Studia ekonomiczne 1 Economic studies nr 2 (LXIX) Artykuł recenzyjny. Grażyna Niedbalska *

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Studia ekonomiczne 1 Economic studies nr 2 (LXIX) 2011. Artykuł recenzyjny. Grażyna Niedbalska *"

Transkrypt

1 Studia ekonomiczne 1 Economic studies nr 2 (LXIX) 2011 Artykuł recenzyjny Grażyna Niedbalska * NOWE PODEJŚCIE DO PROBLEMU WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ I ŹRÓDEŁ INNOWACJI. DEMOKRATYZACJA INNOWACJI WEDŁUG ERICA VON HIPPELA WPROWADZENIE Od jakiegoś czasu na zapleczu głównego nurtu ekonomii dojrzewa nowe podejście do problematyki zysków osiąganych dzięki szeroko rozumianej działalności innowacyjnej oraz natury procesów innowacyjnych we współczesnej gospodarce, które najpełniejszy swój wyraz znalazło w pracach Erica von Hippela i współpracujących z nim badaczy, w tym Freda Gaulta 1, wieloletniego przewodniczącego Grupy Ekspertów OECD ds. Wskaźników Naukowo-Technicznych (NESTI). To nowe podejście, określane mianem demokratyzacji innowacji i ekonomii free revealing zakłada, ujmując rzecz w wielkim skrócie, że wiedza zdobyta dzięki prywatnym nakładom może przynosić zyski nie tylko wówczas, gdy jest prawnie chroniona, ale również wtedy, gdy jest ujawniana bezpłatnie, szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę dobro społeczeństwa jako całości. Badania ujawniają, że obok restrykcyjnego świata własności intelektualnej, zdominowanego przez sto- * Komitet Naukoznawstwa Polskiej Akademii Nauk. 1 Przewodniczący Grupy NESTI (OECD National Experts on Science & Technology Indicators) w latach , wieloletni dyrektor w Statistics Canada jednostki ds. statystyki nauki, techniki i innowacji, członek zespołu ekspertów pracujących nad OECD Innovation Strategy, profesor w UNU MERIT (Maastricht, Holandia) oraz profesor Tshwane University of Technology (TUT, Republika Południowej Afryki).

2 208 Grażyna Niedbalska sunkowo mało twórczych producentów, wyrasta świat wolnych wspólnot kreatywnych użytkowników. Yochai Benkler 2, profesor Yale Law School, napisał o książce Erica von Hippela Democratizing Innovation ( Demokratyzacja innowacji ), stanowiącej obecnie najbardziej wyczerpujący wykład o zmianie tradycyjnego myślenia na temat innowacji, że stawiając na głowie wiele dotychczasowych ustaleń z zakresu ekonomiki innowacji, jest nie lada wyzwaniem zarówno dla teoretyków zajmujących się problematyką innowacji, jak i dla praktyków biznesu. Implikacje, jakie nowe odkrycia pociągają za sobą dla badań statystycznych i polityki proinnowacyjnej, były przedmiotem analiz i rozważań prowadzonych w ramach międzynarodowego projektu badawczego The OECD Innovation Strategy (Strategia Innowacyjna OECD) 3, mającego na celu opracowanie wytycznych dla polityki gospodarczej państw świata w nadchodzących latach. Efekty tych analiz przedstawione zostały w opracowaniu Freda Gaulta i Erica von Hippela The Prevalence of User Innovation and Free Innovation Transfers: Implications for Statistical Indicators and Innovation Policy, OECD, MIT Sloan School of Management, Working Paper 2009, January, No ( Powszechność innowacji opracowanych przez użytkowników i wolnego transferu innowacji: implikacje dla badań statystycznych i polityki innowacyjnej ), które również zostało uwzględnione w niniejszym artykule. ERIC VON HIPPEL ZARYS DZIAŁALNOŚCI I GŁÓWNE ZAINTERESOWANIA BADAWCZE Eric von Hippel, pochodzący z wywodzącej się z Niemiec rodziny o bogatych tradycjach naukowych 4, jest profesorem w Szkole Zarządzania Sloana w Massachusetts Institute of Technology (MIT s Sloan School of Management), a także 2 Autor książki The Wealth of Networks. How Social Productions Transform Markets and Freedom (wyd. polskie: Bogactwo sieci. Jak produkcja społeczna zmienia rynki i wolność, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008). 3 The OECD Innovation Strategy to nowatorskie międzynarodowe przedsięwzięcie realizowane w latach pod egidą OECD. W projekcie tym uczestniczyło wiele różnych instytucji i organizacji, w tym Unia Europejska, Narodowa Fundacja Nauki Stanów Zjednoczonych (National Science Foundation), ONZ i jej różne wyspecjalizowane agendy oraz Bank Światowy. Celem projektu było zdiagnozowanie charakteru zachodzących aktualnie w świecie przemian i zaproponowanie rozwiązań, które pozwolą stawić czoła wyzwaniom i zaradzić problemom, zarówno tym mającym swe źródło w świecie fizycznym (zmiany klimatyczne, niedobory wody pitnej i żywności, choroby cywilizacyjne, kurczące się zasoby energii itd.), jak i problemom o nowym charakterze, takim jak niewydolność systemów regulacyjnych sfery finansów w krajach rozwiniętych. Efekty przeprowadzonych prac zawarte w raporcie końcowym stanowić mają wytyczne dla polityki gospodarczej państw świata. 4 Eric von Hippel urodził się 27 sierpnia 1941 roku. Jego ojciec Arthur Robert von Hippel był wybitnym fizykiem, który w 1936 r. osiadł na stałe w Stanach Zjednoczonych, gdzie przez wiele lat pracował jako profesor w MIT (zmarł w 2003 r. w wieku 105 lat). Stryjeczny dziadek i pradziadek Erica, Eugen von Hippel i Arthur von Hippel, byli znanymi niemieckimi oftalmologami.

3 NOWE PODEJŚCIE DO PROBLEMU WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ 209 profesorem w MIT s Engineering Systems Division. The Open-Minded Professor, jak nazywa go Scott Wilson w wywiadzie zamieszczonym w Deloitte Review 5, jest również założycielem i aktywnym współpracownikiem wielu firm typu start-up oraz twórcą programu rozwoju przedsiębiorczości w MIT ( The entrepreneurship program at MIT ). Główny nurt zainteresowań badawczych Erica von Hippela to źródła innowacji i ekonomika innowacji, czemu poświęcone są jego dwa podstawowe dzieła, a mianowicie: The Sources of Innovation ( Źródła innowacji ) wydana w 1988 r. przez Oxford University Press oraz będąca głównym przedmiotem niniejszych rozważań, nie przetłumaczona jeszcze dotychczas na język polski, książka Democratizing Innovation (The MIT Press, Cambridge, Mass., 2005, 220 stron), dostępna również za darmo w Internecie w ramach licencji Creative Commons 6. W Internecie na stronie MIT World 7 pod adresem: video/262 dostępny jest również wykład Erica von Hippela na temat demokratyzacji innowacji wygłoszony w MIT (Massachusetts Institute of Technology) w dniu 8 kwietnia 2005 roku. Eric von Hippel jest autorem badań dotyczących dość zaniedbanej w dotychczasowych rozważaniach roli użytkowników (klientów/konsumentów) w procesach opracowywania i wdrażania innowacji. Jest on m.in. twórcą teorii tzw. wiodących użytkowników (lead user theory), użytkowników liderów, stanowiących szczególną kategorię użytkowników z punktu widzenia działalności innowacyjnej (E. von Hippel, The Sources of Innovation, Oxford University Press, New York 1988). Ich główną cechą wyróżniającą jest to, iż wyprzedzają oni znacząco dominujące aktualnie trendy rynkowe i dystansują pozostałych użytkowników pod względem doświadczanych potrzeb, których zaspokojenia oczekują od rynku. Lead users kreują nowe, nieznane jeszcze innym potrzeby. Ponieważ producenci często nie są świadomi tych nowych potrzeb, których zaspokojenia oczekują wiodący użytkownicy, ci ostatni w rezultacie sami opracowują niezbędne im innowacyjne produkty wybiegające poza standardowe oczekiwania rynku. Stałe doskonalenie wspierających projektowanie narzędzi informatycznych i narzędzi komunikacji elektronicznej znakomicie ułatwia im to zadanie. Innowacyjne produkty opracowane przez wiodących użytkowników po pewnym czasie stają się produktami komercyjnymi produkowanymi na masową skalę. 5 The Open-Minded Professor. An Interview with Eric von Hippel, Deloitte Review 2009, Issue 5. 6 Licencje Creative Commons (CC) umożliwiają, przy zachowaniu praw autorskich, udostępnianie różnego rodzaju dzieł, takich jak muzyka, zdjęcia, filmy, dzieła literackie, materiały edukacyjne, prace naukowe itd. szerokiemu gronu odbiorców. Licencje CC opracowane zostały przede wszystkim z myślą o rozpowszechnianiu ww. dzieł przez Internet. Jako swego rodzaju ciekawostkę warto podać, że na licencji Creative Commons w Internecie dostępne jest również chińskie tłumaczenie książki Democratizing Innovation. 7 MIT World Distributed Intelligence jest to strona internetowa, na której udostępniane są filmy video z najważniejszych wydarzeń, które miały miejsce w MIT.

4 210 Grażyna Niedbalska DEMOKRATYZACJA INNOWACJI GŁÓWNE TEZY Książkę Democratizing Innovation Eric von Hippel zadedykował wszystkim, którzy budują wspólnotę informacji (Dedicated to all who are building the information commons). Nie bez powodu. W książce położono duży nacisk na ukazanie roli wspólnoty i dobra społecznego (social welfare) jako ważnych wyznaczników innowacyjności, co wpisuje się w pewien nowy nurt myślenia (welfare economics), podkreślający, że nie tylko rywalizacja w imię własnych, wąsko pojętych zysków jest źródłem korzystnych efektów w gospodarce i że dbanie o dobro wspólne nie tylko nie czyni gospodarki nieefektywną, lecz wprost przeciwnie wyzwala nowe, ukryte dotąd zasoby i czynniki rozwoju. W pierwszym rozdziale książki Democratizing Innovation ( Introduction and Overview ) Eric von Hippel wyjaśnia, że pod pojęciem demokratyzacji innowacji rozumie nasilające się ostatnimi czasy zjawisko opracowywania innowacji (wyrobów i usług) przez samych użytkowników, zarówno firmy, jak i indywidualnych konsumentów, bez pośrednictwa producentów, będących teoretycznie agentami potrzeb użytkowników, w praktyce niestety nader często niedoskonałymi. Kolejne spośród dwunastu rozdziałów książki poświęcone są m.in. następującym zagadnieniom, by wymienić najważniejsze spośród nich: 11 opracowywanie produktów przez wiodących użytkowników ( Development of Products by Lead Users ), 11 decyzje użytkowników dotyczące problemu czy kupować innowacyjne produkty, czy samemu je opracowywać ( Users Innovate-or-Buy Decisions ), 11 dlaczego użytkownicy ujawniają bezpłatnie informacje na temat opracowanych przez siebie innowacji ( Why Users Often Freely Reveal Their Innovations ), 11 wspólnoty innowatorów ( Innovation Communities ), 11 dostosowanie polityki proinnowacyjnej do systemu innowacji opracowywanych przez użytkowników ( Adapting Policy to User Innovation ), 11 związki problematyki innowacji opracowywanych przez użytkowników z innymi zjawiskami i dziedzinami ( Linking User Innovation to Other Phenomena and Fields ). Według von Hippela jesteśmy obecnie w trakcie wielkiego zwrotu w nauce o innowacjach, zwrotu, który ma charakter zmiany paradygmatu ( a paradigm shift ) od systemu zamkniętego, opartego na ochronie własności intelektualnej, w którym centralną rolę odgrywają producenci (closed, IP-protected 8, manufacturer-centered innovation system) w kierunku systemu otwartego, w którym własność intelektualna bywa udostępniana bezpłatnie i w którym autorami innowacji bardzo często są użytkownicy produktów wspierani przez coraz doskonalszy sprzęt ICT (an innovation system centered on open IP-free innovation 8 IP Intellectual Property (własność intelektualna).

5 NOWE PODEJŚCIE DO PROBLEMU WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ 211 that is often developed by users). Rozwój technologii ICT, jak już wyżej wspomniano, w sposób szczególny ułatwia użytkownikom wkraczanie na pola działalności zarezerwowane, jak się jeszcze do niedawna wydawało, wyłącznie dla producentów. Ten nowy trend opracowywania innowacji przez użytkowników dotyczy różnego rodzaju produktów, nie tylko produktów z zakresu technologii ICT, takich jak oprogramowanie, które von Hippel określa jako information products (np. systemy IT dla bibliotek), ale również produktów, które określa on mianem fizycznych (physical products) od sprzętu sportowego poprzez systemy irygacyjne w rolnictwie po narzędzia chirurgiczne. Innowatorzy-użytkownicy (user-innovators) to przedsiębiorstwa i indywidualni konsumenci, którzy czerpią korzyści ze stosowania innowacyjnych produktów (wyrobów i/lub usług), które opracowali. Natomiast producenci-innowatorzy (producer-innovators) to firmy lub osoby, które czerpią korzyści ze sprzedaży opracowanych przez siebie innowacyjnych produktów. Wielką zaletą omawianej książki jest to, iż przedstawiane w niej wnioski autor wysnuwa na podstawie analizy wielkiej liczby studiów przypadku i licznych badań przeprowadzonych wespół z wybitnymi współautorami, takimi jak m.in. wspomniany już F. Gault, a także N. Franke, S.N. Finkelstein, M. Tyre i D. Harhoff. Jednym z licznych przykładów opisywanych przez von Hippela może być chociażby opracowanie wyrafinowanego technicznie sprzętu do uprawiania wyczynowego windsurfingu (high-performance windsurfing) przez nieformalną grupę użytkowników na Hawajach. Inny przykład to kolarstwo górskie, dla którego sprzęt w sposób komercyjny produkowany jest od połowy lat 70., kiedy to grupa wczesnych użytkowników innowatorów (early users) z Marin County w stanie Kalifornia, którzy zaprojektowali do własnego użytku rowery do jazdy w terenie górskim poza wytyczonymi szlakami, rozpoczęła montowanie opracowanego przez siebie sprzętu na sprzedaż z przeznaczeniem dla tzw. follow-on users. Początkowo odbywało się to na niewielką skalę w ramach montowni przydomowych (cottage industry), by po kilku latach po przejęciu przez firmy zajmujące się produkcją masową wejść do mainstreamu produkcji rowerów. Ten nowy system, którego formowania się jesteśmy obecnie świadkami, a który Eric von Hippel określa jako user-centered innovation system, oferuje społeczeństwu jako całości znacznie większe korzyści od systemu starego, manufacturercentered innovation system, będącego filarem rozwoju gospodarczego przez setki lat. Dzieje się tak z wielu powodów. Po pierwsze, masowi producenci stosują bardzo często strategię mającą na celu opracowanie produktów służących zaspokojeniu potrzeb dużych segmentów rynku i uzyskanie znaczących zysków ze sprzedaży swojego produktu dużej liczbie klientów. Jeśli potrzeby klientów są zróżnicowane, strategia a few sizes fit all pozostawia wielu z nich nieusatysfakcjonowanych ofertą, którą znajdują na rynku. Badania przeprowadzone m.in. przez Frankego i von Hippela 9 wykazały, że 9 N. Franke, E. von Hippel, Satisfying Heterogeneous User Needs via Innovation Toolkits: The Case of Apache Security Software, Research Policy 2003, Vol. 32, No. 7, s

6 212 Grażyna Niedbalska potrzeby użytkowników są na ogół wysoce zróżnicowane i że wielu z nich jest gotowych zapłacić za to, by uzyskać dokładnie takie produkty, jakich potrzebują. Badania wymienionych wyżej i innych autorów potwierdzają istnienie dużego zapotrzebowania na produkty robione na indywidualne zamówienie (custom products), które ze względu na wysokie tzw. koszty agencyjne (agency costs) użytkownicy często wolą wykonać sami. Po drugie, innowatorzy użytkownicy bardzo często ujawniają bezpłatnie (free revealing) informacje na temat opracowanych przez siebie innowacji zarówno innym zainteresowanym użytkownikom, którzy mogą dzięki temu wnieść swój wkład w powstający nowy produkt poprzez jego modyfikowanie i ulepszanie, jak i potencjalnym producentom, którzy dzięki takim zachowaniom mogą uzyskać nie tylko gotowe prototypy (user-developed prototypes), ale także bardzo z ich punktu widzenia ważne informacje na temat wielkości potencjalnego rynku. Obecnie wiadomo już bez żadnych wątpliwości, choć nie jest to jeszcze wiedza powszechna, że faktycznymi twórcami prototypowych wersji wielu nowych produktów wprowadzonych na rynek przez wytwórców komercyjnych są klienci i że istnieje bezpłatny transfer wiedzy od użytkowników do producentów. Tę cechę innowacji opracowywanych przez użytkowników Eric von Hippel określa jako distributive nature (distributive nature of user innovation), co oznacza, że niejako w naturze innowacji opracowywanych przez użytkowników jest to, że informacje dotyczące tych innowacji są rozpowszechniane (dystrybuowane) bez ograniczeń. W przyszłości będzie to, według von Hippela, dominujący rodzaj działalności innowacyjnej. EKONOMIA IPR 10 VERSUS FREE REVEALING Pojęcie free revealing dotyczy sytuacji, gdy informacja uzyskana dzięki prywatnym nakładom konkretnych osób lub firm, a więc stanowiąca wedle klasycznego ujęcia ich własność, udostępniana jest za darmo wszystkim zainteresowanym stronom, stając się de facto dobrem publicznym. Do powszechnej świadomości problematyka free revealing dotarła w latach 90. ubiegłego wieku w związku z pojawieniem się oprogramowania otwartego, Open Source Software, które okazało się zjawiskiem o wielkim znaczeniu ekonomicznym i społecznym. Najnowsze badania prowadzone przez von Hippela i współpracujących z nim badaczy wykazały, że zjawisko free revealing występuje nie tylko w dziedzinie produkcji oprogramowania, lecz ma znacznie szerszy zasięg. Nie jest ono też, jakby się potocznie wydawało, wynalazkiem obecnych czasów, lecz miało miejsce również w przeszłości, co jako jeden z pierwszych wykazał Robert C. Allen, badacz 10 Intellectual Property Rights prawa ochrony własności intelektualnej.

7 NOWE PODEJŚCIE DO PROBLEMU WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ 213 historii gospodarki, na podstawie badań materiałów archiwalnych dotyczących angielskiego przemysłu hutniczego w XIX wieku 11. Dotychczasowe klasyczne podejście do problemu korzyści osiąganych dzięki inwestowaniu w działalność B+R i innowacyjną, nazwane przez von Hippela i Gaulta ekonomią praw własności intelektualnej (Economics of intellectual property rights) 12, opiera się na założeniu, że indywidualne osoby i przedsiębiorstwa są skłonne inwestować w tę działalność tylko wtedy, gdy spodziewają się uzyskać konkretne, długofalowe, im tylko przynależne zyski z tych inwestycji. Zyski te mogą być znacząco niższe, jeśli imitatorzy mieliby wolny dostęp do informacji, na której uzyskanie twórcy innowacji musieli ponieść nakłady ze swej prywatnej kieszeni. Ponieważ utrzymanie informacji w tajemnicy jest bardzo trudne, gdyż informacja łatwo przecieka na zewnątrz, rządy oferują twórcom innowacji różnego rodzaju środki ochronne, spośród których najważniejszym jest udzielanie na pewien czas monopolu na zdobytą przez kreatorów innowacji wiedzę za pomocą systemu praw własności intelektualnej, zwanego w skrócie z angielskiego systemem IPR (Intellectual Property Rights). Tego rodzaju działania, poprzez ustanawianie monopolu, pociągają jednak za sobą koszty dla społeczeństwa jako całości i są balastem dla gospodarki. Wbrew pozorom w ostatecznym rozrachunku w systemie IPR tracić mogą również twórcy innowacji korzystający z udzielonego im monopolu. Do niedawna straty te były uznawane wszakże za zło konieczne, którego nie sposób uniknąć. Teoria free revealing obala obowiązujący w dotychczasowej debacie paradygmat niepodważalnych zalet systemu praw własności intelektualnej jako sposobu na pobudzanie działalności innowacyjnej, odkrywając i uzasadniając, że innowatorzy udostępniający bezpłatnie informacje o opracowanych przez siebie innowacjach mogą czerpać z nich prywatne zyski bez uzyskiwania czasowego monopolu ze strony państwa na zastosowanie tych informacji, czyli że bezpłatne rozpowszechnianie informacji na temat innowacji może być z punktu widzenia ich autorów jak najbardziej racjonalne ekonomicznie 13. Jak wynika z badań von Hippela i Gaulta niektórzy twórcy innowacji uważają wręcz, że działania typu free revealing mogą przynieść większe zyski niż prawo monopolu udzielane w ramach systemu IPR R.C. Allen, Collective Invention, Journal of Economic Behavior and Organization 1983, No. 4(1), s F. Gault, E. von Hippel, The Prevalence of User Innovation and Free Innovation Transfers: Implications for Statistical Indicators and Innovation Policy, OECD, MIT Sloan School of Management Working Paper 2009, January, No Dzieje się tak m.in. dzięki występowaniu tzw. efektów sieci. Jako klasyczny przykład efektu sieci podawany jest zazwyczaj przykład z telefonami: im więcej ludzi posiada telefon, tym bardziej cenny jest on dla każdego z nich, jest bowiem więcej osób, z którymi można się dzięki niemu porozumieć. 14 F. Gault, E. von Hippel, User-Initiated Innovation in Canadian Manufacturing, NESTI 2009, June 3.

8 214 Grażyna Niedbalska Ponadto, oprócz zysków czysto materialnych, dla wielu innowatorów udostępniających bezpłatnie informacje na temat opracowanych przez siebie innowacji sprawą nie bez znaczenia jest także indywidualna satysfakcja z udziału w innowacyjnym procesie twórczym ( Just for fun jak mawia Linus Thorvalds) i z wkładu w poszerzanie dobra wspólnego. Według teorii free revealing bezpłatne dzielenie się wiedzą nie oznacza też obniżenia poziomu innowacyjności w skali gospodarki jako całości, a wręcz przeciwnie przyczynia się do jego podnoszenia. Głównym deklarowanym celem polityki ochrony własności intelektualnej jest zwiększenie wartości inwestycji w działalność innowacyjną, co ma sprzyjać dobru wspólnemu (public good). Badania prowadzone przez ostatnich kilkadziesiąt lat wykazały wszakże, że w rzeczywistości prawo ochrony własności intelektualnej służy wielu firmom do realizacji zamierzeń dokładnie odwrotnych w stosunku do wyżej wspomnianego pierwotnego celu. W szczególności zjawisko określane jako gąszcz patentów (patent thickets), czyli zwiększanie przez firmy ponad realne potrzeby swojego portfolia patentów, wykorzystywane jest do uniemożliwiania innym podmiotom wprowadzania znaczących ulepszeń korzystnych z punktu widzenia użytkowników i/lub do uniemożliwiania zakupu licencji po niższej cenie od konkurentów o słabszej pozycji na rynku, co wpływa na obniżenie poziomu innowacyjności gospodarki jako całości i jest niekorzystne z punktu widzenia dobra wspólnego. W sytuacji, gdy wielu właścicieli ma prawo uniemożliwiania innym działalności, a nikt nie ma przywileju, by faktycznie działać zasób, jakim jest informacja dotycząca innowacji, będzie wykorzystywany w niedostatecznym stopniu, co Heller nazwał tragedią antywspólnoty 15. WYZWANIA I SZANSE DLA PRODUCENTÓW Producenci muszą zdać sobie sprawę z zachodzącej zmiany i podjąć wyzwanie, jakie ona przed nimi stawia, poprzez adaptację swoich modeli biznesowych do nowych warunków, w których system oparty w coraz większej mierze na innowacjach opracowywanych przez użytkowników atakuje dotychczasową strukturę społecznego podziału pracy. Zmiana ta może w krótkim okresie być dla niektórych bolesna, ale w ostatecznym rozrachunku okaże się korzystna dla wszystkich. Przede wszystkim producenci muszą zerwać z dotychczasowym sposobem myślenia i włączyć do zakresu swoich działań, oprócz działalności B+R, projektowania, produkcji i tradycyjnych badań rynku, także poszukiwanie i komercjalizowanie innowacji opracowanych przez wiodących użytkowników. Wiele przedsiębiorstw, czy nawet całe gałęzie wytwórczości, w których użyt- 15 M.A. Heller, The Tragedy of the Anticommons: Property in the Transition from Marx to Markets, Harvard Law Review 1998, No. 111, s

9 NOWE PODEJŚCIE DO PROBLEMU WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ 215 kownicy są szczególnie aktywni, jeśli chodzi o projektowanie innowacyjnych produktów, podejmuje już zresztą to wyzwanie i zamiast zamykać się w dotychczasowym wertykalnym systemie własnej działalności B+R stara się działać zgodnie z podejściem horyzontalnym, szukając innowacji na zewnątrz, poza czterema ścianami swoich laboratoriów. Dotychczasowe tradycyjne metody badań rynku (market-research methods) okazują się jednak zawodne, ponieważ rozwiązania proponowane przez wiodących użytkowników nie są w nich na ogół zauważane lub wręcz bywają odrzucane jako wykraczające poza tradycyjny target market. Istnieją trzy sposoby umożliwiające producentom odnalezienie się w nowej sytuacji, a mianowicie: 11 produkowanie na skalę komercyjną innowacji opracowanych przez użytkowników i/lub oferowanie użytkownikom mającym specyficzne potrzeby i wymagania produkcji na indywidualne zamówienie (custom manufacturing to specific users), 11 sprzedaż specjalnych zestawów narzędzi do projektowania ( kits of productdesign tools, toolkits) i/lub platform produktowych (product platforms) w celu ułatwienia użytkownikom projektowania innowacyjnych produktów, 11 sprzedaż produktów komplementarnych w stosunku do innowacji opracowanych przez użytkowników. Przykładem dziedziny działalności, która z sukcesem wykorzystuje aktywność innowacyjną użytkowników, może być w szczególności przemysł produkcji półprzewodników na indywidualne zamówienie (custom semiconductor industry), w którym producenci wyspecjalizowali się we wspieraniu użytkowników-innowatorów poprzez dostarczanie im specjalnego oprogramowania służącego do projektowania nowych produktów (toolkits for developing new products). Działalność innowacyjna użytkowników stanowi nie tylko wyzwanie, ale także szansę dla producentów. W omawianej książce Democratizing innovation Eric von Hippel zwraca uwagę na uderzający fakt, że większość nowych produktów opracowanych i wprowadzonych na rynek przez producentów (manufacturers) okazuje się komercyjną porażką (commercial failures). Z badań prowadzonych od połowy lat 70. przez różnych autorów (np. Mansfield i Wagner 16, Elrod i Kelman 17 czy Redmond 18 ) wynika, że prawdopodobieństwo sukcesu nowego produktu wprowadzonego przez producenta na rynek wynosi zaledwie nieco ponad 25%. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że producenci-innowatorzy nie mają właściwego roze- 16 E. Mansfield, S. Wagner, Organizational and Strategic Factors Associated With Probabilities of Success in Industrial R&D, Journal of Business 1975, Vol. 48, No. 2, s T. Elrod, A.P. Kelman, Reliability of New Product Evaluation as of 1968 and 1981, Working Paper, Owen Graduate School of Management, Vanderbilt University, W.H. Redmond, An Ecological Perspective on New Product Failure: The Effects of Competitive Overcrowding, Journal of Product Innovation Management 1995, No. 12, s

10 216 Grażyna Niedbalska znania potrzeb użytkowników (asymetria informacji między producentami i użytkownikami). Tak wysoka stopa porażki (high failure rate) wskazuje na dużą nieefektywność, jeśli chodzi o konwersję nakładów poniesionych przez przedsiębiorstwa na działalność B+R w użyteczną produkcję, co oznacza straty z punktu widzenia dobra społecznego. Mając dostęp do prototypu opracowanego przez użytkowników, np. nowego sprzętu chirurgicznego zaprojektowanego przez chirurgów, producent nie musi już ponosić nakładów na dokładne poznanie wymagań i potrzeb użytkowników oraz na badanie, dlaczego produkt ma być skonstruowany tak, a nie inaczej, pozostaje mu tylko znacznie łatwiejsze zadanie powielenia otrzymanego od użytkowników prototypu w komercyjnej produkcji. Działalność innowacyjna użytkowników pozwala więc zredukować asymetrię informacji między użytkownikami i producentami i w ten sposób przyczynia się do zwiększenia efektywności procesów innowacyjnych w gospodarce. SYSTEM OPEN INNOVATION Eric von Hippel używa pojęcia open innovation w nieco innym znaczeniu niż to, które terminowi temu nadał Henry W. Chesbrough, autor książki Open Innovation: The New Imperative for Creating and Profiting from Technology (wydana przez Harvard Business School Press w 2003 r.), w której omówił nowy model działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, nazwany otwartym modelem innowacji (Open Innovation Model), zakładający, że nowa wiedza zdobyta przez przedsiębiorstwa powinna jak najszybciej przynosić im profity, co oznacza, że przedsiębiorstwa nie powinny swojej własności intelektualnej trzymać pod kluczem, lecz szukać zysków dzięki szybkiemu wdrożeniu zdobytej przez siebie wiedzy i technologii przez inne przedsiębiorstwa poprzez udostępnianie im tej wiedzy za pomocą umów licencyjnych, wspólnych przedsięwzięć (joint ventures) i innego rodzaju porozumień (At its root, open innovation is based on a landscape of abundant knowledge, which must be used readily if it is to provide value for the company that created it). W powszechnie praktykowanym do niedawna tzw. zamkniętym systemie innowacji (Closed Innovation Model) firmy tworzyły, rozwijały i komercjalizowały wyłącznie swoje własne pomysły. Główna zasada The Closed Innovation Model zakłada, że firma musi mieć pełną kontrolę nad swoim pakietem IP, tak by konkurenci nie mogli w żaden sposób korzystać z pomysłów i wiedzy, które w niej powstały. Filozofia polegania wyłącznie na sobie samych była dominująca w działalności B+R wiodących światowych korporacji przez większość XX wieku. Von Hippel pojęcie open innovation definiuje w sposób podobny jak termin ten rozumiany jest w środowisku programistów open source software, czyli jako system innowacji dostępnych dla wszystkich za pośrednictwem wspólnot informacji (Open innovation is a term that I use to mean innovation that is freely accessible

11 NOWE PODEJŚCIE DO PROBLEMU WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ 217 by all via an information commons....that is what people in open source software mean by the term) 19. Henry W. Chesbrough w swojej teorii otwartego modelu innowacji główny nacisk kładzie natomiast na jak najbardziej efektywne zarządzanie pakietem praw własności intelektualnej. Dzięki temu przedsiębiorstwo uzyskuje zyski po pierwsze ze sprzedaży opracowanej przez siebie wiedzy, a po drugie może je także uzyskać w przyszłości na nowym rynku, który ma szanse powstać w efekcie wdrożenia sprzedanej wiedzy przez przedsiębiorstwa, które ją zakupiły. Oba te podejścia, tzn. podejście Chesbrougha i von Hippela, nie wykluczają się wszakże wzajemnie, lecz mają punkty styczne i się dopełniają. Różnice w rozumieniu pojęcia open innovation przez Henry ego Chesbrougha i Erica von Hippela wskazują, jak wielkie znaczenie z punktu widzenia czytelnika ma właściwe rozumienie pojęć, którymi posługują się autorzy zajmujący się problematyką innowacyjności. W czasie, gdy teoria innowacyjności jest wciąż jeszcze w fazie in statu nascendi, terminologia staje się sprawą fundamentalną, co ma szczególne znaczenie zwłaszcza w kontekście pomiarów i badań statystycznych, ale także polityki proinnowacyjnej. Na znaczenie języka i terminologii zwraca uwagę wspomniany już Fred Gault, jeden z szerokiego grona badaczy współpracujących z E. von Hippelem, w wydanej w ubiegłym roku publikacji Innovation Strategies for a Global Economy Development, Implementation, Measurement and Management 20 ( Strategie innowacji dla gospodarki globalnej opracowywanie, wdrażanie, pomiary i zarządzanie ), której jeden z rozdziałów poświęcony jest zagadnieniu języka innowacji: Talking about innovation. The Need for a Language ( Jak mówić o innowacjach? Potrzeba stworzenia języka ). W warunkach polskich potrzeba stworzenia precyzyjnego języka innowacji jest szczególnie pilna. Przy okazji warto zwrócić uwagę, że pojęcie user innovation w ujęciu według von Hippela nie jest tożsame z używanym w literaturze pojęciem user-driven innovation, pojęcia te nie są synonimami, aczkolwiek częściowo się pokrywają. User-driven innovation (zwane czasem w skrócie UDI) to innowacje, które powstają jako odpowiedź na potrzeby użytkowników, w tym zwłaszcza specyficznych grup użytkowników, które to potrzeby są uwzględniane w trakcie prac nad opracowywaniem nowych i ulepszonych produktów, co niekoniecznie musi się dziać z bezpośrednim udziałem tychże użytkowników, jak to ma miejsce w przypadku user innovation, czyli innowacji opracowywanych przez samych użytkowników. W przypadku user-driven innovation w trakcie opracowywania nowych lub udoskonalonych produktów brane są pod uwagę informacje w różny sposób i różnymi kanałami zgłaszane przez użytkowników poprzez kontakty z działami sprzedaży i marketingu, jako skargi, zażalenia, propozycje udoskonaleń itd. 19 The Open-Minded Professor. An Interview with Eric von Hippel, Deloitte Review 2009, Issue Edward Elgar Publishing, Cheltenham UK, Northampton, MA USA, IDRC, Ottawa, Canada, 2010.

12 218 Grażyna Niedbalska IMPLIKACJE DLA BADAŃ STATYSTYCZNYCH I POLITYKI NAUKOWEJ Pierwszą próbę włączenia omawianej tematyki do oficjalnych badań statystycznych podjął kanadyjski urząd statystyczny (Statistics Canada). Specjalne badanie przeprowadzone w 2007 r. (AT07 Survey 21 ) potwierdziło występowanie zjawiska polegającego na bezpłatnym przekazywaniu producentom wiedzy dotyczącej innowacji przez klientów, którzy te innowacje opracowali. Aktualnie Eric von Hippel pracuje wraz z Fredem Gaultem i holenderskim ekspertem Jeroenem de Jong nad stworzeniem systemu pomiaru działalności innowacyjnej prowadzonej przez użytkowników, tak by tematyka ta mogła zostać włączona do oficjalnych badań statystycznych, a przez to stać się znaną szerszym kręgom badaczy i twórcom polityki proinnowacyjnej. W obecnie prowadzonych badaniach statystycznych (np. Community Innovation Survey) dostępne są jedynie strzępy, jeśli można tak powiedzieć, informacji na ten temat. Omawiana tematyka będzie stanowiła ważny element w pracach nad kolejną rewizją podręcznika Oslo Manual 22. Niezbędna jest m. in. zmiana definicji innowacji uwzględniająca zjawisko określane jako non-market peer-to-peer diffusion of innovation (pozarynkowe rozprzestrzenianie innowacji). Obecnie obowiązująca definicja zakłada, że innowacją-produktem jest tylko ten nowy (lub istotnie ulepszony) produkt, który został wprowadzony na rynek przez komercyjnego wytwórcę. Występowanie zjawiska bezpłatnego dzielenia się wiedzą wymaga także przeformułowania dotychczas obowiązujących kanonów polityki proinnowacyjnej, w której ma miejsce co prawda niezamierzone, lecz wyraźne faworyzowanie optyki prezentowanej przez ekonomię IPR, co w świetle najnowszych ustaleń naukowych jest nieuzasadnione. Zdaniem Erica von Hippela i współpracujących z nim badaczy, współczesne rządowe programy z zakresu polityki proinnowacyjnej wspierają de facto restrykcyjne podejście do transferu innowacji i raczej zniechęcają twórców innowacji do bardziej otwartych zachowań pod tym względem. Gault i von Hippel wysuwają propozycje konkretnych zmian w polityce proinnowacyjnej 23. Jeden z przykładów proponowanych przez nich zmian to wprowadzenie systemu zachęt podatkowych (tax credits) analogicznego do systemu zachęt podatkowych stosowanych w przypadku działalności B+R (R&D tax credits) dla innowatorów-użytkowników, którzy bezpłatnie przekazali producentom informacje na temat opracowanych przez siebie innowacji. Podstawą uzyskania ulgi podatkowej mogłaby być dokumentacja analogiczna w formie do ujaw- 21 Statistics Canada, Survey of Advanced Technology 2007, The Daily 2008, June 26, Ottawa. 22 Oslo Manual międzynarodowy podręcznik metodologiczny badań statystycznych innowacji. W jego ostatnim wydaniu zwanym Oslo Manual 2005 (Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data Oslo Manual, third edition, OECD/EC/Eurostat, 2005) oprócz innowacji produktów wyróżnione są innowacje procesy oraz innowacje organizacyjne i marketingowe. 23 F. Gault, E. von Hippel, The Prevalence of User Innovation and Free Innovation Transfers: Implications for Statistical Indicators and Innovation Policy, ed. cit.

13 NOWE PODEJŚCIE DO PROBLEMU WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ 219 nienia patentowego (patent disclosure) zawierająca potwierdzenie przez ekspertów urzędu patentowego stopnia nowości przekazanego bezpłatnie rozwiązania. Von Hippel i współpracujący z nim autorzy nie sugerują, że system IPR powinien zostać wyeliminowany. Przeważa raczej opinia, że oba systemy powinny być stosowane w sposób komplementarny, na zasadzie współdziałania, dopełniania się, w poszukiwaniu efektu synergii. Istnieje prawdopodobieństwo, że w niektórych przypadkach korzystniejszy jest system IPR, podczas gdy w innych lepsze efekty przynosi podejście free revealing. Pierwszym krajem, który zastosował w swojej polityce proinnowacyjnej rozwiązania wspierające aktywność innowacyjną użytkowników, jest Dania, kraj, który wydaje relatywnie bardzo dużo środków finansowych na działalność B+R, ale jeśli chodzi o wartości bezwzględne nie jest w stanie, w przypadku modelu innowacyjności określanego jako R&D spending tech-push model 24, konkurować z krajami takimi jak Stany Zjednoczone, Niemcy, Japonia czy Chiny. Wspieranie aktywności innowacyjnej użytkowników pozwoli na wykorzystanie potencjału twórczego całego społeczeństwa, a nie tylko pracowników wyspecjalizowanych jednostek badawczych, i lepsze zaspokojenie różnorodnych i zróżnicowanych potrzeb konsumentów. W społeczeństwach, w których innowacje opracowują nie tylko producenci, ale także użytkownicy, poziom dobrobytu jest wyższy niż w społeczeństwach, w których działalność ta prowadzona jest wyłącznie przez producentów 25. UWAGI KOŃCOWE W krótkim opracowaniu, jak niniejsze, nie sposób zawrzeć całego bogactwa myśli i dociekań Erica von Hippela zawartych w książce Democratizing Innovation, która powinna stać się obowiązkową lekturą wszystkich zainteresowanych problematyką działalności innowacyjnej jej źródeł i form, jakie obecnie przybiera. Nie sposób też nie zgodzić się z opinią Richarda R. Nelsona 26, który podkreślając wykazywaną przez Erica von Hippela niezwykłą umiejętność odkrywania nowych aspektów działalności innowacyjnej stojących w sprzeczności z dotychczasową konwencjonalną wiedzą nazwał omawianą książkę ucztą intelektualną. Eric von Hippel zrobił krok dalej niż Henry W. Chesbrough, który podważył jedną z najważniejszych zasad kapitalizmu XX wieku, że zdobytej przez firmę wiedzy i informacji na temat innowacji należy strzec jak źrenicy oka. Chesbrough pokazał, że zdobyta wiedza może przynosić firmie profity, nawet jeśli jest wdrażana przez inną firmę. Von Hippel udowadnia, że wiedza może przynosić profity 24 Model oparty na dużych w wartościach bezwzględnych nakładach na działalność B+R. 25 J. Henkel, E. von Hippel, Welfare Implications of User Innovation, Journal of Technology Transfer 2005, Vol. 30, No. 1 2, s Profesor Columbia University.

14 220 Grażyna Niedbalska także wtedy, gdy jest ujawniana bezpłatnie, szczególnie jeśli bierzemy pod uwagę dobro społeczeństwa jako całości. Kolejny krok w rozpoznawaniu zachodzących zmian uczynił wspomniany na początku niniejszego artykułu Yochai Benkler, który w książce Bogactwo sieci zwrócił uwagę na nasilające się w ostatnim czasie zjawisko produkcji społecznej (The emergence of social production Commons-based peer production) opartej na pracy ochotników działających wbrew logice rynku i zysków uznając je za początek nowego etapu organizacji społeczeństwa. Ale to już temat na odrębne opracowanie. JEL Classification: Y30

Kompilacja pojęć stosowanych w badaniach statystycznych statystyki publicznej na temat innowacyjności przez Główny Urząd Statystyczny (GUS).

Kompilacja pojęć stosowanych w badaniach statystycznych statystyki publicznej na temat innowacyjności przez Główny Urząd Statystyczny (GUS). Kompilacja pojęć stosowanych w badaniach statystycznych statystyki publicznej na temat innowacyjności przez Główny Urząd Statystyczny (GUS). (Kompilacja dokonana przez Fundację Centrum Analiz Transportowych

Bardziej szczegółowo

Czynniki rynkowego sukcesu technologii

Czynniki rynkowego sukcesu technologii dr Marta Gancarczyk Czynniki rynkowego sukcesu technologii Ustanawianie standardów technologicznych (osiąganie technologicznej dominacji) www.wsb-nlu.edu.pl ISTOTA TECHNOLOGII 2 Technologia to zasób przedsiębiorstwa

Bardziej szczegółowo

Open innovation. "It is not enough just to be innovative. It is essential to be innovative all the time." Pinelli, Ernst & Young, 2012

Open innovation. It is not enough just to be innovative. It is essential to be innovative all the time. Pinelli, Ernst & Young, 2012 Open innovation. "It is not enough just to be innovative. It is essential to be innovative all the time." Pinelli, Ernst & Young, 2012 Projekt Mazowiecka Sieć Ośrodków Doradczo-Informacyjnych w zakresie

Bardziej szczegółowo

Innowacje. Ewolucja czy rewolucja w przedsiębiorstwie? Łukasz Pyzioł Orkla Care Polska S.A.

Innowacje. Ewolucja czy rewolucja w przedsiębiorstwie? Łukasz Pyzioł Orkla Care Polska S.A. 1 Innowacje. Ewolucja czy rewolucja w przedsiębiorstwie? Łukasz Pyzioł Orkla Care Polska S.A. Evolution of things Czym jest innowacja? 1. Wprowadzenie do produkcji nowych wyrobów lub udoskonalenie dotychczas

Bardziej szczegółowo

Transfer wiedzy z uczelni wyższych do przemysłu podstawą rozwiniętej gospodarki rynkowej doświadczenia zachodnich krajów

Transfer wiedzy z uczelni wyższych do przemysłu podstawą rozwiniętej gospodarki rynkowej doświadczenia zachodnich krajów Transfer wiedzy z uczelni wyższych do przemysłu podstawą rozwiniętej gospodarki rynkowej doświadczenia zachodnich krajów Dr Marek Szarucki Katedra Analiz Strategicznych Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Bardziej szczegółowo

Innowacje w biznesie

Innowacje w biznesie Innowacje w biznesie Podstawowe źródła wiedzy Rodzina Frascati Artykuły Materiały na stronie www.karolinamazur.pl Istota innowacji według J. A. Schumpetera Wprowadzenie do produkcji wyrobów nowych lub

Bardziej szczegółowo

Koncepcja Systemu Transferu Technologii w Politechnice Wrocławskiej

Koncepcja Systemu Transferu Technologii w Politechnice Wrocławskiej Koncepcja Systemu Transferu Technologii w Politechnice Wrocławskiej Tomasz Cichocki, Grzegorz Gromada Seminarium Transfer wyników badań naukowych do gospodarki Wrocław, 15 maja 2012r. Agenda Potrzeba komercjalizacji

Bardziej szczegółowo

Dobre praktyki w zakresie współpracy między instytucjami naukowymi a otoczeniem

Dobre praktyki w zakresie współpracy między instytucjami naukowymi a otoczeniem Dobre praktyki w zakresie współpracy między instytucjami naukowymi a otoczeniem dr, Katedra Zarządzania Innowacjami jakub.brdulak@gmail.com WARSZAWA 2013.10.15 Agenda prezentacji Główne wyzwania w polskim

Bardziej szczegółowo

Innowacyjność i nauka to nie to samo czyli jakiej polityki innowacyjności potrzeba w Polsce?

Innowacyjność i nauka to nie to samo czyli jakiej polityki innowacyjności potrzeba w Polsce? Innowacyjność i nauka to nie to samo czyli jakiej polityki innowacyjności potrzeba w Polsce? Wojciech Cellary Katedra Technologii Informacyjnych Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Mansfelda 4, 60-854 Poznań

Bardziej szczegółowo

Nowa specjalność Zarządzanie badaniami i projektami Research and Projects Management

Nowa specjalność Zarządzanie badaniami i projektami Research and Projects Management Nowa specjalność Zarządzanie badaniami i projektami Research and Projects Management Kierunek: Informatyka i Ekonometria, WIiK Studia stacjonarne/niestacjonarne II stopnia Potrzeby kształcenia specjalistów

Bardziej szczegółowo

Warunki poprawy pozycji innowacyjnej kraju Globalizacja działalności badawczej i rozwojowej: próba oceny miejsca Polski

Warunki poprawy pozycji innowacyjnej kraju Globalizacja działalności badawczej i rozwojowej: próba oceny miejsca Polski Warunki poprawy pozycji innowacyjnej kraju Globalizacja działalności badawczej i rozwojowej: próba oceny miejsca Polski Wojciech Burzyński Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Warszawa, 8 kwietnia

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie technologiami i innowacjami dr hab. Krzysztof Klincewicz, prof. UW

Zarządzanie technologiami i innowacjami dr hab. Krzysztof Klincewicz, prof. UW Zarządzanie technologiami i innowacjami dr hab. Krzysztof Klincewicz, prof. UW Marketing Produktów Farmaceutycznych Cel zajęć przegląd podstawowych zagadnień, związanych z zarządzaniem innowacjami, dyskusja

Bardziej szczegółowo

Własność intelektualna w zarządzaniu projektami

Własność intelektualna w zarządzaniu projektami Własność intelektualna w zarządzaniu projektami Prof. dr hab. inż. K. Santarek Mgr inż. Małgorzata Zalewska Traczyk Politechnika Warszawska Instytut Organizacji Systemów Produkcyjnych 1 Wstęp Własność

Bardziej szczegółowo

Joint Master of Science in International Business and Management (JMSCIBM)

Joint Master of Science in International Business and Management (JMSCIBM) Joint Master of Science in International Business and Management (JMSCIBM) PUEB (Poznań University of Economics and Business) NTU (Nottingham Trent University) dr Łukasz Puślecki Programme Director PUEB-NTU

Bardziej szczegółowo

Możliwości wsparcia lubuskich przedsiębiorstw w Krajowych Programach Operacyjnych - aktualne nabory wniosków

Możliwości wsparcia lubuskich przedsiębiorstw w Krajowych Programach Operacyjnych - aktualne nabory wniosków Możliwości wsparcia lubuskich przedsiębiorstw w Krajowych Programach Operacyjnych - aktualne nabory wniosków Główny Punkt Informacyjnych Funduszy Europejskich w Zielonej Górze Lubuska Akademia Rozwoju,

Bardziej szczegółowo

MANAGER INNOWACJI MODUŁY WARSZTATOWE

MANAGER INNOWACJI MODUŁY WARSZTATOWE MANAGER INNOWACJI MODUŁY WARSZTATOWE WARSZTAT I-A PRAWNO-TEORETYCZNE PODSTAWY PROJEKTÓW INNOWACYJNYCH Czym jest innowacja? Możliwe źródła Wewnętrzne i zewnętrzne źródła informacji o innowacji w przedsiębiorstwie.

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie innowacjami w MŚP

Zarządzanie innowacjami w MŚP Zarządzanie innowacjami w MŚP Zarządzanie innowacjami w MŚP 1. Wprowadzenie 2. Czym są innowacje? Czy dotyczą tylko dużych przedsiębiorstw? 3. Skąd się biorą innowacje w MŚP? 4. Przedsiębiorca jako innowator

Bardziej szczegółowo

Strategia Lizbońska droga do sukcesu zjednoczonej Europy, UKIE, Warszawa 2002, s. 11. 5

Strategia Lizbońska droga do sukcesu zjednoczonej Europy, UKIE, Warszawa 2002, s. 11. 5 O autorze Tomasz Bartosz Kalinowski ukończył studia w 2003 r. na Uniwersytecie Łódzkim. W tym samym roku został zatrudniony jako asystent w Katedrze Zarządzania Jakością tej uczelni oraz rozpoczął studia

Bardziej szczegółowo

Joint Master of Science in International Business and Management (JMSCIBM)

Joint Master of Science in International Business and Management (JMSCIBM) Joint Master of Science in International Business and Management (JMSCIBM) PUEB (Poznań University of Economics and Business) NTU (Nottingham Trent University) dr Łukasz Puślecki Programme Director PUEB-NTU

Bardziej szczegółowo

Menedżer ds. komercjalizacji innowacji - remedium na problemy w relacjach innowatorów i biznesu

Menedżer ds. komercjalizacji innowacji - remedium na problemy w relacjach innowatorów i biznesu Menedżer ds. komercjalizacji innowacji - remedium na problemy w relacjach innowatorów i biznesu - Tomasz Kurek Wrocław, 19 marca 2013 KIM JESTEŚMY? ARI + INES = PAKT dla innowacji Efekt synergii i doświadczenie

Bardziej szczegółowo

DOKUMENTACJA WDROŻENIOWA

DOKUMENTACJA WDROŻENIOWA DOKUMENTACJA WDROŻENIOWA DOKUMENTACJA PROPOZYCJI INNOWACYJNEGO ROZWIĄZANIA(KONCEPCJA PROJEKTU) będąca produktem powstałym podczas realizacji projektu pn.: Wysoko wykwalifikowana kadra w przedsiębiorstwie

Bardziej szczegółowo

STUDIUJESZ SOCJOLGIĘ?

STUDIUJESZ SOCJOLGIĘ? STUDIUJESZ SOCJOLGIĘ? PRZYJDŹ NA SPECJALIZACJĘ SOCJOLOGIA GOSPODARKI I INTERNETU CZEGO WAS NAUCZYMY? CZYM JEST SOCJOLOGIA GOSPODARKI Stanowi działsocjologii wykorzystujący pojęcia, teorie i metody socjologii

Bardziej szczegółowo

Współpraca nauka przedsiębiorstwa - Business Angels na Dolnym Śląsku 10.05.2010r.

Współpraca nauka przedsiębiorstwa - Business Angels na Dolnym Śląsku 10.05.2010r. Współpraca nauka przedsiębiorstwa - Business Angels na Dolnym Śląsku 10.05.2010r. Tomasz Niciak Koordynator Regionalny Ponadregionalnej Sieci Aniołów Biznesu Kierownik Dolnośląskiego Ośrodka Transferu

Bardziej szczegółowo

Bank partnerem wspierającym innowacyjne rozwiązania klientów

Bank partnerem wspierającym innowacyjne rozwiązania klientów Bank partnerem wspierającym innowacyjne rozwiązania klientów AGENDA PREZENTACJI INNOWACJE W BIZNESIE POZYSKANIE FINANSOWANIA REALIZACJA ZAŁOŻEŃ od teorii i założeń do faktycznych możliwości i barier wachlarz

Bardziej szczegółowo

INNOWACJE OTWARTE W POLSKIM PRZEMYŚLE SPOŻYWCZYM

INNOWACJE OTWARTE W POLSKIM PRZEMYŚLE SPOŻYWCZYM INNOWACJE OTWARTE W POLSKIM PRZEMYŚLE SPOŻYWCZYM prof. UWM, dr hab. Małgorzata Juchniewicz Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 1. Główne tendencje: Wprowadzenie stale rosnąca złożoność otoczenia

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr 45/2014/IX Senatu Politechniki Lubelskiej z dnia 18 grudnia 2014 r.

Uchwała Nr 45/2014/IX Senatu Politechniki Lubelskiej z dnia 18 grudnia 2014 r. Uchwała Nr 45/2014/IX Senatu Politechniki Lubelskiej z dnia 18 grudnia 2014 r. w sprawie określenia efektów kształcenia dla studiów pierwszego stopnia na kierunku finanse i rachunkowość prowadzonych na

Bardziej szczegółowo

Kierowanie zespołem naukowym

Kierowanie zespołem naukowym Kierowanie zespołem naukowym Wojciech Cellary Katedra Technologii Informacyjnych Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Mansfelda 4, 60-854 Poznań cellary@kti.ue.poznan.pl www.kti.ue.poznan.pl (c) W. Cellary

Bardziej szczegółowo

Biuro Rozwoju i Kooperacji PL

Biuro Rozwoju i Kooperacji PL Biuro Rozwoju i Kooperacji PL Doświadczenia w zakresie transferu technologii Lublin, 25.03.2010 r. Biuro Rozwoju i Kooperacji PL Jednostka ogólnouczelniana Cele, m.in.: doradztwo i konsultacje w zakresie

Bardziej szczegółowo

Á Á JAKIE SPECJALNOŚCI

Á Á JAKIE SPECJALNOŚCI KIERUNEK MARKETING I KOMUNIKACJA RYNKOWA Marketing i komunikacja rynkowa to kierunek przygotowany z myślą o kształceniu wysokiej klasy specjalistów z zakresu marketingu. Zajęcia pozwalają zdobyć wiedzę

Bardziej szczegółowo

Co to jest innowacja?

Co to jest innowacja? dane informacja wiedza Co to jest innowacja? Renata Wasiewicz Wpływ innowacji na rozwój przedsiębiorczości i społeczności lokalnych w Regionie Lubelskim Fazy przetwarzania wiedzy dane Hierarchia wiedzy

Bardziej szczegółowo

REGIONALNE ŚRODKI NA WSPIERANIE DZIAŁÓW R&D. Mariusz Frankowski p.o. Dyrektora Mazowieckiej Jednostki Wdrażania Programów Unijnych

REGIONALNE ŚRODKI NA WSPIERANIE DZIAŁÓW R&D. Mariusz Frankowski p.o. Dyrektora Mazowieckiej Jednostki Wdrażania Programów Unijnych REGIONALNE ŚRODKI NA WSPIERANIE DZIAŁÓW R&D Mariusz Frankowski p.o. Dyrektora Mazowieckiej Jednostki Wdrażania Programów Unijnych Jaka jest Rola MJWPU? Wprowadzanie w świat finansowania innowacji na Mazowszu

Bardziej szczegółowo

Cel Partnerzy Zakres Realizacja

Cel Partnerzy Zakres Realizacja SMILE Kujawsko-pomorskie doświadczenia w zakresie tematyki przedkomercyjnych zamówień publicznych i plany realizacji projektów PCP w Regionalnym Programie Operacyjnym Rafał Modrzewski Naczelnik Wydziału

Bardziej szczegółowo

Innowacja. Innowacja w przedsiębiorczości. Innowacją jest wprowadzenie do praktyki nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do

Innowacja. Innowacja w przedsiębiorczości. Innowacją jest wprowadzenie do praktyki nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do Innowacja w przedsiębiorczości Andrzej Zakrzewski Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości andrzej.zakrzewski@inkubatory.pl Innowacja Innowacją jest wprowadzenie do praktyki nowego lub znacząco ulepszonego

Bardziej szczegółowo

Istotą innowacji jest wdrożenie nowości do praktyki.

Istotą innowacji jest wdrożenie nowości do praktyki. Istotą innowacji jest wdrożenie nowości do praktyki. Innowacje to szansa dla przedsiębiorców na realizację własnych, ambitnych marzeń i pomysłów. Na skuteczne konkurowanie na rynku. Na budowanie wzrostu

Bardziej szczegółowo

Przedmowa... 7 1. System zarządzania jakością w przygotowaniu projektów informatycznych...11

Przedmowa... 7 1. System zarządzania jakością w przygotowaniu projektów informatycznych...11 Spis treści Przedmowa... 7 1. System zarządzania jakością w przygotowaniu projektów informatycznych...11 1.1. Wprowadzenie...11 1.2. System zarządzania jakością...11 1.3. Standardy jakości w projekcie

Bardziej szczegółowo

PROGRAMY SEMINARIÓW. TEMAT A Innowacje w biznesie przegląd dobrych praktyk. Godziny spotkania: 10:00 13:00

PROGRAMY SEMINARIÓW. TEMAT A Innowacje w biznesie przegląd dobrych praktyk. Godziny spotkania: 10:00 13:00 PROGRAMY SEMINARIÓW TEMAT A Innowacje w biznesie przegląd dobrych praktyk 1. Pojęcia podstawowe z obszaru innowacyjnej przedsiębiorczości 2. Proces poszukiwania innowacyjności 3. Proces wprowadzania innowacji

Bardziej szczegółowo

Open Acces Otwarty dostęp

Open Acces Otwarty dostęp Open Acces Otwarty dostęp Open Acces Otwarty dostęp do treści naukowych zakłada: swobodny dostęp w internecie, każdy użytkownik może je zapisywać na dysku komputera lub innym nośniku danych, kopiować,

Bardziej szczegółowo

Możliwości zwiększania efektywności wykorzystania zasobów polskich MSP EDIT VALUE nowoczesne narzędzie wspierające decyzje gospodarcze

Możliwości zwiększania efektywności wykorzystania zasobów polskich MSP EDIT VALUE nowoczesne narzędzie wspierające decyzje gospodarcze Możliwości zwiększania efektywności wykorzystania zasobów polskich MSP EDIT VALUE nowoczesne narzędzie wspierające decyzje gospodarcze 16.10. 2014, Konstantynów Łódzki AGENDA EDIT VALUE TOOL Narzędzie

Bardziej szczegółowo

Wpływ ł prawa konkurencji k na rozwój nowych technologii Media cyfrowe i Internet

Wpływ ł prawa konkurencji k na rozwój nowych technologii Media cyfrowe i Internet Ochrona konkurencji na rynkach nowych technologii Kraków, dnia 13 września 2010 Wpływ ł prawa konkurencji k na rozwój nowych technologii Media cyfrowe i Internet Krzysztof Kuik DG ds. Konkurencji, Komisja

Bardziej szczegółowo

MAKROEKONOMIA II KATARZYNA ŚLEDZIEWSKA

MAKROEKONOMIA II KATARZYNA ŚLEDZIEWSKA MAKROEKONOMIA II KATARZYNA ŚLEDZIEWSKA WYKŁAD XII WZROST GOSPODARCZY cd. Chiny i ich wzrost gospodarczy Podstawy endogenicznej teorii wzrostu Konsekwencje wzrostu endogenicznego Dwusektorowy model endogeniczny

Bardziej szczegółowo

TWÓJ BIZNES, NASZE KNOW-HOW

TWÓJ BIZNES, NASZE KNOW-HOW IATI Monday Business Meeting (IATI MBM) TWÓJ BIZNES, NASZE KNOW-HOW OFERTA USŁUG DLA MŚP W OBSZARZE PRZEMYSŁY KREATYWNE I CZASU WOLNEGO Przemysły kreatywne i czasu wolnego obejmują w szczególności produkcję,

Bardziej szczegółowo

Aktywne formy kreowania współpracy

Aktywne formy kreowania współpracy Projekt nr... Kształtowanie sieci współpracy na rzecz bezpieczeństwa energetycznego Dolnego Śląska ze szczególnym uwzględnieniem aspektów ekonomiczno społecznych Aktywne formy kreowania współpracy Dr inż.

Bardziej szczegółowo

2010 Kierunki i instrumenty wsparcia działalności innowacyjnej mikroprzedsiębiorstw. Dr Barbara Grzybowska. Warszawa, maj 2010

2010 Kierunki i instrumenty wsparcia działalności innowacyjnej mikroprzedsiębiorstw. Dr Barbara Grzybowska. Warszawa, maj 2010 2010 Kierunki i instrumenty wsparcia działalności j mikroprzedsiębiorstw Dr Barbara Grzybowska Warszawa, maj 2010 PLAN WYSTĄPIENIA 1. Współpraca mikroprzedsiębiorstw z innymi podmiotami w zakresie realizacji

Bardziej szczegółowo

Rynkowa Analiza Technologii. 2011 INVESTIN Sp. z o.o. Wszystkie prawa zastrzeżone.

Rynkowa Analiza Technologii. 2011 INVESTIN Sp. z o.o. Wszystkie prawa zastrzeżone. Paweł Przybyszewski Rynkowa Analiza Technologii PLAN PREZENTACJI 1. RAT PODSTAWOWE INFORMACJE 2. INVENTOR 3. STATUS PROJEKTU 4. TECHNOLOGIA 5. PRODUKT 6. RYNEK 7. REKOMENDACJA PROCES umowa development

Bardziej szczegółowo

Prawa autorskie, licencje

Prawa autorskie, licencje Prawa autorskie, licencje Wyjaśnienie pojęć oraz tezy do dyskusji Michał Rad 21.10.2015 Przedstawione w dalszej części wykładu tezy są prywatnym poglądem autora i powinne być traktowane jako głos w dyskusji,

Bardziej szczegółowo

MASLANKA & Co. PATENTY I ZNAKI TOWAROWE. Logroño - Maj 2012

MASLANKA & Co. PATENTY I ZNAKI TOWAROWE. Logroño - Maj 2012 MASLANKA & Co. PATENTY I ZNAKI TOWAROWE Logroño - Maj 2012 CZYM SIĘ ZAJMUJEMY Oferujemy kompleksowe usługi w zakresie Praw Własności Przemysłowej: zgłoszenia, rejestracja i ochrona w trybie krajowym i

Bardziej szczegółowo

Kierunki REKRUTACJA 2017/2018 WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH EKONOMIA ZARZĄDZANIE ZARZĄDZANIE I INŻYNIERIA PRODUKCJI. Nowa oferta specjalności!!!

Kierunki REKRUTACJA 2017/2018 WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH EKONOMIA ZARZĄDZANIE ZARZĄDZANIE I INŻYNIERIA PRODUKCJI. Nowa oferta specjalności!!! WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH REKRUTACJA 2017/2018 Kierunki EKONOMIA ZARZĄDZANIE ZARZĄDZANIE I INŻYNIERIA PRODUKCJI Nowa oferta specjalności!!! Logistyka w języku angielskim NOWOŚĆ!!! Możliwość wyjazdu do

Bardziej szczegółowo

Konsekwencje zmian w Prawie o szkolnictwie wyższym w praktyce wyższych uczelni. prof. Krystyna Szczepanowska Kozłowska, Uniwersytet Warszawski

Konsekwencje zmian w Prawie o szkolnictwie wyższym w praktyce wyższych uczelni. prof. Krystyna Szczepanowska Kozłowska, Uniwersytet Warszawski Konsekwencje zmian w Prawie o szkolnictwie wyższym w praktyce wyższych uczelni prof. Krystyna Szczepanowska Kozłowska, Uniwersytet Warszawski innowacja jest procesem polegającym na przekształceniu istniejących

Bardziej szczegółowo

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE Efekty kształcenia dla kierunku MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - studia drugiego stopnia - profil ogólnoakademicki Forma Studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Gospodarki Międzynarodowej Uniwersytetu

Bardziej szczegółowo

ENGLISH FOR BUSINESS, LAW AND ADMINISTRATION

ENGLISH FOR BUSINESS, LAW AND ADMINISTRATION INFORMACJE O KIERUNKU (DŁUŻSZY OPIS KIERUNKU) ENGLISH FOR BUSINESS, LAW AND ADMINISTRATION 1. SEMESTR ROZPOCZĘCIA ZAJĘĆ + CZAS TRWANIA Okres trwania studiów: październik 2017 czerwiec 2018 (dwa semestry).

Bardziej szczegółowo

Screening i ranking technologii

Screening i ranking technologii Screening i ranking technologii Maciej Psarski Uniwersytet Łódzki Centrum Transferu Technologii Screening i ranking Selekcja idei, technologii, opcji, możliwości, rynków, Na wczesnych etapach rozwoju przedsięwzięcia

Bardziej szczegółowo

GOSPODARKA TURYSTYCZNA

GOSPODARKA TURYSTYCZNA Efekty kształcenia dla kierunku GOSPODARKA TURYSTYCZNA - studia pierwszego stopnia - profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Gospodarki Międzynarodowej Uniwersytetu

Bardziej szczegółowo

kompetencji zawodowych Dobrze poprowadzone na bazie PMBOK Guide, 6th Edition Grzegorza Szałajko. zespół Indeed wzmocnić korzyści

kompetencji zawodowych Dobrze poprowadzone na bazie PMBOK Guide, 6th Edition Grzegorza Szałajko. zespół Indeed wzmocnić korzyści PMP Prep. WSTĘP Zdajemy sobie sprawę, że najważniejszą częścią zarządzania projektami są ludzie, dlatego bardzo przykładamy się do rozwoju ich kompetencji zawodowych. Dziękujemy za zaufanie. Skuteczne

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (IG)

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (IG) Priorytet 1 - Badania i rozwój nowoczesnych technologii Działanie1.1. Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy Identyfikacja kierunków prac B+R mających na celu zdynamizowanie rozwoju

Bardziej szczegółowo

Badania Marketingowe. Zajęcia 1 Wprowadzenie do badao marketingowych

Badania Marketingowe. Zajęcia 1 Wprowadzenie do badao marketingowych Badania Marketingowe Zajęcia 1 Wprowadzenie do badao marketingowych Definicje badao marketingowych Badanie marketingowe to systematyczne projektowanie, zbieranie, prezentowanie danych i wyników badao istotnie

Bardziej szczegółowo

List intencyjny o strategicznym partnerstwie między AC SA. a Politechniką Białostocką

List intencyjny o strategicznym partnerstwie między AC SA. a Politechniką Białostocką Informacja prasowa Białystok, 1 grudnia 2012 List intencyjny o strategicznym partnerstwie między AC SA a Politechniką Białostocką W dniu 30.11.2012 r. w siedzibie Politechniki Białostockiej doszło do podpisania

Bardziej szczegółowo

Możliwości inwestycyjne w Łódzkiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej

Możliwości inwestycyjne w Łódzkiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej Możliwości inwestycyjne w Łódzkiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej Czerwiec 2014 POLSKA* wiodąca destynacja dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych w 2012 roku silny gracz w Europie w 2012 roku 3. miejsce

Bardziej szczegółowo

Działalność B+R Oferta Prowadzenie działalności B+R Wdrażanie wyników prac B+R Zarządzanie projektami B+R

Działalność B+R Oferta Prowadzenie działalności B+R Wdrażanie wyników prac B+R Zarządzanie projektami B+R Działalność B+R Oferta Prowadzenie działalności B+R Wdrażanie wyników prac B+R Zarządzanie projektami B+R DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZA I ROZWOJOWA (B+R) Oferta Szkolenie z zakresu uruchomienia i korzyści prowadzenia

Bardziej szczegółowo

URZĄD STATYSTYCZNY W SZCZECINIE

URZĄD STATYSTYCZNY W SZCZECINIE URZĄD STATYSTYCZNY W SZCZECINIE Opracowania sygnalne Szczecin, styczeń 2010 r. DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNA PRZEDSIĘBIORSTW W LATACH 2006-2008 W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM Wyniki badania działalności innowacyjnej

Bardziej szczegółowo

Odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych WIEDZA K_W01

Odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych WIEDZA K_W01 Efekty kształcenia dla kierunku EKONOMIA studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

Europejska inicjatywa dotycząca przetwarzania w chmurze. budowanie w Europie konkurencyjnej gospodarki opartej na danych i wiedzy

Europejska inicjatywa dotycząca przetwarzania w chmurze. budowanie w Europie konkurencyjnej gospodarki opartej na danych i wiedzy Cyberpolicy http://cyberpolicy.nask.pl/cp/dokumenty-strategiczne/komunikaty-komis ji-euro/66,europejska-inicjatywa-dotyczaca-przetwarzania-w-chmurze-b udowanie-w-europie-konk.html 2019-01-15, 14:37 Europejska

Bardziej szczegółowo

Globalny Barometr Innowacji GE na rok 2013 Wyniki dla Polski

Globalny Barometr Innowacji GE na rok 2013 Wyniki dla Polski Kanada Wielka Szwecja Irlandia Holandia Brytania Polska Niemcy Rosja USA Meksyk Nigeria Turcja Izrael Arabia ZEA Saudyjska Indie Chiny Korea Japonia Połud niowa Wietnam Malezja Singapur Brazylia Afryka

Bardziej szczegółowo

SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA INNOWACYJNOŚCI. dr Jagoda Mrzygłocka- Chojnacka

SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA INNOWACYJNOŚCI. dr Jagoda Mrzygłocka- Chojnacka SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA INNOWACYJNOŚCI dr Jagoda Mrzygłocka- Chojnacka PYTANIE O INNOWACYJNOŚĆ Pytanie o innowacyjność jest pytaniem o warunki powstawania innowacji oraz ich upowszechnienia. Innowacyjność

Bardziej szczegółowo

Przedsiębiorczość w warunkach globalizacji. V. Przedsiębiorczość a innowacje

Przedsiębiorczość w warunkach globalizacji. V. Przedsiębiorczość a innowacje Przedsiębiorczość w warunkach globalizacji V. Przedsiębiorczość a innowacje Tematy Innowacje w teorii przedsiębiorczości. Innowacja - co to znaczy? Innowacje a sukces w biznesie. Nowe trendy - skutki dla

Bardziej szczegółowo

Wykład 2 Rola otoczenia w procesie formułowania strategii organizacji

Wykład 2 Rola otoczenia w procesie formułowania strategii organizacji Dr inż. Aleksander Gwiazda Zarządzanie strategiczne Wykład 2 Rola otoczenia w procesie formułowania strategii organizacji Plan wykładu Koncepcja otoczenia przedsiębiorstwa Metoda SWOT Cele przedsiębiorstwa

Bardziej szczegółowo

Pragmatyczne innowacje na podstawie TRIZ jako element budowania przewagi konkurencyjnej innowacyjnych firm

Pragmatyczne innowacje na podstawie TRIZ jako element budowania przewagi konkurencyjnej innowacyjnych firm from don t know to know-how Pragmatyczne innowacje na podstawie TRIZ jako element budowania przewagi konkurencyjnej innowacyjnych firm Theory of Inventive Problem Solving Production Manager Meeting Kraków,

Bardziej szczegółowo

Kierunkowe efekty kształcenia

Kierunkowe efekty kształcenia Kierunkowe efekty kształcenia Kierunek: ekonomia Obszar kształcenia: nauki społeczne Poziom kształcenia: studia drugiego stopnia Profil kształcenia: ogólnoakademicki Uzyskane kwalifikacje: magister Symbol

Bardziej szczegółowo

Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie.

Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. C:\DOKUMENTY\RECENZJE\Recenzja M. Bryxa rynek.doc Recenzja opracowania M. Bryxa pt : Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. Rynek nieruchomości jest w Polsce stosunkowo nowym, lecz wzbudzającym

Bardziej szczegółowo

Program studiów podyplomowych w zakresie prawa zamówień publicznych

Program studiów podyplomowych w zakresie prawa zamówień publicznych Program studiów podyplomowych w zakresie prawa zamówień publicznych Wydział prowadzący studia podyplomowe: Nazwa studiów podyplomowych: Nazwa studiów podyplomowych w j. angielskim: Ogólna charakterystyka

Bardziej szczegółowo

Transfer technologii z uczelni do przemysłu. (z perspektywy AGH)

Transfer technologii z uczelni do przemysłu. (z perspektywy AGH) (z perspektywy AGH) Mielec 2011 frontiernerds.com W uczelniach przyzwyczailiśmy się do zdobywania pieniędzy w formie projektów. Natomiast głównym źródłem funduszy na działania innowacyjne takiej uczelni

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Rozdział 1. Zarys teorii marketingu oraz jego znaczenie na rynku żywnościowym...

Spis treści. Rozdział 1. Zarys teorii marketingu oraz jego znaczenie na rynku żywnościowym... Wstęp... 9 Rozdział 1. Zarys teorii marketingu oraz jego znaczenie na rynku żywnościowym... 11 1.1. Zarys teorii marketingu... 11 1.2. Rodzaje marketingu... 16 1.3. Istota marketingu produktów spożywczych...

Bardziej szczegółowo

MARKETING I KOMUNIKACJA RYNKOWA

MARKETING I KOMUNIKACJA RYNKOWA KIERUNEK MARKETING I KOMUNIKACJA RYNKOWA (I S, II S, I NS, II NS)* Kierunek ten, unikatowy w południowej Polsce, został przygotowany z myślą o kształceniu wysokiej klasy specjalistów z zakresu marketingu.

Bardziej szczegółowo

Szerokie Porozumienie na Rzecz Umiejętności Cyfrowych w Polsce. MICHAŁ BONI MINISTER ADMINISTRACJI I CYFRYZACJI Warszawa, 3 lipca 2013 r.

Szerokie Porozumienie na Rzecz Umiejętności Cyfrowych w Polsce. MICHAŁ BONI MINISTER ADMINISTRACJI I CYFRYZACJI Warszawa, 3 lipca 2013 r. Szerokie Porozumienie na Rzecz Umiejętności Cyfrowych w Polsce MICHAŁ BONI MINISTER ADMINISTRACJI I CYFRYZACJI Warszawa, 3 lipca 2013 r. 60 SEKUND W INTERNECIE Źródło: go-gulf.com/blog/60-seconds/ 2 JAK

Bardziej szczegółowo

ZAGADNIENIA SYSTEMOWE PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA. pod redakcją Piotra Korzeniowskiego

ZAGADNIENIA SYSTEMOWE PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA. pod redakcją Piotra Korzeniowskiego POLSKA AKADEMIA NAUK ODDZIAŁ W ŁODZI KOMISJA OCHRONY ŚRODOWISKA ZAGADNIENIA SYSTEMOWE PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA Zagadnienie systemowe prawa ochrony środowiska, którym została poświęcona książka, ma wielkie

Bardziej szczegółowo

ZGŁOSZENIE POMYSŁU do Konkursu INNOWACYJNY POMYSŁ 2008

ZGŁOSZENIE POMYSŁU do Konkursu INNOWACYJNY POMYSŁ 2008 ZGŁOSZENIE POMYSŁU do Konkursu INNOWACYJNY POMYSŁ 2008 KONKURS Zgłoszenie pomysłu do Konkursu należy przysłać do 17 listopada, e-mailem na adres konkurs@uni.lodz.pl Rozstrzygnięcie Konkursu do 12 grudnia

Bardziej szczegółowo

KWALIFIKACJE ABSOLWENTA: Absolwent specjalności Branding jest przygotowany do realizacji zadań zawodowych w trzech obszarach:

KWALIFIKACJE ABSOLWENTA: Absolwent specjalności Branding jest przygotowany do realizacji zadań zawodowych w trzech obszarach: PLAN STUDIÓW NA KIERUNKU: Komunikacja wizerunkowa (reklama, public relations, branding) Studia niestacjonarne II stopnia (magisterskie) SPECJALNOŚĆ: branding PROGRAM OBOWIĄZUJĄCY OD ROKU AKADEMICKIEGO

Bardziej szczegółowo

Doświadczenia WCTT w transferze technologii. Dr Jacek Firlej Wrocław, r.

Doświadczenia WCTT w transferze technologii. Dr Jacek Firlej Wrocław, r. Doświadczenia WCTT w transferze technologii Dr Jacek Firlej Wrocław, 16.10.2014 r. WCTT o nas Wrocławskie Centrum Transferu Technologii jednostka PWr, najstarsze centrum w Polsce (od 1995). 1. Wsparcie

Bardziej szczegółowo

Prawo własności przemysłowej. Prawa patentowe i prawa z tym związane - I

Prawo własności przemysłowej. Prawa patentowe i prawa z tym związane - I Prawo własności przemysłowej Prawa patentowe i prawa z tym związane - I Historia 1474 ustanowiono ustawę wenecką, twórca uzyskiwał 10-cio letnią ochronę na nowy i twórczy pomysł, dotyczący urządzenia,

Bardziej szczegółowo

Czy ochrona środowiska i odnawialne źródła energii są efektywne finansowo?

Czy ochrona środowiska i odnawialne źródła energii są efektywne finansowo? Czy ochrona środowiska i odnawialne źródła energii są efektywne finansowo? Dariusz Lipka, Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Kraków, 11.12.2013 r. Specyfika projektów energetyki odnawialnej -

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie działalnością badawczo-rozwojową (B +R) w korporacjach transnarodowych

Zarządzanie działalnością badawczo-rozwojową (B +R) w korporacjach transnarodowych Informator 2016/2017 Tytuł oferty Zarządzanie działalnością badawczo-rozwojową (B +R) w korporacjach transnarodowych Sygnatura 234790-1028 3 pkt. ECTS Prowadzący dr Kamil Marek Kraj A. Cel przedmiotu Zapoznanie

Bardziej szczegółowo

GROW - Bridging Business and Science

GROW - Bridging Business and Science GROW - Bridging INTERREG IIIC Agnieszka Sito Kierownik CITTRU Partnerzy projektu: University of Surrey Research and Enterpreneurship Services, Guildford, UK (lider projektu) CITTRU, Kraków Universidad

Bardziej szczegółowo

Poddziałanie 2.1.2, typ projektu 2. Wykaz usług

Poddziałanie 2.1.2, typ projektu 2. Wykaz usług Poddziałanie 2.1.2, typ projektu 2 Wykaz usług 1. Usługi doradcze świadczone na rzecz MŚP Nazwa usługi 1.1. Doradztwo w zakresie strategii: 1.1.1. Opracowanie analizy sytuacji przedsiębiorstwa 1.1.2. Opracowanie

Bardziej szczegółowo

Wielkopolski klaster chemiczny jednostek naukowo-badawczych oraz przedsiębiorstw jest projektem realizowanym w ramach Działania 2.

Wielkopolski klaster chemiczny jednostek naukowo-badawczych oraz przedsiębiorstw jest projektem realizowanym w ramach Działania 2. Wielkopolski klaster chemiczny jednostek naukowo-badawczych oraz przedsiębiorstw jest projektem realizowanym w ramach Działania 2.6 Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy Zintegrowanego Programu

Bardziej szczegółowo

Przewodnik po wskaźnikach dla Poddziałania 1.1.2:

Przewodnik po wskaźnikach dla Poddziałania 1.1.2: Przewodnik po wskaźnikach dla Poddziałania 1.1.2: Wskaźniki w pkt. 16 wniosku o dofinansowanie należy podawać mając na uwadze przedstawione poniżej informacje. Wskaźniki produktu - opisują bezpośrednie

Bardziej szczegółowo

Jak zaprojektować firmę aby mogła się skalować i odnosić trwałe sukcesy? Warszawa, 13 listopada 2018 r.

Jak zaprojektować firmę aby mogła się skalować i odnosić trwałe sukcesy? Warszawa, 13 listopada 2018 r. Jak zaprojektować firmę aby mogła się skalować i odnosić trwałe sukcesy? Warszawa, 13 listopada 2018 r. Budowanie Organizacji Odnoszących Trwałe Sukcesy - Tezy 1. Zbudowanie organizacji odnoszącej trwałe

Bardziej szczegółowo

Wiedza klienta. Przykłady wykorzystania DR PRZEMYSŁAW TOMCZYK KATEDRA MARKETINGU

Wiedza klienta. Przykłady wykorzystania DR PRZEMYSŁAW TOMCZYK KATEDRA MARKETINGU Wiedza klienta. Przykłady wykorzystania DR PRZEMYSŁAW TOMCZYK KATEDRA MARKETINGU Wiedza pochodząca od klienta Knowledge from Customer (KfC) Wszystko to, co klient wie, potrafi oraz tworzy i co może mieć

Bardziej szczegółowo

NARZĘDZIA INTERNETOWE W BUDOWANIU PRZEWAGI STRATEGICZNEJ SPÓŁEK spin-off

NARZĘDZIA INTERNETOWE W BUDOWANIU PRZEWAGI STRATEGICZNEJ SPÓŁEK spin-off Wydział Zarządzania mgr Jerzy Ryżanycz Proponowany temat rozprawy : NARZĘDZIA INTERNETOWE W BUDOWANIU PRZEWAGI STRATEGICZNEJ SPÓŁEK spin-off Opiekun naukowy: prof. dr hab. Jerzy Kisielnicki PLAN 1. Wstęp

Bardziej szczegółowo

Uwarunkowania ekonomiczne wykorzystania patentów na przykładzie wybranej branży

Uwarunkowania ekonomiczne wykorzystania patentów na przykładzie wybranej branży Temat wystąpienia: Uwarunkowania ekonomiczne wykorzystania patentów na przykładzie wybranej branży Prezentujący: Dr inż. Magdalena Gawron Wrocław, 19.05.2009 r. B A R I E RY W S K A Z Y WA N E P R Z E

Bardziej szczegółowo

WE KNOW-HOW - WIEMY JAK KOMERCJALIZOWAĆ WIEDZĘ CZYLI MODEL WSPÓŁPRACY UCZELNI Z OTOCZENIEM BIZNESOWYM

WE KNOW-HOW - WIEMY JAK KOMERCJALIZOWAĆ WIEDZĘ CZYLI MODEL WSPÓŁPRACY UCZELNI Z OTOCZENIEM BIZNESOWYM WE KNOW-HOW - WIEMY JAK KOMERCJALIZOWAĆ WIEDZĘ CZYLI MODEL WSPÓŁPRACY UCZELNI Z OTOCZENIEM BIZNESOWYM We know-how NA POCZĄTEK: WYZWANIA NAUKA próbuje reagować na bieżące problemy, ale nie przewiduje potrzeb

Bardziej szczegółowo

M. Dąbrowska. K. Grabowska. Wroclaw University of Economics

M. Dąbrowska. K. Grabowska. Wroclaw University of Economics M. Dąbrowska K. Grabowska Wroclaw University of Economics Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa na przykładzie przedsiębiorstw z branży produkującej napoje JEL Classification: A 10 Słowa kluczowe: Zarządzanie

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA NA KIERUNKU GOSPODARKA I ZARZĄDZANIE PUBLICZNE STUDIA II STOPNIA

EFEKTY KSZTAŁCENIA NA KIERUNKU GOSPODARKA I ZARZĄDZANIE PUBLICZNE STUDIA II STOPNIA EFEKTY KSZTAŁCENIA NA KIERUNKU GOSPODARKA I ZARZĄDZANIE PUBLICZNE STUDIA II STOPNIA na kierunku GiZP II stopień GZP2_W01 GZP2_W02 GZP2_W03 GZP2_W04 GZP2_W05 GZP2_W06 GZP2_W07 GZP2_W08 GZP2_W09 GZP2_W10

Bardziej szczegółowo

PL Zjednoczona w różnorodności PL A8-0156/153. Poprawka 153 Isabella Adinolfi, Rosa D'Amato, Rolandas Paksas w imieniu grupy EFDD

PL Zjednoczona w różnorodności PL A8-0156/153. Poprawka 153 Isabella Adinolfi, Rosa D'Amato, Rolandas Paksas w imieniu grupy EFDD 21.3.2019 A8-0156/153 153 Motyw 5 (5) Promowanie europejskiej różnorodności kulturowej zależy od istnienia prężnego i odpornego sektora kultury i sektora kreatywnego, które będą w stanie tworzyć, produkować

Bardziej szczegółowo

Rola technologii w strategicznych transformacjach organizacji. Borys Stokalski

Rola technologii w strategicznych transformacjach organizacji. Borys Stokalski Rola technologii w strategicznych transformacjach organizacji Borys Stokalski 2011 Wiodący dostawca usług doradczych i rozwiązań IT w Polsce Połączenie doświadczenia i wiedzy ekspertów branżowych i technologicznych

Bardziej szczegółowo

Współpraca pracowników naukowych z parkami technologicznymi na przykładzie Finlandii - propozycja implementacji rozwiązań dla Polski

Współpraca pracowników naukowych z parkami technologicznymi na przykładzie Finlandii - propozycja implementacji rozwiązań dla Polski Współpraca pracowników naukowych z parkami technologicznymi na przykładzie Finlandii - propozycja implementacji rozwiązań dla Polski Dr inż. MBA Janusz Marszalec Centrum Edisona, Warszawa 8 kwietnia 2014

Bardziej szczegółowo

MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA (Przedmioty podstawowe)

MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA (Przedmioty podstawowe) MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA (Przedmioty podstawowe) NAZWA PRZEDMIOTU SYMBOL KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA EFEKTY KSZTAŁCENIA Mikroekonomia 1 Mikroekonomia 2 Makroekonomia 1 Makroekonomia 2 Matematyka

Bardziej szczegółowo

Od wyniku do wdrożenia mapa drogowa komercjalizacji

Od wyniku do wdrożenia mapa drogowa komercjalizacji Od wyniku do wdrożenia mapa drogowa komercjalizacji Zbigniew Krzewiński CoWinners Sp. z o.o. Forum Nauka-Biznes, Ożarów Mazowiecki, 17-18 listopada 2014 roku Plan prezentacji 1. Proces komercjalizacji

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr 11/2013/II Senatu Politechniki Lubelskiej z dnia 21 marca 2013 r.

Uchwała Nr 11/2013/II Senatu Politechniki Lubelskiej z dnia 21 marca 2013 r. Uchwała Nr 11/2013/II Senatu Politechniki Lubelskiej z dnia 21 marca 2013 r. w sprawie określenia efektów kształcenia dla menedżerskich studiów podyplomowych Master of Business Administration (MBA) prowadzonych

Bardziej szczegółowo

Inwestycje Kapitałowe w innowacyjne projekty

Inwestycje Kapitałowe w innowacyjne projekty Inwestycje Kapitałowe w innowacyjne projekty Krótko o inkubatorze Forma prawna Spółka akcyjna Zasięg geogr. Polska (Świat) Start 2008 Oczekiwana st. zwrotu 70 % rocznie Debiut NC 7 czerwca 2010 Ilość projektów

Bardziej szczegółowo

Organizatorzy spotkania informacyjnego dla przedsiębiorców z woj. opolskiego. Środki na rozwój eksportu dla Twojego przedsiębiorstwa

Organizatorzy spotkania informacyjnego dla przedsiębiorców z woj. opolskiego. Środki na rozwój eksportu dla Twojego przedsiębiorstwa Organizatorzy spotkania informacyjnego dla przedsiębiorców z woj. opolskiego Środki na rozwój eksportu dla Twojego przedsiębiorstwa Fundacja została założona w 2010r. we Wrocławiu w celu: promocji przedsiębiorczości

Bardziej szczegółowo

PLANY STUDIÓW II 0 NIESTACJONARNYCH 4 SEMESTRY 720 godz punktów ECTS I ROK STUDIÓW ( od roku akademickiego 2012/2013) studia 2 letnie

PLANY STUDIÓW II 0 NIESTACJONARNYCH 4 SEMESTRY 720 godz punktów ECTS I ROK STUDIÓW ( od roku akademickiego 2012/2013) studia 2 letnie I ROK STUDIÓW ( od roku akademickiego 2012/2013) Handel i marketing Semestr zimowy (1) Semestr letni (2) 1. Koncepcje zarządzania A 5 9 18 E Doktryny ekonomiczne i ich rozwój A 3 18 - ZK 3. Zarządzanie

Bardziej szczegółowo