POTRZEBY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH I ICH REALIZACJA PRZEZ OŚRODKI WSPARCIA DZIENNEGO

Transkrypt

1 POTRZEBY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH I ICH REALIZACJA PRZEZ OŚRODKI WSPARCIA DZIENNEGO Raport z badań przeprowadzonych przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Opolu Wprowadzenie Niniejsza analiza stanowi prezentację wyników badania pn. Potrzeby osób niepełnosprawnych i ich realizacja przez ośrodki wsparcia dziennego, przeprowadzonego przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Opolu w II kwartale 2009 roku w warsztatach terapii zajęciowej, środowiskowych domach samopomocy i zakładach aktywności zawodowej, funkcjonujących w województwie opolskim. Wymienione wyżej ośrodki wsparcia dla osób niepełnosprawnych obejmują swoją opieką osoby, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem o lekkim, umiarkowanym bądź znacznym stopniu niepełnosprawności, jednakże w zależności od rodzaju placówki aktywność społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych wspomagana jest w różny sposób. Głównym celem działalności warsztatów terapii zajęciowej jest stworzenie osobom niepełnosprawnym, niezdolnym do podjęcia pracy, możliwości rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia. Realizacja tego celu odbywa się przy zastosowaniu technik terapii zajęciowej, zmierzających do rozwijania przez niepełnosprawnych: umiejętności wykonywania czynności życia codziennego oraz zaradności osobistej, psychofizycznych sprawności oraz podstawowych i specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających uczestnictwo w szkoleniu zawodowym bądź podjęcie pracy 1. Środowiskowe domy samopomocy tworzone dla osób z zaburzeniami psychicznymi, zapewniają osobom niepełnosprawnym przede wszystkim psychiatryczną opiekę zdrowotną oraz rehabilitację społeczną. Psychiatryczna opieka zdrowotna obejmuje głównie konsultacje i okresowe oceny stanu psychicznego oraz psychoterapię i terapię farmakologiczną. Natomiast rehabilitacja społeczna obejmuje 1 Art. 10a ust. 1,2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U z późn. zm.)

2 podtrzymanie i rozwijanie u osób z zaburzeniami psychicznymi umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia; terapię zajęciową; podejmowanie działań w celu przygotowania osób z zaburzeniami psychicznymi do podjęcia pracy; pomoc w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia 2. Zakłady aktywności zawodowej, są miejscem pracy, gdzie zgodnie z ustawą o rehabilitacji 3, co najmniej 70% ogółu zatrudnionych w zakładzie stanowią osoby niepełnosprawne zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną. Organem założycielskim może być gmina, powiat lub fundacja, stowarzyszenie bądź inna organizacja społeczna, której statutowym zdaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych. Badaniami objęto 28 ośrodków działających na terenie Opolszczyzny w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych: warsztaty terapii zajęciowej (15), środowiskowe domy samopomocy (11) oraz zakłady aktywności zawodowej (2). Do badań przystąpiło 26 ośrodków (93 % badanych): 15 wtz, 9 śds oraz 2 zaz-y. Zasadniczym celem badań było zdiagnozowanie poziomu realizacji przez ww. ośrodki potrzeb osób niepełnosprawnych, związanych z : - barierami architektonicznymi, komunikacyjnymi, sprzętem rehabilitacyjnym - prowadzoną opieką, terapią, rehabilitacja i edukacją - prowadzoną działalnością kulturalno-rekreacyjną - zaspokajaniem potrzeb socjalno-finansowych - zaspokajaniem potrzeb dotyczących pracy - podejmowaniem działań integracyjnych ze społecznością lokalną. Badanie przeprowadzono techniką ankiety, opracowaną i przeznaczoną dla wszystkich ośrodków (wtz, śds, zaz). Równolegle do ww. ankiety, opracowano także osobną ankietę przeznaczoną dla organizacji pozarządowych działających na rzecz osób niepełnosprawnych, w celu pozyskania opinii tych organizacji odnośnie współpracy z ośrodkami wsparcia i wspólnie podejmowanych działań zmierzających do integracji osób niepełnosprawnych ze środowiskiem lokalnym, zaspokajania potrzeb osób niepełnosprawnych oraz wskazania różnorodnych działań dotyczących integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem, które badane ośrodki mogłyby podejmować. 2 Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 grudnia 1995r. w sprawie psychiatrycznych świadczeń zdrowotnych w domach pomocy społecznej i środowiskowych domach samopomocy (Dz.U ) 3 Art. 29 ust. 1 ustawy 2

3 I. Charakterystyka badanych ośrodków wsparcia na podstawie danych 1. Źródła finansowania ośrodków Działalność badanych instytucji finansowana jest z wielu źródeł. Jednakże najwięcej środków finansowych przekazuje PFRON (61% wszystkich źródeł) i dotyczy to głównie warsztatów terapii zajęciowej i zakładów aktywności zawodowej. Finansowanie i działalność tych ośrodków reguluje ustawa z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 4. Oprócz środków z PFRON warsztaty terapii zajęciowej finansowane są przez samorząd powiatowy, a zakłady aktywności zawodowej przez samorząd województwa. Natomiast środowiskowe domy samopomocy funkcjonują na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej 5, gdzie w art. 18 określono, iż prowadzenie i rozwój infrastruktury środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi należy do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę. Pozostałe źródła finansowania badanych ośrodków (4 %) pochodzą m.in. ze sprzedaży wyrobów, z dobrowolnych wpłat, od prywatnych sponsorów. Wykres 1. przedstawia procentowy podział źródeł finansowania badanych ośrodków w latach Wykres 1. Źródła finansowania ośrodków wsparcia w latach samorządy / administracja rządowa 35% inne źródła 4% PFRON 61% Z uwagi na różne źródła finansowania badanych ośrodków oraz charakter ich działalności, poniżej wyszczególniono źródła finansowania z podziałem na warsztaty terapii zajęciowej, środowiskowe domy samopomocy i zakłady aktywności zawodowej. 4 Dz.U. z 2008r., Nr 14, poz. 92 z późn. zm. 5 Dz.U. z 2008r., Nr 115, poz. 728 z późn. zm 3

4 Podstawowym źródłem finansowania warsztatów terapii zajęciowej jest PFRON oraz samorząd powiatowy. Tabela nr 1 prezentuje procentowy rozkład wszystkich źródeł finansowania warsztatów w latach Tabela 1. Procentowy rozkład wszystkich źródeł finansowania warsztatów terapii zajęciowej w latach PFRON Samorząd Samorząd Sprzedaż Dobrowolne Prywatni Inne źródła powiatowy gminny wyrobów wpłaty sponsorzy 91,2 % 4,6 % 1,5 % 0,7 % 0,6 % 0,2 % 1,2 % Inne źródła finansowania wtz dotyczyły m.in. środków własnych organu prowadzącego (stowarzyszenia, organizacje pozarządowe), otrzymanych odsetek bankowych. Środowiskowe domy samopomocy finansowane są przede wszystkim poprzez gminę, z budżetu Wojewody. Tabela nr 2 prezentuje procentowy rozkład wszystkich źródeł finansowania śds w latach Tabela 2. Procentowy rozkład wszystkich źródeł finansowania środowiskowych domów samopomocy w latach Samorząd gminny / PFRON Prywatni sponsorzy Dobrowolne wpłaty Inne źródła administracja rządowa 98.2 % 0,4 % 0,3 % 0,1 % 0,9 % Koszty utworzenia i działania zakładów aktywności zawodowej są finansowane ze środków PFRON, samorządu terytorialnego (województwa) lub z innych źródeł. Tabela nr 3 przedstawia procentowy rozkład wszystkich źródeł finansowania zakładów w naszym regionie w latach Tabela 3. Procentowy rozkład wszystkich źródeł finansowania zakładów aktywności zawodowej w latach PFRON Samorząd województwa Sprzedaż wyrobów Inne źródła 82,3 % 4,1 % 8,7 % 4,8 % Inne źródła finansowania zakładów aktywności zawodowej dotyczyły przede wszystkim środków własnych Organizatora zaz (organizacji pozarządowej). 2. Osoby niepełnosprawne w ośrodkach wsparcia dane liczbowe 4

5 W województwie opolskim funkcjonuje 15 warsztatów terapii zajęciowej, 11 środowiskowych domów samopomocy oraz 2 zakłady aktywności zawodowej. Jedynym powiatem, w którym nie funkcjonuje wtz jest powiat prudnicki, natomiast w powiecie brzeskim i opolskim ziemskim nie działa ani jeden środowiskowy dom samopomocy. Tabela 4. Ośrodki wsparcia dla osób niepełnosprawnych w powiatach Lp. Powiat wtz śds zaz 1 brzeski głubczycki kędzierzyńsko kozielski kluczborski krapkowicki namysłowski nyski oleski opolski ziemski m. Opole prudnicki strzelecki Razem Czerwiec 2009r. Zgodnie z zebranymi danymi, we wszystkich zbadanych ośrodkach przebywa 981 osób niepełnosprawnych, gdzie 56 % tej liczby stanowią mężczyźni, natomiast kobiety 44 %. Wyszczególniając ośrodki wsparcia w zależności od rodzaju placówki, liczba osób niepełnosprawnych przestawia się następująco: - w warsztatach terapii zajęciowej, gdzie ogólna liczba uczestników wtz wynosi 428 niepełnosprawnych, mężczyźni stanowią ok. 60 % ogółu uczestników; - w środowiskowych domach samopomocy znajduje się 453 podopiecznych, wśród których 48 % to kobiety i 52 % - mężczyźni; - zakłady aktywności zawodowej zatrudniają 100 osób niepełnosprawnych (44 % kobiet i 56 % mężczyzn). Na Wykresie 2. przedstawiono liczbę niepełnosprawnych, objętych wsparciem w postaci rehabilitacji zawodowej lub społecznej w warsztatach terapii zajęciowej, środowiskowych domach samopomocy i zakładach aktywności zawodowej. Wykres 2. Liczba osób niepełnosprawnych w ośrodkach wsparcia 5

6 wtz śds zaz kobiety wg stanu na dzień opracowania ankiet tj. czerwiec 2009r. mężczyźni Z analizy danych wynika, iż na jeden funkcjonujący ośrodek wsparcia przypada średnio ok. 37,7 osób niepełnosprawnych, podopiecznych badanych ośrodków. Jednakże wyszczególniając wtz, śds i zaz, proporcje te wyglądają następująco: Tabela 5. Liczba osób niepełnosprawnych w poszczególnych rodzajach ośrodków wsparcia Rodzaj ośrodka Liczba zbadanych ośrodków Liczba osób niepełnosprawnych Średnia liczba osób niepełnosprawnych na 1 ośrodek wtz ,5 śds ,3 zaz Razem ,7 Wyniki badań wskazują, iż największa liczba osób niepełnosprawnych znajduje wsparcie w ośrodkach funkcjonujących w powiatach: - opolskim(+ m. Opole), gdzie na 4 zbadane ośrodki przypada 140 podopiecznych - kędzierzyńsko kozielskim, gdzie na 2 ośrodki przypada 127 niepełnosprawnych - głubczyckim, gdzie na 3 ośrodki przypada 123 osób niepełnosprawnych - nyskim, gdzie na 3 ośrodki przypada 121 osób. Liczbę osób niepełnosprawnych w ośrodkach wsparcia na terenie powiatów województwa opolskiego przedstawia poniższa mapa oraz Tabela 6. Liczba osób niepełnosprawnych w ośrodkach wsparcia według powiatów 6

7 namysłowski kluczborski oleski nyski brzeski prudnicki opolski (+m. Opole) 30 Opole krapkowicki głubczycki strzelecki kędzierzyńsko-kozielski Legenda: Liczba ON wg Narodowego Spisu Powszechnego z 2002r. Liczba ON zarejestrowanych w PUP i korzystających z pomocy PCPR (2008r.) Liczba ON w zbadanych ośrodkach wsparcia Tabela 6. Liczba osób niepełnosprawnych w ośrodkach wsparcia z podziałem na powiaty Lp. Powiat Liczba ON wg Narodowego Spisu Powszechnego z 2002r. Liczba bezrobotnych ON zarejestrowanych w pup (wg stanu na r.) Liczba ON objętych rehabilitacją zawodową i społeczną ze środków PFRON w 2008r. 1 brzeski głubczycki k -kozielski Liczba ośrodków wsparcia w powiecie Liczba ON w zbadanych ośrodkach wsparcia Liczba ON oczekujący ch na miejsce w zbadanych ośrodkach

8 kluczborski krapkowicki namysłowski nyski oleski opolski ziem m. Opole prudnicki strzelecki Razem Funkcjonujące w naszym regionie ośrodki wsparcia (wtz, śds i zaz) nie zaspokajają potrzeby osób niepełnosprawnych zamieszkujących dany powiat w zakresie możliwości uczestnictwa w badanych jednostkach. Aż 113 osób niepełnosprawnych czeka w kolejce na wolne miejsce w ww. placówkach. Jak pokazuje Tabela 6. najwięcej oczekujących znajduje się w powiatach: brzeskim (36 osób) oraz opolskim grodzkim (22 osoby). Jeżeli chodzi o rodzaj placówki, to aż 88 osób niepełnosprawnych czeka na miejsce w warsztatach terapii zajęciowej. Wykres 3. Liczba oczekujących osób niepełnosprawnych na miejsce w ośrodku wsparcia zaz 19 śds 6 wtz Wyniki badań wskazują, iż zdecydowana większość osób niepełnosprawnych, znajdujących wsparcie w badanych jednostkach posiada wykształcenie podstawowe i niższe (64,1 %) oraz zawodowe (24,9%). Wyższe wykształcenie posiada jedynie 1,3 % podopiecznych wtz, śds i zaz. Wykres 4. Liczba osób niepełnosprawnych w wtz, śds i zaz - wg wykształcenia 8

9 średnie 9,6% wyższe 1,3% zawodowe 24,9% podstawowe i niżej 64,1% W warsztatach terapii zajęciowej, środowiskowych domach samopomocy i zakładach aktywności zawodowej dominują uczestnicy w wieku od 21 do 30 lat, co stanowi 38 % ogółu osób niepełnosprawnych w badanych ośrodkach. Drugą grupę wiekową pod względem liczebności stanowią osoby w wieku lat (25%). Osoby niepełnosprawne do 16 roku życia przebywają wyłącznie w środowiskowych domach samopomocy (10 % ogółu osób niepełnosprawnych w badanych ośrodkach). Wykres 5. Struktura wiekowa osób niepełnosprawnych w wtz, śds i zaz zaz śds wtz 0% 20% 40% 60% 80% 100% do 16 lat lat lat lat lat 51 i więcej lat W badanych ośrodkach dominują osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności (53 % osób), osoby ze stopniem umiarkowanym stanowią 42 % ogółu osób niepełnosprawnych w badanych ośrodkach, natomiast ze stopniem lekkim 5 % i dotyczy to wyłącznie podopiecznych środowiskowych domów samopomocy. Wykres 6. Osoby niepełnosprawne w wtz, śds i zaz według stopnia niepełnosprawności 9

10 zaz śds wtz % 20% 40% 60% 80% 100% znaczny umiarkowany lekki Zgodnie z zebranymi danymi, w wtz, śds i zaz przeważają osoby z upośledzeniem umysłowym (33 %), choroba psychiczną (13,8 %), zaburzeniami neurologicznymi (12 %) oraz z dysfunkcją narządu ruchu (11,1 %). Tabela 7 prezentuje wszystkie rodzaje niepełnosprawności, które dotyczą osób niepełnosprawnych przebywających w badanych placówkach. Tabela 7. Rodzaje niepełnosprawności osób przebywających w badanych ośrodkach Lp. Rodzaj niepełnosprawności % osób przebywających w badanych ośrodkach 1 z dysfunkcją narządu ruchu 11,1% 2 z dysfunkcją narządu słuchu 1,7% 3 z dysfunkcją narządu wzroku 3,0% 4 z zaburzeniami mowy 8,8% 5 z upośledzeniem umysłowym 33,3% 6 z chorobą psychiczną 13,8% 7 z padaczką 3,9% 8 ze schorzeniami układu krążenia 1,7% 9 ze schorzeniami układu oddechowego 0,8% 10 z zaburzeniami neurologicznymi 12,0% 11 z autyzmem 1,2% 12 z mózgowym porażeniem dziecięcym 6,9% 13 inne rodzaje 1,9% 100% Inne rodzaje niepełnosprawności (poz. 13. w Tabeli 7) dotyczyły m.in. takich schorzeń jak: zespołu Downa, chorób genetycznych, SM, zaniku mięśni, chorób metabolicznych, laryngektomii, schorzeń powypadkowych. 10

11 Podopieczni badanych ośrodków najczęściej pochodzą z tej samej miejscowości, w której znajdują się badane ośrodki (38 %) oraz z terenu gminy (35 %). Z innej gminy pochodzi 22 % niepełnosprawnych, z innego powiatu 3% oraz 0,1 % (1 osoba) z innego województwa. Jedno z pytań ankiety dotyczyło czasu pobytu osób niepełnosprawnych w badanych ośrodkach. Założenia ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w przypadku wtz i zaz, dotyczą kontynuowania rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych i podjęcia przez nich zatrudnienia w warunkach pracy chronionej bądź na otwartym rynku pracy. Funkcjonujące w tego rodzaju jednostkach Rady Programowe dokonują okresowych kompleksowych ocen realizacji indywidualnych programów rehabilitacji osób niepełnosprawnych (w wtz nie rzadziej niż co 3 lata, w zaz nie rzadziej niż raz w roku). W zależności od efektów rehabilitacji w danym ośrodku, osoby niepełnosprawne: - są kierowane do pracy na chronionym bądź otwartym rynku pracy, - w przypadku braku postępów w rehabilitacji i złych rokowań co do możliwości osiągnięcia postępów uzasadniających podjecie zatrudnienia i kontynuowania rehabilitacji zawodowej kierowane są do ośrodków wsparcia (w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej) tj. do środowiskowych domów samopomocy bądź do dziennych domów pomocy społecznej, - pozostają w ośrodku, jeżeli: rokowania co do przyszłych postępów w rehabilitacji są pozytywne, brakuje możliwości podjęcia zatrudnienia, brakuje miejsc w ośrodkach wsparcia. Wśród podopiecznych badanych ośrodków dominują osoby przebywające w placówkach od 2 do 4 lat (23,2 %) oraz od 4 do 6 lat (22,8 %). Natomiast powyżej 8 lat przebywa aż 16,7 % osób niepełnosprawnych (w warsztatach terapii zajęciowej oraz środowiskowych domach samopomocy). W grupie tej przeważają głównie podopieczni środowiskowych domów samopomocy (osoby z zaburzeniami psychicznymi), którzy nie rokują podjęcia zatrudnienia, natomiast wymagają częściowej opieki i pomocy w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych. W badanych warsztatach terapii zajęciowej ponad 8 lat przebywają 42 osoby niepełnosprawne, co wiązać się może z brakiem miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych bądź brakiem miejsc w innych placówkach wsparcia (Wykres 3.). Graficzne zestawienie dotyczące lat pobytu osób niepełnosprawnych w poszczególnych rodzajach badanych ośrodków pokazuje Wykres 7. 11

12 Wykres 7. Osoby niepełnosprawne według pobytu w ośrodkach wsparcia powyżej 8 lat 6-8 lat 4-6 lat 2-4 lat 1-2 lata do 1 roku wtz śds zaz Przyczyny i motywy opuszczania badanych ośrodków wsparcia przez osoby niepełnosprawne przedstawia poniższy Wykres 8. : Wykres 8. Przyczyny i motywy opuszczania badanych ośrodków wsparcia przez osoby niepełnosprawne z innych przyczyn ze w zględów rodzinnych z pow odu braku postępów w rehabilitacji z pow odu popraw y stanu zdrow ia z pow odu długotrw ałego pobytu w szpitalu w ygaśnięcie orzeczenia zmiana miejsca zamieszkania z pow odu zgonu z przyczyn dyscyplinarnych przejście do innego w tz, śds, zaz przejście do dps z w oli opiekuna praw nego z pow odu podjęcia nauki z pow odu podjęcia pracy z pow odu pogorszenia się stanu zdrow ia z w łasnej w oli Inne przyczyny opuszczania ośrodków przez osoby niepełnosprawne dotyczyły urodzenia dziecka oraz wygaśnięcia decyzji kierującej do placówki. 12

13 Ostatnim pytaniem ankiety, w części dotyczącej struktury ośrodka, było pytanie o liczebność kadry zatrudnionej w badanych jednostkach. Zgodnie z zebranymi danymi, w badanych ośrodkach pracuje łącznie 339 osób. Bezpośrednio z osobami niepełnosprawnymi pracują głównie terapeuci zajęciowi, rehabilitanci, instruktorzy zawodu, psycholodzy, pedagodzy, pracownicy socjalni Wykres 9. Wykres 9. Kadra zatrudniona w badanych ośrodkach inne etaty pracownik socjalny administracja pielegniarka lekarz pedagog psycholog instruktor zawodu instruktor terapii zajęciowej rehabilitant kierownik Kadra administracyjna obejmowała etaty z zakresu księgowości i kadr. Inne etaty natomiast (Wykres 9.) dotyczyły zatrudnienia w badanych ośrodkach m.in. sprzątaczek, opiekunów, terapeutów, kierowców, masażystów, kucharek, logopedów, specjalistów ds. opiekuńczowychowawczych, pracowników gospodarczych, konserwatora, specjalisty ds. marketingu. II. Potrzeby osób niepełnosprawnych i ich realizacja przez ośrodki wsparcia dziennego - prezentacja wyników badań Ankiety wysłane do warsztatów terapii zajęciowej, środowiskowych domów samopomocy i zakładów aktywności zawodowej zawierały pytania badające zaspokojenie przez ww. ośrodki potrzeb osób niepełnosprawnych w różnorodnym zakresie. Badania dotyczyły: 13

14 - zaspokojenia potrzeb osób niepełnosprawnych związanych z barierami architektonicznymi, komunikacyjnymi, sprzętem rehabilitacyjnym; - zaspokojenie potrzeb osób niepełnosprawnych związanych z prowadzoną opieką, terapią, rehabilitacją i edukacją; - zaspokojenie potrzeb osób niepełnosprawnych związanych z prowadzoną działalnością kulturalno-rekreacyjną; - zaspokajanie potrzeb socjalno finansowych osób niepełnosprawnych; - zaspokojenie potrzeb osób niepełnosprawnych związanych z pracą; - podejmowania działań mających na celu integrację osób niepełnosprawnych ze społecznością lokalną. 1. Zaspokojenie potrzeb osób niepełnosprawnych związanych z barierami architektonicznymi, komunikacyjnymi, sprzętem rehabilitacyjnym Wyniki badań wskazują, iż 65 % badanych ośrodków jest przystosowanych w pełnym zakresie do potrzeb osób niepełnosprawnych, a 35 % częściowo, jak widać na Wykresie 10. Wykres 10. Zaspokojenie potrzeb osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania budynku i pomieszczeń badanych ośrodków częściowo przystosowane 35% nieprzystosowane 0% przystosowane w pełnym zakresie 65% W grupie ośrodków częściowo przystosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych jest 5 warsztatów terapii zajęciowej, 3 środowiskowe domy i 1 zakład aktywności (Tabela 8.). Tabela 8. Przystosowanie budynku i pomieszczeń badanych ośrodków Rodzaj ośrodka Przystosowanie budynku, pomieszczeń ośrodka - liczba ośrodków w pełnym zakresie częściowo nieprzystosowany warsztaty terapii zajęciowej środowiskowe domy samopomocy

15 zakłady aktywności zawodowej Ogółem wszystkie badane ośrodki Ośrodki częściowo przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, w celu pełnego przystosowania budynku lub w pomieszczeń, wskazywały potrzebę wykonania następujących prac : - dojazd do budynku, - montaż poręczy i uchwytów w ciągach komunikacyjnych, - montaż urządzeń do transportu pionowego, - montaż uchwytów ułatwiających korzystanie z urządzeń higieniczno- sanitarnych, - modernizacja łazienek, - likwidacja progów lub zróżnicowania poziomu podłogi, - ułożenie wykładziny antypoślizgowej, - przystosowanie drzwi, - inne prace remontowo budowlane (podjazd do budynku). W tabeli 9. przedstawiono zakres prac potrzebny do przystosowania budynku lub pomieszczeń badanych ośrodków, uwzględniając potrzeby wtz, śds i zaz. Tabela 9. Zakres prac potrzebny do przystosowania budynku lub pomieszczeń badanych ośrodków Lp. Zakres prac potrzebny do przystosowania liczba liczba liczba Ogółem budynku lub pomieszczeń wtz śds zaz ośrodków 1 dojazd do budynku montaż poręczy i uchwytów w ciągach komunikacyjnych montaż urządzeń do transportu pionowego montaż uchwytów ułatwiających korzystanie z urządzeń higieniczno- sanitarnych 5 modernizacja łazienek likwidacja progów lub zróżnicowania poziomu podłogi ułożenie wykładziny antypoślizgowej przystosowanie drzwi oznakowanie wyposażenia pomieszczeń i ciągów komunikacyjnych różnym kolorem 10 inne prace remontowo - budowlane Na pytanie Czy posiadany sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze zaspokajają potrzeby osób niepełnosprawnych? 73 % badanych ośrodków odpowiedziało, że posiadany sprzęt w pełni zaspokaja potrzeby osób niepełnosprawnych, a częściowo zaspokaja w 27 % badanych placówek (Wykres 10.). Brak pełnego 15

16 wyposażenia w sprzęt rehabilitacyjny i środki pomocnicze dotyczył 3 warsztatów terapii zajęciowej, 2 środowiskowych domów samopomocy oraz 2 zakładów aktywności. Badane ośrodki wskazywały na brak posiadania m.in. następujących sprzętów i środków: sprzętu z fizykoterapii; sprzętu rehabilitacyjnego (roweru treningowego stacjonarnego); sprzętu do ćwiczeń ogólnousprawniających (UGUL); sprzętu do hydroterapii. Wykres 11. Zaspokojenie potrzeb osób niepełnosprawnych w zakresie posiadanego przez ośrodki sprzętu rehabilitacyjnego i środków pomocniczych częściowo zaspokajają 27% nie zaspokajają 0% w pełni zaspokajają 73% Na pytanie Czy ośrodek posiada środek transportu dla osób niepełnosprawnych?, 73 % badanych ośrodków udzieliło pozytywnej odpowiedzi, a 27 % nie posiada żadnego środka transportu (2 warsztaty terapii zajęciowej oraz 5 środowiskowych domów samopomocy). Najczęstszym posiadanym środkiem transportu są mikrobusy do przewozu osób niepełnosprawnych, które posiada 65 % badanych jednostek, autobusy i samochody osobowe (15% badanych ośrodków). Na Wykresie 12. przedstawiono rodzaje środków transportu, posiadanych przez badane ośrodki. Wykres 12. Rodzaje posiadanych przez badane ośrodki środków transportu 16

17 samochód dostawczy 2 autobus do przewozu osób niepełnosprawnych 4 mikrobus do przewozu osób niepełnosprawnych 17 samochód osobowy Jak widać na Wykresie 13, aż 33 % badanych ośrodków stwierdziło, iż posiadane środki transportu nie zaspokajają potrzeb osób niepełnosprawnych. Posiadane samochody osobowe nie są przystosowane do przewozu osób niepełnosprawnych. Utrudnieniem, wg badanych ośrodków, jest brak zamontowanego w samochodzie podnośnika dla osób na wózkach inwalidzkich. Ponadto, w przypadku konieczności przewozu większej liczby niepełnosprawnych, samochody osobowe wykonują kilkakrotne kursy, by dowieźć uczestników i podopiecznych do badanych ośrodków (i odwieźć do domów) co powoduje, iż traci się więcej czasu na transport osób niepełnosprawnych. W przypadku braku jakiegokolwiek środka transportu, podopieczni niektórych ośrodków (śds) korzystają z transportu zapewnianego przez gminę. Wykres 13. Zaspokojenie potrzeb osób niepełnosprawnych w zakresie posiadanego przez ośrodki środka transportu nie zaspokajają 33% zaspokajają 67% 2. Zaspokojenie potrzeb osób niepełnosprawnych związanych z prowadzoną opieką, terapią, rehabilitacją i edukacją 17

18 W badanych ośrodkach prowadzone są różnorodne działania zmierzające do osiągnięcia, przy aktywnym uczestnictwie osób niepełnosprawnych, lepszego ich funkcjonowania w społeczności lokalnej. Odbywa się to za pomocą różnych form terapii i rehabilitacji. Rodzaje prowadzonych przez badane ośrodki, w wyszczególnieniu na wtz, śds i zaz, przedstawia Tabela 10. Tabela 10. Prowadzone formy terapii, rehabilitacji i opieki w badanych ośrodkach Lp. Prowadzony rodzaj terapii, rehabilitacji i opieki Liczba wtz Liczba śds Liczba zaz Ogółem ośrodków % ogółu badanych ośrodków 1 rehabilitacja ruchowa, zajęcia sportowe, ćwiczenia % ogólno - usprawniające 2 terapia zajęciowa ,2 3 zajęcia szkolne (edukacja) ,8 4 zajęcia pedagogiczne ,6 5 zajęcia logopedyczne ,2 6 pomoc psychologa ,2 7 muzykoterapia ,8 8 psychoterapia indywidualna ,5 9 psychoterapia grupowa ,6 10 arteterapia (terapia poprzez sztukę) ,9 11 biblioterapia ,3 12 hipoterapia ,7 13 hydroterapia ,5 14 psychodrama, pantomima ,4 15 trening umiejętności społecznych 16 specjalistyczne usługi opiekuńcze trening umiejętności ,5 interpersonalnych w komunikowaniu się oraz współpracy w grupie trening samodzielnego wykonywania ,6 czynności trening w zakresie edukacji seksualnej ,6 trening zachowań rynkowych ,2 trening opanowania umiejętności do podjęcia zatrudnienia kształtowanie umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania, motywowanie do aktywności, leczenia i rehabilitacji, prowadzenie treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności społecznych oraz wspieranie, także w formie asystowania w codziennych czynnościach życiowych , ,8 18

19 współpraca z rodziną, pomoc w ,6 radzeniu sobie w sytuacjach kryzysowych, interwencje i pomoc w życiu w rodzinie pomoc w załatwianiu spraw ,6 urzędowych Wspieranie i pomoc w uzyskaniu ,4 zatrudnienia pomoc w gospodarowaniu pieniędzmi, ,2 zwiększanie umiejętności gospodarowania własnym budżetem oraz usamodzielnianie finansowe pomoc w dostępie do świadczeń ,5 zdrowotnych, pomoc pielęgnacyjna rehabilitacja fizyczna i usprawnianie ,5 zaburzonych funkcji organizmu pomoc mieszkaniowa (w uzyskaniu ,8 mieszkania, negocjowaniu i wnoszeniu opłat, w organizacji drobnych remontów, adaptacji, napraw, likwidacji barier architektonicznych) zapewnienie dzieciom i młodzieży z ,2 zaburzeniami psychicznymi dostępu do zajęć rehabilitacyjnych i rewalidacyjno - wychowawczych 17 specjalistyczna opieka lekarska ,9 18 inne formy rehabilitacji, terapii, opieki ,1 Najczęstsza formą prowadzonych zajęć jest rehabilitacja ruchowa, terapia zajęciowa oraz pomoc psychologiczna. Te formy pomocy realizuje ponad 96 % badanych ośrodków. Na Wykresie 9. przedstawiającym kadrę zatrudnioną w tych ośrodkach widać, iż prowadzenie tych form terapii i rehabilitacji realizuje najliczniejsza grupa pracująca bezpośrednio z osobami niepełnosprawnymi terapeuci zajęciowi (ok. 36 % ogółem zatrudnionych), rehabilitanci (10% ogółem zatrudnionych) oraz psycholodzy (5,3 %). Poza formami terapii i rehabilitacji wymienionymi w Tabeli 10., 23,1 % badanych ośrodków prowadzi jeszcze wiele innych form terapii. Są to m.in.: - socjoterapia, lecząca zaburzenia psychiczne w przypadku np. nieumiejętności współdziałania osoby niepełnosprawnej z rodziną lub otoczeniem; - rehabilitacja medyczna; - prowadzenie sekcji sportowych dla osób niepełnosprawnych; - prowadzenie tzw. turnusów przetrwania, gdzie osoby niepełnosprawne uczą się planowania wydatków, gotowania, higieny, planowania swego czasu wolnego; - filmoterapia; - aromoterapia (inhalacje olejkami eterycznymi, masaże, kąpiele); - estetoterapia, wykorzystująca kontakt z przyrodą i otoczeniem; 19

20 - sylwoterapia (drzewoterapia), pobudzająca organizm do samoleczenia poprzez przebywanie w obecności drzew i krzewów. Na pytanie Czy prowadzone formy terapii, rehabilitacji, edukacji i opieki zaspokajają potrzeby osób niepełnosprawnych? 69 % badanych ośrodków stwierdziło, że w pełni zaspokajają, natomiast 31 % badanych ośrodków - że częściowo zaspokajają (Wykres 14.). Wykres 14. Zaspokojenie potrzeb osób niepełnosprawnych w zakresie prowadzonych przez ośrodki form terapii, rehabilitacji, edukacji i opieki częściowo zaspokajają 31% nie zaspokajają 0% w pełni zaspokajają 69% Badane warsztaty terapii zajęciowej, środowiskowe domy i zakłady aktywności zawodowej zgłaszały wiele problemów, które uniemożliwiały pełne zaspokojenie potrzeb osób niepełnosprawnych w omawianym zakresie. Dotyczyły one m.in. niewystarczających środków finansowych na rozszerzenie działalności ośrodka o nowe formy terapii i rehabilitacji (brak pracowni komputerowej, brak mieszkań chronionych dla osób niepełnosprawnych, których rodzice zmarli, są chorzy lub niepełnosprawni); braku współpracy ze strony rodziców osób niepełnosprawnych w zakresie niezbędnych konsultacji specjalistycznych, kontynuacji zajęć w domu, pracy nad zniwelowaniem nieprawidłowych nawyków i umiejętności; niewystarczającej kadry (brak logopedy, pielęgniarki, pedagoga, pracownika socjalnego); braku możliwości kontynuacji dalszej rehabilitacji zawodowej w innym ośrodku (zaz) oraz braku możliwości zatrudnienia na otwartym rynku pracy. 3. Zaspokojenie potrzeb osób niepełnosprawnych związanych z prowadzoną przez ośrodki działalnością kulturalno-rekreacyjną Uzupełnieniem rehabilitacji społecznej w badanych ośrodkach są prowadzone zajęcia rekreacyjno kulturalne. Wśród nich najczęstszymi są: wycieczki krajoznawcze, wycieczki 20