Rzepak ozimy. Porównanie plonowania odmian populacyjnych i mieszańcowych w zależności od rodzaju gleb. Zarys technologii uprawy

Transkrypt

1 DOLNOŚLĄSKI ZESPÓŁ POREJESTROWEGO DOŚWIADCZALNICTWA ODMIANOWEGO i ROLNICZEGO Rzepak ozimy. Porównanie plonowania odmian populacyjnych i mieszańcowych w zależności od rodzaju gleb. Zarys technologii uprawy Zeszyt 2 ( 14 ) wydawnictwo sto dwudzieste piąte Tomaszów Bolesławiecki. Czerwiec 2012.

2 Dolnośląski Zespół Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego Przewodnicząca: mgr inż. Anna Kamińska Dyrektor SDOO Zybiszów Z-ca: prof. dr hab. Jan Kaczmarek Z-ca: prof. dr hab. Henryk Bujak z-ca sekretarz: mgr inż. Ewa Śmiałek Stacja Koordynująca PDOiR na Dolnym Śląsku: Centralny Ośrodek Badania Roślin Uprawnych Stacja Doświadczalna Oceny Odmian w Zybiszowie Kąty Wrocławskie Dyrektor: mgr inż. Anna Kamińska sdoo.zybiszow@coboru.pl Tel Opracował: mgr inż. Ludwik Kotowicz Publikacja chroniona prawem wydawcy; każda reprodukcja całości lub jej części wymaga zgody wydawcy Wydawca: SDOO Zybiszów

3 Wyniki doświadczeń Początki uprawy rzepaku na ziemiach polskich sięgają XVI wieku, uprawiano rzepik i rzepak jary osiągając plony 5 11 dt/ha. Powierzchnia uprawy z 34 tysięcy hektarów w latach , poprzez 130 tysięcy hektarów w 1950 i osiągnęła 832 tysięcy hektarów w 2011 roku. W województwie dolnośląskim powierzchnia uprawy rzepaku ozimego w latach uległa podwojeniu ( z ha do ha). Na Dolnym Śląsku w 2010 roku zebrano 263, 2 tysiąca ton nasion rzepaku. Osiągnięto w tymże roku stosunkowo niskie plony 20,7 dt/ha przy 23,2 dt/ha w roku Udział rzepaku ozimego w strukturze zasiewów na Dolnym Śląsku należy do najwyższych w kraju i waha się od 10 do 14 % w poszczególnych latach. Plony osiągane w doświadczeniach PDO na Dolnym Ślasku są bez mała dwukrotnie wyższe od osiąganych w wiekszości gospodarstw rolnych. 2. Hodowla odmian rzepaku ozimego W ostatnim dziesięcioleciu nastąpił niebywały postęp w hodowli nowych odmian populacyjnych,a szczególnie mieszańcowych rzepaku ozimego. Od zarejestrowania w 1976 roku pierwszej polskiej odmiany podwójnie ulepszonej Jantar, poprzez mieszańce złożone do odmian mieszańcowych w których wykorzystano efekt heterozji dający znaczący przyrost plonu nasion. Rzepak ozimy dzięki poprawie jakości uzyskiwanego oleju i śruty poekstrakcyjnej stał się jedną z głównych przemysłowych roślin uprawnych. W dalszym ciągu hodowla dąży do wykorzystania efektu heterozji do uzyskania wzrostu plonu nasion, oleju i białka w nowych odmianach. Ważne jest również poprawa wykorzystania azotu, zimotrwałości, zdolności regeneracji po uszkodzeniach zimowych, odporności na wyleganie, wiosenne przymrozki, suszę w czasie wschodów, odporniejsze na choroby. W Krajowym Rejestrze Odmian w 2000 roku znajdowało się 16 odmian w tym dwie odmiany mieszańcowe (Buffalo i Kasimir) stanowiąc udział 12,5 % całego rejestru, już po jedenastu latach w KRO znajduje się 86 odmian w tym 37 mieszańcowych (43 %). Udział hodowli krajowej z 25 % w roku 2000 spadł do zaledwie 9,3 % ( osiem odmian) w 2011 mimo podwojenia liczby odmian z 4 do 8. W porównaniu do innych gatunków roślin uprawnych żywot odmian rzepaku ozimego jest krótki, a liczba rejestrowanych w ostatnich latach przekracza 10. W roku 2012 zarejestrowano największą jak dotychczas liczbę odmian (15). Z tego względu postanowiono scentralizować pod względem doboru i lokalizacji doświadczeń prowadzonych przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych. 3. Rzepak ozimy w doświadczeniach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego na Dolnym Śląsku.

4 Chcąc porównać wartość gospodarczą odmian populacyjnych i mieszańcowych rzepaku ozimego założono od 2007 do 2011 roku w ramach PDO na Dolnym Śląsku serię doświadczeń z wybranymi przez Dolnośląski Zespół PDO odmianami rzepaku ozimego(m). Doświadczenia zlokalizowano w 6 miejscowościach Katedrze Szczegółowej Uprawy Roślin Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu w Pawłowicach (PAW) i Stacjach Doświadczalnych Oceny Odmian w Tarnowie (TAR), Krościnie Małej (KRO), Naroczycach (NAR) i Tomaszowie Bolesławieckim (TOM) i Zybiszowie (ZYB). Lokalizacje różniły się rodzajem gleb. Od gleb najwyższej jakości do gleb lekkich, pseudobielicowych wytworzonych na piaskach słabogliniastych wrażliwych na okresowy brak opadów. Tab. 1. Warunki glebowe w punktach doświadczalnych. Seria gleby dobre Miejscowość Gleba (kompleks glebowy klasa 2 IIIa 1 IIIa 2 IIIb 2008 ZYB TAR PAW 2009 ZYB TAR KRO PAW 2010 ZYB TAR KRO PAW 2011 ZYB TAR PAW 2 IIIb 1 IIIa 2IIIa 2 IIIb 2 IIIa 1 IIIa 2 IIIa 2 IIIb 2 IIIa 1 IIIa 2 IIIb Seria gleby lekkie Miejscowość Gleba (kompleks glebowy klasa KRO 4 IVa NAR 4 IVa TOM 5 IVb NAR TOM NAR TOM NAR TOM KRO 4 IVa 5 IVb 4 IVa 5 IVa 4 IVa 5 IVb 4 IVa Doświadczenia wykonano według metodyki COBORU dla doświadczeń porejestrowych ze rzepakiem ozimym. Gleby na których zakładano doświadczenia znajdowały się w dobrej do bardzo dobrej kulturze. Odczyn gleb lekkokwaśny do zasadowego. Zasobność w fosfor wysoka do bardzo wysokiej, potas średnia do bardzo wysokiej i magnez wysoka do bardzo wysokiej. Przedplonami doświadczeń były rośliny zboża ozime (głównie pszenica ozima rzadziej jęczmień ozimy), w dwóch przypadkach groch siewny. Wysiewano w zależności od rodzaju gleb szt/m 2 ziaren odmian populacyjnych i szt/m 2 ziaren odmian mieszańcowych ( wyjątkowo po 80 nasion na m 2 wysiano w Tomaszowie Bolesławieckim w skrajnie złych warunkach siewu spylona sucha gleba). Nasiona zaprawiane były centralnie przeważnie zaprawami Sarfun T + Brassicol. Nawożenie azotem zależne było od rodzaju gleby, spodziewanych plonów i szacunku pozostałości w glebie. Największą dawkę stosowano możliwie wcześnie wiosną. Rozpiętość nawożenia azotowego była bardzo duża od 54 do 216 kg/ha. Ilość stosowanego fosforu i potasu uzależniona była od zasobności gleby. Poziom nawożenia fosforem zamykał się w zakresie kg/ha a potasu kg/ha. Wysokość stosowanego nawożenia opierano na analizach gleby wykonywanych przez Stację Chemiczno Rolniczą,a pobieranych przed założeniem doświadczenia. Nawóz dolistny najczęściej Basfoliar w ilości 6-10 l/ha

5 Dobór odmian do doświadczeń dokonywany był corocznie na posiedzeniach Dolnośląskiego Zespołu PDO. Decydującym kryterium było plonowanie odmiany w warunkach glebowo-klimatycznych regionu. Tab.2. Zmiany w doborze odmian doświadczeń M z rzepakiem ozimym na Dolnym Śląsku w latach PDO. Lp Nazwa odmiany Odmiany populacyjne 1 Californium Castille Casoar Cabriolet Baros Brise Winner Cadeli NK Fundus NK Pegaz Chagall Adriana Vision Gloria NK Diamond Sherlock Odmiany mieszańcowe 17 Baldur Titan ES Saphir Vectra ES Betty Extend Nelson Taurus Hycolor Toccata PR46W PR46W NK Petrol Visby PR46W Poznaniak ES Mercure NK Technic Artoga Gladius Primus SY Kolumb

6 39 PR46W (+) zaznaczony udział odmiany w doborze doświadczenia. Widać wyraźnie dynamiczne zmiany w doborach uwzględniające postęp w hodowli odmian rzepaku ozimego. Szybsza niż w innych gatunkach roślin uprawnych następuje rotacja odmian. W dużych ilościach są rejestrowane nowe odmiany,a jednocześnie inne wycofywane są z obrotu nasiennego nieraz w dwa lata od chwili zarejestrowania. Coraz większy udział w doborze odmian w doświadczeniach mają odmiany mieszańcowe, również one podlegają największej wymianie. Przebieg warunków agrometeorologicznych publikowane są corocznie na stronach internetowych w wydawnictwach AGROMETEOROLOGIA. 4. Porównanie plonowania odmian populacyjnych i mieszańcowych rzepaku ozimego. Celem założonej serii doświadczeń było porównanie plonowania odmian populacyjnych i mieszańcowych rzepaku ozimego w latach, miejscowościach i rodzajach gleb. Podstawą były średnie plonów odmian poszczególnych typów hodowlanych w doświadczeniach. Tab. 3. Względne plonowanie typów hodowlanych rzepaku ozimego w latach (PDO Dolny Śląsk) ( wzorzec = średni plon wszystkich odmian). Typ hodowlany wzorzec (dt/ha) 42,7 49,0 43,1 36,7 39,9 42,9 populacyjne mieszańcowe Tab. 4. Względne plonowanie typów hodowlanych rzepaku ozimego w latach w zależności od rodzaju gleb (PDO Dolny Śląsk) (wzorzec = średni plon odmian populacyjnych w doświadczeniach). Typ hodowlany Gleby dobre Gleby lekkie wzorzec (dt/ha) 41,0 49,8 41,9 35,5 42,0 41,2 41,5 40,9 33,7 39,3 populacyjne mieszańcowe

7 Tab. 5. Porównanie plonowania odmian populacyjnych i mieszańcowych rzepaku ozimego w miejscowościach. ( ). Odchylenia od wzorca = którym są plony średnie ze wszystkich doświadczeń na Dolnym Śląsku. Odmiany populacyjne Odmiany mieszańcowe wzorzec dt/ha 41,1 47,0 41,6 34,3 44,3 51,0 44,8 39,1 Krościna Mała 11,0 17,7 10,7 11,5 9,8 17,8 7,8 10,2 Zybiszów 12,4 4,3 1,8 9,1 13,4 5,4 2,7 8,3 Tarnów Śląski -7,9 1,3-1,8-6,6-7,2-1,6-2,8-6,2 Naroczyce -2,1 9,2 4,4 11,6-2,6 8,8 5,1 11,9 Tomaszów Bolesławiecki -8,7-20,3-5,8-15,2-9,6-18,9-3,9-13,7 Pawłowice -4,8-12,1-9,5-10,5-3,7-11,7-9,1-10,7 Porównując plonowanie odmian mieszańcowych i populacyjnych do średniej plonu wszystkich odmian w doświadczeniach z rzepakiem ozimym na Dolnym Śląsku możemy stwierdzić, że odmiany mieszańcowe plonują wiernie we wszystkich latach istotnie wyżej niż odmiany populacyjne. Plony odmian mieszańcowych były wyższe o 8 % w latach i o 14 % w roku Szczegółowe dane dotyczące plonowania poszczególnych odmian rzepaku ozimego zawierają tabele 5 8. Poziom plonowania rzepaku ozimego (plon średni odmian populacyjnych) w zależności od rodzaju gleb podlegał dużemu zróżnicowaniu w poszczególnych latach. Od podobnych plonów w latach 2008 i 2010, poprzez wyższy o 1,8 dt/ha plon na glebach dobrych w 2011 do bardzo dużej różnicy na korzyść gleb dobrych 8,3 dt/ha (20 %) w roku Odmiany mieszańcowe na glebach dobrych plonowały lepiej od populacyjnych o 6 % w 2010 roku do 113 % w roku 2011, natomiast na glebach lekkich te różnice były większe i wynosiły od 106 % w 2008 roku do 114 % w Można wyciągnąć uprawniony wniosek, że różnica w plonowaniu pomiędzy odmianami populacyjnym a mieszańcowymi rzepaku ozimego jest mniejsza w korzystnych pogodowo latach i wysokim ogólnym poziomem plonów osiągniętych w doświadczeniach, zwiększa się w latach niesprzyjających tej roślinie i niskim poziomem plonu ogólnego doświadczenia. Bardzo dobrze ilustrują tą zależność wyniki roku Wydaje się, że mieszańcowe odmiany rzepaku ozimego lepiej znoszą gorsze warunki glebowe i pogodowe. Poziom plonowania rzepaku ozimego stabilny, na najwyższym poziomie zanotowano w Krościnie Małej niezależnie od rodzaju gleb na jakich założono doświadczenie oraz w Zybiszowie ( gdzie doświadczenia zakładano zawsze na glebach pszenno-buraczanych). Natomiast w Tarnowie mimo posiadania bardzo dobrych gleb poziom plonowania rzepaku był gorszy niż na pseudobielicowych ziemiach w Naroczycach. Najniższe plony uzyskiwano na glebach żytnich dobrych i bardzo dobrych w Tomaszowie Bolesławieckim. We wszystkich miejscowościach niezależnie od rodzaju gleb odmiany mieszańcowe przewyższały plonem populacyjne o co najmniej 6 %.

8 5. Charakterystyka wybranych odmian rzepaku ozimego (Poniższa charakterystyka odmian została sporządzona w oparciu o wieloletnie wyniki doświadczeń przeprowadzonych na terenie całego kraju). Kolejność odmian według lat rejestracji.(coboru). Odmiany populacyjne NK PEGAZ. Plon nasion średni (2006) do dużego (2007), jeden z najlepszych w grupie odmian populacyjnych; korzystniejsze oceny na Pomorzu i Śląsku, natomiast gorsze na wschodzie kraju. Zawartość tłuszczu w nasionach duża, glukozynolanów średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mała, włókna średnia. Liczba nasion w łuszczynie nieco większa od wzorca, masa 1000 ziaren mniejsza. Ocena rozet po zimie- małe do średniej, przezimowanie roślin średnie. Termin początku kwitnienia dość późny, dojrzewania średni. Rośliny dość duże, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową dość duża, na sucha zgniliznę i czerń krzyżowych średnia. CHAGALL. Plon nasion duży; oceny plonowania duże w całym kraju, zwłaszcza w rejonach Lubelskim, Śląskim i Podkarpackim. Zawartość glukozynolanów w nasionach średnia, tłuszczu dość duża. Zawartość białka i włókna w suchej masie beztłuszczowej zbliżona do średniej. Liczba nasion w łuszczynie oraz masa 1000 ziaren średnia. Ocena rozet po zimie powyżej średniej, przezimowanie roślin średnie. Termin początku kwitnienia i dojrzewania średni. Rośliny dość wysokie o średniej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową, zamieranie korzeni i czerń krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę kapustnych gorsza od średniej. Wymagania: gleby bardzo dobre i dobre, a nawet słabsze; bardzo wyraźnie reagowała pogorszeniem plonowania na upały i suszę w okresie pełni kwitnienia i zawiązywania łuszczyn. BRISE Odmiana populacyjna, podwójnie ulepszona. Zimotrwałość dobra, nieco lepsza od średniej. Termin rozpoczęcia kwitnienia i dojrzewania średniowczesny. Rośliny średniej wysokości o średniej odporności na wyleganie. Odporność na choroby zbliżona do średniej. Liczba nasion w łuszczynie średnia, masa 1000 ziaren większa od średniej. Zawartość tłuszczu w nasionach większa od średniej, glukozynolanów średnia. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej średnia, włókna powyżej średniej. Plon nasion średni, na poziomie odmiany Castille, plon tłuszczu dość duży na poziomie Californium. NK FUNDUS Plon nasion średni; dobry na Pomorzu i w Wielkopolsce, poniżej średniej na wschodzie kraju. Zawartość tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów średnia. Zawartość białka ogólnego i włókna w suchej masie beztłuszczowej nieco powyżej średniej. Liczba nasion w łuszczynie nieco większa od średniej, masa 1000 ziaren średnia. Zimotrwałość zbliżona do średniej. Termin rozpoczęcia kwitnienia nieco późniejszy od wzorca, dojrzewania średniowczesny. Rośliny średniej wysokości, o dużej odporności na wyleganie. Odporność na czerń krzyżowych duża, na zgniliznę twardzikową średnia. GLORIA Odmiana populacyjna. Plon nasion dość duży, zmienny w latach; oceny plonowania korzystniejsze w rejonie Zachodniopomorskim, gorsze w rejonie Wielkopolskim i Podkarpackim. Zawartość glukozynolanów w nasionach średnia, tłuszczu duża. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość duża, masa 1000 ziaren nieco mniejsza od średniej. Ocena rozet po zimie dobra. Termin początku kwitnienia nieco późniejszy od średniej, dojrzewania zbliżony do średniej. Rośliny dość wysokie o dość dużej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych dość duża, na choroby podstawy łodyg i czerń krzyżowych średnia.

9 NK DIAMOND Odmiana populacyjna. Plon nasion duży; oceny plonowania duże w całym kraju z wyjątkiem rejonu Podkarpackiego. Zawartość w nasionach glukozynolanów i tłuszczu średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia, masa 1000 ziaren mniejsza od średniej. Ocena rozet po zimie średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzewania nieco późniejszy od wzorca. Rośliny średniej wysokości o dobrej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową dobra, na sucha zgniliznę i zamieranie podstawy łodyg średnia, na czerń krzyżowych nieco lepsze od średniej. SHERLOCK Odmiana populacyjna. Plon nasion dość duży; oceny plonowania korzystniejsze na Lubelszczyźnie i Ślasku, gorsze w rejonie Podkarpackim i Wielkopolskim. Zawartość glukozynolanów w nasionach średnia, tłuszczu dość duża. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej, Masa 1000 ziaren mniejsza od średniej. Ocena rozet po zimie średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzewania nieco późniejszy od średniej. Rośliny dość wysokie o zaledwie średniej odporności na wyleganie. Odporność na suchą zgniliznę twardzikową dość duża, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia, na czerń krzyżowych nieco lepsza od średniej Odmiany mieszańcowe VECTRA. Odmiana podwójnie ulepszona, systemu ogura. Plon nasion i tłuszczu duży. Zimotrwałość dobra, nieco lepsza od średniej. Termin rozpoczęcia kwitnienia wczesny, dojrzewania średniowczesny. Rośliny średniej wysokości, średnio odporne na wyleganie, zgniliznę twardzikową, czerń krzyżowych i zamieranie korzeni. Liczba nasion w łuszczynie i masa 1000 ziaren średnia. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów dość mała. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej poniżej średniej, włókna średnia. EXTEND. Odmiana mieszańcowa, podwójnie ulepszona. Zimotrwałość dobra, nieco lepsza od średniej. Termin rozpoczęcia kwitnienia i dojrzewania średniowczesny. Rośliny średniej wysokości, dość odporne na wyleganie i podstawowe choroby. Liczba nasion w łuszczynie średnia, masa 1000 ziaren mniejsza od średniej. Zawartość tłuszczu w nasionach większa od średniej, glukozynolanów średnia. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej podwyższona, włókna średnia. Plon nasion i tłuszczu dość duży, lecz nieco gorszy od odmiany mieszańcowej Saphir. NELSON. Odmiana mieszańcowa, podwójnie ulepszona. Zimotrwałość dobra, nieco lepsza od średniej. Termin rozpoczęcia kwitnienia i dojrzewania średniowczesny. Rośliny średniej wysokości, średnio odporne na wyleganie. Odporność na podstawowe choroby zbliżona do średniej. Liczba nasion w łuszczynie średnia, masa 1000 ziaren nieco większa od średniej. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów dość duża, lecz spełniająca obowiązujące wymogi. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej średnia, włókna nieco powyżej średniej. Plon nasion i tłuszczu duży, na poziomie odmiany Saphir. TOCCATA. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży, zwłaszcza w Wielkopolsce i na wschodzie kraju, nieco gorszy na Pomorzu i Śląsku. Zawartość tłuszczu w nasionach większa od średniej, glukozynolanów duża, (na granicy normy). Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej duża, włókna nieco powyżej średniej. Liczba nasion w łuszczynie nieco mniejsza od średniej, masa 1000 ziaren większa od średniej. Zimotrwałość zbliżona do średniej, w warunkach ostrej zimy procent przezimowania roślin może być gorszy. Termin rozpoczęcia kwitnienia i dojrzewania średniowczesny. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową średnia, na czerń krzyżowych wyraźnie powyżej średniej.

10 VISBY. Plon nasion duży do bardzo dużego. Ocena plonowania korzystniejsza na Śląsku, mniej korzystna we wschodniej części kraju. Zawartość w nasionach tłuszczu i glukozynolanów średnia; zawartość białka, glukozynolanów i włókna w suchej masie beztłuszczowej średnia. Liczba nasion w łuszczynie i masa 1000 ziaren na poziomie wzorca. Oceny rozet po zimie i przezimowanie roślin średnie. Termin początku kwitnienia i dojrzewania średni. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową średni, na suchą zgniliznę dość duży, na czerń krzyżowych średni. POZNANIAK. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Oceny korzystniejsze na Lubelszczyźnie i na Śląsku, mniej korzystne na Mazurach i Podkarpaciu. Zawartość glukozynolanów w nasionach mała do średniej, tłuszczu nieco powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mała, włókna nieco powyżej średniej. Liczba nasion w łuszczynie nieco większa od średniej, masa 1000 ziaren mniejsza od średniej. Oceny rozet po zimie i przezimowanie roślin średnie. Termin początku kwitnienia wyraźnie późniejszy od średniej, dojrzewania średni. Rośliny dość wysokie o małej do średniej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych oraz zamieranie korzeni nieco gorsza od średniej, czerń krzyżowych średnia. Wymagania: jakość gleb miała mniejsze znaczenie; dość wyraźnie reagowała pogorszeniem plonowania na upały i suszę w okresie pełni kwitnienia i zawiązywania łuszczyn. ES MERCURE. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży: oceny plonowania mniej korzystne w rejonie Mazurskim i Wielkopolskim. Zawartość glukozynolanów w nasionach średnia do dość dużej, tłuszczu średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość duża, włókna średnia. Liczba nasion w łuszczynie nieco mniejsza od średniej, masa 1000 ziaren średnia. Ocena rozet po zimie i przezimowanie roślin nieco większe od średniej. Termin początku kwitnienia i dojrzewania późniejszy od średniej. Rośliny wysokie o dużej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych oraz zamieranie korzeni większa od średniej.wymagania: jakość gleb miała mniejsze znaczenie; dość wyraźnie reagowała pogorszeniem plonowania na upały i suszę w okresie pełni kwitnienia i zawiązywania łuszczyn. NK TECHNIC. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży, zwłaszcza na Lubelszczyźnie i na Śląsku. Zawartość glukozynolanów średnia, tłuszczu w nasionach dość duża. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej, włókna średnia. Liczba nasion w łuszczynie i masa 1000 ziaren średnia. Ocena rozet po zimie większa od średniej, przezimowanie roślin średnie. Termin początku kwitnienia i dojrzewania średni. Rośliny wysokie o małej do średniej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową, zamieranie korzeni średnia i czerń krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę kapustnych mniejsza od średniej. Wymagania: plonowała dobrze na glebach słabszych kompleksu IV, a nawet V; wyraźnie reagowała pogorszeniem plonowania na upały i suszę w okresie pełni kwitnienia i zawiązywania łuszczyn. PR46W20. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość glukozynolanów w nasionach mała, tłuszczu średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość duża. Ocena rozet po zimie i przezimowanie roślin nieco większe od średniej. Termin początku kwitnienia i dojrzewania późniejszy od średniej. Rośliny dość wysokie o dużej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych oraz zamieranie korzeni większa od średniej. ARTOGA Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży, zwłaszcza na Lubelszczyźnie. Zawartość glukozynolanów średnia, tłuszczu w nasionach dość duża. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia, masa 1000 ziaren średnia. Ocena rozet po zimie duża. Termin początku kwitnienia nieco późniejszy od średniej, dojrzewania średni. Rośliny wysokie o średniej odporności na wyleganie. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych i

11 czerń krzyżowych średnia, na choroby podstawy łodyg i zgniliznę twardzikową gorsza od średniej. GLADIUS Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego; oceny korzystniejsze w rejonie Zachodniopomorskim oraz na Śląsku. Zawartość glukozynolanów w nasionach średnia, tłuszczu dość duża. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej nieco mniejsza od średniej, masa 1000 ziaren mniejsza od średniej. Ocena rozet po zimie średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzewania nieco późniejszy od średniej. Rośliny dość wysokie o średniej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych nieco lepsza od średniej. PRIMUS Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego; ocena korzystniejsza w rejonie Zachodniopomorskim. Zawartość glukozynolanów w nasionach średnia, tłuszczu duża. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia, masa 1000 ziaren nieco mniejsza od średniej. Oceny rozet po zimie duża. Termin początku kwitnienia i dojrzewania średni. Rośliny dość wysokie o dużej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych, zamieranie korzeni i czerń krzyżowych nieco lepsza od średniej SY KOLUMB Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży; gorsze oceny w rejonie Północno-wschodnim i w Wielkopolsce. Zawartość glukozynolanów w nasionach średnia, tłuszczu dość duża. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia, masa 1000 ziaren nieco mniejsza od średniej. Ocena rozet po zimie duża. Termin początku kwitnienia i dojrzewania średni. Rośliny wysokie o średniej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę średnia, na zamieranie korzeni gorsza od średniej, na czerń krzyżowych dość duża.

12 Tabela 6. Rzepak ozimy. Plon względny nasion. Lata zbioru: Lp. Odmiana Wzorzec dt/ha Plon nasion Poziom a 1 Poziom a 2 Bez poziomów agrotechnicznych ,9 38,4 43,2 51,5 42,5 47,0 42,9 1 Californium Castille Casoar Cabriolet Baros Brise Winner Cadeli NK Fundus Baldur F Titan F ES Saphir F Vectra F ES Betty F Extend F Nelson F Taurus F Hycolor F Toccata F PR 46 W31 F PR 46 W10 F Liczba doświadczeń Wzorzec = średni plon z wszystkich odmian badanych w danym roku.

13 Tabela 7. Rzepak ozimy. Plon względny nasion. Lata zbioru: Odmiana Plon względny (%) 2007 (a2) Wzorzec, dt/ha 42,5 42,9 49,2 45,9 44,7 Californium Castille Casoar Cabriolet Baros Brise Winner Cadeli NK Fundus NK Pegaz Baldur F Titan F ES Saphir F Vectra F Extend F Nelson F Hycolor F Toccata F NK Petrol F Visby F PR 46 W 31 F PR 46 W 10 F Liczba doświadczeń Wzorzec średni plon z wszystkich odmian badanych w danym roku.

14 Tabela 8. Rzepak ozimy. Plon względny nasion. Lata zbioru: Odmiana Plon względny (%) Wzorzec, dt/ha 42,9 49,2 43,3 46,3 45,2 Odmiany populacyjne Californium Castille Casoar Cabriolet Cadeli NK Pegaz Chagall Adriana Vision Odmiany mieszańcowe Baldur F Titan F Vectra F Extend F Nelson F Toccata F NK Petrol F Visby F PR 46 W 10 F PR 46 W 14 F Poznaniak F ES Mercure F NK Technic F Liczba doświadczeń Wzorzec średni plon z wszystkich odmian badanych w danym roku.

15 Tabela 9. Rzepak ozimy. Plon względny nasion. Lata zbioru: Odmiana Plon względny (%) Wzorzec, dt/ha 49,2 43,3 37,1 40,2 43,2 Odmiany populacyjne Casoar Chagall Cabriolet Brise NK Fundus NK Pegaz Gloria NK Diamond Sherlock Odmiany mieszańcowe Artoga Visby Vectra Extend Nelson Toccata Poznaniak ES Mercure NK Technic Gladius Primus SY Kolumb PR46W Liczba doświadczeń Wzorzec średni plon z wszystkich odmian badanych w danym roku.

16 Tab. 10. Podstawowe parametry doświadczeń których wyniki wykorzystan do syntezy. PDO Dolny Śląsk gleba nawożenie kg/ha wysiew Rok Miejscowość kompleks klasa zasobność przedplon szt/m 2 azotowe fosforowe potasowe glebowy gleby ph P 2 O 5 K 2 O MgO populacyjne mieszańcowe 2008 Zybiszów 2 IIIa 5,9 22,3 52,8 6,4 PSZO Tarnów Śląski 1 IIIa 6,3 24,5 21,6 15,8 JEZO Pawłowice 2 IIIb 6,1 35,5 27,4 9,3 PSZO Krościna Mała 4 IVa 5,8 41,5 12,5 4,2 PSZO Naroczyce 4 IVa 5,3 7,7 16,7 5,3 PSZO Tomaszów Bol. 5 IVb 7,2 33,7 21,5 3,1 PSZO Zybiszów 2 IIIa 6,7 11,4 25,1 9,0 PSZO Tarnów Śląski 1 IIIa 6,7 38,1 32,0 12,5 JEZJ Pawłowice 2 IIIb 6,0 19,9 19,9 10,9 PSZO Krościna Mała 2 IIIb 6,7 86,5 21,9 5,6 GRS Naroczyce 4 IVa 5,8 10,5 19,7 4,4 PSZO Tomaszów Bol. 5 IVb 6,3 25,5 14,7 13,3 PSZO Zybiszów 2 IIIa 6,7 25,1 29,8 6,9 PSZO Tarnów Śląski 1 IIIa 6,1 35,2 28,2 11,0 JEZJ Pawłowice 2 IIIb 5,8 17,4 20,3 11,0 PSZO Krościna Mała 2 IIIa 6,3 68,5 30,8 7,2 PSZO Naroczyce 4 IVa 6,2 17,5 20,3 6,2 ZYZO Tomaszów Bol. 5 IVa 7,0 51,5 17,0 3,9 PSZO Zybiszów 2 IIIa 7,0 25,1 29,8 6,9 PSZO Tarnów Śląski 1 IIIa 6,5 15,3 30,5 14,2 JEZJ Pawłowice 2 IIIb Krościna Mała 4 IVa 5,9 23,3 21,6 5,5 JEZJ Naroczyce 4 IVa 6,2 17,5 20,3 6,2 GRS Tomaszów Bol. 5 IVb 6,0 22,3 16,4 10,9 JEZO

17 Tab. 11. Wybrane cechy gospodarcze odmian populacyjnych i mieszańcowych rzepaku ozimego w doświadczeniach PDO na Dolnym Śląsku w latach DS. CZGT P 4,6 5,4 7,7 5,7 M 4,7 5,3 8,0 6,3 CZEK P 7,5 7,2 6,3 5,8 M 7,6 7,1 6,4 5,6 CMRZ P - 7,5 7,7 6,6 M - 7,3 7,7 6,6 CSZK P 15,5 3,3 6,2 2,1 M 18,3 3,6 6,4 2,1 ULAN P M PRZP P M WYSO P M DADN P M OBPP P M Liczba miejscowości Liczba miejscowości Liczba miejscowości Liczba miejscowości Liczba miejscowości Liczba miejscowości Liczba miejscowości Liczba miejscowości Liczba miejscowości Zgnilizna twardzikowa (Sclerotinia sclerotiorum) (CZGT, % porażonych roślin) występowała w każdym roku w co najmniej połowie doświadczeń. Stopień porażenia roślin wykazywał dużą zmienność w latach - od 4,6 ( w 5 doświadczeniach) w roku 2008 do 7,8 ( we wszystkich doświadczeniach) w roku Bardzo duża zmienność występowała również w każdym roku pomiędzy miejscowościami. Dla przykładu w roku 2008 doświadczenie w Pawłowicach zostało porażone nieznacznie (1,8) a doświadczenie w Tarnowie w dużym stopniu (7,4). Odnotowano również różnice w odporności odmian sięgające 5 %. Porażenie roślin rzepaku ozimego przez zgniliżnę twardzikową było podobne u odmian populacyjnych jak i mieszańcowych za wyjątkiem roku 2011 kiedy różnica była nieco większa na korzyść odmian mieszańcowych. Czerń krzyżowych (Alternaria brassicae) (CZEK, skala 9 o ) charakteryzuje się dużą zmiennością w latach - od 7,5 w roku 2008 do 5,7 w Jednocześnie jedynie w roku 2010 wystąpiła we wszystkich sześciu doświadczeniach. W tymże roku stopień porażenia czernią krzyżowych w poszczególnych doświadczeniach wahał się od bardzo silnego w Pawłowicach (3,0) do dość małego 7,9 o w Naroczycach. Różnice w porażeniu odmian przez czerń krzyżowych są dość małe nie przekraczają 0,6 stopnia w skali 9-cio stopniowej. Nie ma

18 również znaczących różnic w odporności pomiędzy odmianami populacyjnymi a mieszańcowymi. Mączniak rzekomy (Peronospora parasiticae) (CMRZ, skala 9 o ) nie wystąpił w analizowanym czteroleciu w większej niż połowa liczbie doświadczeń w każdym roku, a w 2008 roku w żadnym. W największym nasileniu (6,6 o )w tym okresie ( ) wystąpiło porażenie mączniakiem rzekomym w jednym doświadczeniu w roku 2011 ( zresztą jedynym w tym roku w którym odnotowano wystąpienie tej choroby. Nie odnotowano istotnych różnic w odporności odmian lub różnic między odmianami populacyjnymi a mieszańcowymi. Sucha zgnilizna kapustnych (Leptosphaeria maculans, Phoma lingam) (CSZK, % porażonych roślin) występowała w zależności od roku w od 2 (2011 roku) do 4 doświadczeniach w latach 2008 i Stopień porażenia roślin rzepaku ozimego wahał się od dużego 15,5 % u odmian populacyjnych i 18,3 % mieszańcowych w roku 2008 do 2,1 % w roku 2011 w identycznym stopniu u odmian populacyjnych i mieszańcowych. Różnice w porażeniu odmian tą chorobą pomiędzy miejscowościami były bardzo duże od nieodnotowania wystąpienia w jednej miejscowości do dużego lub bardzo dużego porażenia roślin w innej. Różnice w odporności pomiędzy odmianami populacyjnymi a mieszańcowymi są nieduże. Większe są różnice w odporności poszczególnych odmian. Ugięcie łanu (ULAN, względna różnica pomiędzy wysokością roślin a wysokością łanu) Uzależnione od przebiegu warunków agrometeorologicznych i poziomu nawożenia azotowego. Największe wystąpiło w 2008 roku w 4 doświadczeniach, najbardziej w Pawłowicach -51 % natomiast nie wystąpiło w Tarnowie i Naroczycach. W pozostałych latach było niewielkie od 93 do 96 %. Nie ma istotnej różnicy pomiędzy odmianami populacyjnymi i mieszańcowymi. Wysokość roślin (WYSO w cm), Cecha zmienna w latach i miejscowościach. Rośliny mieszańcowe są wyższe od populacyjnych przeciętnie o ok. 7 cm. Przezimowanie (PRZP, w badanym okresie stosunek obsady jesienią i wiosną). Zależna od przebiegu pogody w okresie zimowym. Główną przyczyną wymarzania rzepaku ozimego jest zjawisko wysmalania współdziałania niskich temperatur z wiatrem przy jednoczesnym braku okrywy śnieżnej. W badanym czteroleciu nie wystąpiły warunki sprzyjające ocenie przezimowania odmian rzepaku ozimego. Obsada roślin po zimie (OBPP mierzona po zregenerowaniu roślin w szt/m 2 ). Wykazywała niewielka zmienność jakośrednia ze wszystkich doświadczeń w latach od 48 w 2010 do w Nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy odmianami populacyjnymi a mieszańcowymi. Biorąc jednak pod uwagę mniejszy wysiew nasion odmian mieszańcowych wypadły one korzystniej niż odmiany populacyjne. W poszczególnych latach występowały jednak znaczne różnice pomiędzy doświadczeniami (np. w 2010 roku od 35 szt/m 2 w Pawłowicach do 62 szt/m 2 w Tarnowie) Dojrzałość techniczna nasion do zbioru (DADN dni od 1.01), nie odnotowano różnic pomiędzy średnimi dla wszystkich doświadczeń pomiędzy odmianami populacyjnymi a mieszańcowymi. Termin dojrzałości technicznej nasion wahał się od 180 w latach 2008 i 2011 do dni w latach 2009 i 2010.

19 Bibliografia - M. Nowiński - Dzieje upraw i roślin uprawnych. PWRiL Z. Jasińska, A. Kotecki Szczegółowa Uprawa Roślin. T 1. Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu Nawożenie. Wydanie II zbiorowe pod redakcją prof. dr hab. R. Czuby. PWRIL R. Czuba Nawożenie mineralne roślin uprawnych Police T. Lityński, H. Jurkowska. Żyzność gleby i odżywianie się roślin. PWN Ochrona roślin. Wydanie IV. Pod redakcją prof. dr J. Kochmana i prof. dr. W. Węgorka. PWRIL Z. Borecki. Nauka o chorobach roślin. PWRIL J. Prończuk. Podstawy ekologii rolniczej. PWN H. C. Buckman, N. C. Brady. Gleba i jej własności. PWRIL Ogólna uprawa roli i roślin. PWN Podniesienie żyzności gleb lekkich. Zeszty problemowe postępów nauk rolniczych. Zeszyt 21. Polska Akademia Nauk Wydział Nauk Rolniczych i Leśnych. PWRIL W. Grzebisz i inni. Zbilansowane nawożenie rzepaku. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu. Poznań Rośliny Oleiste. IHAR. Tom XXI. Poznań Z. Kotowicz. J. Kotowicz. Wyniki Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych na Dolnym Śląsku. Rzepak ozimy. 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, SDOO Tomaszów Bolesławiecki. - L. Kotowicz, W. Nowak, Z. Gil. Wybrane parametry jakości ziarna pszenic, żyta ozimego i rzepaku ozimego w warunkach Dolnego Śląska. Wyniki badań z lat 2006 i 2007 na tle wielolecia SDOO Tomaszów Bolesławiecki L.Kotowicz, Z. Gil, M. Ćwiertniewska, W. Malarz, D. Zalewski Wybrane parametry jakości ziarna pszenic, żyta ozimego i rzepaku ozimego w warunkach Dolnego Śląska. Wyniki badań z lat 2008,2009,2010 i 2011 na tle wielolecia SDOO Tomaszów Bolesławiecki Metodyka badania wartości gospodarczej odmian (WGO) roślin uprawnych. Rośliny rolnicze. Rzepak. Wydanie I. COBORU Słupia Wielka, Lista Opisowa Odmian Rośliny Rolnicze część 2. COBORU Słupia Wielka Mały Rocznik Statystyczny GUS 2010.