Opracował Krzychu Skorupski Terenoznawstwo. Znaki patrolowe

Transkrypt

1 Opracował Krzychu Skorupski Terenoznawstwo Znaki patrolowe Pozwalają powiadomić naszych następców o drodze, którą podążamy. Dzięki nim możemy się dowiedzieć co powinniśmy robić, a co unikać. idź w tym kierunku idź szybko biegnij wracaj szybko wracaj biegiem rozdzieliliśmy się poszukaj innej drogi na pomoc! idź ostrożnie idź bardzo ostrożnie spotkajmy się tu za 1h NIE IDŹ TĘDY List za 7 kroków wtk. woda niezdatna do picia woda zdatna do picia poszliśmy do bazy czekamy w najb. domu południe północ wschód zachód czekaj tu obóz wtk. zastęp drużyna ognisko obozowe tak nie zatrzymaj się deszcz burze dzień noc czekaj 5 min czekaj 10 min czekaj 14 min czekaj 20 min szukać świeża woda woda podziemna woda woda do przejścia wtk. terenu bród, mielizna pokój wojna stok lub spadek bardzo ostry stok terenu spadek bardzo ostry góra, wzgórze dolina, wąwóz idź do góry idź na dół

2 Wyznaczanie stron świata Kompas jest zdecydowanie prostszym urządzeniem niż busola, chociaż obie w swej budowie są oparte na igle magnetycznej. Busola posiada lusterko, muszkę i szczerbinkę (czyli przyrządy celownicze), tarczę obrotową z podziałkę co najmniej co 5 stopni, linijkę centymetrową, fosforyzujące oznaczenia. Kompasy, szczególnie te starsze posiadają mechaniczna blokadę igły magnetycznej, ale jest to rzecz raczej nie potrzebna, dlatego z tego zrezygnowano. Busola i kompas mogą być w środku wypełnione powietrzem lub cieczą. Te z cieczą są pewniejsze latem, a te z powietrzem zimą. Przed zakupem należy sprawdzić poprawność wskazań busoli. Najlepiej umieszczając obok niej na chwilę magnes i sprawdzając czy po oddaleniu magnesu wskazania będą identyczne jak poprzednio Zorientowanie stron świata. W celu zorientowania stron świata układamy kompas/busolę w położeniu poziomym, zwalniamy igłę magnetyczną i tak długo się z nim obracamy, aż północny biegun igły magnetycznej (na ogół czerwony) wskaże punkt N. Jeśli wskazania igły kompasu/busoli wskazują ten kierunek to północ mamy przed sobą, a ramiona róży wiatrów wskażą inne strony świata. Wyznaczanie północy za pomocą zegarka Należy położyć zegarek poziomo, a następnie, obracając nim, ustawić małą, godzinową wskazówkę w kierunku słońca. Dokładność ustawienia można sprawdzić umieszczając w środku tarczy zegarka patyczek. Cień powinien być przedłużeniem małej wskazówki. Kąt powstały między tą wskazówką a cyframi oznaczającymi godzinę 12 na tarczy zegarka należy podzielić na dwie części. Linia podziałki wskaże położenie słońca o godzinie 12, czyli kierunek południowy. Przedłużenie tej linii przez środek tarczy wskaże kierunek południowy. Gwiazda Polarna znajduje się niemal dokładnie na północy. Nie zmienia swego położenia zarówno przy ruchu obrotowym, jak i postępowym Ziemi. Kierunek na Gwiazdę Polarną o każdej porze wyznacza kierunek północny. Jest ona najjaśniejszą gwiazdą gwiazdozbioru Małego Wozu. Odnajduje się ją przez 5-krotne przedłużenie odległości między gwiazdami i b gwiazdozbioru Wielkiego Wozu. a

3 Słoje w pieńkach od strony północnej gęstsze Na samotnie rosnących drzewach gałęzie od strony południowej są dłuższe i grubsze Mrowiska są strome od strony północy Północno strona kamieni (głazów, drzew samotnie stojących) porośnięta jest mchem Na podstawie obserwacji słońca możemy stwierdzić, gdzie jest wschód/zachód, a tym samym północ i południe.

4 Wyznaczanie szerokości rzeki 1) Wyszukujemy dwa kije, jeden długi, przypuśćmy na 1 metr, drugi o połowę krótszy, a więc 0,5 metra. Wyszukujemy na przeciwległym brzegu rzeki kamień lub drzewo i oznaczamy go umownie literą A. Krótszy kij wbijamy na brzegu rzeki. Oznaczamy go literami BD. Metrowy kij (oznaczony CE) cofamy w linii prostej od punktu wbicia krótszego kija w kierunku przeciwnym do rzeki tak długo, aż jego koniec utworzy prostą linię wzrokową z wierzchołkiem krótszego kija i punktem na drugim brzegu rzeki (prosta CBA). Szerokość rzeki będzie równa odległości pomiędzy obydwoma kijami (prosta AD = DE). (podobnie możemy wyznaczyć wysokość drzewa, jednak punktem obserwacji będzie A, pachołkiem BD, natomiast drzewem CE, wyliczamy z proporcji) 2) Nie zawsze jednak mamy do dyspozycji dwóch kijków. Z braku ich mierzymy szerokość rzeki w następujący sposób: na przeciwległym brzegu wyszukujemy charakterystyczny punkt i oznaczamy go A. Na naszym brzegu w linii prostej zaznaczamy kamieniem punkt B (patrz rysunek 2). Następnie przesuwamy się pod kątem prostym w prawo odliczając pewną ilość kroków np.15 i zaznaczając miejsce literą E i kamieniem. Idziemy jeszcze raz tą samą ilość kroków i ustawiamy punkt C. Teraz cofamy się w linii prostej tak długo, aż wzrok nasz osiągnie przekątną linię biegnącą od naszego miejsca (D) poprzez punkt E do punktu A. Szerokość rzeki będzie wynosiła tyle, ile odcinek CD.

5 Wyznaczanie azymutów Przy pomocy busoli możemy wyznaczyć azymut magnetyczny, czyli kąt zawarty miedzy północą a interesującym nas kierunkiem (kierunkiem marszu), mierzony zgodnie z ruchem wskazówek zegarka z punktu, w którym się w danym momencie znajdujemy. Przydaje się to na przykład w trakcie wędrówki przez las do wybranego punktu, widocznego tylko na początku drogi. Azymut kierunku północnego wynosi 0. Azymut kierunku wschodniego wynosi 90. Azymut kierunku południowego wynosi 180. Azymut kierunku zachodniego wynosi 270. Aby wyznaczyć azymut, wykonujemy następujące czynności: Ujmujemy busolę idealnie poziomo, podnosimy na wysokość oczu i tak ustawiamy lusterko, aby jednocześnie z przyrządami celowniczymi widzieć tarczę i igłę. Następnie poprzez muszkę, i szczerbinkę celujemy w interesujący nas obiekt. Teraz kręcimy tarczą busoli tak, aby północny koniec igły znalazł się naprzeciwko kreski oznaczającej północ. Azymut odczytujemy na podziałce busoli naprzeciwko muszki. WYZNACZANIE KIERUNKU WG AZYMUTU Może się zdarzyć, ze znajdziemy się w sytuacji odwrotnej, tzn. wartość azymutu już znamy, a chcemy dotrzeć do nieznanego nam punktu, wyznaczonego przez ten azymut. Ustawiamy wtedy podaną wartość azymutu naprzeciwko muszki, bierzemy busolę tak jak poprzednio i patrząc przez przyrządy i w lusterko, obracamy się w miejscu, aby igła magnetyczna wskazywała na tarczy północ (nie kręcimy tarczą) teraz patrząc przez muszkę i szczerbinkę znajdujemy jakiś charakterystyczny punkt i wędrujemy w jego kierunku. Czynność wyznaczania kierunku powtarzamy aż dotrzemy do celu wędrówki.

6 Mapa Orientowanie mapy i wyznaczanie azymutu na mapie Zorientować mapę to znaczy ustawić ją tak, aby kierunki na niej były równoległe do kierunków w terenie. Można orientować mapę na podstawie charakterystycznych punktów w terenie (które odnajdziemy także na mapie), ale najlepiej zrobić to za pomocą busoli. Nadaje się do tego busola zamontowana na przezroczystej, cienkiej podstawie. Taka busola nie ma ani lusterka, ani typowych przyrządów celowniczych, za to na jej podstawie znajduje się linijka. Orientując mapą, kładziemy na niej busolę tak, aby linia północ-południe wyznaczona przez igłę magnetyczną była równoległa do wschodniej i zachodniej ramki mapy. Kiedy już mapa jest zorientowana, możemy wyznaczyć azymut z punktu A ( na przykład punktu, w którym się znajdujemy) do punktu B (to punkt, do którego chcemy dojść). Najpierw łączymy te punkty, przykładając do nich brzeg linijki. Pomiary odległości na mapie Zmierzenie na mapie odległości między dwoma punktami w linii prostej nie jest trudne. Można to zrobić zwykłą linijką, pamiętając o późniejszym przeliczeniu tej odległości zgodnie ze skalą danej mapy. Do mierzenia linii łamanej (na przykład długości drogi) służy tzw. krzywomierz. Przyrząd ten składa się z ruchomego kolka, które toczy się po mapie, tarczy zaopatrzonej we wskazówkę i uchwytu. Użytkownik przesuwa końcówkę krzywomierza po trasie wyznaczonej na mapie. W ten sposób, za pomocą kółek zębatych, przenosi przebytą przez krzywomierz odległość na skalę. Strzałka pokazuje nam na tarczy wynik, czyli długość zmierzonej trasy. Zamiast krzywomierza można użyć nitki, którą jak najdokładniej układamy wzdłuż linii oznaczającej na mapie trasę. Późnej rozprostowujemy nitkę i mierzymy jej długość podziałką umieszczoną na mapie. Odczytywanie wysokości z mapy Wysokości zaznaczane są na mapie za pomocą poziomic, czyli linii przebiegających wzdłuż pewnego poziomu terenu. Aby wyobrazić sobie, w jaki sposób poziomice oddają kształt terenu, możemy wykonać następujące ćwiczenie: zwijamy dłoń w pięść. Góry i pagórki wyglądają w terenie jak wystające kostki naszej pięści. Obrysowujemy zamkniętymi liniami różne poziomy ich wysokości. Następnie prostujemy dłoń. Narysowane wcześniej linie wyglądają teraz jak poziomice na mapie. Im dokładniejsza mapa, tym gęstsza sieć poziomic. Z reguły co piąta poziomica jest pogrubiona i opisana. Wysokości na mapie podawane są w metrach nad poziomem morza. Kierunek spadu oznaczamy kreskami rysowanymi w kierunku obniżania się, terenu. Planując trasę wędrówki na szczyt należy, oprócz wysokości mierzonej nad poziomem morza, brać pod uwagę wysokość szczytu od podnóża (czyli tą, z jakiej rozpoczynamy wędrówkę). Jeśli chcesz obliczyć rzeczywisty czas trwania wycieczki, musisz w jakiś sposób oszacować czas, jaki stracisz na pokonywanie stromizn i schodzenie. Problem ten rozwiążesz, stosując regułę Naismitha, która uwzględnia zarówno odległość, jak i topografię. Naismith uważa, że na przejście dowolnych 5 km trzeba przeznaczyć 60 minut, dodając do tej liczby 30 minut za każde 300 m wspinaczki. Podczas schodzenia z łagodnego zbocza należy odjąć 10 min za każde 300 m, ale schodząc ze stromizny trzeba dodać 10 min za każde 300 m. Siatka współrzędnych Na mapie topograficznej znajduje się siatka współrzędnych (linii prostych). Jest to siatka kilometrowa. Każdy wyznaczony w ten sposób kwadrat ma boki długości 1 km lub jego wielokrotności. Pionowe linie wyznaczają północ topograficzną. Siatka ta służy do wyznaczania pozycji dowolnego obiektu na mapie. Określamy ją- podając najpierw współrzędną pionową a później poziomą, (nie ma to nic wspólnego z siatką geograficzną).

7 Ocena odległości Jedną z fundamentalnych rzeczy w terenie otwartym jest ocena odległości. Praktycznie dzięki świadomości jak rozmieszczone są drogi, góry, miasta etc. Pomagają nam w tym różne szczegóły, które jak zwykle składają się na całość, dzięki czemu osiągamy sukces. Warto nauczyć się na pamięć następujących miar osobistych: wzrost, odległość od ziemi do oczu, długość rozłożonych ramion, odległość od ziemi do kolan, od łokcia do nadgarstka, długość wyciągniętego palca wskazującego, odległość między odchylonym kciukiem, a małym palcem (szerokość ręki), szerokość nadgarstka. Niby takie małe rozmiary, a jednak mogą pomóc choćby przy orientowaniu mapy. Ocenianie 'na oko' różnych odległości Czasem podczas oceniania odległości przydaje się znajomość tego, co mniej więcej można dostrzec danej odległości: 50 m - widać oczy i usta 100m - oczy wydają się punktami 200m - odróżnia się dobrze wszystkie części ludzkiego ciała oraz szczegóły ubrania 300m - widać jeszcze trochę twarz 400m - dostrzega się ruchy nóg 500m - odróżnia się przy odpowiednim świetle, kolor ubrania, głowę i kapelusz od reszty ciała 600m - głowa staje się punktem 700m - jest bardzo trudno odróżnić głowę od reszty ciała 800m - głowa już nie odróżnia się od reszty ciała 1000m - można jeszcze dostrzec ruchy ramion i nóg 1200m - odróżnia się dobrze człowieka na koniu, od człowieka stojącego 1500m - odróżnia się jeszcze słup telegraficzny 3000m - odróżnia się pnie pojedynczych, dużych drzew m - można odróżnić tylko wieże kościołów. Odległości wydają się krótsze: na jednolitych przestrzeniach wody, śniegu, łąk, piasku, bez punktów orientacyjnych (jakieś drzewo, dom etc.) gdy słońce mamy z tyłu gdy tło jest jasne gdy powietrze jest czyste i jasne gdy wieje wiatr gdy znajdujemy się w stanie pobudzenia emocjonalnego gdy przedmiot i tło są różnych kolorów gdy patrzymy z dołu w górę gdy przedmiot jest bardzo duży w polu Odległości wydają się dłuższe: w terenie pagórkowatym kiedy rzeczy są tego samego koloru, co tło kiedy przedmiot widoczny jest tylko częściowo kiedy panuje wilgoć spowodowana przez upał na przestrzeniach ciemnych: lasy, bagna kiedy przedmioty widzi się poprzez doliny lub długie drogi w terenie odkrytym lub zaoranym jeśli siedzimy na ziemi jeśli przedmiot znajduje się w cieniu lub słabym świetle jeśli jest lekka mgła jeśli patrzymy pod słońce o zachodzie słońca jeśli patrzymy z góry w dół

8 Prognozowanie pogody Poprzez obserwację przyrody i znaków astronomicznych można z dużą dozą prawdopodobieństwa odgadnąć pogodę następnego dnia. Poniżej znajdują się zwiastuny ładnej pogody (głównie w lecie): - rosa (zarówno wieczorem jak i rano) - mgły wieczorne i nocne rozpływające się rano - wieczorna i w nocy wyższa temperatura w lesie niż na otwartej przestrzeni - pojawiające się latem przed południem kłębiaste pojedyncze chmury, które znikają wczesnym wieczorem - wschodnie wiatry wiejące latem - jasny, biały zachód i biały wschód słońca - jasny wschód księżyca w pełni - wzmagający się po bezwietrznej nocy poranny wiatr zmniejszający się od godzin południowych - spokojna praca pająków i mrówek - wysoki lot jaskółek - pionowe unoszenie się dymu (brak jakiegokolwiek wiatru) - pojawianie się komarów wieczorem w lecie