrza. Zmniejszą się też zagrożenia sanitarne. Gdańszczanie uzyskają poprawę jakości podstawowych elementów środowiska, warunków zdrowotnych i bytowych. Gdańsk postrzegany będzie jako miasto, które potrafi pozyskać i racjonalnie wykorzystać środki pomocowe Unii Europejskiej. Warto zauważyć, że efekty modernizacji nie byłyby tak zadowalające, gdyby wcześniej władze miasta nie pokazały mieszkańcom, jak wdrażać w życie selektywną zbiórkę odpadów. Gdańszczanie wykorzystują tę edukację, dlatego też powodzenie przedsięwzięcia jest również ich sukcesem. To była konieczność Wojciech Głuszczak, prezes Zakładu Utylizacyjnego sp. z o.o. w Gdańsku Nasz zakład, jako jeden z wielu zajmujących się utylizacją odpadów, został w Traktacie Akcesyjnym Polski do Unii Europejskiej zaliczony do tych, które muszą zostać zmodernizowane. Wiązało się to z koniecznością dostosowania do grudnia 2009 r. technologii zagospodarowania odpadów do standardów europejskich oraz wymogów polskiego i unijnego prawa. W praktyce oznaczało to konieczność redukcji składowania odpadów. Modernizacja gospodarki odpadami komunalnymi w Gdańsku zapewni kompleksowe rozwiązanie tego problemu w mieście. Spełnione zostaną wszystkie normy ochrony środowiska wymagane w krajach Unii Europejskiej. Przyjęte w projekcie rozwiązania technologiczne uwzględniają najnowsze osiągnięcia techniki, nie powodując zagrożeń dla ludzi i środowiska zarówno na etapie budowy, jak i eksploatacji zakładu. zdjęcia ze zbiorów: ZUT sp. z o.o. Gdańsk 17 Biuletyn.indb :14:03

18 Spokojny sen nietoperza Ochrona podkowca małego w Polsce beneficjent dofinansowanie z Unii Europejskiej koszt całkowity wydatki kwalifikowane Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody Pro Natura 8 mln zł 9 mln zł 9 mln zł umowa o dofinansowanie zawarta w marcu 2010 r. działanie 5.1 Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej Podkowiec mały to niewielki nietoperz, którego spotkamy na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w Karpatach i w Sudetach. Wciąż należy do bardziej zagrożonych wyginięciem gatunków w naszym kraju. Jak tłumaczy koordynator projektu, Rafał Szkudlarek z Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody Pro Natura z Wrocławia Podkowce małe są w Europie jednym z gatunków najbardziej zagrożonych wyginięciem. Znacznie wolniej od innych swoich krewniaków przystosowują się do zmian w środowisku i nie potrafią nadążyć za współczesnym tempem zmian cywilizacyjnych. Na ochronie podkowca korzysta nie tylko przyroda. Większość funduszy projektu przeznaczana jest na remonty zamieszkiwanych przez nietoperze budynków najczęściej prześlicznych zabytkowych kościółków i cerkwi. Dla niektórych z nich, pilnie wymagających prac konserwacyjnych, to właśnie nietoperze okazały się ostatnią deską ratunku. Trudno jest być podkowcem małym! Temu małemu ssakowi o motylim locie zagraża dziś wiele niebezpieczeństw. Najpoważniejsze z nich to utrata schronień i miejsc żerowania. Ponadto m.in. niepokojenie nietoperzy w zimowiskach, niszczenie żerowisk, zatrucie pestycydami owadów, którymi żywią się. Ponadto kurczy się także liczba kryjówek dla kolonii rozrodczych w wyniku niewłaściwie prowadzonych remontów dachów, zagospodarowywania podda- Hibernujący podkowiec 18 Biuletyn.indb :14:08

19 projekty poiiś Oznakowany specjalnie wlot dla nietoperzy w cerkwi (Krynica Zdrój) szy, instalowania iluminacji i wycinki drzew wokół zabytkowych budynków. Podkowiec mały unika terenów otwartych. Żeruje w lasach liściastych lub na terenach gęsto zadrzewionych oraz terenach krasowych i skalistych, najchętniej w pobliżu wody. Zjada głównie owady i inne bezkręgowce, wśród nich nierzadko takie, które uważane są za szkodniki upraw leśnych. Pierwotnie schronienia podkowca stanowiły jaskinie, które były wykorzystywane zarówno zimą, jak i latem. Obecnie kryjówki letnich kolonii rozrodczych lokalizowane są na nieużytkowanych i ciepłych poddaszach budynków, zaś do jaskiń i jaskiniopodobnych schronień nietoperze wracają na czas hibernacji. Program ochrony podkowca małego Finansowany w ramach PO IiŚ projekt to kontynuacja realizowanego od 1996 r. przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody Pro Natura Programu ochrony podkowca małego, który oparty jest o krajowy plan zarządzania gatunkiem, zatwierdzony przez Ministerstwo Środowiska. Działania rozpoczął projekt ochrony największej znanej wówczas w Polsce kolonii podkowca małego w kościele w Jaworkach (Małe Pieniny). Dzięki wsparciu Frankfurckiego Towarzystwa Zoologicznego, nowosądeckiego Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody i prywatnych firm udało się w bezpieczny dla nietoperzy sposób wyremontować dach zabytkowej cerkwi, w której co roku przebywa ok. 120 samic. Od tamtej pory liczba podejmowanych dla ratowania gatunku działań znacznie wzrosła, co zawdzięczamy finansowemu zaangażowaniu m.in. takich instytucji jak Fundacja EkoFundusz i GEF/SGP. Realizowany projekt jest największym w Polsce tego typu przedsięwzięciem służącym ochronie nietoperzy. W ramach projektu POIiŚ Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody Pro Natura podejmuje szereg kompleksowych działań ochronnych na terenach pięciu województw: dolnośląskiego, opolskiego, śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego. Główna grupa zadań ukierunkowana jest na zabezpieczenie zimowych i letnich schronień kolonii podkowca małego. Zimowiska w jaskiniach i starych sztolniach są zabezpieczane przed niekontrolowanym dostępem ludzi, poprzez montaż w otworach wejściowych specjalnych krat. Kraty te powinny po- zostawać zamknięte przynajmniej w trakcie zimy, aby nikt nie przeszkadzał hibernującym zwierzętom. Budzenie nietoperzy w czasie zimy może stać się przyczyną ich głodowej śmierci. W odniesieniu do stanowisk letnich, zlokalizowanych najczęściej na strychach, poprawiany jest stan techniczny obiektów oraz prowadzone adaptacje optymalizujące warunki przebywania nietoperzy (np. zabezpieczenia wlotów, zaciemnienia i montaż barier termicznych). W miejscu przebywania niektórych kolonii instalowane są również platformy gromadzące guano. Prace prowadzone są w bezpiecznych okresach, np. późną jesienią oraz zimą przy użyciu materiałów nieszkodliwych dla nietoperzy mówi Rafał Szkudlarek. Ich realizacja przynosi korzyść zarówno nietoperzom, jak i gospodarzom obiektów, które te zwierzęta goszczą. Wokół niektórych stanowisk nietoperzy prowadzone są nasadzenia ciągów roślinności, rekonstruujące zniszczone trasy przelotu. Dla podkowca małego, nietoperza o bardzo krótkim zasięgu echolokacji, istnienie liniowych elementów krajobrazu, takich jak żywopłoty czy aleje, a także przypadkowych ciągów drzew i krzewów jest warunkiem bezpiecznego dostępu zarówno do schronień, jak i miejsc żerowania. Drugą grupą działań w projekcie są prace inwetaryzacyjne i monitoring liczebności nietoperzy. Szacuje się, że w Polsce występuje ok. 4,5 tys. osobników podkowca małego. Inwentaryzacja stanowisk tego gatunku prowadzona jest głównie na terenach dotychczas słabo pod tym względem poznanych. Monitoring liczebności prowadzony jest na wytypowanych zimowych i letnich stanowiskach tego gatunku. Wykonywane są także różne działania konserwacyjne i porządkowe, np. udrażnianie i znakowanie wylotów, usuwanie guana z platform. Projekt obejmuje również działania ukierunkowane na jego promocję oraz popularyzację wiedzy o nietoperzach i ich ochronie. To właśnie w ramach takich działań już w przyszłym roku dostępny będzie Szlak podkowca. W wyznaczonych miejscach w bezpieczny dla nietoperzy sposób zainteresowani będą mogli podziwiać wieczorne wyloty tych niezwykłych zwierząt. zdjęcia ze zbiorów: PTPP Pro Natura 19 Biuletyn.indb :14:12

20 Ocalić głuszce Krajowy Program Ochrony Głuszca beneficjent dofinansowanie z Unii Europejskiej koszt całkowity wydatki kwalifikowane Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków 906 tys. zł 1,07 mln zł 1,07 mln zł umowa o dofinansowanie zawarta w grudniu 2009 r. działanie 5.3 Opracowanie planów ochrony Samiec głuszca Pieśń głuszca w pierwszej fazie śpiewu (tzw. klapanie) przypomina dźwięk kastanietów, a dorodny męski przedstawiciel tego gatunku kuraków może rozpiąć skrzydła nawet na długość 140 cm. Jednak głuszce są coraz rzadziej spotykane. Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków korzysta ze środków PO Infrastruktura i Środowisko, aby przygotować plany zarządzania tym gatunkiem i w ten sposób przyczynić się do jego ochrony. Największy z kuraków W Polsce głuszce występują w czterech izolowanych populacjach, tj. augustowsko-podlaskiej (Puszcza Augustowska, Puszcza Białowieska, Puszcza Knyszyńska), lubelskiej (Lasy Strzeleckie, Puszcza Solska, Lasy Janowskie), karpackiej (Karpaty Zachodnie) oraz sudecko-dolnośląskiej (Sudety). Obecnie ich liczebność wynosi około osobników. To ptak osiadły. Preferuje rozległe, stare bory o gęstym podszycie i drzewostany mieszane o bogatej strukturze ze zwartą pokrywą ziół i kępami krzewinek jagód. Na terenie naszego kraju głuszce objęte są ścisłą ochroną gatunkową, o czym świadczy wpisanie największego z kuraków do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. W innych częściach Europy głuszce nie mają się lepiej. Dlatego wspomina się o nich w Załącznikach I, II/2 i III/2 Dyrektywy Ptasiej Unii Europejskiej. Zagrażają im przede wszystkim zmiany w środowisku (fragmentacja lasów i ich przesuszanie, wyrąb starodrzewów, wprowadzanie monokultur leśnych), wzrost liczebności naturalnych wrogów, ale również ludzie. Ten ostatni czynnik ma o tyle znaczenie, że głuszce raczej unikają siedlisk ludzkich. Ornitolodzy eksperci podczas warsztatów w lipcu 2010 r. na Hali Krupowej uczą się oceniać biotop głuszców metodą HSI zdjęcia ze zbiorów: PTOP Nauka oceny biotopu Dzięki dofinansowaniu PTOP podjął kilka działań służących ochronie głuszca. W pierwszej fazie realizacji projektu wspólnie z leśnikami i pracownikami parków narodowych, ornitologami oraz przedstawicielami organizacji zajmujących się ochroną środowiska określono na potrzeby projektu liczbę ostoi głuszca. Jest ich 39. Wiosną i latem ubiegłego roku szkolono ekspertów, jak przeprowadzać ocenę jakości biotopu. Prace te są prowadzone zarówno dla ostoi nizinnych, jak i górskich metodą Habitat Suitability Index informuje koordynator projektu Marta Potocka. Chodzi o zbadanie takich czynników, jak udział borówki w runie, wysokość roślinności na dnie lasu, zwarcie i skład gatunkowy drzewostanu, czy pokrycie dna lasu podszytem i podrostem. Wymienione czynniki silnie oddziałują na populację głuszca, bowiem warunkują optymalne środowisko bytowania gatunku. Na przykład zbyt zwarty drzewostan ogranicza dostęp światła do poziomu runa, co może skutkować mniej obfitym owocowaniem jagód, które są istotnym składnikiem diety głuszca wyjaśnia koordynatorka projektu. Optymalny biotop głuszca to: zwarcie drzewostanu poniżej 70 proc., pokrycie dna lasu podszytem i podrostem do 25 proc. i udział borówki powyżej 30 proc. Kolejnym etapem projektu, który czerpie z doświadczeń oceny biotopu jest przygotowanie przez ekspertów planów zarządzania dla wyznaczonych ostoi. Będą one zawierały rozpoznanie rzeczywiste stanu biotopu głuszca, propozycję i zakres działań ochronnych oraz prognozę jakości biotopu głuszca po wykonaniu zaproponowanych i uzgodnionych działań tak, aby w jeszcze większym stopniu chronić gatunek. Jednak zadaniem ekspertów jest nie tylko wskazanie możliwych rozwiązań. Będą oni musieli swoje pomysły uzgodnić z władzami nadleśnictw oraz parków narodowych, na terenie których dane działania mogą być prowadzone. Bowiem w projekcie nie chodzi wyłącznie o zebranie rekomendacji, ale także o zaplanowanie konkretnych działań. Policzą, ile ich jest Obok opracowania planów zarządzana ostoi gatunku wymiernym efektem pracy ekspertów będzie ustalenie liczebności gatunku. Pierwsze liczenie w ramach monitoringu odbyło się w ubiegłym roku. Zostanie ono powtórzone wiosną tego roku. Monitoring prowadzony jest na obszarze 40 wytypowanych tokowisk w Puszczy Augustowskiej, Puszczy Solskiej i Lasach Janowskich, w Karpatach i Borach Dolnośląskich. Przeprowadzona będzie ocena hydrologiczna na terenie ostoi nizinnych (Puszcza Augustowska, Puszcza Solska, Lasy Janowskie, Bory Dolnośląskie). 20 Biuletyn.indb :14:19