Dla kogo jest emerytura pomostowa? Kogo uważa się za pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze?

Transkrypt

1 Emerytury pomostowe

2

3 Spis treści Dla kogo jest emerytura pomostowa? Kogo uważa się za pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze? Jaką pracę uważa się za pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze? Jakie są możliwości uzyskania emerytury pomostowej? Jakie warunki trzeba spełnić, żeby otrzymać emeryturę pomostową na ogólnych zasadach? Jak ustala się okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze? Jakich okresów nie uwzględnia się przy ustalaniu stażu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze? Jak jest ustalany okres składkowy i nieskładkowy? Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 r Rozwiązanie stosunku pracy Emerytura pomostowa dla żołnierzy oraz funkcjonariuszy zwolnionych ze służby Kto może otrzymać emeryturę pomostową na szczególnych zasadach? Emerytura pomostowa z tytułu pracy górniczej Emerytura pomostowa dla osób, które zakończyły pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 2009 r Od kiedy powstaje prawo do emerytury pomostowej? Do kiedy przysługuje emerytura pomostowa? Jak obliczana jest emerytura pomostowa? Czy można ponownie przeliczyć wysokość emerytury pomostowej? Jakie dokumenty są potrzebne do przyznania emerytury pomostowej? Jak wypłacana jest emerytura pomostowa? Kto wydaje decyzję i czy można się od niej odwołać? Czy można dorabiać do emerytury pomostowej? Czy można pobierać emeryturę pomostową i inne świadczenia emerytalno-rentowe? Podstawa prawna

4 Dla kogo jest emerytura pomostowa? Od 1 stycznia 2009 r. osoby urodzone po 1948 r., które wykonywały prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, mogą ubiegać się o emeryturę pomostową. Aby ją otrzymać, trzeba m.in. ukończyć odpowiedni wiek i udowodnić potrzebny staż, w tym pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Emerytura pomostowa w odróżnieniu od wcześniejszych emerytur przyznawanych według dotychczasowych przepisów w całości jest obliczana na nowych zasadach, a więc na podstawie odpowiednio zwaloryzowanych składek emerytalnych zgromadzonych na koncie w ZUS i zwaloryzowanego kapitału początkowego. Kogo uważa się za pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze? Pracownikami wykonującymi prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze są osoby zatrudnione w pełnym wymiarze czasu pracy przy pracach w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionych w załączniku nr 1 lub nr 2 do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. Załączniki te będziemy określać w dalszej części tej ulotki jako nowe wykazy prac. Pracownikami wykonującymi prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze są też osoby zatrudnione przed 1 stycznia 2009 r., stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, przy pracach w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu dotychczasowych przepisów, tj. art. 32 lub 33 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (nazywanej dalej ustawą emerytalną) i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, nazywanego dalej rozporządzeniem. Dalej przepisy te będziemy określać jako stare wykazy prac. Pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach to także zawodowi tancerze ubezpieczeni z tytułu działalności artystycznej wykonujący pracę związaną z bardzo dużym wysiłkiem fizycznym. Pracownikami wykonującymi prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze są tylko osoby zatrudnione przy takich pracach w ramach stosunku pracy, a nie np. na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło. 4

5 Nie ma za to znaczenia forma organizacyjno-prawna pracodawcy. Możesz wykonywać prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w przedsiębiorstwie państwowym czy w prywatnej firmie. Jaką pracę uważa się za pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze? Pracami w szczególnych warunkach są prace związane z czynnikami ryzyka, które: t z dużym prawdopodobieństwem mogą spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia (wraz z upływem wieku pracownika), t wykonywane są w szczególnych warunkach środowiska pracy, t determinowane są siłami natury lub procesami technologicznymi, t pomimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej lub medycznej stawiają przed pracownikami wymagania ponad ich możliwości, ograniczane w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Prace w szczególnych warunkach to m.in. prace pod ziemią, na wodzie i pod wodą, w powietrzu, w warunkach gorącego i zimnego mikroklimatu, bardzo ciężkie prace fizyczne, prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego, a także ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym, np. prace rybaków morskich, prace w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pokładowy. Szczegółowy wykaz prac w szczególnych warunkach znajdziesz w załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych. Natomiast prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia tej sprawności. Wykaz tych prac został zamieszczony w załączniku nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych. Jakie są możliwości uzyskania emerytury pomostowej? Po pierwsze, wszyscy pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienione w nowych wykazach 5

6 prac mogą ubiegać się o emeryturę pomostową na ogólnych zasadach (art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych). Po drugie, przepisy przewidują też emeryturę pomostową na szczególnych zasadach (art ustawy o emeryturach pomostowych). Przysługuje ona tylko pracownikom wykonującym prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienione w określonych punktach nowych wykazów prac. Odrębne zasady przechodzenia na emeryturę pomostową dotyczą żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy tzw. służb mundurowych zwolnionych ze służby oraz osób wykonujących prace górnicze (wymienione w art. 50c ust. 1 ustawy emerytalnej). Jakie warunki trzeba spełnić, żeby otrzymać emeryturę pomostową na ogólnych zasadach? Możesz przejść na emeryturę pomostową, jeśli spełniasz wszystkie te warunki: t urodziłaś/urodziłeś się po 31 grudnia 1948 r., t ukończyłaś co najmniej 55 lat / ukończyłeś co najmniej 60 lat, t udowodniłaś/udowodniłeś okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat, t Twój okres składkowy i nieskładkowy wynosi co najmniej 20 lat (dla kobiet) / 25 lat (dla mężczyzn), t przed 1 stycznia 1999 r. wykonywałaś/wykonywałeś pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienioną w starych lub w nowych wykazach prac, t po 31 grudnia 2008 r. wykonywałaś/wykonywałeś pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienioną w nowych wykazach prac, t rozwiązałaś/rozwiązałeś stosunek (stosunki) pracy. Jak ustala się okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze? Aby ustalić, czy przez co najmniej 15 lat byłaś zatrudniona / byłeś zatrudniony w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, ZUS sumuje okresy pracy: 6

7 t t w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienionej w starych wykazach prac (wykonywanej przed 1 stycznia 2009 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy), w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w nowych wykazach prac (wykonywanej w pełnym wymiarze czasu pracy, niezależnie od tego, czy zatrudnienie to miało miejsce przed 1 stycznia 2009 r., czy po 31 grudnia 2008 r.). Przykład 1 Pan Wojciech ubiegający się o emeryturę pomostową pracował w szczególnych warunkach w okresach: t od 1 stycznia 1994 r. do 31 grudnia 2003 r. przy pracy wymienionej t w starych wykazach prac (w wykazie A rozporządzenia), od 1 stycznia 2004 r. do 31 marca 2009 r. przy pracach wymienionych w załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych. ZUS uwzględni obydwa te okresy, gdy będzie ustalać piętnastoletni okres zatrudnienia pana Wojciecha w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Przykład 2 Pan Józef chce wystąpić o przyznanie emerytury pomostowej. Od 1 stycznia 1993 r. do 31 grudnia 1996 r. pracował na kolei (praca zaliczana do okresu pracy w szczególnych warunkach wymieniona w wykazie A rozporządzenia). Od 1 stycznia 1999 r. jest zatrudniony w szczególnych warunkach jako kominiarz, czyli przy pracy wymienionej w dziale IX wykazu A rozporządzenia. Gdy ZUS będzie ustalać jego piętnastoletni okres pracy w szczególnych warunkach, wliczy trwającą 4 lata pracę na kolei ( ) i okres zatrudnienia w szczególnych warunkach w zawodzie kominiarza od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2008 r. Praca kominiarza nie jest wymieniona w nowych wykazach prac, a więc okres wykonywania takiej pracy po 31 grudnia 2008 r. nie może być zaliczony. Jakich okresów nie uwzględnia się przy ustalaniu stażu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze? Przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Nie wlicza się więc okresów: 7

8 t t niezdolności do pracy, za które pobrałaś/pobrałeś wynagrodzenie, zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne, za które otrzymałaś/otrzymałeś zasiłek opiekuńczy lub macierzyński. Nie wlicza się też okresów urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego oraz służby wojskowej. Jeśli pracujesz jako nauczyciel, to nie uwzględnia się też m.in. okresów: t urlopu dla poratowania zdrowia, t urlopu szkoleniowego, t urlopu na dalsze kształcenie się, t pozostawania w stanie nieczynnym. Przykład 3 Od 1 stycznia 1998 r. do 31 stycznia 2014 r. pani Małgorzata pracowała jako nauczycielka w ośrodku szkolno-wychowawczym (praca wymieniona w nowym wykazie punkt 21 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych jako praca o szczególnym charakterze). W tym czasie przez 6 miesięcy przebywała na zwolnieniach lekarskich (pobierając wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy i zasiłek chorobowy). Przez 3 miesiące była na urlopie bezpłatnym, a przez pół roku korzystała z urlopu dla poratowania zdrowia. Ustalając piętnastoletni okres zatrudnienia o szczególnym charakterze, ZUS wyłączył okresy pobierania świadczeń chorobowych, urlopu bezpłatnego i urlopu dla poratowania zdrowia. Gdy pani Małgorzata składała wniosek o emeryturę pomostową ( r.), miała 14 lat i 10 miesięcy pracy o szczególnym charakterze, dlatego nie mogła nabyć prawa do tego świadczenia. Jak jest ustalany okres składkowy i nieskładkowy? Ustalając wymagany do przyznania emerytury pomostowej okres składkowy i nieskładkowy (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), ZUS uwzględnia: t okresy składkowe (są to głównie okresy opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, np. okresy zatrudnienia, prowadzenia działalności gospodarczej, a także niektóre okresy, za które składka nie została opłacona, bo nie było takiego obowiązku), t okresy nieskładkowe (okresy braku aktywności zawodowej, za które nie zostały odprowadzone składki na ubezpieczenia społeczne, m.in. okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku 8

9 chorobowego, świadczenia przedemerytalnego, okresy studiów wyższych. Okresy nieskładkowe są uwzględniane w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych). Przy ustalaniu stażu składkowego i nieskładkowego potrzebnego do przyznania emerytury pomostowej ZUS nie bierze pod uwagę tzw. okresów rolnych, czyli okresów opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników i okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodarstwie przypadających przed objęciem rolników ubezpieczeniem społecznym z tego tytułu. Przykład 4 Pan Marcin ubiegający się o przyznanie emerytury pomostowej udowodnił 15 lat składkowych, 10 lat nieskładkowych oraz 5 lat opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Okresy nieskładkowe mogą być przyjęte przy ustalaniu wymaganego dwudziestopięcioletniego stażu ubezpieczeniowego w wymiarze 1/3 okresów składkowych, a więc w tym przypadku w wymiarze 5 lat (1/3 z 15). Pan Marcin ma obecnie tylko 20 lat składkowych i nieskładkowych, dlatego że ZUS nie może wliczyć pięcioletniego okresu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Przy takim stażu pan Marcin nie może otrzymać emerytury pomostowej. Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. Przy ustalaniu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. ZUS uwzględnia: t okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienionej w starych wykazach prac, t okresy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w nowych wykazach prac. Aby spełnić ten warunek, wystarczy, że przed 1 stycznia 1999 r. przez 1 dzień pracowałaś/pracowałeś w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Przykład 5 Pan Krzysztof ubiegający się o emeryturę pomostową był zatrudniony w latach przy pracy w szczególnych warunkach wymienionej w starym wykazie (w wykazie A rozporządzenia). Pracę 9

10 w szczególnych warunkach wymienioną w nowych wykazach w branży hutniczej podjął od 1 stycznia 2001 r. ZUS uzna, że pan Krzysztof pracował w szczególnych warunkach przed 1 stycznia 1999 r., ponieważ przed tą datą był zatrudniony przy pracy wymienionej w starych wykazach prac. Przykład 6 Pani Krystyna zgłosiła wniosek o przyznanie emerytury pomostowej. Od 1 stycznia 1993 r. jest nieprzerwanie zatrudniona na lotnisku jako kontrolerka ruchu lotniczego (praca wymieniona w nowym wykazie w punkcie 2 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych). Ustalając prawo do emerytury pomostowej, ZUS uznał, że pani Krystyna spełniła warunek wykonywania prac o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 r. Emerytura pomostowa na ogólnych zasadach przysługuje pracownikowi, który wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 r. Ustalając, czy spełniony jest ten warunek, ZUS uwzględnia tylko okresy wymienione w nowych wykazach prac. Wystarczy jednak, że po 31 grudnia 2008 r. przez 1 dzień wykonujesz pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Rozwiązanie stosunku pracy Emerytura pomostowa na ogólnych zasadach przysługuje pod warunkiem rozwiązania stosunku pracy. Jeśli byłaś zatrudniona / byłeś zatrudniony u kilku pracodawców, musisz zrezygnować z pracy u nich wszystkich, aby otrzymać emeryturę pomostową. Prawo do niej przysługuje Ci bez względu na to, czy byłaś zatrudniona / byłeś zatrudniony na stanowisku pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze bezpośrednio przed złożeniem wniosku o to świadczenie. Przyznanie emerytury pomostowej nie zależy też od tego, czy przed przejściem na emeryturę byłaś zatrudniona / byłeś zatrudniony w ramach stosunku pracy. Możesz otrzymać tę emeryturę także wtedy, gdy przed zgłoszeniem wniosku prowadziłaś/prowadziłeś np. działalność gospodarczą, 10

11 działalność rolniczą albo gdy nie byłaś/byłeś w tym czasie aktywna/aktywny zawodowo. Przykład 7 Pan Hieronim (urodzony w styczniu 1953 r.) od 16 lat jest nieprzerwanie zatrudniony (na pełny etat) w szczególnych warunkach przy ręcznym załadunku gorących wyrobów ceramicznych (praca wymieniona w nowym wykazie w punkcie 17 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych). Udokumentował on ogółem 23 lata składkowe oraz 5 lat nieskładkowych. Emeryturę pomostową będzie mógł otrzymać, gdy rozwiąże umowę o pracę. Przykład 8 Pani Sylwia była zatrudniona jako pielęgniarka w szpitalu psychiatrycznym (praca wymieniona w nowym wykazie w punkcie 23 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych) w okresie od 1 stycznia 1988 r. do 31 stycznia 2011 r. Później podjęła pracę w sklepie. W grudniu 2016 r. ukończy 55 lat i zamierza ubiegać się o przyznanie emerytury pomostowej. Jeśli pani Sylwia rozwiąże stosunek pracy, otrzyma emeryturę (mimo że jej ostatnia praca nie jest pracą w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze). Emerytura pomostowa dla żołnierzy oraz funkcjonariuszy zwolnionych ze służby Żołnierze zawodowi, funkcjonariusze Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej, którzy nie spełniają warunków do nabycia prawa (lub utracili prawo) do emerytury określonej w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób, nabywają prawo do emerytury pomostowej na ogólnych zasadach. Aby otrzymać to świadczenie, musisz spełnić takie warunki: t osiągnąć wiek emerytalny 55 lat (kobieta) / 60 lat (mężczyzna), t Twój okres składkowy i nieskładkowy musi wynosić co najmniej 20 lat (dla kobiet) / 25 lat (dla mężczyzn), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, t przed 1 stycznia 1999 r. (przynajmniej przez 1 dzień) pozostawać w służbie albo wykonywać prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienione w starych lub w nowych wykazach prac, 11

12 t t po 31 grudnia 2008 r. (przynajmniej przez 1 dzień) pozostawać w służbie albo wykonywać prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienione w nowych wykazach prac, zrezygnować z pracy (jeśli pracujesz). Przy ustalaniu prawa do emerytury pomostowej dla żołnierzy i funkcjonariuszy okresy służby są traktowane tak samo jak okresy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Okresy te są sumowane przy liczeniu 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Przykład 9 Pan Ernest (urodzony w marcu 1954 r.) na początku lat 90. przez 5 lat pracował jako policjant. Nie nabył z tego tytułu prawa do emerytury. Od 1 stycznia 1998 r. pracuje w zakładzie energetycznym jako elektromonter zajmujący się usuwaniem awarii (praca z nowego wykazu punkt 17 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych). Ustalając prawo do emerytury pomostowej, ZUS zsumuje jego okresy służby w Policji i zatrudnienia w zakładzie energetycznym, dzięki czemu pan Ernest będzie miał 15 lat pracy o szczególnym charakterze. Kto może otrzymać emeryturę pomostową na szczególnych zasadach? Jeśli wykonujesz niektóre prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (wymienione w nowych wykazach prac), możesz przejść na emeryturę pomostową na szczególnych zasadach. Taka emerytura przysługuje na ogół kobietom poniżej 55. roku życia i mężczyznom poniżej 60. roku życia. Czasem można się o nią ubiegać, nawet jeśli staż pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest krótszy niż 15 lat. Z drugiej strony w niektórych przypadkach trzeba przedstawić orzeczenie o niezdolności do wykonywania pracy w danym zawodzie. Dotyczy to pracowników lotnictwa, hutników, maszynistów pojazdów trakcyjnych. ZUS, ustalając okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymagany do przyznania emerytury pomostowej na szczególnych zasadach, może zaliczyć tylko okresy pracy wymienionej w odpowiednich punktach nowych wykazów prac i wskazanych w określonym przepisie, na którego podstawie przyznaje się taką emeryturę. Nie można więc wliczyć okresów pracy wymienionej w innych 12

13 punktach załącznika nr 1 lub 2 do ustawy o emeryturach pomostowych ani okresów pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w starych wykazach prac. Odrębne warunki uzyskania emerytury pomostowej na szczególnych zasadach, w zależności od rodzaju pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, znajdziesz w tabeli na s Jeśli chcesz otrzymać emeryturę pomostową na szczególnych zasadach, musisz nie tylko spełnić te dodatkowe warunki, ale także: t posiadać okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat (dla kobiet) / 25 lat (dla mężczyzn), t przed 1 stycznia 1999 r. wykonywać pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienioną w starych lub w nowych wykazach prac, t po 31 grudnia 2008 r. wykonywać pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienioną w nowych wykazach prac, t zrezygnować z pracy. ZUS sprawdza, czy spełniłaś/spełniłeś te warunki w taki sam sposób, jak przy ustalaniu prawa do emerytury pomostowej na ogólnych zasadach. Jeśli nie spełnisz jednego z warunków do przyznania emerytury pomostowej na szczególnych zasadach (np. masz zbyt krótki okres pracy określonej w odpowiednim punkcie wykazu lub nie masz orzeczenia stwierdzającego niezdolność do wykonywania określonej pracy), możesz ubiegać się o emeryturę pomostową na ogólnych zasadach. Musisz oczywiście spełnić warunki potrzebne do przyznania takiego świadczenia. Przykład 10 Pan Mateusz (urodzony w grudniu 1961 r.) pracował przez 9 lat (w latach ) w przemyśle chemicznym, przy pracach wymienionych w starych wykazach (wykazie A rozporządzenia). Od 1 stycznia 2007 r. pracuje w firmie zajmującej się usuwaniem azbestu (praca wymieniona w nowym wykazie w punkcie 32 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych). Pan Mateusz nie będzie mógł przejść na emeryturę pomostową, gdy ukończy 55 lat (wiek przewidziany dla osób wykonujących taką pracę), ZUS nie zaliczy bowiem pracy wymienionej w starych wykazach do wymaganych 10 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach. Okresy te zostaną natomiast zsumowane przy ustalaniu uprawnień do emerytury pomostowej na ogólnych zasadach, a więc przysługującej w wieku emerytalnym, wynoszącym dla mężczyzn 60 lat. 13

14 Dodatkowe warunki uzyskania emerytury pomostowej na szczególnych zasadach Rodzaj pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze prace w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pokładowy oraz prace pilotów statków powietrznych (pilot, instruktor) prace w morskich portach handlowych oraz przedsiębiorstwach pomocniczych działających na rzecz tych portów, tzw. portów morskich (tj. prace fizyczne ciężkie bezpośrednio przy przeładunku w ładowniach statku oraz prace operatorów żurawi wieżowych, do których obsługi są wymagane uprawnienia kategorii IŻ lub równorzędne oraz dźwignic portowych lub stoczniowych) prace bezpośrednio przy zalewaniu form odlewniczych, transportowaniu naczyń odlewniczych z płynnym, rozgrzanym materiałem (żeliwo, staliwo, metale nieżelazne i ich stopy) prace bezpośrednio przy ręcznej obróbce wykańczającej odlewy: usuwanie elementów układu wlewowego, ścinanie, szlifowanie powierzchni odlewów oraz malowanie ich na gorąco prace bezpośrednio przy obsłudze wielkich pieców oraz pieców stalowniczych lub odlewniczych prace murarskie bezpośrednio w piecach hutniczych, odlewniczych, bateriach koksowniczych oraz w piecach do produkcji materiałów ceramicznych prace bezpośrednio przy ręcznym zestawianiu surowców lub ręcznym formowaniu wyrobów szklanych w hutnictwie szkła prace bezpośrednio przy kuciu ręcznym w kuźniach prace bezpośrednio przy obsłudze agregatów i urządzeń do produkcji metali nieżelaznych Odrębne warunki uzyskania emerytury pomostowej na szczególnych zasadach osiągnięcie wieku co najmniej 50 lat (kobieta) / co najmniej 55 lat (mężczyzna) udowodnienie zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na statkach powietrznych w wymiarze co najmniej 15 lat uzyskanie orzeczenia o niezdolności do wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na statkach powietrznych, w rozumieniu art ustawy z 3 lipca 2002 r. prawo lotnicze osiągnięcie wieku wynoszącego co najmniej 55 lat udowodnienie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w portach morskich w wymiarze co najmniej 15 lat osiągnięcie wieku co najmniej 55 lat udowodnienie okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach w hutnictwie wynoszącego co najmniej 15 lat uzyskanie orzeczenia lekarza medycyny pracy o niezdolności do wykonywania prac w szczególnych warunkach w hutnictwie 14

15 Rodzaj pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze prace bezpośrednio przy obsłudze ciągów walcowniczych: przygotowanie, dozorowanie pracy walców lub samotoków, ingerencja przy wypadaniu i zaklinowaniu materiałów prace przy obsłudze dźwignic bezpośrednio przy wytapianiu surówki, stopów żelaza lub metali nieżelaznych prace nurka lub kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych prace rybaków morskich prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem prace maszynistów pojazdów trakcyjnych (maszynista pojazdów trakcyjnych, maszynista instruktor, maszynista zakładowy, maszynista wieloczynnościowych i ciężkich maszyn do kolejowych robót budowlanych i kolejowej sieci trakcyjnej, kierowca lokomotywy spalinowej o mocy do 300 KM, pomocnik maszynisty pojazdów trakcyjnych) i kierowników pociągów prace w charakterze członka zawodowych ekip ratownictwa górskiego Odrębne warunki uzyskania emerytury pomostowej na szczególnych zasadach osiągnięcie wieku co najmniej 55 lat udowodnienie okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach w hutnictwie wynoszącego co najmniej 15 lat uzyskanie orzeczenia lekarza medycyny pracy o niezdolności do wykonywania prac w szczególnych warunkach w hutnictwie osiągnięcie wieku co najmniej 50 lat (kobieta) / co najmniej 55 lat (mężczyzna) udowodnienie okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach (przy pracach wymienionych obok) wynoszącego co najmniej 10 lat osiągnięcie wieku wynoszącego co najmniej 50 lat (kobieta) / co najmniej 55 lat (mężczyzna) udowodnienie okresu zatrudnienia jako maszynista pojazdów trakcyjnych wynoszącego co najmniej 15 lat uzyskanie orzeczenia lekarza medycyny pracy o niezdolności do wykonywania prac jako maszynista pojazdów trakcyjnych osiągnięcie wieku wynoszącego co najmniej 50 lat (kobieta) / co najmniej 55 lat (mężczyzna) udowodnienie okresu pracy jako członek zawodowych ekip ratownictwa górskiego wynoszącego co najmniej 10 lat Emerytura pomostowa z tytułu pracy górniczej Jeśli wykonujesz niektóre prace górnicze (wymienione w art. 50c ust. 1 ustawy emerytalnej), to możesz ubiegać się o emeryturę pomostową na jeszcze innych warunkach. Chodzi m.in. o prace: t pod ziemią w kopalniach węgla, rud i kruszców, t pod ziemią i przy głębieniu szybów w przedsiębiorstwach budowy kopalń węgla, rud i kruszców, t na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, t pod ziemią na stanowiskach dozoru ruchu oraz kierownictwa ruchu kopalń, przedsiębiorstw i innych podmiotów. 15

16 Jeśli wykonujesz takie prace, to musisz spełniać dodatkowo poniższe warunki: t wykonywać je w pełnym wymiarze czasu pracy przez co najmniej 15 lat, t osiągnąć wiek emerytalny 55 lat (kobieta) / 60 lat (mężczyzna), t posiadać okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze co najmniej 20 lat (kobieta) / 25 lat (mężczyzna), t przed 1 stycznia 1999 r. wykonywać (przynajmniej przez 1 dzień) prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienione w starych lub w nowych wykazach prac, t po 31 grudnia 2008 r. wykonywać prace górnicze (wymienione w art. 50c ust. 1 ustawy emerytalnej ) lub jakąkolwiek inną pracę wymienioną w nowych wykazach prac, t rozwiązać stosunek (stosunki) pracy. ZUS sprawdzając, czy masz co najmniej piętnastoletni staż pracy górniczej (wymienionej w art. 50c ust. 1 ustawy emerytalnej ), zalicza zarówno okresy wykonywania tej pracy przed 1 stycznia 2009 r., jak i po 31 grudnia 2008 r. Emerytura pomostowa dla osób, które zakończyły pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 2009 r. Emeryturę pomostową możesz otrzymać także, jeśli po 31 grudnia 2008 r. nie wykonywałeś pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (wymienionej w nowych wykazach prac) ani pracy górniczej (wymienionej w art. 50c ust. 1 ustawy emerytalnej). Jest to możliwe, jeśli: t na 1 stycznia 2009 r. miałaś/miałeś okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienionej w nowych wykazach prac, wymagany do przyznania emerytury pomostowej na ogólnych lub szczególnych zasadach albo emerytury pomostowej z tytułu wykonywania pracy górniczej, t przed 1 stycznia 1999 r. wykonywałaś/wykonywałeś prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienione w starych lub w nowych wykazach prac, t Twój okres składkowy i nieskładkowy wynosi co najmniej 20 lat (kobieta) / 25 lat (mężczyzna), t jesteś w wieku uprawniającym do emerytury pomostowej na ogólnych lub szczególnych zasadach albo do emerytury pomostowej z tytułu wykonywania pracy górniczej, t rozwiązałaś/rozwiązałeś stosunek (stosunki) pracy. Trzy ostatnie warunki możesz spełniać również po 31 grudnia 2008 r. 16

17 Przykład 11 Pani Barbara ukończyła 55 lat w marcu 2016 r. Udowodniła 18 lat składkowych i 3 lata nieskładkowe. Od 1 stycznia 1991 r. do 31 grudnia 2007 r. była zatrudniona jako motornicza tramwaju (tj. przy pracy wymienionej w nowym wykazie w punkcie 8 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych), potem nigdzie nie pracowała. Pani Barbara nie wykonywała po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Jednak dlatego, że na dzień 1 stycznia 2009 r. udowodniła, że przepracowała wymagany okres takiego zatrudnienia i spełniła pozostałe warunki konieczne, by otrzymać emeryturę pomostową, ZUS przyznał jej to świadczenie. Przykład 12 Pan Adrian w lutym 2016 r. ukończył 55 lat. Od 1 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 2007 r. był zatrudniony jako rybak morski na statku rybackim u polskiego armatora (praca wymieniona w nowym wykazie w punkcie 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych). Pracę w szczególnych warunkach zakończył więc przed 2009 r. Jednak dlatego, że na dzień 1 stycznia 2009 r. mógł potwierdzić 10 lat takiej pracy i spełnił pozostałe warunki wymagane do uzyskania emerytury pomostowej, ZUS przyznał mu tę emeryturę. Od kiedy powstaje prawo do emerytury pomostowej? Prawo do emerytury pomostowej możesz nabyć od dnia, w którym spełnisz ostatni warunek wymagany do jej uzyskania (np. gdy osiągniesz wiek emerytalny), jeśli zgłosiłaś/zgłosiłeś wniosek o przyznanie emerytury najpóźniej w miesiącu, w którym spełniłaś/spełniłeś ten warunek. Przykład 13 Pani Ewelina przestała pracować 31 stycznia 2016 r. Udowodniła 21 lat pracy o szczególnym charakterze. Pod koniec lutego 2016 r. zgłosiła wniosek o przyznanie emerytury pomostowej. Jednak odpowiedni wiek emerytalny, czyli 55 lat, osiągnęła dopiero 10 marca 2016 r. Dlatego ZUS przyznał jej emeryturę pomostową od 10 marca 2016 r. 17

18 Jeśli pracujesz i spełniasz pozostałe warunki wymagane do przyznania emerytury pomostowej, to prawo do niej możesz nabyć od następnego dnia po rozwiązaniu ostatniego stosunku pracy. Jeśli ubiegasz się o emeryturę pomostową i pobierasz zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne, prawo do tej emerytury uzyskasz dopiero od dnia, kiedy przestaniesz pobierać zasiłek lub świadczenie. Jeśli złożysz wniosek o emeryturę pomostową po miesiącu, w którym spełniłaś/spełniłeś ostatni warunek wymagany do nabycia uprawnień lub po miesiącu, w którym przestaniesz pobierać zasiłek chorobowy albo świadczenie rehabilitacyjne, to prawo do emerytury nabędziesz od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożyłaś/złożyłeś wniosek. Przykład 14 Pan Mieczysław 15 marca 2016 r. rozwiązał umowę o pracę, spełniając tym samym ostatni z warunków wymaganych do przyznania emerytury pomostowej. Wniosek o przyznanie tej emerytury złożył dopiero na początku kwietnia 2016 r., dlatego emeryturę pomostową przyznano od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożył wniosek, czyli od 1 kwietnia 2016 r. Do kiedy przysługuje emerytura pomostowa? Emerytura pomostowa przysługuje Ci do dnia poprzedzającego dzień, w którym osiągniesz powszechny wiek emerytalny. Jeśli przed osiągnięciem tego wieku nabyłaś/nabyłeś prawo do emerytury na podstawie odrębnych przepisów, prawo do emerytury pomostowej ustaje w dniu poprzedzającym dzień, w którym nabyłaś/nabyłeś prawo do tej innej emerytury. Jak obliczana jest emerytura pomostowa? Emerytura pomostowa to wynik podzielenia podstawy jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat, wynikające z tablicy średniego dalszego trwania życia obowiązującej w dniu złożenia wniosku o emeryturę. Podstawa obliczenia emerytury pomostowej to: t kwota zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne, zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS 18

19 t do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury oraz kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego. Jeżeli jesteś członkiem otwartego funduszu emerytalnego (OFE), przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury zwiększa się składki na ubezpieczenie emerytalne, zewidencjonowane na Twoim koncie w ZUS, przez pomnożenie ich wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22. Emerytura pomostowa = podstawa obliczenia emerytury średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku 60 lat Komunikat z tablicą średniego dalszego trwania życia corocznie ogłasza Prezes Głównego Urzędu Statystycznego w Monitorze Polskim. Tablicę tę stosuje się do obliczania emerytur na wnioski zgłoszone od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego. Zgodnie z tablicą średniego dalszego trwania życia obowiązującą od 1 kwietnia 2016 r. średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat wynosi 259,5 miesiąca. Przykład kwietnia 2016 r. pani Róża zgłosiła wniosek o przyznanie emerytury pomostowej. Ostatni warunek wymagany do przyznania tego świadczenia (rozwiązanie stosunku pracy) spełniła 28 lutego 2016 r. Do obliczenia emerytury pomostowej zastosowano średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku 60 lat zgodne z tablicą obowiązującą od 1 kwietnia 2016 r., tj. 259,5 miesiąca. Przykład marca 2016 r. pan Kajetan (urodzony 8 kwietnia 1956 r.) złożył wniosek o przyznanie emerytury pomostowej. Ostatni z potrzebnych warunków (wiek 60 lat) spełnił 8 kwietnia 2016 r. Mimo że spełnił ten warunek już w czasie obowiązywania nowej tablicy średniego dalszego trwania życia (od 1 kwietnia 2016 r.), do obliczenia jego emerytury zastosowano średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku 60 lat wymienione w tablicy obowiązującej wtedy, gdy pan Kajetan złożył wniosek, czyli 261,4 miesiąca. Przepisy przewidują, że tak obliczona kwota emerytury pomostowej nie może być niższa niż gwarantowana w ustawie emerytalnej kwota najniższej emerytury (od 1 marca 2016 r. 882,56 zł). 19

20 Czy można ponownie przeliczyć wysokość emerytury pomostowej? Wysokość emerytury pomostowej może być ustalona ponownie, jeśli po dniu, od którego przyznano Ci to świadczenie, podlegałaś/podlegałeś ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, bo np. byłaś/byłeś zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Aby ponownie ustalić wysokość emerytury, świadczenie powiększa się o określoną kwotę obliczoną według poniższego wzoru: KZw = KS ŚDTŻ KZw kwota zwiększenia emerytury pomostowej, KS kwota zwaloryzowanych składek zewidencjonowanych na Twoim koncie po dniu, od którego nabyłaś/nabyłeś prawo do emerytury pomostowej do dnia poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku o przeliczenie emerytury (jeśli jesteś członkiem OFE, to składki nie zostaną zwiększone wskaźnikiem korygującym), ŚDTŻ wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone dla Twojego wieku w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury pomostowej. Ponowne ustalenie wysokości emerytury pomostowej następuje zawsze na Twój wniosek. Możesz go zgłosić nie wcześniej niż po upływie roku kalendarzowego lub gdy ustaną ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jakie dokumenty są potrzebne do przyznania emerytury pomostowej? ZUS ustali, czy spełniasz warunki wymagane do nabycia emerytury pomostowej, jeśli złożyłaś/złożyłeś pisemny wniosek o to świadczenie bezpośrednio w jednostce ZUS lub za pośrednictwem płatnika składek. Możesz go również przekazać, korzystając z: t usług pocztowych lub kurierskich, a jeśli mieszkasz za granicą za pośrednictwem urzędu konsularnego, t internetowej Platformy Usług Elektronicznych ZUS na 20

21 Wniosek o emeryturę pomostową najlepiej jest zgłosić na formularzu przygotowanym przez ZUS, dostępnym w salach obsługi klientów Zakładu i na stronie internetowej Jeśli składasz go w innej formie, to: t wskaż, o jakie świadczenie wnioskujesz; t podaj swoje dane: imiona i nazwisko, datę urodzenia, adres miejsca zamieszkania, adres do korespondencji jeżeli jest inny niż miejsce zamieszkania, numer PESEL, a jeśli go nie masz serię i numer dowodu osobistego albo paszportu; t podpisz się na wniosku może się podpisać też Twój pełnomocnik; t podaj nazwę i adres banku (kasy) oraz numer rachunku bankowego (numer rachunku w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej) jeżeli chcesz otrzymywać emeryturę na rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Wniosek o emeryturę pomostową możesz też złożyć ustnie do protokołu w jednostce ZUS. Do wniosku o emeryturę dołącz też: t zaświadczenia o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w starych i w nowych wykazach prac; t decyzję Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców potwierdzającą okres i rodzaj prowadzonej działalności twórczej lub artystycznej (jeśli ją prowadziłaś/prowadziłeś, a nie dostarczyłaś/ dostarczyłeś tego dokumentu już wcześniej dla celów ubezpieczeń społecznych); t dokumenty wymagane do ustalenia kapitału początkowego (jeśli nie został jeszcze dla Ciebie ustalony), m.in.: świadectwa pracy potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe przed 1 stycznia 1999 r., zaświadczenia o wysokości wynagrodzenia osiąganego w latach wskazanych do ustalenia podstawy wymiaru tego kapitału przypadających do 31 grudnia 1998 r.; t dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy, w którym ostatnio pozostawałaś/pozostawałeś; t orzeczenie o niezdolności do wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (patrz tabela na s ), jeśli jest ono warunkiem do otrzymania tej emerytury. Możesz wycofać wniosek o emeryturę pomostową, ale nie później niż do dnia, w którym uprawomocni się decyzja w sprawie tej emerytury (czyli w ciągu 21

22 jednego miesiąca od dnia, gdy została Ci doręczona decyzja, jeśli nie złożyłaś/ złożyłeś odwołania do sądu). Musisz to zrobić w takiej samej formie, w jakiej złożyłaś/złożyłeś wniosek. Jak wypłacana jest emerytura pomostowa? Emeryturę pomostową wypłaca jednostka organizacyjna ZUS właściwa ze względu na Twoje miejsce zamieszkania. Wypłata przysługuje Ci od dnia, kiedy spełniłaś/spełniłeś wszystkie warunki wymagane do otrzymania tego świadczenia, ale nie wcześniej niż od miesiąca, w którym złożyłaś/złożyłeś wniosek. Emeryturę będziesz otrzymywać za poszczególne miesiące kalendarzowe w dniu podanym w decyzji ZUS jako termin płatności świadczenia. Emeryturę przyniesie Ci np. listonosz albo inna osoba uprawniona do doręczania świadczeń. Możesz ją także otrzymywać na Twój wniosek na konto w banku albo w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Jeśli mieszkasz za granicą, emeryturę może pobierać za Ciebie osoba do tego upoważniona mieszkająca w Polsce albo świadczenie może być przekazane na Twoje polskie konto w banku, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej. Kto wydaje decyzję i czy można się od niej odwołać? Decyzję w sprawie emerytury pomostowej wydaje jednostka organizacyjna ZUS właściwa ze względu na Twoje miejsce zamieszkania. Możesz się odwołać od tej decyzji do sądu okręgowego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w ciągu miesiąca od dnia jej doręczenia. Odwołanie wnosi się na piśmie do właściwej jednostki ZUS albo ustnie do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę. W postępowaniu odwoławczym przed sądem nie wnosisz żadnych opłat. Czy można dorabiać do emerytury pomostowej? Jeśli podejmiesz pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienioną w nowych wykazach prac albo pracę górniczą wymienioną w ustawie emerytalnej (art. 50c ust. 1), to prawo do emerytury pomostowej zostanie zawieszone. Jest tak niezależnie od wysokości Twojego przychodu i wymiaru czasu pracy. Jeśli osiągasz przychód z innej pracy niż wymieniona wyżej, to wypłata Twojej emerytury zostaje zawieszona lub zmniejszona na ogólnych zasadach 22

23 przewidzianych dla emerytur i rent przysługujących z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Otrzymasz emeryturę pomostową w pełnej wysokości, jeśli przychód z Twojej działalności nie przekroczy 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS. Gdy Twój przychód będzie wyższy, ale nie przekroczy 130% tego wynagrodzenia, to emerytura będzie zmniejszona o kwotę przekroczenia, ale nie więcej niż o maksymalną kwotę zmniejszenia. Jeśli Twój przychód przekroczy 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, emerytura pomostowa zostanie zawieszona. Czy można pobierać emeryturę pomostową i inne świadczenia emerytalno-rentowe? Jeśli masz prawo do emerytury pomostowej oraz do renty, uposażenia w stanie spoczynku, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub innego świadczenia o charakterze emerytalnym lub rentowym ustalonego na podstawie odrębnych przepisów, możesz pobierać tylko jedno świadczenie wyższe lub to, które wybierzesz. Dotyczy Cię to również, jeśli masz prawo do emerytury pomostowej i do: t renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem lub chorobą zawodową, t renty inwalidy wojennego lub renty inwalidy wojskowego, którego niezdolność do pracy pozostaje w związku ze służbą wojskową. Podstawa prawna t Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2015 r. poz. 965 z późn. zm.). t Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.). t Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2015 r. poz. 748 z późn. zm.). t Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 26 marca 2016 r. w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (Monitor Polski z 2016 r. poz. 291). Warszawa, kwiecień 2016 r. 23

24 Zakład Ubezpieczeń Społecznych ul. Szamocka 3, Warszawa Platforma Usług Elektronicznych: PUE to nowoczesna i wygodna forma kontaktu z ZUS, dzięki której można zrealizować większość spraw związanych z ubezpieczeniami społecznymi bez wychodzenia z domu przez internet. W ten sposób można sprawdzić swoje dane zapisane na indywidualnym koncie w ZUS, przesyłać dokumenty, śledzić stan swoich spraw, a także rezerwować wizyty w jednostce ZUS. Centrum Obsługi Telefonicznej ZUS: * dla tel. stacjonarnych i komórkowych (pn. pt. w dni robocze w godz ) * koszt połączenia według umowy klienta z operatorem telekomunikacyjnym Skype: zus_centrum_obslugi_tel cot@zus.pl Zdjęcie na okładce: capude1957 Fotolia.com Skład i druk: Poligrafia ZUS w Warszawie. Nakł egz. Zam. nr 877/16 24