* ; # # # " ' 3# " " ' ( : * C # " # # " # ' " # # " # '" : #

Transkrypt

1 *; 3#" "' (9678: *C# " "##"# '"9678: #

2 *!## ##"#"#-#"# '"9678:

3 * %!# "# # # ## "#"#- #"#"#9678: *E FJ@"' 4"##"- "'(9678: $

4 K7### #J"# 0/ =&' : ( ' - 0 0/ # $2 "#53#( $#@'!8!!.'. -'25&&'' 1&'55U 1.$& & ' $ 5'!''3 333'55 * &. V% 'T & 372 G& U '3 2 5 &5H 1072 *!&! & &8!!G 5 ' ' '5 '&'!3H 7 L'!5G M& H&3!&H10'5&5&&58:'&!G ' ' 1!&' '51 1 &3 '3G!H G7I 53&35 '. &&!& &8!(!!&&0' &'7&1G!GK 0'5&G.&353 &.3! &07I &0 '!!' 0' &!0! 7 &'&1 ( &. && &353H& 8&&!& &3H!'55'5 &5' &'!&' &3 7! &'0 5 7I '&'!' '. '!83H'. &'& '3G &G!.3&5 '.L&8!K3H'.&!5&! 55!'&.!M@ 5!.!87I '3G '. 3!15-'53H!&'&&353&1'! H3 3&'.!1&'..6&!3!&&1G!G'5 5 &H '. 3H 50 & &.3 8G & '. & '. ' 50'.!'5 5'5& H&1& 5

5 &' &&'.!&' '. &'&& '&3 & &! 5@ & 8G & '. H 3!&&8! '&'!3H!& '3G &37!G'. &' 3H&& '&3 31 /& &.3! 3&7.'!&'!G'5 &'! &7& &H! ' 835 I51H'. G&77&&I!&5@'.!&3&873 &3H&&'88 5.&&'&'K51.!5 5! ' '!&G!!.. &!&& 5 7 && 5 1& 5 3!I H '3G 5 '.& H&'.3! 8&7I1!G!&' '!83H'. &'53 ; 1!G 3&873&3 '. '. H > # 5& &' L # 5& GN' M # & ( *! 5!!, '! & &' '.!&'& 1!G 5!( 8&'(#-5&&'L#&5& GN' M # > # ' 6 *!! 6 # ' 6 ## 1!'( 1 &' '5'.!&' 18 &013H'O!&&5&&' 60H&++;'!' ', 3<? &5&&'&5&&' (3/& 3:8&6 &H!&!1H C/L1!&1'&'M 5&GN'5! *$D.> #"-9( 1!!&'13H703.1! 3.H 3 G &': 3-3 : 3-3&0H& +W;'!' ' 2

6 , & '!8 2 1!G!&'*(5& 5 &!'.&7I#E1!G!&'@1. 4!&!.&7&'10'. H&&G1&3 ' 535'5&&!&' 3!.' &!&3 &' '(.3/ &53! #!&' H'. 1!G!'5 ',. 38!' 3!.H! '! 1&1& 0H&'3!33&G *!3R- T(C22 +'5 &5.'5 '5!G353.!&' 3! 5 CG,. L9G353(:3& 'M!G1 & & & H. H H /&' 1 & & H 5& H '9 81&H&7&!57'5 9 38!' H!'3H &33 8 & &5.'5 '5'5!. &''!'5 & &5 *! 0'5& &18!&6 1&&H107I3&'.&G *! LR- T(C22 R9 &@037T(C$M!%@F& 381!' 1 0'!'3& H&&!'5 &5!& +!'3 &1 5!G'. '&& '& &'*!3G.G37!17 &! 'G %@F /5! '0 &!3'. 53&'!&'& 75!..'&53 &'!!'!3'.'3G & H&& '55 '5(!!G &'0' 5H & 5 '0 & &I& &'!1!'!'3. 3 'G 0H&& 0.5 &' '!!!N 8G & H& &!'5!I! '&'! 'G &&!& H!5 '!8.!.!&':!10 3'G &.&0&3&H3!3H10G &!3H'.& &H!*110' &!'K 1! &' 5' ! 1 0H1 &' N 8G ' '. &&!& ;! &&1G0 '.18&'G &&!3'.'3G!'.& &H!!'5'3G!G'.51H&' I!& &5

7 *! 38!'5!'3H &3! 3'& &!'!&' H'.1!G 5&GN'L2'10G M&5!L$'10'M *1.2E## #$## & 7!&' -&!' 7I!&' '.!8.&O &3 '!8.3!3!&' *!K G 7' &3H '&'!' 'G && 8&&8!'.& &H! *& G!&' '!3H'.& 'G %@F &.& 0 (&' 33& 7 'G '&&' 5 3&& &.'!&'*7!3&338'K15!31!'(!0! G && '&'!' 3! && 3'&!&3'3G &638&&'&338F! +'5 535!G'.!3 51H.I 8!& H 0'!''3 & &!& 58&' 55 &'13H'5 1 5!5 ''5&0'!&'.'.&&'53#%# L&87I&'10#M! ' 0'!''3 51H! I!3. &5!&' $6.5'3 *& & &' 1 ' 1 ' 5 7I &1 3 & H!'3 & 0 7I &0.5'3!'5&3!&H& &H!&'!'5!' '*&1 13H 5! 3! &0& 3&&3H'3G &&!3H8 && 8&& ' 3!3H8&&I ' &&&&8!3HK5 &5 '3H8 &&!G3&' 0' E

8 G0 ;/ ;-/,,-/.:: 4I & /9 >; -0.:0//- &&'.& &8!.& 0&& &5 &' &&3 '& &K5 I3!8!&' &7 1 5!'3' &' K53 '51'. & && &H!& & ; - /, - /.: O 5 '&'!I!'53H&'8!&'!'5'5 &5 'G & &18 ' ' '!&' H5H5& & & &0 N&! /. /3 /./ / B -- / - 0// / %5 B 9 ; /9:, - /0. 9 9/1;/9: 2:, -, / 0//..: 4 ; 1 &'&' &3&87!!M! &! &&H' 'C&&5! '.'3G 5 'IG 3'.&'!53&'.&5&&'. & 7' ' (58&' &'5!& &. ' I 7'.107!& '&3H1!'!&5-1 0/3,&'!&'5 'I' &I1!,&'! 3&873 '' H&!!!@ 3! ' '0' &&! 0=7 8H&!&. &H,&'& & 8 3&7& 5 '! ' &7!' (&' 5! &!&'..!&' ' 58!I &.

9 &&!,&'& &I G!G'&1'! 5'G,&'!'! I! '5'&&' )58 &$! 17$5L1GM '5.&'3532SE5 5!35'&778'' 5'5L. '5M@! G!3&!& 58&'57H '0&! 5' &&8 &7$5O!'3G,&&3!3''55!5. &'5&& H!&!' '&7'(3&&' 78&! 5'&!HO3H!&' H-B - 4 G &I 1! &!&.!G 5!3 8 &G!'3 H!&7'=!'5&'!&8&'I&'I '5 &!5!. 5 K5 3H'.! &' 3&873!&3&5 I&1H *5&.@3-'! "

10 */( "3" #D# #"# = 0'#"#3" -"## -#" ## - # #" -# #" - $

11 = ( "# #" ## " # # '" # = % ; # # " "# # "# '" # N # J 'O# M #@ #J(N"# J# #J #"##"# ## $#

12 *10# ## # #9( : *D+" "# #"# # #-9( : $

13 $! # +!'&38 ' H!5!3'. 53 1&!G &.!&' & & & E!! '. E2##E##,! &''!& 8!&7''&3H&&! G!G'. 510'' 1& I!. I!& ( & 3!G 53!G'.!3H! &. 1& ( & & 0.' 1 10G!&'& 5H!!!N 8G $-' %@F, H &!G,! & '. 1& 5 # ' & $ & # ' & 3 * 5! '&'I 1& 3'&'. G,! &3'5&'G &&8!'5!GH&3 ' !!!N 8G &10'5!15&GN1 2*!K7'7 &H7 8&3!&' 6 &&8 5! '. &H! 5 3GN3! 80&!G!G&&80''381 E(& & 5! '. ' & &&5 &!' 5 &.! G && &I&'&' 3H.!&1&!G '&.7 55&!' (&& 5! '& 8 & & 81 '. 3&'G L# &!M 5.!''3'. 1&'55U 5 I 1.&!3333''& I!5 '! &' &&1G'5 5 51H 'I 3&' '&3H1!'!&51&3H.8!. " ; &5' & & $2!'/ 5.!''3'. 3 '&'. 'G U 51H 'I &! ' 5 G 108.U 5! I 83 # 8 3'55 #; G&5' &!'%#&! 5$255 & &. '325& $$

14 $ ##6 8 G &5! '. &'!&' 53H'. 5!!8 &&' '&'!' 3 &&! & &8!*5 '51&.!'.10758&'5

15 ) * / %!&=G@E,G 0@,%).6 5&4*/.'(LM%!&5&&!G 81 '.(#"2-1@'*(&22" -!3=EG,-#@,%).65&4 */.'(LM%!&5&&!G 81 '.( #"2-1@'*(&$$2 -!3=E(!0*###@,%).65&4 * /.'( LM%! &5&&!G 81 '.( #"2-1@'*(&### -CK+!!LM-?!!5!!X!!!/51<:-CK+!!L-CK/X!,*#M /.'(,%E&71!G 81 '. (@, %).65&4*/.'(LM%!&5&&!G 81 '.(#"2-1@'*(&$# /5,LM#"K!.K?!.4?!*!.%K 9.K!.@!(!W29'!K'!.!!.SK <X!'( 0 6LM#(& 81& &H!81 (@)C@& +' &(-&9F5!?'J 3# -'1&& +' &(-&9:& LM#-G7I1 3& &8'. 7.&& '.*-'1&&# :&'4E:&(-#-@,%).65& 4*/.'(LM%!&5&&!G 81 '.( #"2-1@'*(&$2$2" ( =E@G(@,%).65&4 * /.'( LM%! &5&&!G 81 '.( #"2-1@'*(&E J (*###LC#E2MO!0@5&4LM(!L&87I +M(.' 1!G *! O 8& 5!'&' 4!! 9E J ()3!Y41K&'&(!0@'! : (&'G J &9503I C,! &' 9 $ % K ( )&5&&&7I&5'(9((R*!T@0 9503IC,! &'9$% K()&5&&&7I&5' $2

16 4*/.'(LM%!&5&&!G 81 )=):%,!'5! 'I!G!&'35! '.(9(R,5T(& /.' ( LM %! &5&&!G 81 '. ( #"2-1@'*(&2 $

17 ZAŁ CZNIK 3 Standardy montowania ukry dla ptaków i nietoperzy jako element prac dociepleniowych Przemysław Wylegała Radosław Dzi ciołowski Radosław Jaros Andrzej Kepel Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra Wykonano na zlecenie Fundacji EkoFundusz Pozna

18 Wst p Bloki i wie owce budowane od lat 60. z tzw. wielkiej płyty pami tka po minionym ustroju ci gle dominuj w krajobrazie du ych osiedli mieszkaniowych naszych miast. Nie ma w tpliwo ci, e ich termomodernizacja jest konieczna. Nie chodzi jedynie o jej skutki ekonomiczne, czyli redukcj kosztów ogrzewania. Przyczyniaj c si do oszcz dzania energii działamy na korzy rodowiska. Niestety, docieplanie budynków ma te swoje negatywne skutki uboczne. Po przeprowadzeniu takich prac gatunki ptaków gniazduj ce na budynkach nagle trac wszystkie lub prawie wszystkie miejsca l gowe. Jak wskazuj do wiadczenia z innych krajów, a tak e z niektórych polskich osiedli, mo na pogodzi prace remontowe z ochron ptaków i nietoperzy. Obowi zek taki wynika zreszt z prawa krajowego i wspólnotowego, które nie tylko zakazuje zabijania zwierz t, ale jednoznacznie wskazuje, e inwestor jest odpowiedzialny za zachowanie istniej cych walorów przyrodniczych w tym zapewnienie trwałego istnienia niepomniejszonej liczby schronie chronionych gatunków. Niniejsze opracowanie kierowane jest do praktyków firm ocieplaj cych bloki, spółdzielni mieszkaniowych, organizacji przyrodniczych wszystkich, którzy uczestnicz w procesie ocieplania budynków i mog mie wpływ na rodzaj i skal stosowanych rozwi za. Przedstawiono w nim pewne minimalne standardy, które nale y przy tego typu pracach wciela w ycie. 1. Gatunki ptaków i nietoperzy, dla których konieczne jest montowanie zast pczych ukry na docieplanych budynkach 2.1. Ptaki Budynki stanowi miejsca gniazdowania kilkunastu gatunków ptaków. Dla kilku z nich jest to ich podstawowe miejsce l gów. Nale do nich: wróbel, jerzyk i pustułka. Prowadzone na szerok skal remonty, docieplenia i ró nego typu modernizacje budynków powoduj ograniczenie liczby miejsc l gowych i stanowi jedn z głównych lub wr cz podstawow przyczyn zaniku ich populacji. Przynajmniej wi c w odniesieniu do tych gatunków ptaków, ka de kolejne zmniejszenie liczby ich obecnych lub potencjalnych schronie i miejsc l gowych stanowi znacz c szkod wg ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w rodowisku i ich naprawie. Z tego powodu obowi zkiem inwestora jest podj cie rodków, które wynagrodz chronionym gatunkom doznane straty. 15

19 Wróbel Passer domesticus Gniazduje najcz ciej w ró nego rodzaju szczelinach i zakamarkach budynków, czasami w budkach l gowych, a wyj tkowo buduje gniazda tak e w g stych krzewach. Gniazdo wróbla jest obficie wysłane such traw oraz piórami. Sezon l gowy tych ptaków zaczyna si w marcu, a ko czy w sierpniu. W tym czasie ptak ten mo e wyprowadzi do trzech l gów. Okres wysiadywania trwa bardzo krótko dni, a młode przebywaj w gnie dzie około dni. Jerzyk Apus apus Gniazda zakładaj najch tniej w szczelinach budynków i w otworach wentylacyjnych, najcz ciej pod samym dachem. Ich okres l gowy trwa od pocz tku maja do ko ca sierpnia, cho zdarzaj si pó ne l gi, z których młode wylatuj dopiero w pierwszych dniach wrze nia. Ptaki te przyst puj do jednego l gu w roku. Okres wysiadywania jaj trwa ok. 20 dni, a młode opuszczaj gniazdo po ok. 40 dniach. Pustułka Falco tinnunculus L gnie si w ró nego rodzaju szczelinach i zakamarkach budynków, w otworach wentylacyjnych, cz sto w starych gniazdach goł bi miejskich. Bardzo ch tnie składa jaja w skrzynkach l gowych. Okres l gowy pustułek rozpoczyna si na przełomie marca i kwietnia i trwa zazwyczaj do połowy lipca, ale czasami (w przypadku l gów powtarzanych) do sierpnia. Jaja s wysiadywane dni. Młode uzyskuj zdolno do lotu po dniach. 2.2 Nietoperze W Polsce dot d wykazano wyst powanie 25 gatunków nietoperzy. Wi kszo z nich przynajmniej czasowo mo e wyst powa w obiektach stworzonych przez człowieka. Nietoperze s zwierz tami o wiele bardziej zagro onymi działaniami ociepleniowymi ni ptaki. Zwierz ta te chowaj si bowiem gł biej w szczelinach, a na odgłosy z zewn trz (np. monta rusztowania, rozmowy pracowników) reaguj cisz i oczekiwaniem na odej cie intruzów. W efekcie wieczorem, kiedy próbuj opu ci schronienie, okazuje si, e s zamurowane. Ze wzgl du na skryty tryb ycia nietoperzy cz sto nawet mieszka cy bloków nie wiedz o współlokatorach, nie ma wi c kto interweniowa (w przeciwie stwie do niszczenia gniazd i l gów ptaków, co stosunkowo cz sto jest przez mieszka ców oprotestowywane i zgłaszane odpowiednim słu bom). Poni ej opisano cztery gatunki, najcz ciej spotykane w blokach. S to w wi kszo ci tzw. gatunki szczelinowe (ch tnie wykorzystuj ce ró ne szczeliny). Najcz ciej w takich okoliczno ciach spotykamy mroczki pó ne, mroczki posrebrzane, karliki, a tak e coraz cz ciej borowce wielkie. Druga grupa gatunków, mog cych traci na docieplaniu budynków to nietoperze wykorzystuj ce wi ksze przestrzenie, np. strychy, poddasza itp. S to przede wszystkim nocek du y i podkowiec mały. Przypadki stwierdzania ich wyst powania w przestrzeniach dylatacyjnych s rzadkie, ale nie mo na tego wykluczy. 16

20 Wszystkie nietoperze s w Polsce obj te cisł ochron gatunkow, a tak e podlegaj ochronie na podstawie konwencji i porozumie mi dzynarodowych oraz prawa Unii Europejskiej. Borowiec wielki Nyctalus noctula Jeden z najwi kszych krajowych nietoperzy. Do niedawna uwa any był za gatunek zwi zany z lasami, jednak od lat korzysta równie z budynków, w tym coraz cz ciej z bloków mieszkalnych. Zajmuje w nich przede wszystkim w skie szczeliny pod betonowymi płytami. Kolonie rozrodcze tych nietoperzy składaj si zazwyczaj z kilkudziesi ciu samic. Młode rodz si w czerwcu lub na pocz tku lipca, a po ok. 4 tygodniach s zdolne do lotu. Cz borowców jesieni opuszcza nasz kraj, odlatuj c na zachód i południe, jednak wiele nietoperzy u nas zimuje. Przypuszcza si, e znaczna liczba nietoperzy hibernuje w naziemnych cz ciach budynków w szczelinach wielopi trowych bloków mieszkalnych spotykane s przez cały rok. Mroczek posrebrzany Vespertilio murinus redniej wielko ci nietoperz. Bardzo cz sto wykorzystuje zakamarki w budynkach, zwłaszcza w nowszym budownictwie. W du ych miastach spotykany jest najcz ciej jesieni i wczesn zim. Samce jako kryjówki godowe wykorzystuj szczeliny w górnych partiach wysokich budynków. Dla mroczków posrebrzanych osiedla miejskie s równie azylem na zim. Nietoperze te hibernuj bowiem w trudno dost pnych zakamarkach budynków (np. szczelinach mi dzy płytami bloków czy szybach wentylacyjnych). Mroczki posrebrzane potrafi podejmowa dalekie w drówki na zimowiska. Mroczek pó ny Eptesicus serotinus Jeden z wi kszych, a zarazem najpospolitszych krajowych gatunków. Zarówno latem jak i zim preferuje s siedztwo człowieka. Zasiedla głównie strychy starszych budynków we wsiach, obrze ach miast i w pobli u lasów, ale cz sto spotykany jest nawet w centrach du ych aglomeracji. Kolonie rozrodcze licz zazwyczaj poni ej 100 osobników. Młode rodz si wczesnym latem. Po 3-4 tygodniach uzyskuj zdolno lotu. Mroczki pó ne s nielicznie spotykane w okresie hibernacji, ale najprawdopodobniej wynika to z ich zimowania w miejscach niedost pnych, np. przestrzeniach mi dzy zewn trznymi i wewn trznymi cianami budynków. Nietoperze te s z reguły osiadłe i cz sto (je li maj tak mo liwo ) pozostaj na zim w tych samych budynkach, które zamieszkuj latem. Karliki Pipistrellus spp. 17

21 W Polsce stwierdzono dotychczas przedstawicieli 4 gatunków tych małych nietoperzy. Kolonie rozrodcze karlików, tworzone w kwietniu i maju s liczne, mog gromadzi nawet do tysi ca samic. Młode rodz si zazwyczaj w drugiej połowie czerwca i uzyskuj zdolno lotu w połowie lipca. Karliki mog zakłada kolonie rozrodcze w miastach, ale najcz ciej spotyka si je tutaj pó nym latem i jesieni (podczas godów i migracji), a tak e zim. Nietoperze te wykorzystuj budynki (równie nowoczesne, np. bloki) jako miejsca hibernacji. Niekiedy tworz ogromne, mog ce liczy nawet tysi ce osobników skupiska zimowe, dlatego zniszczenie zimowiska, albo zablokowanie wylotów z niego, mo e by tragedi dla wielkiej liczby nietoperzy. 18

22 2. Zast pcze schronienia dla ptaków i nietoperzy 3.1. Zasady ogólne Nie zawsze w przypadku ka dego indywidualnego budynku mo na za pomoc skrzynek zrównowa y liczb schronie ptaków i nietoperzy, które uległy zanikowi w wyniku prac remontowych. Dlatego wa ne jest, aby działania rekompensuj ce straty wykonywa w przypadku wszystkich remontowanych budynków (bloków) tak e tych w danym momencie niezamieszkałych przez zwierz ta. Tylko wówczas bowiem sumaryczna liczba utworzonych potencjalnych schronie ma szanse zrównowa y strat. Skrzynki dla ptaków i nietoperzy mog by drewniane b d wykonane z masy trocinobetonowej. Zarówno pierwsze jak i drugie mog by montowane w warstwie ociepliny korzystniejsze rozwi zanie (z wyj tkiem skrzynki dla pustułki ze wzgl du na jej rozmiar), lub na jej powierzchni (rys. 1). Skrzynki trocinobetonowe powszechnie stosowane s w Europie Zachodniej. W Polsce istnieje mo liwo zakupu tych skrzynek u firm produkuj cych lub sprowadzaj cych je z innych krajów. Dost pny jest szereg modeli tych skrzynek dostosowanych do ró nych gatunków ptaków. Najbardziej przydatne b d najprostsze konstrukcje typu Brick Box (przeznaczone głównie dla wróbli, ale mog w nich gniazdowa tak e jerzyki) oraz Swift Box (przeznaczone głównie dla jerzyków, ale mog w nich gniazdowa tak e wróble). Z konstrukcj tych skrzynek oraz sposobem monta u mo na si zapozna np. na stronie firmy Bird Control Zalet skrzynek trocinobetonowych jest tak e mo liwo malowania ich farbami natynkowymi. Skrzynki nie montowane w warstwie ociepliny powinny by kontrolowane co dwa lata w celu wymiany skrzynek uszkodzonych. Wymiary i konstrukcja skrzynek powinny by zgodne ze schematami dla danego gatunku, przedstawionymi w niniejszym opracowaniu. W przypadku skrzynek trocinobetonowych nale y stosowa modele przeznaczone dla konkretnych gatunków (ró ni si one mi dzy sob konstrukcj ). Dla zwi kszenia wytrzymało ci skrzynek drewnianych konieczne jest zabezpieczenie ich impregnatami drewnochronnymi oraz pokrycie daszku skrzynki pap. Skrzynki musz by powieszone na odpowiedniej wysoko ci, zró nicowanej w zale no ci od gatunku, dla którego s przeznaczone. Skrzynki musz by mocno i szczelnie zbite, aby zapewniały izolacj ciepln i zabezpieczały wn trze przed wod opadow. Nie mog by tak e wykonane ze zbyt cienkich desek (o grubo ci mniejszej ni 1 cm). Skrzynki powinny by mocowane do ciany za po rednictwem metalowych uchwytów i przy pomocy kołków rozporowych, chyba e producent zakłada inny sposób ich monta u. 19

23 Dla zapewnienia bezpiecze stwa ludzi, skrzynki l gowe nie montowane w warstwie ociepliny (a wi c nie chronione przed ewentualnym oderwaniem si od ciany) nale y wiesza w ten sposób, by pod nimi nie znajdował si chodnik lub trawnik lecz np. zadaszone wej cie do klatki schodowej. Ze wzgl du na ró ne konstrukcje budynków nie zawsze jest mo liwe lub niekoniecznie jest zasadne zastosowanie schematów rozmieszczenia skrzynek dla ptaków lub nietoperzy oraz ich liczby zgodnie z przedstawionymi dalej zasadami. W ka dym przypadku konieczna jest konsultacja i nadzór ornitologa oraz chiropterologa nad prowadzonymi pracami. Jego zadaniem jest wskazanie najbardziej odpowiednich miejsc dla zamontowania skrzynek oraz ich liczby. W przypadku niektórych budynków lub rodzajów prac remontowych istnieje mo liwo zastosowania zamiennie lub dodatkowo zupełnie odmiennych rozwi za, ni przedstawione w niniejszym opracowaniu. Mo e to np. dotyczy pozostawiania niezabezpieczonych istniej cych otworów wentylacyjnych, odpowiedniego zabezpieczania istniej cych wn k wykorzystywanych przez pustułki, pozostawiania wlotów do szczelin dylatacyjnych. Rozwi zania takie nale y jednak ka dorazowo uzgodni ze specjalist, a ich przyj cie nie powinno skutkowa zmniejszeniem liczby dogodnych schronie w porównaniu z proponowanymi rozwi zaniami standardowymi Ptaki Skrzynki l gowe dla wróbli Typy i konstrukcja skrzynek l gowych Polecanym rozwi zaniem dla tych ptaków s specjalne skrzynki trocinobetonowe montowane w warstwie ociepliny lub na jej powierzchni. Sposób monta u i liczba skrzynek l gowych W przypadku bloków o wysoko ci do czterech kondygnacji skrzynki nale y montowa w górnej cz ci budynku, poni ej rynien (najcz ciej na wysoko ci otworów wentylacyjnych) na przemian ze skrzynkami dla jerzyków oraz nad daszkami klatek schodowych po jednej skrzynce na ka d kondygnacj. Odległo ci pomi dzy skrzynkami powinny wynosi około 3 m (rys. 5-6). Skrzynek nie nale y montowa nad oknami (ze wzgl du na mo liwo brudzenia parapetów). W przypadku bloków o wysoko ci powy ej czterech kondygnacji skrzynki montowane s tylko do wysoko ci czwartej kondygnacji nad daszkami klatek schodowych po jednej skrzynce na ka d kondygnacj (rys. 5-6). Skrzynki nale y montowa tak e na cianach szczytowych stosuj c takie same zasady jak przy cianach frontowych (rys. 5-6). Ł czna liczba zamontowanych skrzynek uzale niona jest wi c od konstrukcji budynku, głównie jego wysoko ci i liczby klatek schodowych. 20

24 Rys. 1. Skrzynka trocinobetonowa typu Brick Box przeznaczona dla wróbli, zamontowana na warstwie ociepliny (z lewej) oraz pod ni (z prawej) Skrzynki l gowe dla jerzyków Typy i konstrukcja skrzynek l gowych Polecanym rozwi zaniem dla tych ptaków s specjalne skrzynki trocinobetonowe montowane w warstwie ociepliny lub na jej powierzchni. Istnieje tak e mo liwo zastosowania skrzynek drewnianych (montowanych najcz ciej na ocieplinie). W przypadku tych ostatnich nale y pami ta o zamontowaniu ruchomej przedniej cianki (zamykanej na haczyk) w celu okresowego oczyszczania skrzynek (przynajmniej raz na 2 lata) (rys. 2). Sposób monta u i liczba skrzynek l gowych Na budynkach o wysoko ci co najmniej czterech kondygnacji, skrzynki dla jerzyków nale y montowa w górnej cz ci budynku, poni ej rynien (najcz ciej na wysoko ci otworów wentylacyjnych). Na budynkach o wysoko ci do czterech kondygnacji nale y je montowa na przemian ze skrzynkami dla wróbli. Odległo ci pomi dzy skrzynkami powinny wynosi około 3 m (rys. 5-6). Na budynkach powy ej czterech kondygnacji w górnej cz ci budynku skrzynki dla wróbli zast pujemy skrzynkami dla jerzyków (wróble niech tnie gniazduj na du ych wysoko ciach). Skrzynek nie nale y umiejscawia nad oknami (ze wzgl du na mo liwo brudzenia parapetów). Ze wzgl du na ch tne gniazdowanie jerzyków w koloniach istnieje mo liwo montowania skrzynek w oddalonych od siebie grupach (w odległo ci kilku centymetrów od siebie). Jednak e w tym przypadku ł czna liczba skrzynek nie powinna by mniejsza ni przy ich monta u w równych odległo ciach mi dzy poszczególnymi skrzynkami. Skrzynki nale y montowa tak e na cianach szczytowych stosuj c takie same zasady jak przy cianach frontowych (rys 5-6). W przypadku istnienia na dachu maszynowni wind lub innych nadbudówek 21

25 nale y skrzynki dla jerzyków wiesza na nich w grupach po kilka a nawet kilkana cie skrzynek (rys. 7). Rys. 2. Schemat budowy drewnianej skrzynki dla jerzyka Skrzynki l gowe dla pustułek Typ i konstrukcja skrzynki l gowej Polecanym rozwi zaniem s skrzynki drewniane o stosunkowo prostej budowie (rys. 3). Sposób monta u i liczba skrzynek l gowych Skrzynki dla pustułek nale y montowa na budynkach o wysoko ci co najmniej czterech kondygnacji. Skrzynki mog by mocowane do muru na dwa sposoby za pomoc metalowych uchwytów przymocowanych do tylnej cianki, albo rubami przechodz cymi bezpo rednio przez tyln ciank. Zastosowanie metalowych uchwytów ułatwia prac osobie mocuj cej skrzynk. Skrzynki nale y montowa w górnej cz ci budynku, poni ej rynien. Pami ta nale y o tym, by skrzynka została powieszona w odległo ci co najmniej 0,5 m poni ej górnej kraw dzi ciany bloku. Wn trza skrzynek dla pustułek nale y wysypa trocinami wymieszanymi ze wirem, gdy ptaki te same nie przynosz materiału wy ciełaj cego gniazdo. Dla zwi kszenia bezpiecze stwa nale y je wiesza nad zadaszonymi klatkami schodowymi. Na ka dym bloku nale y zamontowa co najmniej jedn skrzynk dla pustułek. W przypadku długich bloków (posiadaj cych wi cej ni 6 klatek schodowych) mo na montowa wi cej skrzynek l gowych przy odległo mi dzy nimi nie powinna by mniejsza ni 20 m. Odległo pomi dzy skrzynk dla tego gatunku a skrzynkami dla pozostałych (wróbel, jerzyk) powinna wynosi co najmniej 10 m. 22

26 Rys. 3. Schemat budowy drewnianej skrzynki dla pustułki 3.3. Nietoperze W Polsce brak jest firm specjalizuj cych si w produkcji skrzynek dla nietoperzy. Drobne firmy stolarskie wykonuj czasem skrzynki dla tych zwierz t zamawiane np. przez Lasy Pa stwowe. Specjalne skrzynki podociepleniowe czy natynkowe (i inne ich typy) s dost pne w wielu sklepach internetowych, m.in. w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Kanadzie i USA. Poni ej prezentowane s podstawowe ich typy z przykładowym miejscem, gdzie mo na je naby. Nietoperze wyst puj ce w Polsce na ogół (z wyj tkiem okresu godowego u niektórych gatunków) nie wykazuj silnego terytorializmu. Dlatego w przypadku tych zwierz t nie trzeba zachowywa okre lonych odległo ci mi dzy takimi schronieniami, cho ich rozproszenie na cianie mo e wpływa na znajdowanie ich przez szukaj ce kryjówek. Bardzo wa ne jest, aby te schronienia nie były umieszczane na najchłodniejszych cianach budynku (północnych). Optymalne jest tworzenie grup skrzynek podtynkowych w postaci linii poziomych (rys. 5-6), jednak je li przemawiaj za tym inne wzgl dy (np. estetyczne), mog by bardziej rozproszone. Warto unika cian mieszka, a umieszcza takie skrzynki na cianach klatek schodowych (aby nie było słycha hałasuj cych, nierzadko równie noc nietoperzy). Przy wszystkich konstrukcjach skrzynek bardzo wa ne jest, aby były one trwale szczelne. Je li b d przewiewne, nietoperze ich nie zasiedl. 23

27 Skrzynka podtynkowa wyrób własny Najprostsza wersja skrzynki podtynkowej, do wykonania w ka dych okoliczno ciach (rys. 4). Tworzymy ramk z 3 listewek o grubo ci 2-3 cm (boki i góra) o wymiarach przynajmniej 50x70 cm, któr pokrywamy deskami (nieheblowanymi). W ten sposób zostanie utworzona przestrze mi dzy deskami a cian budynku. Od dołu nale y zostawi szczelin o szeroko ci 2-3 cm (jej kraw d dolna mo e by wzmocniona listewk, górn stanowi brzeg deski). Szczelina ta b dzie jedynym elementem schronienia widocznym z zewn trz po otynkowaniu i wyko czeniu fasady. Poni ej szczeliny ciana powinna by szorstka jako l dowisko dla nietoperzy. Owa szorstko powinna by porównywalna z nieheblowan desk. Skrzynki nale y montowa w poziomych grupach po kilka do kilkunastu, co najmniej na najwy szych dwóch-trzech kondygnacjach (rys. 5-6), przy czym mo na je instalowa nawet na ka dym pi trze (pocz wszy od drugiego). Zdj cia takich schronów w wyko czonej cianie mo na zobaczy na stronie internetowej Je li znana jest szczelina, przez któr nietoperze wchodz do przestrzeni w cianie, wystarczy pozostawi szczelin w materiale ociepleniowym tak, aby przez ni mogły one wchodzi do kryjówki wewn trz ciany. Straty ciepła spowodowane przerw w powierzchni dociepleniowej b d minimalne. Równie w tym przypadku nale y pami ta o odpowiedniej porowato ci l dowiska pod szczelin. Mo na zastosowa metod ł czon wy ej opisana skrzynka podociepleniowa zamontowana nad szczelin w cianie. Rys. 4. Schemat budowy podtynkowego schronu dla nietoperzy 24

28 Gotowe skrzynki pod i natynkowe Istnieje mo liwo zakupu uniwersalnych schronów, które mo na montowa zarówno na tynku, jak i wewn trz ciany (równie w budynkach nowobudowanych). W Polsce sprowadza je wspomniana wcze niej firma Bird Control ( Mo na równie korzysta z ofert zagranicznych, gdzie cz sto zamieszczone s sugestywne rysunki i zdj cia ilustruj ce techniki monta u i ko cowy efekt (np. czy gdzie zamieszczono list firm z USA, których produkty s polecane przez ameryka sk organizacj zajmuj c si ochron nietoperzy Bat Conservation International). Rys. 5. Przykładowy schemat rozmieszczenia skrzynek dla ptaków i nietoperzy na budynku o wysoko ci do czterech kondygnacji 25

29 Rys. 6. Przykładowy schemat rozmieszczenia skrzynek dla ptaków i nietoperzy na budynku o wysoko ci powy ej czterech kondygnacji Rys. 7. Inne alternatywne rozwi zania rozmieszczenia skrzynek dla jerzyków montowanie w grupach nad klatkami schodowymi lub na nadbudówkach. Odległo ci mi dzy skrzynkami mog by nawet rz du kilku centymetrów. 26

30 4. Wpływ remontów budynków na ptaki i nietoperze aspekty prawne Konieczno uwzgl dniania obecno ci ptaków i nietoperzy w budynkach wynika z przepisów prawa polskiego i wspólnotowego. Dotyczy to kilku grup przepisów zwi zanych z zakazem zn cania si nad zwierz tami, z ochron gatunkow, a tak e z nowymi uregulowaniami dotycz cymi odpowiedzialno ci za szkody powodowane w rodowisku. 1 Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierz t. W przypadku remontów, w tym ocieplania budynków, mamy cz sto do czynienia z zamurowywaniem ywych zwierz t (np. ptaków siedz cych na gniazdach, nietoperzy w schronieniach, nielotnych młodych), co prowadzi do ich powolnej, głodowej mierci w m czarniach, albo z wyrzucaniem piskl t i nielotnych nietoperzy z gniazd i schronie, tak e powoduj cym ich szybsz lub wolniejsz mier. Zgodnie z art. 6 i 35 tej ustawy stanowi to przest pstwo cigane z urz du, zagro one kar do 2 lat pozbawienia wolno ci, a s d mo e orzec wobec sprawcy zakaz wykonywania okre lonego zawodu lub prowadzenia okre lonej działalno ci, a tak e mo e orzec przepadek narz dzi lub przedmiotów słu cych do popełnienia przest pstwa. Rozporz dzenie Ministra rodowiska z dnia 28 wrze nia 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst puj cych zwierz t obj tych ochron. Wszystkie gatunki ptaków, które cz sto wykorzystuj budynki jako miejsca swego gniazdowania, a tak e wszystkie wyst puj ce w Polsce nietoperze, obj te s na podstawie tego Rozporz dzenia cisł ochron gatunkow. Obowi zuj w stosunku do nich m.in. zakazy zabijania, niszczenia ich jaj i postaci młodocianych, niszczenia ich siedlisk i ostoi, niszczenia ich gniazd, legowisk, zimowisk i innych schronie, wybierania ich jaj, umy lnego płoszenia i niepokojenia, przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsce. Miejsca rozrodu oraz schronienia s siedliskiem, a ich nagromadzenia w blokach ostoj tych gatunków. W 10 Rozporz dzenia wymieniono tak e przykłady działa, które traktuje si jako sposoby ochrony gatunków zwierz t. Nale y do nich m.in. budowanie sztucznych miejsc l gowych oraz dostosowywaniu terminów i sposobów wykonywania prac budowlanych, remontowych i innych do okresów l gu, rozrodu lub hibernacji. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Omówione w poprzednim punkcie Rozporz dzenie zostało wydane na podstawie delegacji w art. 49 ustawy o ochronie przyrody. W ustawie tej zawarte s te przepisy karne, maj ce zastosowanie w przypadku łamania zasad ustanowionych w Rozporz dzeniu, a tak e warunki przyznawania zezwole na odst pstwa od zakazów. W stosunku do czynno ci dotycz cych chronionych gatunków zwierz t, które obj te s wymienionymi wcze niej zakazami, mo na na podstawie art. 56 ust. 1 pkt 1 uzyska zezwolenie na ich wykonywanie (np. na usuwanie z budynków opuszczonych gniazd ptasich tak e poza okresem, w którym zakaz ten nie obowi zuje). Jednak zezwolenie takie mo e by wydane wył cznie w przypadku braku rozwi za alternatywnych i je eli nie spowoduje to zagro enia dla dziko wyst puj cych populacji chronionych gatunków, a tak e je li potrzeba wykonywania tych czynno ci wynika z jednej z 6 grup przyczyn, wymienionych w art. 56 ust

31 Zgodnie w art. 60 tej ustawy, je li zmian w rodowisku zagra aj lub mog w przyszło ci zagrozi zwierz tom obj tym ochron gatunkow (a z takimi przypadkami mamy do czynienia przy pracach remontowych mog cych zagrozi siedliskom ptaków lub nietoperzy), regionalny dyrektor ochrony rodowiska powinien podj działania w celu zapewnienia trwałego zachowania siedlisk lub ostoi chronionych gatunków, eliminowania przyczyn powstawania zagro e oraz poprawy stanu ochrony tych siedlisk lub ostoi. Na podstawie art. 123 wojewoda ma obowi zek i prawo kontrolowa przestrzeganie przepisów o ochronie przyrody w trakcie gospodarczego wykorzystania zasobów i składników przyrody przez wszelkie jednostki organizacyjne oraz osoby prawne i fizyczne. Na podstawie art. 127 pkt 2 lit. e ustawy, kto umy lnie narusza zakazy obowi zuj ce w stosunku do zwierz t obj tych ochron gatunkow, podlega karze aresztu albo grzywny. Art. 129 stanowi ponadto, e w wypadku ukarania za łamanie zakazów dotycz ce chronionych gatunków zwierz t, s d mo e orzec przepadek przedmiotów słu cych do popełnienia wykroczenia lub przest pstwa, nawet je li nie stanowi własno ci sprawcy, a tak e nakaza przywrócenie stanu poprzedniego, a je li obowi zek taki nie byłby wykonalny zas dzi nawi zk. Warto zaznaczy, e cho na podstawie ustawy o ochronie przyrody łamanie zakazów dotycz cych chronionych gatunków jest jedynie wykroczeniem, to Kodeks karny uznaje je za przest pstwo i wprowadza o wiele wy sze sankcje, je li skutki takiego działania s znacz ce. Niszczenie miejsc gniazdowych i schronie gatunków zagro onych, dla których jedn z przyczyn powoduj cych to zagro enie jest wła nie ich utrata, nale y traktowa jako istotn (znacz c ) szkod. Wynika to m.in. z przepisów ustawy omówionej w kolejnym punkcie. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w rodowisku i ich naprawie. Ustawa ta wprowadza kilka wa nych zasad, nakładaj cych na wszystkie podmioty obowi zek zapobiegania szkodom w gatunkach chronionych, a je li szkoda wyst pi jej pełnego naprawienia i wynagrodzenia przyrodzie poniesionych szkód. W przypadku modernizacji budynków b d cych schronieniem ptaków czy nietoperzy wykonawca prac powinien podj rodki zaradcze dostosowuj c terminy prac, zabezpieczaj c z wyprzedzeniem szczeliny przed zaj ciem je przez ptaki i nietoperze itp. Nast pnie powinien zapewni, by po remoncie u yteczno siedliska pozostała nieuszczuplona np. tworz c odpowiedni liczb alternatywnych schronie i miejsc l gowych. Skuteczno tych działa powinna by kontrolowana. Ich skala powinna by tak dobrana, by zrównowa y tak e ew. straty, jakie poniosły populacje chronionych gatunków w okresie remontu. Nale y zaznaczy, e skutki działa naprawczych powinny by długotrwałe. Zgodnie z Dyrektyw i ustaw, odpowiedzialno sprawcy trwa przez 30 lat od chwili wyst pienia czynnika powoduj cego szkod. Działania zaradcze lub naprawcze maj by podejmowane z własnej inicjatywy przez sprawc szkody lub przez organ ochrony przyrody, je li sprawca działa nie podj ł (kosztami tych działa obci a si wówczas sprawc ). Jednocze nie organ ochrony przyrody ma obowi zek przyj zgłoszenie o wyst pieniu zagro enia lub szkody od ka dego i musi podaj c odpowiednie działania. 28

32 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska. Zgodnie z art. 323 tej ustawy, w wypadku szkód wyrz dzonych rodowisku jako dobru wspólnemu (a z takim przypadkiem mamy do czynienia przy działaniach na szkod gatunków chronionych i ich siedlisk) Skarb Pa stwa, jednostka samorz du terytorialnego, a tak e organizacja ekologiczna mo e za da od podmiotu odpowiedzialnego za to zagro enie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podj cia rodków zapobiegawczych, w szczególno ci przez zamontowanie instalacji lub urz dze zabezpieczaj cych przed zagro eniem lub naruszeniem, a w razie, gdy jest to niemo liwe lub nadmiernie utrudnione, mo e da zaprzestania działalno ci powoduj cej to zagro enie lub naruszenie. Je eli podmiot korzystaj cy ze rodowiska negatywnie oddziałuje na rodowisko, na podstawie art. 362, 364 i 366 wła ciwy organ mo e nało y obowi zek ograniczenia oddziaływania na rodowisko, przywrócenia stanu wła ciwego, wykonania okre lonych czynno ci, a tak e wyda decyzj o wstrzymaniu tej działalno ci z rygorem natychmiastowej wykonalno ci. Jak wida, prawo do kompleksowo reguluje zagadnienia zwi zane z odpowiedzialno ci za ew. szkody przyrodnicze powodowane przez prace remontowe w budynkach. Przy braku nale ytej staranno ci, a zwłaszcza w wypadku wiadomego zaniedbania działa zapobiegaj cych szkodom, mo e łatwo doj do zbiegu przest pstw i wykrocze. Ponadto przepisy zwi zane z odpowiedzialno ci za szkody w rodowisku wprowadziły w tej dziadzienie now jako, obliguj c do działa naprawczych i wprowadzaj c mechanizmy, które przy aktywno ci obywateli, organizacji społecznych i organów ochrony przyrody mog znacz co poprawi skuteczno ochrony zagro onych gatunków i siedlisk. 29

33

34

35

36

37

38

39 Audyt Energetyczny budynku C AWF i S im. J drzeja niadeckiego w Gda sku 4. Charakterystyka energetyczna budynku 4.1. Zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania Zapotrzebowanie budynku na moc i ciepło do ogrzewania obliczono zgodnie z PN-EN za pomoc programu Audytor OZC wersja 4,8 Pro opracowanego przez Narodow Agencj Poszanowania Energii SA w Warszawie. W obliczeniach zapotrzebowania budynku na moc i ciepło do ogrzewania przyj to nast puj ce zało enia: obliczeniowa temperatura zewn. dla II strefy klimatycznej Polski wg PN-82/B-02403: t zo = -16 C; obliczeniowa temperatura powietrza w pomieszczeniach ogrzewanych wg Rozporz dzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie: - pomieszczenia, przeznaczone na stały pobyt ludzi bez okry zewn trznych: t wo = +20 C, - u redniona temp w pomieszczeniach piwnicznych, t wo = +16 C, - liczb stopniodni wynikaj c ze rednich wieloletnich temperatur miesi ca (dane klimatyczne Ministerstwa Infrastruktury dla stacji meteorologicznej w Gda sku i liczby dni ogrzewania (Tabela 1 Rozporz dzenia MI w sprawie szczegółowego zakresu i formy audytu). Zapotrzebowanie budynku na moc ciepln oraz ciepło na ogrzewanie w standardowym sezonie grzewczym a tak e wska niki energetyczne dla stanu istniej cego przedstawiono w tabeli 4.1. Udział strat ciepła przez poszczególne elementy budynku w ogólnych stratach ciepła przedstawiono w tabeli 4.2. i na wykresie 4.1. Wielko i udział zysków ciepła w budynku przedstawiono w tabeli 4.3. Tab Zapotrzebowanie budynku na moc ciepln oraz ciepło na ogrzewanie i wska niki energetyczne dla stanu istniej cego Obliczeniowe zapotrzebowanie na moc ciepln na ogrzewanie budynku q 0co kw 203,5 Sezonowe zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania budynku (bez uwzgl dniania sprawno ci systemu grzewczego i przerw w ogrzewaniu), Q co GJ/rok 1487,0 Zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania budynku (z uwzgl dnieniem sprawno ci systemu grzewczego i przerw w ogrzewaniu): Q 0co = w to w d0 Q co / 0 GJ/rok 1840,3 Kubaturowy wska nik zapotrzebowania na moc grzewcz W/m 3 13,9 Kubaturowy wska nik sezonowego zapotrzebowania na ciepło w standardowym sezonie grzewczym (bez uwzgl dniania sprawno ci systemu grzewczego i przerw w ogrzewaniu), Ev Kubaturowy wska nik zapotrzebowania na ciepło w standardowym sezonie grzewczym (z uwzgl dnieniem sprawno ci systemu grzewczego i przerw w ogrzewaniu), Evs Powierzchniowy wska nik zapotrzebowania na ciepło w standardowym sezonie grzewczym (z uwzgl dnieniem sprawno ci systemu grzewczego i przerw w ogrzewaniu), Es kwh/(m 3 rok) 28,3 kwh/(m 3 rok) 35,0 kwh/(m 2 rok) 125,6 BAPE SA - Gda sk 13

40 Audyt Energetyczny budynku C AWF i S im. J drzeja niadeckiego w Gda sku 4. Charakterystyka energetyczna budynku 4.1. Zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania Zapotrzebowanie budynku na moc i ciepło do ogrzewania obliczono zgodnie z PN-EN za pomoc programu Audytor OZC wersja 4,8 Pro opracowanego przez Narodow Agencj Poszanowania Energii SA w Warszawie. W obliczeniach zapotrzebowania budynku na moc i ciepło do ogrzewania przyj to nast puj ce zało enia: obliczeniowa temperatura zewn. dla II strefy klimatycznej Polski wg PN-82/B-02403: t zo = -16 C; obliczeniowa temperatura powietrza w pomieszczeniach ogrzewanych wg Rozporz dzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie: - pomieszczenia, przeznaczone na stały pobyt ludzi bez okry zewn trznych: t wo = +20 C, - u redniona temp w pomieszczeniach piwnicznych, t wo = +16 C, - liczb stopniodni wynikaj c ze rednich wieloletnich temperatur miesi ca (dane klimatyczne Ministerstwa Infrastruktury dla stacji meteorologicznej w Gda sku i liczby dni ogrzewania (Tabela 1 Rozporz dzenia MI w sprawie szczegółowego zakresu i formy audytu). Zapotrzebowanie budynku na moc ciepln oraz ciepło na ogrzewanie w standardowym sezonie grzewczym a tak e wska niki energetyczne dla stanu istniej cego przedstawiono w tabeli 4.1. Udział strat ciepła przez poszczególne elementy budynku w ogólnych stratach ciepła przedstawiono w tabeli 4.2. i na wykresie 4.1. Wielko i udział zysków ciepła w budynku przedstawiono w tabeli 4.3. Tab Zapotrzebowanie budynku na moc ciepln oraz ciepło na ogrzewanie i wska niki energetyczne dla stanu istniej cego Obliczeniowe zapotrzebowanie na moc ciepln na ogrzewanie budynku q 0co kw 203,5 Sezonowe zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania budynku (bez uwzgl dniania sprawno ci systemu grzewczego i przerw w ogrzewaniu), Q co GJ/rok 1487,0 Zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania budynku (z uwzgl dnieniem sprawno ci systemu grzewczego i przerw w ogrzewaniu): Q 0co = w to w d0 Q co / 0 GJ/rok 1840,3 Kubaturowy wska nik zapotrzebowania na moc grzewcz W/m 3 13,9 Kubaturowy wska nik sezonowego zapotrzebowania na ciepło w standardowym sezonie grzewczym (bez uwzgl dniania sprawno ci systemu grzewczego i przerw w ogrzewaniu), Ev Kubaturowy wska nik zapotrzebowania na ciepło w standardowym sezonie grzewczym (z uwzgl dnieniem sprawno ci systemu grzewczego i przerw w ogrzewaniu), Evs Powierzchniowy wska nik zapotrzebowania na ciepło w standardowym sezonie grzewczym (z uwzgl dnieniem sprawno ci systemu grzewczego i przerw w ogrzewaniu), Es kwh/(m 3 rok) 28,3 kwh/(m 3 rok) 35,0 kwh/(m 2 rok) 125,6 BAPE SA - Gda sk 13

41 Audyt Energetyczny budynku C AWF i S im. J drzeja niadeckiego w Gda sku Tab Zestawienie sezonowych strat ciepła w budynku Wielko strat ciany zewn. Stropodach Okna Wentylacja ciany i podłogi na gruncie Drzwi zewn. Suma GJ/rok 134,8 208,4 282,2 938,2 160,9 19, % 7,7 11,9 16,2 53,8 9,2 1,1 100,0 Wykres 4.1. Udział strat ciepła przez poszczególne elementy budynku w ogólnych stratach ciepła Wentylacja 53,8% Okna 16,2% Stropodach 11,9% ciany i podłogi na gruncie 9,2% ciany zewn. Drzwi zewn. 7,7% 1,1% Tab Zestawienie sezonowych zysków ciepła w budynku Wielko zysków Zyski od sło ca Zyski bytowe SUMA GJ/rok 686,9 397,9 1084,7 % 12,7 87,3 100, Zapotrzebowanie na ciepło do przygotowania c.w.u. Obliczenia aktualnego zapotrzebowania budynku na moc i ciepło na przygotowanie c.w.u. przedstawiono w oddzielnym opracowaniu Audyt energetyczny systemu c.w.u. w AWFiS Zapotrzebowanie na ciepło na potrzeby wentylacji mechanicznej Zestawienie wydajno ci poszczególnych układów wentylacji mechanicznej oraz zapotrzebowanie na ciepło układów wentylacyjnych zestawiono przedstawiono w tablicy 4.4. Tab Zestawienie wydajno ci i mocy systemów wentylacji mechanicznej oraz zapotrzebowanie na ciepło L.p. Systemy wentylacji Nawiew Moc nagrz. (tz=tobl) Zapotrzebow anie na ciepło m 3 /h kw GJ/rok 1 Kuchnia i stołówka Szatnia układ 1 N ,6 69 Szatnia układ 2 N , Pomieszczenia mieszkalne I, II i III pi tra Razem Zapotrzebowanie na ciepło na podgrzanie powietrza w systemach wentylacji mechanicznej wynosi 313 GJ/rok. BAPE SA - Gda sk 14

42 INWESTOR Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jdrzeja niadeckiego ul. Kazimierza Górskiego Gdask woj. pomorskie ADRES BUDOWY Budynek C AWFiS w Gdasku ul. Kazimierza Górskiego Gdask dz. nr ewid. 57/13, obrb 6 woj. pomorskie PROJEKTANT SPORZDZAJCY INFROMACJ mgr in. arch. Zbigniew Doktór nr upr. 227/KL/72 zam. ul. Wł. Orkana Ostrowiec w. (woj. witokrzyskie)... (podpis projektanta) Ostrowiec w., wrzesie 2012 r.

43 OPRACOWANIE ZAWIERA: 1. Podstawowy zakres inwestycji. 2. Wykaz istniejcych obiektów budowlanych. 3. Kolejno realizacji inwestycji. 4. Wskazanie elementów zagospodarowania działki, mogcych stwarza zagroenie bezpieczestwa i zdrowia ludzi. 5. Wskazanie przewidzianych zagroe podczas realizacji robót budowlanych i rozbiórkowych. 6. Wskazanie sposobu prowadzenia instruktau pracowników przed przystpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych. 7. Wskazanie rodków technicznych i organizacyjnych zapobiegajcych niebezpieczestwom wynikajcym z wykonania robót.

44 INFORMACJA DOTYCZCA BEZPIECZESTWA I OCHRONY ZDROWIA 1. PODSTAWOWY ZAKRES INWESTYCJI: Projektowana inwestycja ma na celu termomodernizacj: ocieplenie istniejcego budynku C, połoonego przy ul. Kazimierza Górskiego 1 w Gdasku, wykonanie wyjcia ewakuacyjnego z I pitra dobudowa schodów zewntrznych. 2. WYKAZ ISTNIEJCYCH ELEMENTÓW BUDOWLANYCH: Działka w pełni zagospodarowana; na działce znajduj si: przedmiotowy zespół budynków AWFiS; budynki administracyjne AWFiS; boiska sportowe; parkingi; ziele niska i wysoka; cigi komunikacji pieszej i kołowej; 3. KOLEJNO REALIZACJI INWESTYCJI: Z uwagi na charakter inwestycji nie przewiduje si etapowania inwestycji, kolejno wykonywania robót dla tego typu realizacji przedstawia si nastpujco: roboty przygotowawcze, zabezpieczenie terenu, prace w poziomie posadowienia budynków (osuszenie cian, wyk. hydroizolacji pionowej, ocieplenie); ustawienie rusztowa na wykonanie daszków zabezpieczajcych, termomodernizacja (ocieplenie, wyk. tynków, roboty porzdkowe), demonta rusztowa, uporzdkowanie terenu. 4. WYKAZ ELEMENTÓW ZAGOSPODAROWANIA DZIAŁKI, KTÓRE MOG STWARZA ZAGROENIE PODCZAS REALIZACJI ROBÓT BUDOWLANYCH: Na terenie realizacji inwestycji nie wystpuj adne elementy, które mog stwarza zagroenie bezpieczestwa zdrowia i ludzi. 5. ZAGROENIA WYSTPUJCE PODCZAS REALIZACJI ROBÓT: Podczas realizacji robót budowlanych polegajcych na termomodernizacji ociepleniu przegród zewntrznych budynku mog wystpi nastpujce zagroenia: LP. RODZAJ ROBÓT ZAGROENIA 1. Roboty ziemne i izolacyjne w poziomie posadowienia budynku wykonanie wykopu i zabezpieczenie jego cian, osunicie si gruntu, upadek do niezabezpieczonego wykopu, wykonanie izolacji cian piwnic; poraenie prdem w czasie obsługi wiertarek, uszkodzenie skóry, zachlapanie oczu, skaleczenia, stłuczenia.

45 2. Roboty elewacyjne, docieplenie cian zewntrznych ustawienie rusztowa, wykonanie ocieplenia i tynków na cianach zewntrznych, moliwo upadku z wysokoci przy pracach na rusztowaniach, przecienie rusztowa nadmiern iloci materiałów, poraenie prdem w czasie obsługi wiertarek, uszkodzenie skóry, zachlapanie oczu, skaleczenia, stłuczenia. 3 Roboty blacharskie, pomocnicze; moliwo upadku z wysokoci, okaleczenie przy posługiwaniu si narzdziami mechanicznymi (piły, wyynarki), skaleczenia blach, poraenie prdem. 4 Roboty porzdkowe i rozbiórkowe rozbieranie rusztowa, moliwo upadku z wysokoci, uszkodzenie ciała przez spadajce elementy, poraenie prdem przy stosowaniu elektronarzdzi. 6. INSTRUKTA PRACOWNIKÓW PRZED PRZYSTAPIENIM DO REALIZACJI ROBÓT SZCZEGÓLNIE NIEBEZPIECZNYCH: Szkolenia w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, przeprowadza si jako: szkolenia wstpne, szkolenia okresowe. Szkolenia te prowadzone s w oparciu o programy poszczególnych rodzajów szkolenia. Szkolenia wstpne ogólne (instrukta ogólny) przechodz wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy przed dopuszczeniem do wykonywania pracy. Obejmuje ono zapoznanie pracowników z podstawowymi z przepisami bhp zawartymi w Kodeksie Pracy, w układach zbiorowych pracy i regulaminach pracy, zasadami bhp obowizujcymi w danym zakładzie pracy oraz zasadami udzielania pierwszej pomocy. Szkolenie wstpne na stanowisko pracy ( Instrukta stanowiskowy ) powinien zapozna pracowników z zagroeniami wystpujcymi na okrelonym stanowisku pracy, sposobami ochrony przed zagroeniami, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tym stanowisku. Pracownicy przed przystpieniem do pracy, powinni by zapoznani z ryzykiem zawodowym zwizanym z prac na danym stanowisku pracy. Fakt odbycia przez pracownika szkolenia wstpnego ogólnego, szkolenia wstpnego na stanowisku pracy oraz zapoznania z ryzykiem zawodowym, powinien by potwierdzony przez pracownika na pimie oraz odnotowany w aktach osobowych pracownika. Szkolenie wstpne podstawowe w zakresie bhp, powinny by przeprowadzone w okresie nie dłuszym ni 6 miesicy od rozpoczcia pracy na okrelonym stanowisku pracy. Szkolenia okresowe w zakresie bhp dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, powinny by przeprowadzane w formie instruktau nie rzadziej ni raz na 3 lata, a na stanowiskach pracy, na których wystpuj szczególne zagroenia dla zdrowia lub ycia oraz zagroenia wypadkowe nie rzadziej ni raz w roku. Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach operatorów urawi, maszyn budowlanych i innych maszyn budowlanych i innych maszyn o napdzie silnikowym powinni posiada wymagane kwalifikacje. Powyszy wymóg nie dotyczy betoniarek z silnikami elektrycznymi

46 jednofazowymi oraz silnikami trójfazowymi o mocy do 1 KW. Na placu budowy powinny by udostpnione pracownikom do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczestwa i higieny pracy dotyczce: wykonywania prac zwizanych z zagroeniami wypadkowymi lub zagroeniami zdrowia pracowników, obsługi maszyn i innych urzdze technicznych, postpowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi, udzielania pierwszej pomocy. W/w instrukcje powinny okrela czynnoci do wykonywania przed rozpoczciem danej pracy, zasady i sposobu bezpiecznego wykonywania danej pracy, czynnoci do wykonywania po jej zakoczeniu oraz zasady postpowania w sytuacjach awaryjnych stwarzajcych zagroenia dla ycia lub zdrowia pracowników. Nie wolno dopuci pracownika do do pracy, do której wykonywania nie posiada wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejtnoci, a take dostatecznej znajomoci przepisów oraz zasad BHP. Bezporedni nadzór nad bezpieczestwem i higien pracy na stanowiskach pracy sprawuj odpowiednio kierownik budowy (kierownik robót) oraz mistrz budowlany, stosownie do zakresu obowizków. 7. RODKI TECHNICZNE I ORGANIZACYJNE ZAPOBIEGAJCE NIEBEZPIECZESTWOM WYNIKAJCYM Z WYKONANIA ROBÓT BUDOWLANYCH: Bezporedni nadzór nad bezpieczestwem i higien pracy na stanowiskach pracy sprawuj odpowiednio kierownik budowy (kierownik robót) oraz mistrz budowlany, stosownie do zakresu obowizków. Nieprzestrzeganie przepisów bhp na placu budowy prowadzi do powstania bezporednich zagroe dla ycia lub zdrowia pracowników. przyczyny organizacyjne powstania wypadków przy pracy: a) niewłaciwa ogólna organizacja pracy 1. nieprawidłowy podział pracy lub rozplanowanie zada. 2. niewłaciwe polecenia przełoonych. 3. brak nadzoru. 4. brak instrukcji posługiwania si czynnikiem materialnym. 5. tolerowanie przez nadzór odstpstw od zasad bezpieczestwa pracy. 6. brak lub niewłaciwe przeszkolenie w zakresie bezpieczestwa pracy i ergonomii. 7. dopuszczenie do pracy człowieka z przeciwwskazaniami lub bez bada lekarskich. b) niewłaciwa organizacja stanowiska pracy 1. niewłaciwe usytuowanie urzdze na stanowiskach pracy. 2. nieodpowiednie przejcia i dojcia. 3. brak rodków ochrony indywidualnej lub niewłaciwy ich dobór. przyczyny techniczne powstania wypadków przy pracy: a) niewłaciwy stan czynnika materialnego: 1. wady konstrukcyjne czynnika materialnego bdce ródłem zagroenia. 2. niewłaciwa stateczno czynnika materialnego. 3. brak lub niewłaciwe urzdzenia zabezpieczajce. 4. brak rodków ochrony zbiorowej lub niewłaciwy ich dobór. 5. brak lub niewłaciwa sygnalizacja zagroe. 6. niedostosowanie czynnika materialnego do transportu, konserwacji lub napraw. b) niewłaciwe wykonanie czynnika materialnego: 1. zastosowanie materiałów zastpczych. 2. niedotrzymanie wymaganych parametrów technicznych. c) wady materiałowe czynnika materialnego: 1. ukryte wady materiałowe czynnika materialnego. d) niewłaciwa eksploatacja czynnika materialnego: 1. nadmierna eksploatacja czynnika materialnego. 2. niedostateczna konserwacja czynnika materialnego.

47 3. niewłaciwe naprawy i remonty czynnika materialnego. Osoba kierujca pracownikami jest obowizana: organizowa stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczestwa i higieny pracy, dba o sprawno rodków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, organizowa, przygotowywa i prowadzi prace, uwzgldniajce zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami zwizanymi z warunkami rodowiska pracy, dba o bezpieczny i higieniczny stan pomieszcze pracy i wyposaenia technicznego, a take sprawno rodków ochrony zbiorowej i ich stosowania zgodnie z przeznaczeniem, przy uwzglednieniu: oceny ryzyka zawodowego wystpujcego przy wykonywaniu robót na danym stanowisku pracy, wykazu prac szczególnie niebezpiecznych, okrelenia podstawowych wymaga bhp przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, wykazu prac wykonywanych przez co najmniej dwie osoby, wykazu prac wymagajcych szczególnej sprawnoci psychofizycznej, kierownik budowy powinien podj stosowne rodki profilaktyczne majce na celu: zapewni organizacj pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczajcy pracowników przed zagroeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych i uciliwych, zapewni likwidacj zagroe dla zdrowia i ycia pracowników głównie przez stosowanie technologii, materiałów i substancji nie powodujcych takich zagroe. W razie stwierdzenia bezporedniego zagroenia dla ycia lub zdrowia pracowników osoba kierujca, pracownikami obowizana jest do niezwłocznego wstrzymania prac i podjcia działa w celu usunicia tego zagroenia. Pracownicy zatrudnieni na budowie, powinni by wyposaeni w rodki ochrony indywidualnej oraz odzie i obuwie robocze, zgodnie z tabel norm przydziału rodków ochrony indywidualnej oraz odziey i obuwia roboczego opracowan przez pracodawc. rodki ochrony indywidualnej w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczestwa uytkowników tych rodków powinny zapewnia wystarczajc ochron przed wystpujcymi zagroeniami (np. upadek z wysokoci, uszkodzenie głowy, twarzy, wzroku, słuchu). Kierownik budowy obowizany jest informowa pracowników o sposobach posługiwania si tymi rodkami. Zgodnie z ustaw z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo Budowlane (tekst jednolity) Art. 21a Kierownik budowy jest obowizany, w oparciu o informacj, sporzdzi lub zapewni sporzdzenie, przed rozpoczciem budowy, planu bezpieczestwa i ochrony zdrowia, uwzgldniajc specyfik obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót budowlanych.... (podpis projektanta)