I. WYKONANIE BUDŻETÓW JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Transkrypt

1 I. WYKONANIE BUDŻETÓW JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO 1. DOCHODY 1.1. Ogólna charakterystyka dochodów jednostek samorządu terytorialnego Zgodnie z ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego 5 dochody jednostek samorządu terytorialnego dzielą się na: dochody własne - dochody uzyskane z tytułu podatków i opłat lokalnych, udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych, dochody z mienia komunalnego (najem, dzierżawa), ze sprzedaży majątku, spadki, zapisy, darowizny oraz wpłaty od samorządowych zakładów budżetowych, a także inne wskazane w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego; subwencja ogólna środki finansowe z budżetu państwa dla jednostek samorządu terytorialnego, z podziałem na część oświatową i wyrównawczą, z uwzględnieniem części równoważącej i regionalnej; dotacje celowe środki finansowe przeznaczone na ściśle określone cele. Dochody własne gmin definiowane są jako dochody związane z budżetami lokalnymi w sposób trwały, pochodzą z podatków i opłat, na które znaczący wpływ mają organy ustalające wysokość stawek podatków i opłat lokalnych a także udzielające ulgi. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zalicza również do dochodów własnych jst udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych. Zgodnie z art. 3 ww. ustawy dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być również środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi i środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej. W uchwałach budżetowych w planie dochodów budżetu wyszczególnia się, stosownie do postanowień art. 235 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, w układzie działów klasyfikacji budżetowej, planowane kwoty dochodów bieżących i dochodów majątkowych według ich źródeł, w tym w szczególności z tytułu dotacji i środków na finansowanie wydatków na realizację zadań finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 (środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi), przy czym do dochodów majątkowych zalicza się: 5 Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526 z późn. zm. 7

2 1) dotacje i środki otrzymane na inwestycje; 2) dochody ze sprzedaży majątku; 3) dochody z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności. Przez dochody bieżące budżetu jednostki samorządu terytorialnego rozumie się dochody budżetowe niebędące dochodami majątkowymi. Stosownie do art. 212 ust. 1 pkt 1 ustawy o finansach publicznych uchwała budżetowa określa łączną kwotę planowanych dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z wyodrębnieniem dochodów bieżących i majątkowych Wykonanie dochodów ogółem Dochody ogółem łącznie wszystkich jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w 2012 r. zostały zrealizowane w wysokości tys. zł, co w stosunku do założonego planu ( tys. zł) wyniosło 97,95%. W porównaniu do 2011 r. wykonane dochody wzrosły o 4,13%, tj. o kwotę tys. zł. Tabela Nr 1 Realizacja i struktura dochodów ogółem w jednostkach samorządu terytorialnego Jednostki samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan 2012 rok (po zmianach) Wykonanie 2012 rok (w tys. zł) Wskaźnik (w %) (5:2) (5:3) (5:4) Województwo samorządowe ,38 88,09 100,56 Powiaty ,47 100,87 97,99 Miasta na prawach powiatu ,01 109,95 97,78 Gminy ,80 105,04 97,67 Dochody ogółem ,38 104,13 97,95 Podobnie jak w latach ubiegłych, zmiany planu dochodów budżetowych jednostek samorządu terytorialnego związane były przede wszystkim z urealnieniem wpływów z tych źródeł, które na etapie planowania przyjęto w kwotach szacunkowych, a zmiany w kwotach dotacji i subwencji zgodnie z zawiadomieniami dysponentów środków. Z tabeli nr 1 wynika, że województwo samorządowe zrealizowało zaplanowane dochody nieznacznie powyżej planu. Wykonanie dochodów ogółem przez jednostki pozostałych stopni samorządu 8

3 terytorialnego kształtowało się na poziomie poniżej kwot planowanych tj. od 97,67% w gminach do 97,99% w powiatach ziemskich. Wykres Nr 1 Wykonanie dochodów ogółem w jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w latach (w tys. zł) Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy Analizując wysokość zrealizowanych dochodów ogółem w 2012 r. w odniesieniu do wykonanych dochodów w latach 2010 i 2011 można stwierdzić wzrost dochodów jednostek samorządu terytorialnego wszystkich stopni z wyjątkiem samorządu województwa na przełomie lat 2011/2012. Najwyższy wzrost dochodów odnotowano w miastach na prawach powiatu oraz w gminach, gdzie wystąpił wzrost dochodów ogółem w porównaniu z latami 2010 i 2011, odpowiednio o 12,01% i 9,95% oraz 13,80% i 5,04%. Powyższe spowodowane było wzrostem wszystkich rodzajów dochodów uzyskiwanych przez te jednostki, a w przypadku miast na prawach powiatu w szczególności znacznym wzrostem dochodów z tytułu dotacji celowych (o 39,46 % w porównaniu do 2010 r. i o 42,70% w porównaniu do 2011 r.). W przypadku powiatów dochody ogółem w porównaniu z 2010 r. wzrosły o 6,47% natomiast o 0,87% w porównaniu z 2011 r. W przypadku województwa samorządowego w 2012 r. nastąpił spadek dochodów o 11,91% ( tys. zł w 2012 r. przy tys. zł w 2011 r.). Spowodowane to było przede wszystkim zmniejszeniem dochodów majątkowych na programy finansowane z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich ( tys. zł w 2012 r. przy tys. zł w 2011 r.), w szczególności realizowanych w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego, w związku z kończącą się perspektywą finansową na lata W porównaniu do 2011 r. znacznie niższe były również 9

4 dochody województwa samorządowego z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób prawnych ( tys. zł w 2012 r. przy tys. zł w 2011 r.), w związku z niższą dynamiką PKB, pogorszeniem sytuacji finansowej przedsiębiorstw, narastającymi zatorami płatniczymi, znacznym wzrostem ilości upadłości firm, a także zmianą w systemie podatkowym (zniesieniem obowiązku opłacania tzw. podwójnej zaliczki w grudniu). Tabela Nr 2 Dochody budżetowe w jednostkach województwa wielkopolskiego w podziale na dochody bieżące i majątkowe (w tys. zł) Wyszczególnienie Wykonanie Wykonanie Plan Wykonanie Wskaźnik (w %) 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2012 rok (5:2) (5:3) (5:4) DOCHODY OGÓŁEM z tego: ,38 104,13 97,95 Dochody bieżące: ,18 104,72 99,37 Województwo samorządowe ,92 97,58 102,01 Powiaty ,18 102,44 99,54 Miasta na prawach powiatu ,98 105,73 99,78 Gminy ,85 105,81 98,82 Dochody majątkowe: ,24 99,07 86,74 Województwo samorządowe ,86 67,13 96,15 Powiaty ,58 84,38 81,78 Miasta na prawach powiatu ,87 167,84 83,30 Gminy ,94 97,36 86,84 Realizacja dochodów bieżących na wszystkich stopniach jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego wzrosła w porównaniu do 2011 r. o 4,72% i wyniosła tys. zł, (99,37% planu) tj. 90,08% dochodów ogółem. Najwyższy udział w wykonaniu dochodów bieżących ogółem uzyskany został przez gminy 52,96% oraz miasta na prawach powiatu 25,62% dochodów bieżących ogółem. Dochody majątkowe w 2012 r. zmalały o 0,93% w porównaniu do 2011 r. i wyniosły tys. zł, (86,74% planu) tj. 9,92% dochodów ogółem. Najwyższy udział w wykonaniu dochodów majątkowych uzyskały gminy 44,75%. 10

5 Tabela Nr 3 Dochody budżetowe w jednostkach województwa wielkopolskiego w podziale na dochody własne, subwencje i dotacje (w tys. zł) Wyszczególnienie Wykonanie Wykonanie Plan Wykonanie Wskaźnik (w %) 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2012 rok (5:2) (5:3) (5:4) DOCHODY OGÓŁEM z tego: ,38 104,13 97,95 Dochody własne ,71 103,56 97,55 Województwo samorządowe ,83 81,61 106,72 Powiaty ,49 105,65 97,79 Miasta na prawach powiatu ,19 106,55 96,53 Gminy ,84 105,21 97,02 Subwencja ogólna ,84 105,30 100,09 Województwo samorządowe ,39 103, Powiaty ,90 102,91 100,09 Miasta na prawach powiatu ,55 104,64 100,05 Gminy ,37 106,67 100,12 Dotacje celowe ,51 103,89 95,96 Województwo samorządowe ,31 93,95 94,55 Powiaty ,40 91,41 94,27 Miasta na prawach powiatu ,46 142,70 99,90 Gminy ,80 102,11 95,64 Analiza dochodów budżetowych w podziale wynikającym z ustawy o dochodach jst wykazała, że w 2012 r.: dochody własne, decydujące o stopniu samodzielności ekonomicznej, zostały zrealizowane w wysokości tys. zł, tj. 97,95% planu. W stosunku do 2011 r. dochody te wzrosły o 3,56% (tj. o kwotę tys. zł) a do 2010 r. wzrosły o 10,71% (czyli o kwotę tys. zł). Najwyższe wykonanie dochodów własnych miało miejsce w województwie samorządowym 106,72%. W pozostałych jednostkach samorządu terytorialnego wykonanie dochodów własnych kształtowało się na zbliżonym poziomie od 96,53% w miastach na prawach powiatu do 97,79% w powiatach. Analiza dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego z obszaru województwa wielkopolskiego według źródeł ich pochodzenia wykazała, że 11

6 najwyższe dochody jst uzyskały z tytułu udziału w podatku dochodowym tys. zł, tj. 42,93% dochodów własnych ogółem, z tego: tys. zł z podatku dochodowego od osób fizycznych i tys. zł z podatku dochodowego od osób prawnych. Nieznacznie mniejszy udział osiągnęły jst z wpływów z tytułu podatków i opłat 34,05%, tj tys. zł. Z kolei dochody z majątku jst stanowiły 6,29% całości dochodów własnych, tj tys. zł. subwencja ogólna (łącznie ze środkami pochodzącymi z rezerwy subwencji ogólnej) w całym województwie wielkopolskim wyniosła tys. zł. W porównaniu do 2011 r. nastąpił wzrost kwoty subwencji o 5,30% (tj. o kwotę tys. zł) a do 2010 r. o 9,84% (tj. o kwotę tys. zł). Wzrost wystąpił na wszystkich stopniach samorządu za wyjątkiem województwa samorządowego, w którym w porównaniu do 2010 r. zanotowano spadek o 14,61% (tj. o tys. zł.). Realizacja dochodów z tytułu subwencji ukształtowała się na poziomie 100% w województwie samorządowym oraz nieznacznie powyżej 100% w pozostałych jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego. Część oświatowa subwencji ogólnej przekazana w kwocie tys. zł stanowiła ponad 80% wszystkich środków otrzymanych przez jst z tytułu subwencji ogólnej. Część wyrównawcza, związana ze stopniem zróżnicowania dochodów jst poszczególnych typów, została zrealizowana w wysokości tys. zł a część równoważąca w wysokości tys. zł, co stanowi odpowiednio 13,84% i 2,83% subwencji ogółem. W 2012 województwo samorządowe otrzymało ponadto cześć regionalną subwencji ogólnej w wysokości tys. zł., natomiast miasta na prawach powiatu, powiaty oraz gminy otrzymały środki na uzupełnienie subwencji ogólnej w łącznej wysokości tys. zł. W ujęciu kwotowym największa część środków z tytułu subwencji ogólnej przypadła gminom tys. zł, z kolei najmniejsza województwu samorządowemu tys. zł. dotacje celowe (łącznie dotacje z budżetu państwa i pozostałe dotacje) zostały wykonane w kwocie tys. zł, tj. 95,96% planu po zmianach i wzrosły w stosunku do lat odpowiednio o 15,51%, tj. o tys. zł i 3,89%, tj tys. zł. Najwyższy wskaźnik realizacji dotacji celowych wystąpił w miastach na prawach powiatu 99,90%, z kolei najniższy w powiatach 94,27%.W strukturze dotacji celowych udział dotacji z budżetu państwa na zadania własne wyniósł 11,42%, tj tys. zł. 19,32% dotacji na zadania własne, tj tys. zł, stanowiły dotacje inwestycyjne. Największą część dotacji celowych ogółem stanowiły dotacje na zadania zlecone 50,39%, tj tys. zł, z których 5,75%, tj tys. zł to dotacje na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji i zakupów inwestycyjnych. Pozostałe 38,19%, tj tys. zł, to dotacje celowe otrzymane z tytułu pomocy finansowej udzielanej między jednostkami samorządu terytorialnego na dofinansowanie zadań własnych w kwocie tys. zł (dotacje inwestycyjne 90,17% tj tys. zł), dotacje z państwowych funduszy celowych 12

7 w kwocie tys. zł (dotacje inwestycyjne 63,59% tj tys. zł), dotacje celowe na zadania realizowane na podstawie porozumień z administracją rządową oraz innymi jst w kwocie tys. zł (dotacje inwestycyjne 13,40% tj tys. zł), dotacje celowe otrzymane z budżetu przez użytkowników zabytków niebędących jednostkami budżetowymi na finansowanie i dofinansowanie prac remontowych i konserwatorskich przy tych zabytkach w kwocie 30 tys. zł oraz, sklasyfikowane w 200 i 620, dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich w kwocie tys. zł (dotacje inwestycyjne 71,42% tj tys. zł). Największą część środków z tytułu dotacji celowych otrzymały gminy tys. zł (tj. 49,86%), natomiast najmniejszą województwo samorządowe tys. zł (tj. 15,83%). Wysoki udział gmin w dochodach uzyskanych w formie dotacji celowych, który w stosunku do roku ubiegłego nieznacznie zmalał (o 0,87 punku procentowego), świadczy o wysokim obciążeniu gmin zadaniami zleconymi lub przyjętymi w drodze porozumień (dotacje na zadania własne stanowiły 2,91% dochodów gmin). Wykonanie dotacji celowych z budżetu państwa przedstawiono po uwzględnieniu zwrotów przekazanych do dnia 31 stycznia 2012 r. zgodnie z art. 251 ust. 1 ustawy o finansach publicznych. Należy tutaj jednak podkreślić, iż udział dotacji celowych w dochodach ogółem jednostek samorządu terytorialnego jest różny i zależy od charakteru jednostki samorządowej, a także od zakresu zadań, które zostały przyjęte do realizacji przez poszczególne jst. Tabela Nr 4 Struktura zrealizowanych dochodów w latach (w tys. zł) Lp. Dochody jednostek samorządu terytorialnego Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Wykonanie 2012 rok Dochody własne 50,91 50,89 50,61 2 Subwencja ogólna 29,67 28,93 29,25 3 Dotacje 19,42 20,18 20,14 z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej 11,16 10,38 10,15 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne 2,87 2,73 2,3 Dotacje pozostałe 5,39 7,07 7,69 4 Dochody ogółem (1+2+3) 100% 100% 100% W 2012 r. największy udział w strukturze wykonanych dochodów ogółem wszystkich jednostek samorządu terytorialnego stanowiły dochody własne 50,61% następnie subwencja ogólna 29,25% i dotacje celowe 20,14%. Wśród dotacji dominowały dotacje celowe z budżetu państwa na zadania 13

8 z zakresu administracji rządowej. W grupie dotacji pozostałych ujęto w szczególności dotacje otrzymane od innych jednostek samorządu terytorialnego, dotacje z państwowych funduszy celowych oraz dotacje na zadania z udziałem środków UE. Struktura dochodów w latach nie uległa znaczącym zmianom. Wykres Nr 2 Struktura zrealizowanych dochodów w latach % 50% 40% 30% 20% 10% 0% Dochody własne Subwencja ogólna Dotacje celowe Szczegółowa analiza źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego wykazała, że na 258 jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego, 174 jednostki zrealizowały dochody własne w wysokości niższej niż zaplanowane, co stanowi o 51 więcej jednostek niż w 2011 r. Spowodowane to było m.in. niższymi od planowanych wpływami z tytułu udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych. Natomiast 15 jednostek wykonało w 100% plan dochodów z tytułu dotacji, co spowodowane było m.in. uzyskanymi zwrotami dotacji celowych z budżetu państwa, które dokonywano w okresie od 1 stycznia do 31 stycznia 2013 r. W przypadku realizacji subwencji ogólnej na 258 jednostek samorządu terytorialnego wszystkie wykonały założony plan. 14

9 1.3. Wykonanie dochodów w województwie samorządowym W województwie samorządowym dochody ogółem zostały zrealizowane w kwocie tys. zł, co stanowiło 100,56% założonego planu na 2012 r., z tego 76,25% to dochody bieżące wykonane w kwocie tys. zł, oraz 23,75% dochody majątkowe w kwocie tys. zł. W porównaniu do 2011 r. dochody zarówno bieżące jak i majątkowe zmalały - odpowiednio o 2,42%, i aż o 32,87%. Tabela Nr 5 Wykonanie dochodów w województwie samorządowym (w tys. zł) Lp. Dochody województwa Wykonanie Wykonanie Plan 2012 rok Wykonanie Wskaźnik (w %) samorządowego 2010 rok 2011 rok (po zmianach) 2012 rok (6:3) (6:4) (6:5) Dochody własne ,83 81,61 106,72 2 Subwencje ,39 103, Dotacje celowe ,31 93,95 94,55 z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu ,37 114,57 94,13 administracji rządowej Dotacje z budżetu państwa na zadania własne ,01 100, Dotacje pozostałe ,58 84,92 94,65 4 Dochody ogółem (1+2+3) ,38 88,09 100,56 Z przeprowadzonej analizy wynika, iż głównym źródłem dochodów uzyskiwanych przez województwo samorządowe w 2012 r. były dochody własne, które stanowiły 48,69% dochodów ogółem, tj. o 3,87 punktów procentowych mniej niż w 2011 r. i o 0,74 punktów procentowych mniej niż w 2010 r. Najważniejszym źródłem dochodów własnych samorządu województwa były udziały w podatkach dochodowych stanowiących dochody budżetu państwa wpływy z tego tytułu wyniosły tys. zł (83,06% dochodów własnych ogółem), z tego: 80,10%, tj tys. zł stanowiły wpływy z udziału w podatku dochodowym od osób prawnych i 19,90%, tj tys. zł w podatku dochodowym od osób fizycznych. Udział wpływów z tego tytułu w dochodach własnych ogółem województwa samorządowego był większy niż w 2011 r. o 6,91 punktów procentowych. Dochody z podatków i opłat stanowiły 8,75% (tj tys. zł) dochodów własnych ogółem, a uzyskane z majątku 1,38% (tj tys. zł). 15

10 Drugim znaczącym źródłem dochodów województwa były dotacje celowe, które stanowiły 43,60% dochodów ogółem. Należy wskazać, że w porównaniu do 2010 r. wpływy z tego źródła wzrosły o kwotę tys. zł, czyli aż o 9,31%, natomiast w porównaniu z 2011 r. zmalały o kwotę tys. zł, tj. o 6,65%. Wśród dotacji celowych przekazanych województwu samorządowemu w 2012 r. dotacje z budżetu państwa na zadania zlecone wyniosły tys. zł, co stanowi 36,06%, a na zadania własne tys. zł, tj. 1,79% dotacji celowych ogółem. Pozostałe dotacje stanowiły kwotę tys. zł 62,15% dotacji celowych ogółem w tym tys. zł to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich. Subwencja ogólna została zrealizowana zgodnie z planem i wyniosła tys. zł. W porównaniu do 2010 r. wystąpił jej spadek o 14,61%, z kolei do 2011 r. wzrost o 3,50%. W strukturze dochodów ogółem udział subwencji ogólnej, w porównaniu z rokiem ubiegłym wzrósł o 1,14 punktów procentowych i wyniósł 7,71%. Część oświatowa subwencji ogólnej stanowiła kwotę tys. zł, tj. 64,73% udziału w wykonanej subwencji ogólnej oraz 4,99% w dochodach województwa ogółem. Część regionalna subwencji ogólnej tys. zł, tj. 35,27% subwencji ogólnej oraz 2,72% dochodów województwa ogółem. W 2012 r. województwo samorządowe nie otrzymało ani części wyrównawczej subwencji ogólnej ani uzupełnienia subwencji Wykonanie dochodów w powiatach W powiatach dochody ogółem zrealizowane zostały w wysokości tys. zł, tj. 97,99% planu. Udział dochodów bieżących i majątkowych w dochodach ogółem w 2012 r. przedstawiał się następująco: dochody bieżące 92,71% dochody majątkowe 7,29% Uzyskane w 2012 r. dochody bieżące w porównaniu do 2011 r. wzrosły o 2,44% i stanowiły kwotę tys. zł. Największy udział w dochodach bieżących ogółem uzyskał Powiat Poznański 9,21% dochodów bieżących ogółem, Pilski 6,39%, Ostrowski 6,25% i Gnieźnieński 5,92%. Dochody majątkowe zrealizowano w kwocie tys. zł, co stanowi spadek o 15,62% w porównaniu do 2011 r. Największy udział uzyskał Powiat Poznański 14,42% dochodów majątkowych ogółem, Turecki 7,10%, Jarociński 6,01%, Nowotomyski 5,10%, Średzki 4,83%. 16

11 Tabela Nr 6 Wykonanie dochodów w powiatach (w tys. zł) Lp. Dochody powiatów Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan 2012 rok (po zmianach) Wykonanie 2012rok Wskaźnik (w %) (6:3) (6:4) (6:5) Dochody własne ,49 105,64 97,79 2 Subwencje ,90 102,91 100,09 3 Dotacje celowe ,40 91,41 94,27 z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej ,35 100,95 99,30 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne ,49 72,65 98,47 Dotacje pozostałe ,33 91,27 87,27 4 Dochody ogółem (1+2+3) ,47 100,87 97,99 Głównym źródłem dochodów powiatów w latach była subwencja ogólna. Powiaty w 2012 r. uzyskały z tego tytułu środki finansowe w łącznej kwocie tys. zł, realizując w 100% plan. W stosunku do 2011 r. subwencja ogólna zwiększyła się o 2,91%. W strukturze subwencji ogólnej przekazanej powiatom w 2012 r. dominowała subwencja oświatowa wykonana w wysokości tys. zł (tj. 82,43% subwencji ogólnej). Subwencja wyrównawcza wpłynęła do budżetów wszystkich powiatów z wyjątkiem Powiatu Poznańskiego w łącznej kwocie tys. zł (tj. 10,75% subwencji ogólnej). Subwencję równoważącą powiaty otrzymały w łącznej wysokości tys. zł (tj. 4,81% subwencji ogólnej). W 2012 r. wszystkie powiaty za wyjątkiem powiatów: Grodziskiego, Leszczyńskiego, Nowotomyskiego, Obornickiego, Średzkiego i Złotowskiego otrzymały uzupełnienie subwencji ogólnej z przeznaczeniem na wydatki bieżące w łącznej kwocie tys. zł. Poza tym powiaty: Jarociński, Kępiński, Kościański i Poznański uzyskały środki na inwestycje na drogach publicznych powiatowych i wojewódzkich oraz na drogach powiatowych, wojewódzkich i krajowych w granicach miast na prawach powiatu w łącznej kwocie tys. zł. Ogółem środki na uzupełnienie subwencji ogólnej stanowiły 2,01% subwencji (tj tys. zł). Udział subwencji ogólnej w dochodach powiatów ogółem wzrósł w stosunku do roku ubiegłego o 0,90 punktu procentowego i wyniósł 45,64%. W poszczególnych powiatach udział ten ukształtował się 17

12 od 27,04% w Powiecie Poznańskim do 57,49% w Powiecie Złotowskim, 57,51% w Powiecie Jarocińskim, 57,63% w Powiecie Gnieźnieńskim i 57,64% w Powiecie Wągrowieckim. W porównaniu do lat 2010 i 2011 wystąpił wzrost dochodów własnych powiatów odpowiednio o kwotę tys. zł tj. o 8,49% i tys. zł tj. o 5,64%. Realizacja dochodów własnych wyniosła 97,79% planu założonego na 2012 r. Najwyższe wykonanie w stosunku do planu wykazał Powiat Leszczyński 107,85%, a najniższe Powiat Kolski 66,25%. W strukturze dochodów udział dochodów własnych wyniósł 31,77%, co stanowi o 1,43 punktów procentowych więcej niż w roku ubiegłym. Najniższy udział dochodów własnych w dochodach ogółem zanotował Powiat Jarociński - 20,51%, a najwyższy Powiat Poznański 55,36%. Największe znaczenie wśród dochodów własnych miały wpływy z udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych, które stanowiły 53% dochodów własnych ogółem i wyniosły odpowiednio tys. zł oraz tys. zł. Dochody z tytułu opłat (m.in. opłaty komunikacyjnej, opłaty za wydane koncesje i licencje, opłaty cukrowej, wpływów od rodziców z tytułu odpłatności za utrzymanie dzieci w placówkach opiekuńczo - wychowawczych i w rodzinach zastępczych, ) wyniosły tys. zł, co daje 14,18% udziału w dochodach własnych ogółem. Natomiast wpływy z majątku powiatów zrealizowane w wysokości tys. zł, stanowiły 4,59% wszystkich dochodów własnych. Pozostałe 28,23% to głównie środki na dofinansowanie własnych zadań bieżących i inwestycji powiatów uzyskane z innych źródeł, dochody związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, środki z Funduszu Pracy na finansowanie kosztów wynagrodzenia i składek na ubezpieczenia społeczne pracowników powiatowego urzędu pracy, odsetki, a także dochody z usług. Najniższy poziom wykonania wystąpił w dotacjach celowych i wyniósł 94,27% planu. Spośród 31 powiatów województwa wielkopolskiego 6 zrealizowało dochody z tego źródła ponad planowaną wysokość Powiat Pleszewski (100,36% planu), Powiat Obornicki (100,39% planu), Powiat Złotowski (101,87% planu), Powiat Kępiński (102,35% planu), Powiat Wolsztyński (102,93% planu) oraz Powiat Szamotulski (105,23% planu), Najniższe wykonanie wystąpiło w przypadku Powiatu Poznańskiego (74,54% planu) oraz Powiatu Kaliskiego (75,33%). Dochody z tytułu dotacji celowych, po wzroście w 2011 r. o 8,74% (tj. o tys. zł) w porównaniu z rokiem 2010, zmalały o 8,59% (tj. o tys. zł) w porównaniu z rokiem 2011 oraz o 0,6% (tj. o tys. zł) w porównaniu z rokiem Tendencję spadkową wykazuje również udział dotacji celowych w dochodach ogółem, który wyniósł 22,59%, przy 24,20% w 2010 r. i 24,93% w 2011 r. Najwyższy udział dotacji celowych w wykonanych dochodach ogółem wystąpił w Powiecie Średzkim - 33,34% oraz w Powiecie Pleszewskim 34,13%, a najniższy w Powiecie Wągrowieckim 15,99%. W strukturze dotacji celowych zrealizowanych przez powiaty w 2012 r. największy udział przypadł dotacjom z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej, które zostały wykonane w kwocie tys. zł, tj. 45,78% dotacji celowych powiatów ogółem. Dotacje celowe 18

13 z budżetu państwa na zadania własne, zostały wykonane w wysokości tys. zł, co daje 16,55% dotacji celowych ogółem. Pozostałe dotacje zostały wykonane w kwocie tys. zł. 37,67% dotacji celowych powiatów ogółem, w tym tys. zł to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich Wykonanie dochodów w miastach na prawach powiatu W świetle przepisów ustrojowych miasta na prawach powiatu, to gminy wykonujące zadania określone ustawą o samorządzie gminnym, jak i ustawą o samorządzie powiatowym. Na terenie województwa wielkopolskiego funkcjonują 4 miasta na prawach powiatu: Kalisz, Konin, Leszno i Poznań. W 2012 r. miasta na prawach powiatu zrealizowały dochody ogółem w wysokości tys. zł, czyli w 97,78% planu. Najwyższy poziom dochodów ogółem w relacji do planu osiągnęły Miasto Konin (102,43%) a najniższy Miasto Kalisz (93,59%). Szczegółowe dane przedstawia tabela Nr 7 Wykonanie dochodów w miastach na prawach powiatu. W porównaniu do 2011 r. dochody bieżące wzrosły o 5,73% i wynoszą tys. zł, tj. 89,64% dochodów ogółem, z czego 70,65% dochodów bieżących ogółem to dochody Miasta Poznania. Natomiast dochody majątkowe, po spadku w 2011 r. o 27,39% w porównaniu do 2010 r., wzrosły w 2012 r. aż o 67,84% w porównaniu do 2011 r. i wynoszą tys. zł tj. 10,36% dochodów ogółem. Najwyższy udział w dochodach majątkowych ogółem tj. 75,36% stanowią dochody majątkowe Miasta Poznania. 19

14 Tabela Nr 7 Wykonanie dochodów w miastach na prawach powiatu (w tys. zł) Lp. Dochody miast na prawach powiatu Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan 2012 rok (po zmianach) Wykonanie 2012 rok Wskaźnik (w %) (6:3) (6:4) (6:5) Dochody własne ,19 106,55 96,53 2 Subwencje ,55 104,64 100,05 3 Dotacje celowe ,46 142,70 99,90 z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej ,56 99,31 98,92 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne ,56 111,51 98,04 Dotacje pozostałe ,80 258,52 101,26 4 Dochody ogółem (1+2+3), z tego: ,01 109,95 97,78 Kalisz ,00 103,74 93,59 Konin ,27 107,52 102,43 Leszno ,75 109,11 98,58 Poznań ,75 111,42 97,73 W analizowanych latach, tj miasta na prawach powiatu najwięcej środków finansowych uzyskiwały z dochodów własnych, które stanowiły średnio 64,68% wszystkich dochodów. W poszczególnych miastach na prawach powiatu udział dochodów własnych wynosił od 48,28% w Lesznie do 67,86% w Poznaniu. W porównaniu do lat dochody własne wzrosły odpowiednio o 7,19% i 6,55%, co wskazuje na tendencję wzrostową. Na wysokie wykonanie tej grupy źródeł dochodów było m.in. wysokie wykonanie dochodów z tyt. udziału w podatku dochodowych od osób fizycznych oraz od osób prawnych, które stanowiły 43,74% (tj tys. zł) dochodów własnych ogółem. Znaczące dochody 28,68% udziału w dochodach własnych - miasta na prawach powiatów uzyskały z tytułu podatków i opłat, przede wszystkim z podatku od nieruchomości ( tys. zł), od czynności cywilnoprawnych ( tys. zł), od środków transportowych ( tys. zł) i od spadków i darowizn ( tys. zł) oraz wpływów z opłaty skarbowej ( tys. zł), komunikacyjnej ( tys. zł), za wydawanie zezwoleń na sprzedaż alkoholu ( tys. zł) i innych lokalnych opłat pobieranych przez jst na podstawie odrębnych ustaw ( tys. zł). Dochody z majątku jednostek wyniosły tys. zł, co stanowi 60,70% dochodów własnych ogółem. Najwyższa realizacja dochodów własnych w stosunku do planu wystąpiła w Koninie 20

15 i wyniosła 104,71% planu, następnie w Lesznie 98,73% planu, Poznaniu 95,88% planu i Kaliszu 93,29% planu. W 2012 r. miasta na prawach powiatu otrzymały subwencję ogólną w łącznej wysokości tys. zł, tj. wyższą niż w 2011 r. o 4,64%, tj. o tys. zł. Miasto Poznań oraz Miasto Kalisz wykonały subwencję ogólną w wysokości 100% planu, natomiast Miasto Konin oraz Miasto Leszno nieznacznie powyżej planu, odpowiednio w wysokości 100,21% i 100,22% (co związane było z uzyskaniem niezaplanowanych środków na uzupełnienie subwencji ogólnej). Struktura subwencji ogólnej charakteryzowała się wysokim udziałem części oświatowej 94,47% (tj tys. zł). Udział subwencji równoważącej wynosił 4,21%, tj tys. zł (z czego tys. zł część powiatowa subwencji równoważącej i tys. zł część gminna subwencji równoważącej). Ponadto wszystkie miasta na prawach powiatu uzyskały uzupełnienie subwencji ogólnej w łącznej kwocie tys. zł, w tym tys. zł na utrzymanie rzecznych przepraw promowych oraz na remonty, utrzymanie, ochronę i zarządzanie drogami krajowymi i wojewódzkimi w granicach miast na prawach powiatu (uzyskane przez Miasto Konin oraz Miasto Leszno), tys. zł na pozostałe zadania bieżące oraz tys. zł z przeznaczeniem na inwestycje na drogach publicznych powiatowych i wojewódzkich oraz na drogach powiatowych, wojewódzkich i krajowych w granicach miast na prawach powiatu (uzyskane przez Miasto Kalisz oraz Miasto Poznań). Udział subwencji ogólnej w dochodach ogółem w porównaniu z 2011 r. zmniejszył się o 1,17 punktu procentowego i wyniósł 23,09% - od 19,68% w Mieście Poznaniu do 33,36% w Mieście Kaliszu. Realizacja dotacji celowych wyniosła łącznie tys. zł, tj. 99,90% planu. Z 4 miast na prawach powiatu tylko Miasto Poznań zrealizowało w pełni zaplanowane dotacje celowe (105,02% planu). W pozostałych miastach na prawach powiatu dochody z tytułu dotacji celowych zostały zrealizowane na poziomie od 83,58% w Kaliszu do 98,99% w Koninie. W 2012 r., po niewielkim spadku o 2,27% w 2011 r. w porównaniu do roku 2010, wystąpił znaczny wzrost środków finansowych uzyskanych przez miasta na prawach powiatu z tytułu dotacji celowych o 42,70% (o 39,46% w porównaniu do roku 2010). Podobnie w udziale dotacji celowych w dochodach ogółem w porównaniu do lat zanotowano wzrost odpowiednio o 2,73 i 3,18 punktów procentowych, W strukturze dotacji celowych 40,25% stanowiły dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej, które miasta na prawach powiatu otrzymały w wysokości tys. zł. Dotacje na zadania własne zostały zrealizowane w kwocie tys. zł i wynosiły 12,62% dotacji celowych miast na prawach powiatu ogółem. Pozostałe dotacje zostały wykonane w kwocie tys. zł co stanowi 47,13% dotacji ogółem w tym tys. zł to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich. 21

16 1.6. Wykonanie dochodów w gminach Gminy zrealizowały dochody ogółem w kwocie tys. zł, tj. 97,67% planu. Dochody bieżące gmin wyniosły tys. zł tj. 91,49% dochodów ogółem i wzrosły o 5,42% w porównaniu do 2011 r. Struktura dochodów bieżących gmin kształtuje się następująco: 49,34% dochodów bieżących ogółem to dochody gmin miejsko wiejskich, 35,82% dochodów bieżących ogółem to dochody gmin wiejskich, 14,84% dochodów bieżących ogółem to dochody gmin miejskich. Dochody majątkowe gmin wzrosły w porównaniu do 2010 r. o prawie 40%, z kolei w porównaniu do 2011 r. zmalały o niespełna 3% i zostały zrealizowane w kwocie tys. zł tj. 8,51% dochodów ogółem, z czego 48,66% to dochody majątkowe gmin miejsko wiejskich, 41,66% dochody majątkowe gmin wiejskich oraz 9,68% to dochody majątkowe gmin miejskich. Tabela Nr 8 Wykonanie dochodów w gminach Lp. Dochody gmin Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan 2012 rok (po zmianach) Wykonanie 2012 rok (w tys. zł) Wskaźnik (w %) (6:3) (6:4) (6:5) Dochody własne ,84 105,21 97,02 2 Subwencje ,37 106,67 100,12 3 Dotacje celowe ,80 102,11 95,64 Z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej ,97 100,53 97,51 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne ,75 88,32 96,94 Dotacje pozostałe ,74 114,01 91,27 4 Dochody ogółem ,80 105,04 97,67 Gminy najwięcej środków finansowych w latach gromadziły z dochodów własnych (49,90%) i subwencji ogólnej (30,81%). W 2012 r. dochody własne wykonane zostały na poziomie 97,02% planu i w porównaniu do lat wzrosły odpowiednio o 14,84%, tj. o kwotę tys. zł oraz o 5,21%, tj. o kwotę tys. zł. Realizacja tych dochodów kształtowała się w sposób zróżnicowany, a skrajne wielkości wykonania planu to od 66,60% w Mieście i Gminie Wieleń do 114,61% w Gminie Miedzichowo. W

17 jednostkach (69,37% gmin województwa wielkopolskiego) nie wykonano w pełni dochodów własnych, a ponadplanowe dochody własne uzyskało 68 gmin, tj. o 39 gmin mniej niż w 2011 r. Największy wpływ na wysokość zrealizowanych przez gminy dochodów własnych miały dochody z tytułu podatków i opłat, stanowiące 44,42% dochodów własnych ogółem, a przede wszystkim wpływy z podatku od nieruchomości wykonane w wysokości tys. zł, jak również z podatku rolnego tys. zł, od środków transportowych tys. zł i od czynności cywilnoprawnych tys. zł oraz wpływy z opłat za wydawanie zezwoleń na sprzedaż alkoholu tys. zł. Znaczące były również wpływy z tytułu udziału w podatku PIT i CIT, które łącznie stanowiły 35,14% dochodów własnych i wyniosły odpowiednio tys. zł i tys. zł. Z kolei dochody z majątku jst osiągnęły kwotę tys. zł (tj. 7,00% dochodów własnych ogółem). Pozostałe 13,43% dochodów własnych to w głównej mierze środki na dofinansowanie własnych zadań bieżących oraz inwestycji i zakupów inwestycyjnych uzyskane z innych źródeł, wpływy z usług oraz środki finansowe należne gminom na podstawie innych ustaw. Największy udział dochodów własnych w zrealizowanych dochodach ogółem wystąpił w: Gminie Tarnowo Podgórne 81,53%, Gminie Suchy Las 81,38%, Gminie Komorniki 78,02%, Mieście i Gminie Kórnik 77,71%, Mieście Puszczykowo 76,90%, Gminie Przykona 74,05%, Mieście i Gminie Kleczew 72,62%, Mieście i Gminie Swarzędz 72,08%, Gminie Czerwonak 71,98%. W ww. jednostkach tak wysoki udział dochodów własnych spowodowany był wysokim wykonaniem m. in. dochodów z tytułu podatku od nieruchomości, związanego z działalnością firm i uruchamianiem nowych, oddawaniem do użytku nowych budowli i lokali zajmowanych na działalność gospodarczą. Kolejnym, wysokim pod względem wykonania, źródłem dochodów były udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych, zależne od liczby i dochodów podatników zamieszkałych na terenie gminy, oraz od osób prawnych, w znacznym stopniu uzależnione od koniunktury gospodarczej oraz liczebności i wielkości firm zlokalizowanych na terenie danej gminy, jak również posiadających na terenie gminy swoje filie czy oddziały. Najniższy udział dochodów własnych w zrealizowanych dochodach ogółem wystąpił w: Gmina Gizałki 14,47%, Gminie Czermin 16,79%, 23

18 Gminie Mycielin 16,93%, Gminie Grodziec 18,17%, Mieście i Gminie Rychwał 18,56%, Gminie Brzeziny 19,69%, W jednostkach tych wysoki udział w dochodach ogółem stanowią subwencje (56,43% - Grodziec, 51,76% - Rychwał, 49,87% - Brzeziny, 48,83% - Gizałki, 42,34% - Mycielin, 40,26% - Czermin) oraz dość wysoki dotacje celowe (od 25,40% w Gminie Grodziec do 42,95% w Gminie Czermin), stąd niższy udział dochodów własnych w ogólnej kwocie dochodów. Dochody z tytułu subwencji ogólnej w gminach zrealizowane zostały minimalnie powyżej planu w wysokości tys. zł (przy planie tys. zł). W odniesieniu do lat dochody z tego tytułu wzrosły odpowiednio o 10,37% i 6,67%. Najwyższą kwotę subwencji otrzymały gminy miejsko-wiejskie ( tys. zł) oraz gminy wiejskie ( tys. zł), natomiast najniższą gminy miejskie ( tys. zł). Największy udział w subwencji ogólnej stanowiła jej część oświatowa, która wyniosła 77,22% (tj tys. zł). Część wyrównawcza wyniosła 20,78% (tj tys. zł) a część równoważąca 1,57% ( tys. zł). Wszystkie gminy województwa wielkopolskiego otrzymały uzupełnienie subwencji ogólnej w łącznej kwocie tys. zł. Z kolei udział subwencji ogólnej w dochodach uzyskanych przez gminy ogółem zwiększył się w stosunku do roku ubiegłego o 0,47 punktu procentowego i wyniósł 30,67%, a w poszczególnych gminach kształtował się od 13,05% (w Mieście i Gminie Kórnik) do 56,43% (w Gminie Grodziec). Dotacje celowe gminy otrzymały w wysokości tys. zł, tj. 95,64% planu. W porównaniu do 2011 r. wystąpił wzrost kwoty dotacji celowych o tys. zł, tj. o 2,11% a do 2010 r. dotacje wzrosły o kwotę tys. zł, tj. o 16,80%. Realizacja dochodów z tego tytułu wahała się od 37,02% w Mieście i Gminie Mikstat do 129,41% w Gminie Kaczory. Najniższy udział dochodów z tytułu dotacji celowych w dochodach ogółem odnotowały: Gmina Suchy Las 3,38%, Gmina Tarnowo Podgórne 4,42%, Gmina Komorniki 5,38%, Gmina Czerwonak 6,47%, Gmina Przykona 7,86%, Miasto Puszczykowo 8,09%, Miasto i Gmina Kórnik 9,24%, Miasto Luboń 9,35%, Gmina Kleszczewo 9,54%. 24

19 Najwyższy z kolei: Miasto i Gmina Dobra 45,04%, Gmina Czermin 42,95%, Gmina Dominowo 41,43% Gmina Mycielin 40,74%. W strukturze dotacji celowych otrzymanych przez gminy w 2012 r. dominowały dotacje na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, które stanowiły 60,07% dotacji celowych ogółem, tj tys. zł. Dotacje z budżetu państwa na zadania własne wykonane zostały w wysokości tys. zł, co daje 12,35% udziału i prawie pięciokrotnie mniej środków finansowych niż na zadania zlecone. 27,58% dotacji celowych stanowią pozostałe dotacje wykonane w kwocie tys. zł w tym aż tys. zł to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich. Reasumując w ogólnej kwocie dochodów jednostek samorządu terytorialnego z obszaru województwa wielkopolskiego największy udział miały dochody własne, w tym udziały w podatkach dochodowych, uzyskiwane z podatków i opłat wymierzanych i ściąganych przez jst (głównie z podatków od nieruchomości i od środków transportowych), oraz dochody uzyskiwane z majątku jst. Wysoki udział w ogólnej kwocie dochodów jednostek miały także dochody przekazane z budżetu państwa, a w szczególności subwencja ogólna, która w 2012 r. została przekazana w kwocie tys. zł, co stanowi 29,25% zrealizowanych dochodów ogółem Obniżenie górnych stawek podatków oraz udzielenie ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień z poboru podatków i opłat Na poziom realizacji dochodów własnych zasadniczy wpływ mają organy gmin i miast na prawach powiatu, gdyż zgodnie z obowiązującymi przepisami podatkowymi organ stanowiący i organ wykonawczy decyduje odpowiednio: o wysokości obowiązujących w danej gminie i mieście na prawach powiatu stawkach podatkowych oraz o wielkości udzielonych ulg, zwolnień, odroczeń, umorzeń w podatkach stanowiących dochód gminy i miasta na prawach powiatu, nie będących ulgami ustawowymi. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, do udzielania ulg podatkowych, umarzania, rozkładania na raty i odraczania terminów płatności z tytułu podatków i opłat stanowiących dochody jednostek samorządu terytorialnego, a także zwalniania z obowiązku pobrania, 25

20 bądź ograniczenia poboru tych należności, przez gminy oraz miasta na prawach powiatu, mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa 6. Stosownie do art. 18 ust. 2 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, w przypadku pobieranych przez urząd skarbowy podatków i opłat stanowiących w całości dochody jednostek samorządu terytorialnego (np. podatek od czynności cywilnoprawnych, podatek dochodowy od osób fizycznych opłacany w formie karty podatkowej), naczelnik tego urzędu może umarzać, odraczać termin zapłaty lub rozkładać na raty należności oraz zwalniać płatnika z obowiązku pobrania, bądź ograniczać pobór należności wyłącznie na wniosek lub za zgodą przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, którym w rozumieniu ustawy - jest wójt, burmistrz (prezydent miasta). W takich przypadkach zgodnie z przepisem art. 18 ust. 4 ustawy naczelnik urzędu skarbowego przekazuje jednostce samorządu terytorialnego informacje o wydanych decyzjach w terminie 10 dni po upływie każdego kwartału. Organy gmin i miast na prawach powiatu korzystając z uprawnień ustawowych - mając możliwość obniżania górnych stawek podatków a także udzielania ulg i zwolnień, umorzeń, odroczenia terminu płatności i rozkładania na raty - korzystały z tych uprawnień i tak jak w latach poprzednich podejmowały stosowne uchwały oraz wydawały decyzje. Zgodnie z danymi wykazanymi w sprawozdaniu z wykonania dochodów podatkowych za 2012 r., obniżenie górnych stawek podatków oraz udzielenie ulg i zwolnień, umorzeń, rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności w podatkach ukształtowało się na następującym poziomie: w gminach skutki obniżenia górnych stawek podatków wyniosły tys. zł, skutki udzielonych ulg i zwolnień tys. zł, umorzeń tys. zł, a rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności tys. zł. Procentowy udział skutków obniżenia górnych stawek podatków oraz udzielenia ulg i zwolnień, umorzeń, rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności w podatkach i opłatach w stosunku do wykonanych dochodów ogółem wyniósł 5,17%, a do wykonanych dochodów własnych wyniósł 10,33%. w miastach na prawach powiatu skutki obniżenia górnych stawek podatkowych wyniosły tys. zł, skutki udzielonych ulg i zwolnień tys. zł, umorzeń tys. zł, a rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności tys. zł. Procentowy udział kwoty wynikającej z obniżenia górnych stawek podatków oraz udzielenia ulg i zwolnień, umorzeń, rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności w podatkach i opłatach w stosunku do wykonanych dochodów ogółem wyniósł 1,14%, a do wykonanych dochodów własnych wyniósł 1,81%. Z porównania do 2011 r. wynika, iż w gminach oraz miastach na prawach powiatu: kwota wynikająca z obniżenia górnych stawek podatkowych wzrosła o 21,58% (tj. o tys. zł), 6 tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749 z późn. zm. 26

21 kwota wynikająca z udzielonych ulg i zwolnień, umorzeń, rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności wzrosła o 13,06% (tj. o tys. zł). Uchwały organów stanowiących i decyzji organów podatkowych gmin powodują, że przeciętnie jednostki te uzyskują dochody budżetowe o 3,84% niższe od możliwych do uzyskania przy stosowaniu górnych stawek podatkowych oraz przy rezygnacji z umarzania zaległości podatkowych, rozkładania na raty i odraczania terminów płatności. W wielkości skutków prowadzonej polityki podatkowej nie ma wyraźnych różnic między gminami miejskimi, wiejskimi i miejsko-wiejskimi (średnio 4,97% możliwych do uzyskania dochodów), jedynie miasta na prawach powiatu w znacznie mniejszym stopniu korzystają z przysługujących im uprawnień w tym zakresie - utrata dochodów z tego tytułu sięga tam tylko 1,14% możliwych do uzyskania dochodów (od 0,69% w Poznaniu do 2,64% w Kaliszu). W 2012 r., podobnie jak w latach ubiegłych, najbardziej korzystną dla swoich mieszkańców i przedsiębiorców politykę podatkową prowadziła Gmina Suchy Las, gdzie udział skutków obniżenia górnych stawek podatków, udzielonych ulg i zwolnień oraz umorzeń, rozłożenia na raty lub odroczenia terminu płatności stanowił 16,21% możliwych do uzyskania dochodów tj tys. zł, z kolei najbardziej restrykcyjną politykę podatkową w tym zakresie prowadziło Miasto Poznań gdzie wskaźnik ten kształtował się na poziomie 0,69%. Zauważyć należy, że łagodna polityka podatkowa może zachęcać do podejmowania działalności i osiedlania się na terenie gminy, jednak powoduje to nierekompensowaną w żaden sposób utratę dochodów, ograniczając finansowe możliwości inwestowania w rozwój infrastruktury; zaniedbania w tej dziedzinie mogą działać zniechęcająco na inwestorów. W ogólnych kwotach skutków polityki podatkowej dominują skutki obniżenia stawek podatków i opłat stanowiących dochód gmin: w gminach miejskich 72,80%, w gminach miejsko-wiejskich 85,52%, a w gminach wiejskich 82,75%. Natomiast w miastach na prawach powiatu udział skutków obniżenia stawek podatków i opłat wyniósł 75,26%. Przeprowadzona analiza wskazuje, iż gminy i miasta na prawach powiatu korzystają z możliwości obniżenia górnych stawek podatkowych oraz udzielania ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień Dochody przeznaczone na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych Rok 2012 był kolejnym rokiem, w którym jednostki samorządu terytorialnego korzystały ze środków pochodzących z Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych na dofinansowanie realizowanych zadań, w tym przede wszystkim inwestycji. Wpływy budżetowe we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego z tego tytułu zostały wykonane w kwocie tys. zł, co stanowi 8,06% ogółu zrealizowanych dochodów (przy 5,90% zrealizowanych 27

22 dochodów w 2010 r. i 8,08% w 2011 r.). Największe dochody z tego źródła w stosunku do wykonanych dochodów ogółem zrealizowało województwo samorządowe 31,53%. Kwotowo (poza województwem samorządowym) największe dochody uzyskało Miasto Poznań tys. zł, co stanowi duży wzrost w porównaniu do lat odpowiednio o tys. zł i tys. zł. Biorąc z kolei pod uwagę udział w dochodach ogółem najwyższy wskaźnik wystąpił w Gminie Dominowo, w której dochody pochodzące z Unii Europejskiej stanowiły 27,96% dochodów ogółem. Analiza źródeł dochodów jst wykazała, że na 258 jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego około 67% (174 jednostki) nie zrealizowało w 100% zaplanowanych dochodów własnych, a około 94% (243 jednostki) nie wykonało w pełni dotacji celowych. Niepełne wykonanie dochodów własnych związane było częściowo z sytuacją gospodarczą kraju i powodowało zwiększone korzystanie z przychodów, w tym z tytułu kredytów, pożyczek i obligacji. Na wysokość uzyskiwanych dochodów własnych znaczący wpływ ma poziom rozwoju gospodarczego. W lepszej sytuacji znajdują się jednostki samorządu terytorialnego, na obszarze których mieszka wielu podatników podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) i zlokalizowanych jest wiele siedzib płatników podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Niższy poziom rozwoju gospodarczego rzutuje również na wysokość udziałów w dochodach gmin i miast na prawach powiatu dochodów z podatków i opłat stanowiących w całości dochód gmin oraz na wysokość udziału dochodów z majątku. O silnym związku poziomu rozwoju gospodarczego z efektywnością poszczególnych źródeł dochodów własnych świadczą również różnice w strukturze dochodów gmin miejskich, miejsko-wiejskich i wiejskich. Gminy wiejskie w porównaniu z miastami znacznie mniejszą część dochodów uzyskują zarówno z udziałów w podatkach dochodowych, jak i z podatków i opłat lokalnych oraz z majątku. Wyjątek stanowią gminy wiejskie zlokalizowane w pobliżu centrum gospodarczego województwa jakie stanowi Miasto Poznań. 2. WYDATKI 2.1. Ogólna charakterystyka wydatków jednostek samorządu terytorialnego Stosownie do treści art. 216 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych wydatki jednostek samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w ustawach, w szczególności na: - zadania własne jednostek samorządu terytorialnego; - zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami; - zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia; 28

23 - zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego; - pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego; - programy finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 (środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi) Zadania własne jednostek samorządu terytorialnego określone zostały w ustawach ustrojowych: - art. 7 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, - art. 4 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, - art. 14 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa. Z przepisów tych wynika, że samorząd terytorialny realizuje zadania m. in. w następujących obszarach: a) samorząd województwa publiczna edukacja, promocja i ochrona zdrowia, polityka prorodzinna i pomoc społeczna, przeciwdziałanie bezrobociu, zagospodarowanie przestrzenne, kultura, ochrona środowiska, bezpieczeństwo publiczne, ochrona praw konsumenta, b) samorząd powiatowy polityka oświatowa, kultura, transport publiczny i rozwój dróg, bezpieczeństwo publiczne, promocja i ochrona zdrowia, pomoc społeczna, nadzór budowlany, promocja powiatu, c) samorząd gminny ład przestrzenny, gospodarka terenami, ochrona środowiska, kultura, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, budownictwo komunalne, oświata, kultura fizyczna, rekreacja, sport, handel lokalny, utrzymywanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Zgodnie z art. 236 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych w planie wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego wyszczególnia się: wydatki bieżące to przede wszystkim wydatki, które są bezpośrednio związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych, tzn. wynagrodzenia wraz ze składkami od nich naliczanymi, wydatki związane z realizacją statutowych zadań jednostek, wydatki na obsługę długu, wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego, wydatki na podróże służbowe, koszty zakupów towarów i usług wykorzystywanych w bieżącej działalności, w tym remontów, a także opłaty, składki i inne należności wnoszone przez jednostki budżetowe w imieniu jednostek samorządu terytorialnego. Wydatkami bieżącymi są również wydatki związane z funkcjonowaniem administracji samorządowej (organów jednostki samorządu terytorialnego). Dodatkowo wśród wydatków bieżących wyróżnić należy dotacje udzielane z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, w tym dla samorządowych zakładów budżetowych, instytucji kultury, a także dla podmiotów spoza sektora finansów publicznych, a także wydatki na programy 29

24 finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o finansach publicznych, w części związanej z realizacją zadań jednostki samorządu terytorialnego. wydatki majątkowe w tej kategorii mieszczą się wszelkie wydatki inwestycyjne, tj. obejmujące zarówno budowę i rozbudowę obiektów komunalnych oraz zakupy gotowych środków trwałych, w tym na programy finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust.1 pkt 2 i 3, w części związanej z realizacją zadań jednostki samorządu terytorialnego. Są to również wydatki o charakterze inwestycji kapitałowych (wniesienie kapitału do spółek lub zakup akcji). Wydatki te obejmują nie tylko własne wydatki majątkowe jednostki samorządu terytorialnego wykonywane przez jednostki budżetowe, ale także dotacje udzielane z budżetu na finansowanie bądź dofinansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych wchodzących w zakres zadań własnych, a realizowanych m.in. przez samorządowe zakłady budżetowe oraz samorządowe publiczne zakłady opieki zdrowotnej Wykonanie wydatków ogółem Wydatki ogółem w 2012 r. na zaplanowane tys. zł zostały zrealizowane w kwocie tys. zł, co stanowiło 93,95% założonego planu. Jednostki województwa wielkopolskiego wykonały wydatki w kwocie wyższej o tys. zł niż zrealizowane dochody. Po utrzymującej się w poprzednich latach tendencji wzrostowej wydatków jednostek z obszaru województwa wielkopolskiego, w 2012 zanotowano spadek, co przedstawia poniższy diagram. Wykres Nr 3 Wykonanie wydatków ogółem w latach

25 Tabela Nr 9. Wykonanie wydatków ogółem jst w latach (w tys. zł) Jednostki samorządu terytorialnego Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan na 2012 rok Wykonanie 2012 rok Wskaźnik (w %) (5:2) (5:3) (5:4) Województwo ,17 83,96 92,02 samorządowe Powiaty ,01 95,76 94,80 Miasta na prawach powiatu ,65 94,23 94,26 Gminy ,63 100,19 93,84 Wydatki ,68 96,56 93,95 ogółem W porównaniu do 2011 r. wydatki ogółem zmniejszyły się o 3,44%, tj. o tys. zł, natomiast w porównaniu do 2010 r. wzrosły o 0,68%, tj. o kwotę tys. zł. Na spadek wydatków ogółem wpływ miało zmniejszenie wydatków majątkowych o 28,15% w porównaniu do 2011 r., przy wzroście wydatków bieżących o 4,73%. Spadek wydatków zanotowano na wszystkich stopniach samorządu terytorialnego, za wyjątkiem gmin. Największy spadek - o 16,04% - wystąpił w województwie samorządowym. W powiatach oraz miastach na prawach powiatu wydatki spadły o ok. 5%. W gminach wzrost był nieznaczny i wyniósł 0,19%. Wykonanie wydatków dla wszystkich jst za lata , przedstawia poniższy wykres. Wykres Nr 4 Udział wykonanych wydatków poszczególnych stopni jst w ogólnej kwocie wydatków w latach ,49% 14,52% 25,98% 52,02% ,61% 14,64% 26,62% 50,13% ,45% 15,22% 26,78% 50,54% Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy 31

26 Najwyższy udział w wydatkach jst województwa wielkopolskiego w latach osiągnęły gminy około 50% wydatków wszystkich jst ogółem (od 50,13% w 2011 r. do 52,02% w 2012 r.). Ponad ¼ wydatków jst województwa realizowały miasta na prawach powiatu (od 25,98% w 2012 r. do 26,78% w 2010 r.). Wykres Nr 5 Wykonanie wydatków ogółem w latach (w tys. zł) Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy Na wykonanie wydatków ogółem jednostek samorządu terytorialnego oddziaływało wykonanie wydatków bieżących i majątkowych. Wydatki o charakterze bieżącym mają w dużej mierze charakter obligatoryjny (dominują wśród nich sztywne wydatki na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń). Wydatki majątkowe ustalane są w budżetach jednostek samorządu terytorialnego w zależności od ich możliwości finansowych, w tym możliwości pozyskania środków z budżetu UE i planów wieloletnich. Od wielkości tych wydatków w znacznym stopniu zależy dynamika rozwoju jednostek lokalnych i regionalnych. 32

27 Tabela Nr 10 Jednostki samorządu terytorialnego Wykonanie wydatków budżetowych jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w podziale na wydatki bieżące i majątkowe Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan na 2012 rok Wykonanie 2012 rok Wskaźnik (w %) (w tys. zł) (5:2) (5:3) (5:4) Wydatki ogółem, z tego: ,68 96,56 93,95 bieżące ,94 104,73 95,77 majątkowe ,43 71,85 86,69 Wskaźnik wykonania planu wydatków po zmianach na koniec roku wyniósł poniżej 100%. Większość jednostek (90,70%) osiągnęła poziom realizacji powyżej 90%. Realizacja wydatków bieżących we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w 2012 r. wyniosła tys. zł (95,77% planu) i wzrosła w stosunku do 2011 r. o 4,73%, tj. o tys. zł, a do 2010 r. o 9,94% tj. o tys. zł. Wśród wydatków bieżących najwyższe wydatki poniesiono na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń. Ich kwota wyniosła tys. zł i została zrealizowana w 98,26% w stosunku do planu. Wydatki przeznaczone na obsługę długu zostały wykonane w 95,96% planu, (tj. w kwocie tys. zł). Natomiast w grupie wydatków z tytułu dotacji plan został zrealizowany w 97,68%, (w kwocie tys. zł). Wykres Nr 6 Wykonanie wydatków bieżących w latach (w tys. zł) Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy

28 Największy wzrost wydatków bieżących w porównaniu z rokiem 2011 wystąpił w miastach na prawach powiatu 5,85% oraz gminach 5,25%. W województwie samorządowym wzrost wyniósł 0,50% a w powiatach 2,84%. Wydatki majątkowe, w tym przede wszystkim wydatki inwestycyjne mają decydujące znaczenie dla likwidacji braków w rozwoju infrastruktury komunalnej. Wykonanie wydatków majątkowych w 2012 r. we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego zamknęło się kwotą tys. zł, tj. o 13,31% niższą niż zaplanowano. W stosunku do lat nastąpił znaczny spadek odpowiednio o 26,57% (tj. o tys. zł) i 28,15% (tj. o kwotę tys. zł). Wykres Nr 7 Wykonanie wydatków majątkowych w latach Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy (w tys. zł) W latach spadek wykonania wydatków majątkowych wystąpił we wszystkich typach jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego największy w powiatach (o 36,32% tj. o tys. zł) a najmniejszy w gminach (o 18,15% tj. o tys. zł) Tabela Nr 11 Struktura wydatków budżetowych w podziale na wydatki bieżące i majątkowe Jednostki samorządu terytorialnego Wykonanie 2010 rok % Wykonanie 2011 rok % Wykonanie 2012 rok (w tys. zł) Wydatki ogółem, z tego: bieżące , , ,51 majątkowe , , ,49 % 34

29 Wykres Nr 8 Struktura wydatków budżetowych w podziale na wydatki bieżące i majątkowe (w tys. zł) Wydatki bieżące Wydatki majątkowe Z powyższych danych wynika, że w analizowanych latach, dominującą pozycję w strukturze wydatków jednostek samorządu terytorialnego zajmowały wydatki bieżące. We wszystkich latach nastąpił wzrost zarówno kwotowy wydatków bieżących, jak i ich udziału w wydatkach ogółem. Spowodowane było to m.in. wzrostem wynagrodzeń i pochodnych od wynagrodzeń, które w grupie wydatków bieżących zajmują znaczącą pozycję. Ich udział w 2012 r. wyniósł 37,77% ogólnej kwoty wydatków i 46,34% wydatków bieżących. Poziom wydatków majątkowych w latach wykazywał tendencję wzrostową, z kolei w 2012 r. wystąpił znaczny spadek zrealizowanych przez jst wydatków majątkowych oraz ich udziału w wydatkach ogółem (aż o 6,37 punktów procentowych w porównaniu z 2011 r.). Średni udział tych wydatków w wydatkach ogółem, w latach objętych analizą wyniósł 22,90%. Wielkość ponoszonych przez jednostki samorządu terytorialnego wydatków majątkowych, w dłuższym okresie, zależy od zgromadzonych dochodów oraz od wielkości tzw. wydatków sztywnych wynikających z potrzeby finansowania bieżącej działalności jednostki. Najwięcej inwestują te jednostki, które mają wysoki potencjał dochodowy przy jednoczesnym wykonywaniu zadań bieżących w sposób gospodarny i oszczędny, a także jednostki w wysokim stopniu korzystające ze środków zagranicznych. Ograniczenie inwestycji, w znacznej części związanych z realizacją zadań infrastrukturalnych, a współfinansowanych ze środków unijnych, spowodowane było między innymi mniejszym dostępem do tych środków, w związku z kończąca się perspektywą finansową na lata Ponadto jednostki samorządu terytorialnego ograniczając realizację inwestycji bądź nie rozpoczynając nowych, 35

30 przygotowują się do rygorów ustawy o finansach publicznych obowiązujących od 2014 r. (indywidualny wskaźnik zadłużenia) Wykonanie wydatków w województwie samorządowym Województwo samorządowe zrealizowało wydatki ogółem w kwocie tys. zł, tj. 92,02% założonego planu, a w stosunku do 2011 r. wydatki ogółem zmalały o 16,04%, tj. o tys. zł. Struktura wydatków przedstawia się następująco: wydatki bieżące 63,96% (przy 53,43% w 2011 r.), wydatki majątkowe 36,04% (przy 46,57% w 2011 r.). Tabela Nr 12 Wykonanie wydatków budżetowych województwa samorządowego (w tys. zł) Wyszczególnienie Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan po zmianach 2012 rok Wykonanie 2012 rok Wskaźnik w % (5:3) Wskaźnik w % (5:4) Struktura w % (2012 rok) Wydatki ogółem z tego: ,96 92,02 100,00 bieżące, w tym: ,50 95,26 63,96 wynagrodzenia i ,10 97,05 pochodne na obsługę długu ,18 98,25 dotacje ,91 97,19 majątkowe ,98 86,78 36,04 W województwie samorządowym wydatki bieżące wykonano w kwocie tys. zł, tj. 95,26% planu. W porównaniu do 2011 r. wzrosły nieznacznie, bo o 0,50% (tj. o kwotę tys. zł). Zwiększeniu uległy wydatki na wynagrodzenia i pochodne (o 3,10%), na obsługę długu (ponad dwukrotnie), a także dotacje o 9,91%. Najwyższy udział w wydatkach bieżących stanowiły dotacje, w tym: celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich, dotacje podmiotowe dla samorządowych instytucji kultury, dotacje podmiotowe i przedmiotowe dla jednostek niezaliczanych do sektora finansów publicznych. Zostały one wykonane w kwocie tys. zł, co stanowi 49,66% wydatków bieżących ogółem województwa samorządowego. Istotny udział w wydatkach bieżących miały także wydatki poniesione na 36

31 wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń, które zostały wykonane w kwocie tys. zł tj. 24,21% wydatków bieżących. Wykres Nr 9 Struktura wykonanych wydatków bieżących w 2012 r. w województwie samorządowym Pozostałe wydatki bieżące 24,85% Wynagrodzenia i pochodne 24,21% Obsługa długu 1,28% Dotacje 49,66% Województwo samorządowe zrealizowało wydatki majątkowe w wysokości tys. zł, (tj. 86,78% planu). W porównaniu do 2011 r. nastąpił znaczny spadek tych wydatków o 35,02% (tj. o kwotę tys. zł). Ponad 30% wydatków ogółem tj tys. zł stanowią wydatki na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych, w tym na zadania w zakresie transportu i łączności w kwocie tys. zł, głównie z przeznaczeniem na drogi wojewódzkie, oraz na melioracje wodne w kwocie tys. zł. W porównaniu do 2011 r. środki te zmalały o 33,13%, tj. o tys. zł Wykonanie wydatków w powiatach W powiatach poniesiono wydatki ogółem w kwocie tys. zł, tj. 94,80% planu i najwyżej spośród jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego. W stosunku do 2011 r. wydatki te zmalały o 4,24%, tj tys. zł. Najniższe wykonanie planu zanotowano w Powiecie Kolskim 82,97%. Pozostałe powiaty zrealizowały swoje wydatki w granicach od 89,61% (Powiat Poznański) do 99,19% (Powiat Ostrowski). 37

32 Udział wykonanych wydatków bieżących i majątkowych w wydatkach ogółem przedstawiał się następująco: wydatki bieżące 87,97%, wydatki majątkowe 12,03%. Tabela 13 Wykonanie wydatków budżetowych powiatów (w tys. zł) Wyszczególnienie Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan po zmianach 2012 rok Wykonanie 2012 rok Wskaźnik w % (5:3) Wskaźnik w % (5:4) Struktura w % (2012 rok) Wydatki ogółem z ,76 94,80 100,00 tego: bieżące, w tym: ,84 96,17 87,97 wynagrodzenia i pochodne ,07 98,76 na obsługę długu ,06 94,28 dotacje ,56 96,30 majątkowe ,68 85,86 12,03 Realizacja wydatków bieżących w powiatach województwa wielkopolskiego wyniosła łącznie tys. zł, co stanowiło 96,17% planu i 87,97% wydatków ogółem. W porównaniu do 2011 r. wydatki bieżące wzrosły o kwotę tys. zł tj. o 2,84%. Procentowe wykonanie wydatków bieżących kształtowało się w przedziałach od 87,85% (Powiat Leszczyński) do 99,14% (Powiat Ostrowski). Pod względem kwotowym najwięcej wydatków bieżących poniósł Powiat Poznański tj tys. zł co stanowi 8,88% wydatków bieżących powiatów ogółem, a najmniej Powiat Leszczyński tys. zł tj. 1,22% wydatków bieżących. Wśród wydatków bieżących powiatów najwyższe wykonanie wystąpiło w grupie wynagrodzeń i pochodnych od wynagrodzeń i wyniosło tys. zł (spadek w stosunku do 2011 r. o 1,93%), tj. 98,76% planu, co stanowi 61,38% wydatków bieżących. Dotacje zrealizowano w 96,30% planu w kwocie tys. zł ( wzrost w stosunku do 2011 r. o 6,56%), natomiast realizacja wydatków poniesionych na obsługę długu wyniosła tys. zł, tj. 94,28% planu (wzrost w stosunku do 2011 r. o 35,06%). Pozostałe wydatki bieżące wykonano w 91,60%, w kwocie tys. zł. 38

33 Wykres Nr 10 Struktura wykonanych wydatków bieżących w powiatach w 2012 roku Pozostałe wydatki 31,54% Wynagrodzenia i pochodne 61,38% Dotacje 5,40% Obsługa długu 1,69% Wykonanie wydatków majątkowych wyniosło tys. zł, co stanowiło 85,86% planu i w porównaniu do 2011 r. wydatki te zmalały aż o 36,32%, tj. o kwotę tys. zł. W poszczególnych powiatach realizacja wydatków majątkowych była bardzo zróżnicowana. Żaden z powiatów nie zrealizował 100% planu, a najwyższe wykonanie wystąpiło w Powiecie Czarnkowsko Trzcianeckim - 99,86%, Powiecie Ostrowskim 99,79%, Powiecie Rawickim 99,75% oraz Powiecie Śremskim 99,27. Natomiast najniższe wykonanie zanotowano w Powiecie Kolskim jedynie 27,20% w stosunku do planu, co spowodowane było przede wszystkim niższym od planowanego wykonaniem wydatków na inwestycje drogowe. Również pod względem kwotowym odnotowano znaczne zróżnicowanie tych wydatków powiat, który zrealizował najwyższe wydatki tj. Powiat Poznański ( tys. zł 75,33% planu) wydał na ten cel prawie 40 razy więcej niż powiat o najniższych wydatkach Powiat Obornicki (1 144 tys. zł. 80,99% planu) Wykonanie wydatków w miastach na prawach powiatu W miastach na prawach powiatu wydatki ogółem wykonano w kwocie tys. zł, czyli 94,26% planu. W stosunku do 2011 r. zmalały o 5,77%, tj. o kwotę tys. zł. Zróżnicowanie wykonania wydatków ogółem kształtowało się od 90,85% w Kaliszu do 96,98% w Koninie, natomiast w dwóch pozostałych jednostkach zrealizowano je na poziomie: w Lesznie 95,98%, a w Poznaniu 94,20%. 39

34 Struktura wykonanych wydatków ogółem przedstawiała się następująco: wydatki bieżące 81,31% (przy 72,39% w 2011 r.), wydatki majątkowe 18,69% (przy 27,61% w 2011 r.). Tabela Nr 14 Wykonanie wydatków budżetowych w miastach na prawach powiatu (w tys. zł) Wyszczególnienie Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan po zmianach 2012 rok Wykonanie 2012 rok Wskaźnik w % (5:3) Wskaźnik w % (5:4) Struktura w % (2012 rok) Wydatki ogółem z ,23 94,26 100,00 tego: bieżące, w tym: ,85 97,34 81,31 wynagrodzenia i pochodne ,56 99,11 na obsługę długu ,44 98,30 dotacje ,40 98,57 majątkowe ,79 82,86 18,69 Wydatki bieżące w miastach na prawach powiatu zostały zrealizowane w łącznej kwocie tys. zł, tj. w 97,34% planu. W porównaniu do 2011 r. wydatki te wzrosły o 5,85%, tj. o kwotę tys. zł. W poszczególnych miastach na prawach powiatu procentowe wykonanie wydatków bieżących nie odbiegało znacząco od średniej dla miast na prawach powiatu 97,39%. Wykonanie powyżej średniej zanotowano w Kaliszu 98,19%. W pozostałych miastach na prawach powiatu wykonanie wydatków bieżących było nieznacznie niższe od średniej: w Poznaniu 97,29%, Koninie 97,27%, Lesznie - 96,79%. Kwotowo największy udział w wydatkach bieżących miast na prawach powiatu ogółem uzyskało Miasto Poznań tj tys. zł, co stanowi 70,55%. W grupie wydatków bieżących miast na prawach powiatu najwyższe wydatki poniesiono na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń. Ich kwota stanowi tys. tj. 41,53% wydatków bieżących ogółem miast na prawach powiatu. Następna grupa to dotacje, na które wydatkowano kwotę tys. zł tj. 11,10% wydatków bieżących. Na obsługę długu przeznaczono tys. zł. tj. 3,72% wydatków bieżących. 40

35 Wykres Nr 11 Struktura wykonanych wydatków bieżących w miastach na prawach powiatu w 2012 roku Pozostałe wydatki 43,65% Wynagrodzenia i pochodne 41,53% Dotacje 11,10% Obsługa długu 3,72% Wydatki majątkowe zostały zrealizowane w kwocie tys. zł, tj. niższej niż zaplanowano o 17,14%. W stosunku do 2011 r. wydatki te zmalały aż o tys. zł, (tj. o 36,21%). Wykonanie wydatków majątkowych wahało się od 54,79% (Kalisz) do 94,86% (Konin). Tak niskie wykonanie zaplanowanych wydatków majątkowych przez Miasto Kalisz spowodowane było przede wszystkim niższym od planowanego wykonania wydatków na inwestycje drogowe (w tym dofinansowane ze źródeł zagranicznych). Najwyższą kwotę wydatków majątkowych zrealizowało Miasto Poznań tys. zł (prawie 40% mniej niż w 2011 r.), a najniższą Miasto Kalisz tys. zł (ponad dwukrotnie mniej niż w 2011 r.) Wykonanie wydatków w gminach Ogólna kwota wydatków na koniec 2012 r. została zrealizowana przez gminy w wysokości tys. zł, czyli o 6,16% mniej niż zaplanowano. Analizując lata należy stwierdzić iż przez cały ten okres wydatki w gminach wykazują tendencję wzrostową. W latach wydatki wzrosły o tys. zł, czyli o 3,43%, a w latach o tys. zł, czyli o 0,19%. Wykonanie wydatków ogółem w gminach kształtowało się od 76,35% w Mieście i Gminie Mikstat do 98,68% w Mieście i Gminie Nekla. Przyczyną niskiego wykonania wydatków w Mieście i Gminie Mikstat był przede wszystkim brak realizacji zaplanowanych wydatków majątkowych w tym na zadania współfinansowane ze środków zagranicznych. 41

36 Najwyższe wykonanie wydatków ogółem oprócz Miasta i Gminy Nekla wystąpiło w: Mieście i Gminie Miłosław 98,67%, Gminie Czermin 98,51%, Gminie Miasteczko Krajeńskie 98,31%, Gminie Kramsk 98,19%, Gminie Brodnica 98,18%, Mieście i Gminie Jutrosin 98,13%. Wydatki poniżej 85% planu, oprócz Miasta i gminy Mikstat, wykonały: Gmina Kawęczyn 84,25%, Gmina Chrzypsko Wielkie 82,88%, Miasto i Gmina Wieleń 81,94%. Było to spowodowane przede wszystkim niskim stopniem realizacji wydatków inwestycyjnych w tych gminach. Natomiast pod względem kwotowym realizacja wydatków w gminach województwa wielkopolskiego wahała się pomiędzy tys. zł (Miasto Obrzycko), a tys. zł (Miasto Piła). Struktura wykonanych wydatków ogółem kształtowała się: wydatki bieżące 82,33%,, wydatki majątkowe 17,67%. Tabela Nr 15 Wykonanie wydatków budżetowych w gminach Wyszczególnienie Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan po zmianach 2012 rok Wykonanie 2012 rok Wskaźnik w % (5:3) Wskaźnik w % (5:4) (w tys. zł) Struktura w % (2012 rok) Wydatki ogółem z ,19 93,84 100,00 tego: bieżące, w tym: ,25 94,94 82,33 wynagrodzenia i pochodne ,78 97,77 na obsługę długu ,09 94,18 dotacje ,61 97,73 majątkowe ,85 89,00 17,67 Realizacja wydatków bieżących wyniosła tys. zł, tj. 94,94% planu i w porównaniu do 2011 r. wydatki te wzrosły o 5,25% (tj. o kwotę tys. zł). W poszczególnych gminach wykonanie zadań bieżących kształtowało się na poziomie od 87,82% Gmina Żelazków do 98,57% - Miasto i Gmina Czerniejewo. Najwyższy udział w wydatkach bieżących gmin miały wydatki na wynagrodzenia i pochodne. Stanowiły one 46,70% wydatków bieżących gmin ogółem tj tys. zł. Na dotacje wydatkowano kwotę tys. zł tj. 6,59% wydatków bieżących ogółem. Na obsługę długu wydatkowano tys. zł, co stanowi zaledwie 2,02% wydatków bieżących ogółem. 42

37 Wykres Nr 12 Struktura wykonanych wydatków bieżących w gminach w 2012 roku Pozostałe wydatki 44,69% Wynagrodzenia i pochodne 46,70% Dotacje 6,59% Obsługa długu 2,02% Wykonanie wydatków majątkowych zamknęło się kwotą tys. zł, co stanowiło 89,00% planu. Realizacja tych wydatków była bardzo zróżnicowana i kształtowała się od 30,66% (Gmina Wapno) do 99,96% (Miasto i Gmina Jutrosin). Bardzo niski stopień wykonania wydatków majątkowych, poniżej 60% (poza Gminą Wapno) odnotowano w: Gminie wiejskiej Lądek 32,76%, Gminie miejsko - wiejskiej Mikstat 50,76% Gminie miejskiej Koło 51,04% Gminie wiejskiej Łubowo 56,92%, Gminie wiejskiej Chrzypsko Wielkie 58,30% Gminie miejsko wiejskiej Kłodawa 58,35% Gminie miejsko - wiejskiej Pniewy 59,13%, Gminie wiejskiej Jaraczewo 59,82%, Gminie miejskiej Obrzycko 59,97% Wydatki majątkowe były wykonane poniżej założonego planu głównie z powodu: wstrzymania procedur przetargowych (konieczność powtarzania przetargów, upadłość wykonawców, utrata ważności planu zagospodarowania przestrzennego) i nie zakwalifikowania wniosków niektórych gmin do programów i projektów realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, 43

38 a także innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi. Ponadto o niskiej realizacji wydatków inwestycyjnych zadecydował fakt, iż decyzje o włączeniu konkretnych wniosków do finansowania ze środków unijnych były podejmowane pod koniec roku, w związku z czym następowało przesunięcie wykonania zadania inwestycyjnego i tym samym terminu płatności. Tabela 16 Wskaźnik wykonania wydatków majątkowych Procentowe wykonanie planu wydatków majątkowych w przedziałach Ogółem Liczba jednostek samorządu terytorialnego Gminy Miasta na prawach powiatu Powiaty Województwo samorządowe 100 % ,01-99,99 % ,01 80 % ,01 60 % ,01 40 % ,01 20 % Razem Jak wynika z przeprowadzonej analizy, wykonanie wydatków majątkowych w jst kształtowało się w zróżnicowany sposób. Najwięcej, bo aż 215 jednostek (83,33%) zrealizowało wydatki majątkowe w przedziale od 80,01% do 99,99%. Analiza możliwości inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego i jej zdolności do absorpcji kapitału zewnętrznego stanowi podstawę dla planowania i podejmowania działań w zakresie budowy i modernizacji infrastruktury technicznej, ochrony środowiska i innych długookresowych celów leżących w zakresie zainteresowania lokalnego i regionalnego samorządu. Wielkość ponoszonych przez omawiane jednostki wydatków majątkowych, jak już wcześniej zostało podkreślone w dłuższym okresie, zależy od zgromadzonych dochodów oraz od wydatków na finansowanie potrzeb bieżącej działalności. 44

39 Tabela 17 Wydatki majątkowe na tle dochodów w latach Wyszczególnienie 2010 rok 2011 rok 2012 rok Jednostki samorządu terytorialnego - łącznie: a) dochody b) wydatki majątkowe c) % udział (b:a) 2. Gminy: a) dochody b) wydatki majątkowe c) % udział (b:a) 3. Miasta na prawach powiatu: a) dochody b) wydatki majątkowe c) % udział (b:a) 4. Powiaty: a) dochody b) wydatki majątkowe c) % udział (b:a) 5. Województwo samorządowe: a) dochody b) wydatki majątkowe c) % udział (b:a) , , , , , , , , , ,47 (w tys. zł) , , , , ,23 Z danych zamieszczonych w tabeli wynika, że w latach udział wydatków majątkowych wszystkich jednostek samorządu terytorialnego w ich dochodach wyniósł średnio 24,66%. Najwyższy był w 2010 r. 28,29%, a najniższy w 2012 r. tylko 18,65%, co wskazuje na tendencję spadkową. Spośród wszystkich stopni jednostek samorządu terytorialnego najwyższy, średnio 44,92% w latach udział wykazało województwo samorządowe, w tym w 2011 r. 50,47% (ze względu na wysoki udział środków unijnych). W miastach na prawach powiatu średni udział wyniósł 27,89% przy 31,48% w latach , co spowodowane jest wzrostem dochodów uzyskanych przez miasta na prawach powiatu w roku 2012 w porównaniu z latami i przeznaczaniem w roku 2012 mniejszej kwoty osiąganych dochodów na realizację inwestycji. W gminach z kolei udział ten wyniósł 22,00%, natomiast w powiatach, wskaźnik ten osiągnął najniższy stopień zaangażowania dochodów w finansowanie i realizację inwestycji oscylujący wokół 17,71%. Na wszystkich szczeblach jednostek samorządu 45

40 terytorialnego województwa wielkopolskiego w 2012 r. odnotowano znaczny spadek udziału wydatków majątkowych w dochodach w porównaniu z 2011 r. Związane to było z mniejszą zdolnością kredytowania oraz zmniejszeniem dynamiki wzrostu przychodów z tytułu kredytów i pożyczek. Wskaźnikiem sygnalizującym stan finansów samorządowych jest udział wydatków na obsługę długu w wydatkach budżetowych. Chociaż udział ten wzrósł w porównaniu z rokiem 2011 o 0,65 punktu procentowego (najwięcej w miastach na prawach powiatu o 1,29 punktu procentowego), to utrzymuje się na niskim poziomie i w stosunku do wykonanych wydatków ogółem stanowił w 2012 r. zaledwie 1,92% wahając się od 0,82% w samorządzie województwa do 3,02% w miastach na prawach powiatu. W gminach województwa wskaźnik ten wyniósł 1,66%, z tego w gminach wiejskich 1,52%, w gminach miejsko-wiejskich 1,74%, a w gminach miejskich 1,72%, natomiast w powiatach 1,48%. W 2012 r., pomimo wzrostu, koszty obsługi długu nie obciążają nadmiernie budżetów jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego. 3. WYDATKI WG DZIAŁÓW KLASYFIKACJI BUDŻETOWEJ Kierunki wykorzystania środków zgromadzonych przez jst związane są z charakterem przekazanych im zadań. Gminy i powiaty - jako jednostki o zasięgu lokalnym realizują większość zadań związanych z bezpośrednim świadczeniem ludności usług w zakresie administracji, oświaty, pomocy społecznej, kultury czy bezpieczeństwa oraz odpowiedzialne są za rozwój infrastruktury i jej utrzymanie. Województwo samorządowe określa strategię rozwoju województwa, prowadzi politykę rozwoju oraz wykonuje zadania związane z rozwojem regionalnym na obszarze województwa Województwo samorządowe Analiza wydatków w poszczególnych działach klasyfikacji budżetowej wykazała, że województwo samorządowe największe wydatki poniosło w działach: - transport i łączność wykonanie tys. zł (92,74% planu), co stanowiło 41,94% zrealizowanych wydatków ogółem (w tym przede wszystkim wydatki na drogi publiczne wojewódzkie oraz na krajowe pasażerskie przewozy kolejowe), - rolnictwo i łowiectwo wykonanie tys. zł (90,82% planu), co stanowiło 15,12% zrealizowanych wydatków ogółem, - administracja publiczna wykonanie tys. zł (88,25% planu), co stanowiło 9,81% zrealizowanych wydatków ogółem, - kultura i ochrona dziedzictwa narodowego wykonanie tys. zł (tj. 99,86% planu), co stanowiło 9,37% zrealizowanych wydatków ogółem, 46

41 - zadania w zakresie polityki społecznej wykonanie tys. zł (88,74% planu), co stanowiło 6,91% zrealizowanych wydatków ogółem, - oświata i wychowanie wykonanie tys. zł (98,94% planu), co stanowiło 4,63% zrealizowanych wydatków ogółem. - ochrona zdrowia wykonanie tys. zł (92,26% planu), co stanowiło 3,67% zrealizowanych wydatków ogółem, Wykres Nr 13 Struktura wydatków w województwie samorządowym wg działów klasyfikacji budżetowej w 2012 roku Pozostałe wydatki 8,55% Transport i łączność 41,94% Ochrona zdrowia 3,67% Rolnictwo i łowiectwo 15,12% Administracja publiczna 9,81% Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 9,37% Zadania w zakresie polityki społecznej 6,91% Oświata i wychowanie 4,63% 3.2. Powiaty Podobnie jak w latach poprzednich, w 2012 r. powiaty województwa wielkopolskiego najwięcej środków przeznaczyły na finansowanie zadań realizowanych w działach: - oświata i wychowanie tys. zł (97,99% planu), co stanowiło 33,63% zrealizowanych wydatków ogółem, - pomoc społeczna tys. zł (96,40% planu), co stanowiło 14,34% zrealizowanych wydatków ogółem, - transport i łączność tys. zł (88,95% planu), co stanowiło 11,92% zrealizowanych wydatków ogółem, - administracja publiczna tys. zł (93,94% planu), co stanowiło 11,91% zrealizowanych wydatków ogółem, 47

42 - edukacyjna opieka wychowawcza tys. zł (97,16% planu), co stanowiło 6,31% zrealizowanych wydatków ogółem, - bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa tys. zł (98,55% planu), co stanowiło 5,27% zrealizowanych wydatków ogółem, - ochrona zdrowia tys. zł (97,50% planu), co stanowiło 5,01% zrealizowanych wydatków ogółem. - zadania w zakresie polityki społecznej wykonanie tys. zł (95,94% planu), co stanowiło 4,89% zrealizowanych wydatków ogółem, Wykres Nr 14 Struktura wydatków w powiatach wg działów klasyfikacji budżetowej w 2012 roku Bezpieczeństwo publiczne o ochrona przeciwpożarowa 5,27% Ochrona zdrowia 5,01% Zadania w zakresie polityki społecznej 4,89% Pozostałe wydatki 6,73% Oświata i wychowanie 33,63% Edukacyjna opieka wychowawcza 6,31% Administracja publiczna 11,91% Pomoc społeczna 14,34% Transport i łączność 11,92% 3.3. Miasta na prawach powiatu Miasta na prawach powiatu najwięcej środków przeznaczyły w 2012 r., podobnie jak w latach poprzednich, na finansowanie działalności dotyczącej: - oświaty i wychowania tys. zł (98,86% planu), co stanowiło 30,73% zrealizowanych wydatków ogółem, - transportu i łączności tys. zł (93,21% planu), co stanowiło 26,42% zrealizowanych wydatków ogółem, - pomocy społecznej tys. zł (97,92% planu), co stanowiło 10,42% zrealizowanych wydatków ogółem, 48

43 - administracji publicznej tys. zł (94,21% planu), co stanowiło 5,78% zrealizowanych wydatków ogółem, - gospodarki mieszkaniowej tys. zł (97,62% planu), co stanowiło 3,61% zrealizowanych wydatków ogółem, - kultura i ochrona dziedzictwa narodowego tys. zł (72,14% planu), co stanowiło 3,52% zrealizowanych wydatków ogółem, - gospodarki komunalnej i ochrony środowiska tys. zł (84,11% planu), co stanowiło 3,25% zrealizowanych wydatków ogółem, - obsługi długu publicznego tys. zł (97,24% planu), co stanowiło 3,02% zrealizowanych wydatków ogółem. Wykres Nr 15 Struktura wydatków w miastach na prawach powiatu wg działów klasyfikacji budżetowej w 2012 roku Gospodarka komunalna i ochrony środowiska 3,25% Pozostałe wydatki 13,24% Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 3,52% Obsługa długu 3,02% Oświata i wychowanie 30,73% Administracja publiczna 5,78% Pomoc społeczna 10,42% Gospodarka mieszkaniowa 3,61% Transport i łączność 26,42% 3.4. Gminy Podobnie jak w latach poprzednich najwięcej wydatków gminy ponosiły na zadania związane z: - oświatą i wychowaniem tys. zł (97,58% planu), co stanowiło 38,53% zrealizowanych wydatków ogółem, - pomocą społeczną tys. zł (96,54% planu), co stanowiło 15,54% zrealizowanych wydatków ogółem, - administracją publiczną tys. zł (93,64% planu), co stanowiło 9,70% zrealizowanych wydatków ogółem, 49

44 - transportem i łącznością tys. zł (90,30% planu), co stanowiło 7,60% zrealizowanych wydatków ogółem, - gospodarka komunalną i ochroną środowiska tys. zł (88,19% planu), co stanowiło 7,30% zrealizowanych wydatków ogółem. Stosunkowo wysokie wydatki zostały przeznaczone na realizację zadań z zakresu rolnictwa i łowiectwa tys. zł (91,60% planu), co stanowiło 4,64% zrealizowanych wydatków ogółem, na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego tys. zł (93,82% planu), co stanowiło 3,74% zrealizowanych wydatków ogółem oraz na kulturę fizyczną tys. zł (91,34% planu), co stanowiło 3,54% zrealizowanych wydatków ogółem. Wykres Nr 16 Struktura wydatków w gminach wg działów klasyfikacji budżetowej w 2012 roku Rolnictwo i łowiectwo 4,64% Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 3,74% Pozostałe wydatki 9,41% Oświata i wychowanie 38,53% Kultura fizyczna 3,54% Gospodarka komunalna i ochrony środowiska 7,30% Administracja publiczna 9,70% Transport i łączność 7,60% Pomoc społeczna 15,54% Zarówno powiaty, jak i miasta na prawach powiatu oraz gminy przeznaczyły najwięcej środków na oświatę i wychowanie, pomoc społeczną, transport oraz administrację publiczną. Nakłady poniesione przez jednostki samorządu terytorialnego w wybranych działach klasyfikacji budżetowej przedstawiają poniższe wykresy. 50

45 Wykres Nr 17 Nakłady na oświatę i wychowanie w 2012 roku Miasta na prawach powiatu 24,01% Powiaty 14,68% Samorząd województwa 1,04% Gminy 60,27% Wykres Nr 18 Nakłady na pomoc społeczną w 2012 roku Miasta na prawach powiatu 20,92% Powiaty 16,10% Gminy 62,50% Samorząd województwa 0,48% 51

46 Wykres Nr 19 Nakłady na transport i łączność w 2012 roku Miasta na prawach powiatu 43,75% Gminy 25,20% Powiaty 11,03% Samorząd województwa 20,03% Wykres Nr 20 Nakłady na administrację publiczną w 2012 roku Miasta na prawach powiatu 16,65% Powiaty 19,19% Samorząd województwa 8,16% Gminy 56,00% Wydatki w ramach funduszu sołeckiego utworzonego na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim 7 zrealizowało 121 gmin województwa wielkopolskiego, w łącznej kwocie tys. zł, z tego 63 gminy wiejskie ( tys. zł) oraz 58 gmin miejsko wiejskich 7 Dz. U. Nr 52, poz. 420 z późn. zm. 52

47 ( tys. zł). Największe wydatki poniesione zostały w działach: 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego - w kwocie tys. zł, 600 Transport i łączność w kwocie tys. zł, 926 Kultura fizyczna w kwocie tys. zł. oraz 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska w kwocie tys. zł. Wydatki, które nie wygasły z upływem roku budżetowego, których wykazy zostały określone przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w uchwałach podjętych na podstawie z art. 263 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, wystąpiły w 104 jednostkach samorządu terytorialnego łącznej kwocie tys. zł, z tego: - w 16 powiatach ziemskich w łącznej kwocie tys. zł, - w 3 miastach na prawach powiatu w łącznej kwocie tys. zł, - w 10 gminach miejskich w łącznej kwocie tys. zł, - w 30 gminach wiejskich w łącznej kwocie tys. zł, - w 45 gminach miejsko-wiejskich w łącznej kwocie tys. zł. Wydatki które nie wygasły z upływem roku budżetowego zostały zrealizowane w największej kwocie przez Miasto Konin tj tys. zł 13,14% wydatków niewygasających ogółem. Z obszaru województwa wielkopolskiego w 2012 r. zgodnie z przepisami art. 29 i 30 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego 13 jst dokonywało wpłat z przeznaczeniem na część równoważącą subwencji ogólnej, tj.: - 9 gmin (najwyższe kwoty wpłaciły gminy Suchy Las i Tarnowo Podgórne), - 3 miasta na prawach powiatu (najwyższą kwotę wpłaciło Miasto Poznań), - 1 powiat ziemski (Powiat Poznański). Ponadto województwo samorządowe dokonało wpłaty do budżetu państwa z przeznaczeniem na część regionalną subwencji ogólnej. 4. WYDATKI NA REALIZACJĘ PROGRAMÓW I PROJEKTÓW FINANSOWANYCH I WSPÓŁFINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ, EFTA I INNYCH ŚRODKÓW ZAGRANICZNYCH W 2012 r. 252 jednostki samorządu terytorialnego z obszaru województwa wielkopolskiego (97,67% ogółu jst) wydatkowały na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych tys. zł, co stanowi 9,83% wydatków ogółem wszystkich jst, z tego: - województwo samorządowe tys. zł, tj. 32,63% wydatków ogółem tej jednostki, 53

48 - powiaty tys. zł, tj. 6,05% wydatków ogółem tych jednostek, - miasta na prawach powiatu tys. zł, tj. 10,19% wydatków ogółem tych jednostek, - gminy miejskie tys. zł, tj. 5,02% wydatków ogółem tych jednostek, - gminy wiejskie tys. zł, tj. 7,43% wydatków ogółem tych jednostek, - gminy miejsko wiejskie tys. zł, tj. 8,13% wydatków ogółem tych jednostek. Udział wydatków na realizację zadań współfinansowanych z bezzwrotnych środków zagranicznych w ogólnej kwocie wydatków budżetowych jst województwa w 2012 r. ukształtował się na poziomie niższym niż w 2010 i 2011 roku. W 2010 r. wydatki na realizację zadań współfinansowanych z tych środków stanowiły 10,35% wydatków ogółem tj. kwotę tys. zł, a w 2011 r. stanowiły 13,21% tj. kwotę tys. zł. Przy szerokim zakresie realizacji zadań współfinansowanych z bezzwrotnych środków zagranicznych w jednostkach województwa wielkopolskiego, 6 jednostek nie planowało realizacji współfinansowanych zadań (Gmina Kaczory, Gmina Komorniki, Gmina Kwilcz, Gmina Ostrowite, Gmina Pępowo, Miasto Obrzycko). Najwyższy wskaźnik udziału wydatków sfinansowanych tymi środkami sięgał 40,28% w Gminie Miasteczko Krajeńskie, 32,63% w województwie samorządowym oraz 32,16% w Gminie Malanów. Z miast na prawach powiatu najwięcej środków na zadania współfinansowane ze środków zagranicznych przeznaczyło Miasto Poznań 12,50% wydatków ogółem, a spośród powiatów ziemskich Powiat Kaliski 19,56% wydatków ogółem. Z ogólnej kwoty wydatków na realizację zadań współfinansowanych z bezzwrotnych środków zagranicznych w 2012 r. 80,23% stanowiły wydatki majątkowe, a 19,77% wydatki bieżące. Najwyższy udział procentowy wydatków majątkowych w wydatkach na realizację zadań współfinansowanych z bezzwrotnych środków zagranicznych ogółem, wystąpił w miastach na prawach powiatu (92,99%), a najniższy w województwie samorządowym (64,22%). Z kolei najwyższy udział kwotowy wydatków majątkowych w wydatkach ogółem wystąpił w miastach na prawach powiatu ( tys. zł) oraz gminach miejsko - wiejskich ( tys. zł) a najniższy w gminach miejskich ( tys. zł). Wydatki bieżące stanowiły ponad 19% wydatków na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych ogółem. Wydatki te zostały wykonane w najwyższej wysokości w województwie samorządowym tj. kwocie tys. zł. W pozostałych stopniach jednostek samorządu terytorialnego wydatki bieżące wykonano w niższych kwotach od tys. zł w gminach miejskich do tys. zł w powiatach. 54

49 Tabela 18 Wydatki na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych z podziałem na bieżące i majątkowe (w tys. zł) Jednostki samorządu Liczba Wydatki Z tego: Struktura w % terytorialnego JST ogółem bieżące majątkowe 4:3 5: Województwo ,78 64,22 samorządowe Powiaty ,02 64,98 Miasta na prawach ,01 92,99 powiatu Gminy miejskie ,17 82,83 Gminy wiejskie ,54 82,46 Gminy miejsko - wiejskie ,73 87,27 Razem ,77 80,23 55

50 Tabela 19 Wydatki na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych oraz struktura tych grup wydatków wg działów klasyfikacji budżetowej (w tys. zł) Działy klasyfikacji budżetowej Wydatki na programy i projekty Struktura realizowane z udziałem w % środków zagranicznych Wydatki budżetowe, w tym: , Transport i łączność , Rolnictwo i łowiectwo , Gospodarka komunalna i ochrona środowiska , Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej , Oświata i wychowanie , Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego , Administracja publiczna , Przetwórstwo przemysłowe , Kultura fizyczna , Ochrona zdrowia , Turystyka ,18 Pozostałe ,53 Najwyższa kwota środków przeznaczonych na realizację programów i projektów z udziałem środków zagranicznych została poniesiona w dziale 600 Transport i łączność i wyniosła tys. zł, co stanowiło 41,04% wydatków, głównie z przeznaczeniem na drogi publiczne gminne, powiatowe i wojewódzkie. W dalszej kolejności zrealizowano wydatki w dziale 010 Rolnictwo i łowiectwo tys. zł, tj. 15,38% kwoty wydatków oraz w dziale 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska tys. zł, tj. 13,83% wydatków. W dziale 600 Transport i łączność najwięcej środków na programy i projekty realizowane z udziałem środków zagranicznych wydatkowano w miastach na prawach powiatu (53,19%) oraz w województwie samorządowym (28,56%). 56

51 Wykres Nr 21 Wydatki jst na programy i projekty realizowane z udziałem środków zagranicznych w dziale 600 Transport i łączność Gminy miejskie 4,43% Gminy wiejskie 1,77% Gminy miejsko - wiejskie 2,97% Samorząd województwa 28,56% Miasta na prawach powiatu 53,19% Powiaty 9,07% W dziale 010 Rolnictwo i łowiectwo najwięcej środków na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych wydatkowano w gminach wiejskich (42,45%), następnie w województwie samorządowym (29,33%), gminach miejsko wiejskich (28,12%) oraz powiatach (0,10%). Gminy miejskie oraz miasta na prawach powiatu nie realizowały wydatków w tym dziale. Wykres Nr 22 Wydatki jst na programy i projekty realizowane z udziałem środków zagranicznych w dziale 010 Rolnictwo i łowiectwo Gminy miejsko - wiejskie 28,12% Gminy wiejskie 42,45% Miasta na prawach powiatu 0,00% Powiaty 0,10% Gminy miejskie 0,00% Samorząd województwa 29,33% 57

52 W dziale 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska zdecydowanie najwięcej środków na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych zrealizowano w gminach miejsko wiejskich (69,38%). W miastach na prawach powiatu oraz gminach wiejskich środki te wydatkowane były na podobnym poziomie (odpowiednio 10,93% i 10,89%), nieznacznie mniej w gminach miejskich (7,82%) a najmniej w województwie samorządowym (0,97%). Powiaty nie realizowały wydatków w tym rozdziale. Wykres Nr 23 Wydatki jst na programy i projekty realizowane z udziałem środków zagranicznych w dziale 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska Gminy miejsko - wiejskie 69,38% Samorząd województwa 0,97% Gminy wiejskie 10,89% Powiaty 0,00% Gminy miejskie 7,82% Miasta na prawach powiatu 10,93% 5. WYNIK FINANSOWY W myśl art. 217 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych różnica między dochodami, a wydatkami budżetu jednostek samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu jednostki samorządu terytorialnego lub deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Nadwyżka budżetowa to dodatnia różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetowymi. Ujemna zaś różnica występująca między dochodami a wydatkami stanowi deficyt. Deficyt budżetu może być sfinansowany przychodami pochodzącymi z: sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego; kredytów; pożyczek; prywatyzacji majątku jednostki samorządu terytorialnego; nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego z lat ubiegłych; 58

53 wolnych środków jako nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikających z rozliczeń wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek z lat ubiegłych. Spośród 258 jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego 107, tj. 41,47% wykazało deficyt, w 2011 r. było ich zacznie więcej - 181, podczas gdy w 2010 r. takich jednostek było aż 238. Po raz pierwszy od 4 lat liczba jst, które zakończyły rok nadwyżką była wyższa niż liczba jst, które na koniec roku wykazały deficyt. Kształtowanie się wyniku finansowego na poszczególnych stopniach jednostek samorządu terytorialnego przedstawia się następująco: Deficyt wystąpił w 107 jst w łącznej kwocie tys. zł, z tego: - w województwie samorządowym w kwocie tys. zł, - w 10 powiatach ziemskich w łącznej kwocie tys. zł, - w 2 miastach na prawach powiatu w łącznej kwocie tys. zł, - w 8 gminach miejskich w łącznej kwocie tys. zł, - w 43 gminach wiejskich w łącznej kwocie tys. zł, - w 43 gminach miejsko-wiejskich w łącznej kwocie tys. zł. Najwyższy deficyt w wielkościach bezwzględnych wykazały: - województwo samorządowe tys. zł, - w powiatach ziemskich: Kaliski tys. zł, Pilski tys. zł, Kępiński tys. zł, Kościański tys. zł oraz Poznański tys. zł, - w miastach na prawach powiatu: Poznań tys. zł, - w gminach miejskich: Piła tys. zł, Luboń tys. zł, Turek tys. zł, Gniezno tys. zł, Czarnków tys. zł oraz Ostrów Wielkopolski tys. zł, - w gminach wiejskich: Komorniki tys. zł, Suchy Las tys. zł, Dopiewo tys. zł oraz Malanów tys. zł,, - w gminach miejsko-wiejskich: Środa Wielkopolska tys. zł, Swarzędz tys. zł, Wieleń tys. zł, Krotoszyn tys. zł, Oborniki tys. zł, Odolanów tys. zł, Wyrzysk tys. zł, Śrem tys. zł. Nadwyżkę w omawianym okresie osiągnęło aż 151 jst w łącznej kwocie tys. zł, z tego: - 21 powiatów ziemskich w łącznej kwocie tys. zł, - 2 miasta na prawach powiatu w łącznej kwocie tys. zł, 59

54 - 7 gmin miejskich w łącznej kwocie tys. zł, - 74 gminy wiejskie w łącznej kwocie tys. zł, - 47 gmin miejsko-wiejskich w łącznej kwocie tys. zł. Najwyższą nadwyżkę w wielkościach bezwzględnych osiągnęły: - w powiatach ziemskich: Kolski tys. zł oraz Wrzesiński tys. zł, - w miastach na prawach powiatu: Kalisz tys. zł, - w gminach miejskich: Chodzież tys. zł oraz Wągrowiec tys. zł, - w gminach wiejskich: Niechanowo tys. zł, Sośnie tys. zł, Damasławek tys. zł oraz Kleszczewo tys. zł. - w gminach miejsko-wiejskich: Trzemeszno tys. zł, Stęszew tys. zł, Kostrzyn tys. zł, Ostrzeszów tys. zł oraz Skoki tys. zł. W 2012 r. jednostki samorządu terytorialnego zamknęły swoje budżety deficytem w łącznej wysokości tys. zł, przy deficycie w wysokości tys. zł w 2011 r. i tys. zł w 2010 r. Deficyt osiągnięty przez jednostki samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w 2012 r. jest więc znacznie niższy niż w latach (o tys. zł w porównaniu z 2011 r. i tys. zł w porównaniu z 2010 r.), na co wpływ ma wzrost dochodów o średnio 7,76% w porównaniu do lat oraz nieznaczny wzrost wykonanych wydatków w porównaniu z 2010 r. i spadek wykonanych wydatków o 3,44% w porównaniu z 2011 r. Największy wpływ w 2012 r. na łączny wynik miały: Miasto Poznań - deficyt w kwocie tys. zł ( tys. zł deficytu w 2011 r.), województwo samorządowe deficyt w kwocie tys. zł ( tys. zł deficytu w 2011 r.) oraz Miasto Kalisz nadwyżka w kwocie tys. zł ( tys. zł deficytu w 2011 r.). Poniższe zestawienie tabelaryczne przedstawia ilość jednostek w latach , które osiągnęły dodatni lub ujemny wynik finansowy. 60

55 Tabela Nr 20 Wynik finansowy w jst w latach Wynik finansowy Jednostki samorządu terytorialnego dodatni ujemny Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy Ogółem Wykres Nr 24 Wynik finansowy w jst w latach Liczba jst Dodatni Ujemny 5.1. Finansowanie wydatków bieżących dochodami bieżącymi (wynik operacyjny). Zgodnie z art. 242 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych od 2011 r. jednostki samorządu terytorialnego nie mogą zaplanować oraz zrealizować budżetu, w którym planowane wydatki bieżące są wyższe niż planowane dochody bieżące powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki, tj. nadwyżkę środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikających z rozliczeń wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek z lat ubiegłych. Odstępstwo od tej reguły wprowadza ust. 3 tego artykułu, który dopuszcza wykonanie 61

56 wydatków bieżących w kwocie wyższej niż wykonane dochody bieżące jedynie o kwotę związaną z realizacją wydatków bieżących z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA, w przypadku gdy środki te nie zostały przekazane w danym roku budżetowym. W 2012 r. zrealizowane dochody bieżące wszystkich jst ogółem przekroczyły poniesione wydatki bieżące o tys. zł, z czego 254 jst (98,45% ogółu) osiągnęło dodatnią różnicę między dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi na łączną kwotę tys. zł, natomiast 4 jst (1,55% ogółu) zakończyło rok budżetowy deficytem operacyjnym na łączną kwotę tys. zł. Tabela nr 21. Różnica pomiędzy dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi w 2012 r. (w tys. zł) Wyszczególnienie Województwo samorządowe Liczba jst Deficyt operacyjny Dochody bieżące Wydatki bieżące Wynik operacyjny Różnica Liczba jst Nadwyżka operacyjna Dochody bieżące Wydatki bieżące Różnica Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy Ogółem Deficyt operacyjny wystąpił w 4 gminach (Miasto i Gmina Miłosław, Miasto Piła, Gmina Wapno, Miasto i Gmina Zduny). Deficyt stanowił 0,83% wydatków bieżących gmin, co oznacza, że ta część wydatków bieżących nie znalazła pokrycia w wykonanych dochodach bieżących. W 2011 r. deficyt operacyjny wystąpił w 7 jst (1 powiecie i 6 gminach) na łączną kwotę tys. zł. Tabela nr 22. Wynik operacyjny jst w 2012 r. (w tys. zł) Wyszczególnienie Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy Dochody bieżące Wydatki bieżące Wynik operacyjny

57 Analiza planowanych i wykonanych dochodów bieżących oraz planowanych i wykonanych wydatków bieżących w 2012 r. wskazuje, że: w 4 jst planowano i osiągnięto deficyt operacyjny (na poziomie ok. 1 / 4 planowanego), w 19 jst planowano deficyt ale osiągnięto nadwyżkę operacyjną (różnica między planowanym a wykonanym wynikiem operacyjnym wyniosła tys. zł), w 235 jst planowano i osiągnięto nadwyżkę operacyjną (na poziomie prawie 60% wyższym niż zakładano). Wykres nr 25 Wynik operacyjny jst w 2012 r. (w tys. zł) Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy Dochody bieżące Wydatki bieżące Wynik operacyjny Tabela nr 23. Wynik operacyjny planowany i wykonany w 2012 r. (w tys. zł) Wyszczególnienie Liczba jst Plan Wykonanie Deficyt operacyjny planowany i wykonany Planowany deficyt a wykonana nadwyżka Planowana i wykonana nadwyżka Ogółem Jednocześnie w ww. wymienionych gminach, w których wystąpiła ujemna różnica pomiędzy dochodami bieżącymi i wydatkami bieżącymi wykonano przychody z tytułu wolnych środków, które pokryły w pełni deficyt operacyjny. Powyższe oznacza, że wszystkie jednostki samorządu terytorialnego 63

58 z obszaru województwa wielkopolskiego spełniły wymogi wynikające z art. 242 ustawy o finansach publicznych (w 2011 r. nie spełniły ich 2 gminy) Przychody i rozchody Jednostki samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w 2012 r. uzyskały przychody na łączną kwotę tys. zł, w tym z: nadwyżki z lat ubiegłych na łączną kwotę tys. zł, która stanowiła 1,14% przychodów ogółem; kredytów i pożyczek w kwocie tys. zł, tj. 46,36% przychodów; papierów wartościowych (obligacji komunalnych) w kwocie tys. zł 16,31% przychodów ogółem; innych źródeł (w tym wolne środki) na łączną kwotę tys. zł, tj. 34,14% przychodów. Wykres Nr 26 Struktura wykonanych przychodów jst w 2012 roku Inne źródła 34,14% Pozostałe 2,05% Kredyty i pożyczki 46,36% Nadwyżka z lat ubiegłych 1,14% Papiery wartościowe 16,31% Rok 2012 był kolejnym rokiem wzrostu zaciąganych zobowiązań przez jst, które w stosunku do 2011 r. zwiększyły się o tys. zł. Wzrost ten nie był jednak tak znaczący jak w latach , oraz , w których zaciągnięte zobowiązania zwiększały się odpowiednio o tys. zł, tys. zł oraz tys. zł. 64

59 Wykres Nr 27 Dynamika zaciągniętych zobowiązań w latach w (w tys. zł) Zobowiązania W porównaniu z 2011 r. zmalała liczba jednostek, które uzyskały przychody z tytułu kredytów i pożyczek. W 2012 r. przychody z tego tytułu zrealizowało 187 jednostek przy 213 jednostkach w 2011 r. i 223 jednostkach w 2010 r., natomiast 71 jst, tj. 27,52% nie skorzystało z tego rodzaju form pozyskiwania środków finansowych. Najwyższe kwoty przychodów z tytułu kredytów i pożyczek w wielkościach bezwzględnych na poszczególnych stopniach samorządu zrealizowały: w powiatach ziemskich: Gostyński tys. zł, Poznański tys. zł, Pilski tys. zł, w miastach na prawach powiatu: Poznań tys. zł i Konin tys. zł, w gminach miejskich: Piła tys. zł, Luboń tys. zł, Gniezno tys. zł, w gminach miejsko-wiejskich: Środa Wielkopolska tys. zł i Pleszew tys. zł w gminach wiejskich: Dopiewo tys. zł, Malanów tys. zł i Wierzbinek tys. zł. Przychody z tytułu emisji obligacji komunalnych w łącznej kwocie tys. zł uzyskały 34 jednostki. Najwięcej, bo 37,15% przychodów z tego tytułu uzyskało województwo samorządowe ( tys. zł). Poza tym wysokie przychody z tytułu emisji papierów wartościowych uzyskały: Miasto Kalisz ( tys. zł), Miasto i Gmina Krotoszyn ( tys. zł), Miasto i Gmina Jarocin ( tys. zł), Miasto i Gmina Śrem ( tys. zł), Gmina Suchy Las ( tys. zł) oraz Miasto Leszno ( tys. zł). Nadwyżkę z lat ubiegłych wykazało jedynie 10 jednostek samorządu terytorialnego (2 powiaty ziemskie, 3 gmin miejsko wiejskich i 5 gmin wiejskich), tj. 3,88% ogółu jst, przy 23 jednostkach w 2011 r., 61 w 2010 r., 65 w 2009 r., 60 w 2008 r. i 57 w 2007 r., natomiast aż 248 jednostek nie posiadało nadwyżki z lat ubiegłych. 65

60 Najwyższe kwoty przychodów z tytułu nadwyżki z lat ubiegłych, w wielkościach bezwzględnych wykazały: w powiatach ziemskich: Leszczyński tys. zł, w gminach miejsko-wiejskich: Osieczna tys. zł w gminach wiejskich: Piaski tys. zł oraz Krzemieniewo tys. zł. Najwyższe kwoty przychodów z tyt. innych źródeł (w tym wolnych środków) wykazały: województwo samorządowe: tys. zł, w powiatach ziemskich: Poznański tys. zł, Gnieźnieński tys. zł, Pilski tys. zł, w miastach na prawach powiatu: Poznań tys. zł i Konin tys. zł, w gminach miejskich: Piła tys. zł i Gniezno tys. zł, w gminach miejsko-wiejskich: Września tys. zł, Śmigiel tys. zł, Rawicz tys. zł, Oborniki tys. zł i Wolsztyn tys. zł, w gminach wiejskich: Czerwonak tys. zł, Przykona tys. zł, Komorniki tys. zł, Tarnowo Podgórne tys. zł. Wykonanie rozchodów wszystkich jednostek samorządu terytorialnego wyniosło tys. zł, z czego najwyższą pozycję stanowiła spłata kredytów i pożyczek w kwocie tys. zł, tj. 70,45% ogółu rozchodów. Kolejną znaczącą pozycję rozchodów stanowił wykup obligacji komunalnych tys. zł, tj. 25,28% ogółu rozchodów (wykazany przez 40 jednostek samorządu terytorialnego). 251 jednostek samorządu terytorialnego, tj. 97,29% ogółu jst, wykazało spłatę kredytów i pożyczek. W analizowanym okresie tylko 7 jednostek nie spłacało tego rodzaju zobowiązań. Najwyższa spłata kredytów i pożyczek wystąpiła w miastach: Kalisz tys. zł, Poznań tys. zł oraz Konin tys. zł. Natomiast najwyższy wykup obligacji komunalnych wystąpił w Mieście Poznań tys. zł, województwie samorządowym tys. zł, Mieście Leszno tys. zł. 6. DŁUG JEDNOSTEK SAMORZADU TERYTORIALNEGO Z dniem 1 stycznia 2012 r. weszło w życie rozporządzenia Ministra Finansów z 28 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego 8. Nowe rozporządzenie posługuje się rozszerzoną definicją kredytów i pożyczek zaliczanych do długu publicznego, zgodnie z którą do tej kategorii zalicza się również: umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym, papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona, 8 Dz. U. Nr 298, poz

61 umowy sprzedaży, których cena jest płatna w ratach, umowy leasingu zawarte z producentem lub finansującym, w których ryzyko i korzyści z tytułu własności są przeniesione na korzystającego z rzeczy, umowy nienazwane o terminie zapłaty dłuższym niż rok, które wywołują skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki lub kredytu. W 2012 r. zgodnie z art. 169 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych w związku z art. 85 pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych, kwota przypadających do spłat w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego poręczeń wraz z należnymi odsetkami od tych kredytów i pożyczek oraz należnych odsetek i dyskonta, a także przypadających w danym roku budżetowym wykupów papierów wartościowych emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, nie mogła przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego. Natomiast, zgodnie z przepisem art. 170 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie mogła przekroczyć 60% wykonanych dochodów ogółem tej jednostki w tym roku budżetowym. Ponadto, ustawodawca w regulacji art. 170 ust. 2 tej ustawy, określił, iż w trakcie roku budżetowego łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec kwartału nie może przekroczyć 60% planowanych w danym roku budżetowym dochodów tej jednostki. Ograniczenia określone w przepisach art. 169 ust. 1 oraz art. 170 ust. 1 nie miały zastosowania do emitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek zaciągniętych w związku z umowa zawartą z podmiotem dysponującym środkami przeznaczonymi na realizację programów przedakcesyjnych, środkami pochodzącymi z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności. W 2012 r. wskaźnik spłaty zobowiązań powyżej 15% (przed wyłączeniami, o których mowa w art. 169 ust. 3) wystąpił w 37 jednostkach: 1 mieście na prawach powiatu, 2 powiatach, 27 gminach wiejskich oraz 7 gminach miejsko wiejskich. Po uwzględnieniu wyłączeń wskaźnik obsługi zadłużenia do dochodów powyżej 15% wystąpił w 1 jednostce - Mieście i Gminie Murowana Goślina i wyniósł 35,06%. Przekroczenie wskaźnika spowodowane było jednoczesną emisją i wykupem obligacji w celu zmniejszenia obciążenia budżetu z tytułu obsługi długu poprzez zmniejszenie oprocentowania. 67

62 Tabela Nr 24. Zobowiązania oraz wskaźniki poziomu zadłużenia w stosunku do wykonanych dochodów Jednostki samorządu terytorialnego w latach Zobowiązania ogółem Wskaźnik wzrostu w % (4:2) Wskaźnik wzrostu w % (w tys. zł) Relacja zobowiązań do dochodów wykonanych (4:3) Województwo samorządowe ,65 156,25 7,17 12,82 22,73 Powiaty ,78 95,28 23,21 26,72 25,24 Miasta na prawach powiatu ,30 102,73 45,43 63,94 59,75 Gminy, z tego: ,57 100,68 30,28 34,02 32,61 Gminy miejskie ,93 105,10 32,47 32,87 33,61 Gminy wiejskie ,63 96,52 27,98 33,48 30,47 Gminy miejsko - wiejskie ,34 102,35 31,27 34,76 33,90 Ogółem ,70 102,54 31,24 38,37 37,78 Z powyższych danych wynika, że zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego w relacji do wykonanych dochodów w latach wyniosły średnio 35,80%. W 2012 r. w porównaniu do 2011 r. wskaźnik ten uległ zmniejszeniu z 38,37% do 37,78%, co jest wynikiem niewielkiego wzrostu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego przy stosunkowo wyższym wzroście ich dochodów. Z tabeli wynika, iż zobowiązania ogółem w 2012 r. w porównaniu do 2011 r. wzrosły jedynie o 2,54%. Wzrost wystąpił na wszystkich szczeblach samorządu za wyjątkiem powiatów i gmin wiejskich największy w województwie samorządowym aż o 56,25%, z kolei najmniejszy w gminach miejsko - wiejskich o 2,35%. W powiatach zobowiązania zmalały o 4,72% a w gminach wiejskich o 3,48%. W porównaniu z 2010 r. kwoty zadłużenia we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego wzrosły ogółem o 34,70%. Największy wzrost odnotowano w województwie samorządowym aż 227,65% oraz w miastach na prawach powiatu 47,30%, natomiast najmniejszy w gminach miejskich 10,93%. W województwie samorządowym wskaźnik zadłużenia wyniósł 22,73% (7,17% w 2010 r. i 12,82% w 2011 r.). Znaczny wzrost zadłużenia województwa samorządowego w 2011 r. w porównaniu do 2010 r. oraz w 2012 r. w porównaniu do 2011 r. spowodowany wyemitowaniem w latach obligacji na łączną kwotę tys. zł (z czego tys. zł w 2011 r. oraz tys. zł w 2012 r.) a także spadkiem dochodów w 2012 r. o 11,91%. 68

63 W powiatach ziemskich wskaźnik zadłużenia wyniósł 25,24% (23,21% w 2010 r. i 26,72% w 2011 r.). Z analizy wskaźnika udziału zobowiązań w dochodach poszczególnych jednostek omawianego typu wynika, że najwyższy wskaźnik wystąpił w powiatach: Pleszewskim (54,52%) oraz Gostyńskim (46,54%). W miastach na prawach powiatu wskaźnik zadłużenia wyniósł 59,75% (45,43% w 2010 r. i 63,94% w 2011 r.). Natomiast procentowy wskaźnik zadłużenia dla poszczególnych jednostek wahał się w przedziale od 30,69% w Koninie do 67,32% w Poznaniu. W gminach wskaźnik zadłużenia ukształtował się na poziomie 32,61% (30,28% w 2010 r. i 34,02% w 2011 r.). Na 222 gminy tylko 3 nie wykazały zadłużenia, a wskaźnik zadłużenia w gminach wyniósł od 0,39% w Gminie Piaski do 66,72% w Gminie Suchy Las. W 2012 r. wskaźnik zadłużenia powyżej 60% (przed wyłączeniami, o których mowa w art. 170 ust. 3 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych) wystąpił w 3 jednostkach: Mieście Poznań 67,32%, Gminie Suchy Las 66,72% oraz Gminie Siedlec 62,08% zrealizowanych dochodów (przy 12 jednostkach w 2011 r.): Poznań 67,32% wykonanych dochodów: dochody wykonane (zgodnie z Rb-NDS) ,06 zł, zobowiązania (zgodnie z Rb-Z) ,06 zł. Po dokonaniu wyłączeń kredytów i pożyczek zaciągniętych na część unijną w kwocie ,62 zł zobowiązania wynoszą ,44 zł 56,06% wykonanych dochodów, Suchy Las 66,72% wykonanych dochodów: dochody wykonane (zgodnie z Rb-NDS) ,11 zł, zobowiązania (zgodnie z Rb-Z) ,62 zł; nie wykazano zobowiązań zaciągniętych na programy i projekty realizowane z udziałem środków unijnych, Siedlec 62,08% wykonanych dochodów: dochody wykonane (zgodnie z Rb-NDS) ,71 zł, zobowiązania (zgodnie z Rb-Z) ,05 zł. Po dokonaniu wyłączeń pożyczek na wyprzedzające finansowanie w kwocie ,05 zł zobowiązania wynoszą ,00 zł 57,12% wykonanych dochodów. 69

64 Wykres Nr 28 Poziom zadłużenia w jednostkach samorządu terytorialnego w latach (w tys. zł) Województwo wielkopolskie Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy Na zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego na koniec 2012 r. w łącznej kwocie tys. zł składały się niżej wymienione tytuły dłużne: papiery wartościowe w kwocie tys. zł, kredyty i pożyczki w kwocie tys. zł, zobowiązania wymagalne w kwocie tys. zł. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 4 marca 2010 r. w sprawie sprawozdań jednostek sektora finansów publicznych w zakresie operacji finansowych 9 oraz rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona (tzn. nie istnieje dla nich płynny rynek wtórny), mieszczą się w kategorii kredytów i pożyczek. 9 Dz. U. Nr 43, poz

65 Wykres Nr 29 Struktura tytułów dłużnych w 2012 roku Papiery wartościowe 1,88% Zobowiązania wymagalne 0,14% (w tys. zł) Kredyty i pożyczki 97,98% Tabela Nr 25. Liczba jednostek samorządu terytorialnego w poszczególnych przedziałach zadłużenia % zadłużenia Województwo Powiaty Miasta na prawach Gminy Ogółem powiatu do pow. 10 do pow. 20 do pow. 30 do pow. 40 do pow. 50 do pow Razem Przy uwzględnieniu przepisu art. 170 ust. 3 ustawy o finansach publicznych z 2005 r. powyższa tabela prezentować się będzie następująco: 71

66 Tabela Nr 26. Liczba jednostek samorządu terytorialnego w poszczególnych przedziałach zadłużenia po dokonaniu wyłączeń, o których mowa w art. 170 ust. 3 ustawy o finansach publicznych z 2005 r. % zadłużenia Województwo Powiaty Miasta na prawach Gminy Ogółem powiatu do pow. 10 do pow. 20 do pow. 30 do pow. 40 do pow. 50 do pow Razem Spośród 258 jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego 3 nie wykazały żadnych zobowiązań (z tego 2 gminy wiejskie: Krzemieniewo, Obrzycko oraz 1 gmina miejsko wiejska: Pogorzela). Najwięcej jednostek znajduje się w przedziale zadłużenia od 30% - 40% - 9 powiatów, 1 miasto na prawach powiatu i 54 gminy. W przedziale do 10% zadłużenia znajduje się jedynie 18 jednostek: 3 powiaty oraz 15 gmin. W najwyższym przedziale zadłużenia powyżej 60% znalazły się Gmina Siedlec i Miasto Poznań, które wykazały zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek na realizację programów i projektów z udziałem środków unijnych oraz Gmina Suchy Las, która w 2012 r. takich zobowiązań nie wykazała. Natomiast w przedziale 10%-20% znajdują się 54 jednostki: 7 powiatów oraz 47 gminy, w przedziale 20% - 30% 63 jednostki: województwo samorządowe, 10 powiatów oraz 52 gminy, w przedziale 40% - 50% 37 jednostek: 1 powiat, 1 miasto na prawach powiatu oraz 35 gmin, z kolei w przedziale 50% - 60% 19 jednostek: 1 powiat, 1 miasto na prawach powiatu oraz 17 gmin. Po uwzględnieniu wyłączeń, o których mowa w art. 170 ust. 3 ustawy o finansach publicznych z 2005 r., w najwyższym przedziale zadłużenia powyżej 60% znalazła się 1 jednostka - Gmina Suchy Las, która nie wykazała zobowiązań podlegających wyłączeniu. W przedziale 10%-20% - 63 jednostki: 7 powiatów oraz 56 gmin, w przedziale 20% - 30% 58 jednostek: województwo samorządowe, 11 powiatów oraz 46 gmin, w przedziale 30% - 40% 58 jednostek: 7 powiatów, 2 miasta na prawach powiatu oraz 49 gmin, w przedziale 40% - 50% 34 jednostki: 2 powiaty i 32 gminy, z kolei w przedziale 50% - 60% 13 jednostek: 2 miasta na prawach powiatu oraz 11 gmin. Najniższe zadłużenie do 10% osiągnęło 31 jednostek: 4 powiaty oraz 27 gmin. 72

67 Przyczyną przekroczenia ustawowego wskaźnika Gminy Suchy Las w 2012 r. było: 1) zawarcie umów nabycia nieruchomości na raty z przeznaczeniem na wykonywanie zadań własnych Gminy, związanych w szczególności z komunikacją drogową (drogi publiczne, drogi wewnętrzne, parking). Z informacji załączonej do sprawozdania Rb-Z za IV kwartał 2012 r. wynika, że umowy zaliczane do długu na koniec 2012 r. wg wartości nominalnej wyniosły ,68 zł. 2) niskie wykonanie planowanych dochodów, w szczególności majątkowych. Planowane dochody majątkowe w kwocie ,00 zł wykonano w kwocie ,59 zł, co stanowi 38,27%, w tym ze sprzedaży majątku w wysokości ,27 zł - 17,41% planu. W sprawozdaniu z wykonania budżetu za 2012 r. Wójt Gminy poinformował, że na 2012 r. zaplanowano sprzedaż określonych nieruchomości ale do przetargu na sprzedaż tych nieruchomości nikt nie przystąpił oraz, że z uwagi na zmianę przeznaczenia w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Suchy Las odstąpiono od sprzedaży tej działki ( ). W 2012 r., w związku z pogarszającą się sytuacją finansową Gminy Łęka Opatowska, w tym wysokim zadłużeniem przekraczającym 60% wykonanych dochodów Gminy na koniec 2011 r. Kolegium Izby na posiedzeniu w dniu 21 marca 2012 r. postanowiło o sporządzeniu raportu o stanie gospodarki finansowej Gminy Łęka Opatowska (uchwała Nr 6/569/2012). Raport o stanie gospodarki finansowej Gminy Łęka Opatowska został przyjęty przez Kolegium Izby w dniu 27 czerwca 2012 r. (uchwała Nr 12/883/2012). Raport został przedstawiony organom Gminy, Wojewodzie Wielkopolskiemu oraz Ministrowi Finansów. Na dzień 31 grudnia 2012 r. zadłużenie Gminy Łęka Opatowska ukształtowało się na poziomie poniżej 60% zrealizowanych dochodów i wyniosło tys. zł, tj. 58,15% wykonanych dochodów. Po dokonaniu wyłączeń wskaźnik zadłużenia wyniósł 56,66%. W ujęciu wartościowym, największa część zadłużenia przypada na miasta na prawach powiatu 40,70%, gminy miejsko-wiejskie 23,06% oraz gminy wiejskie 15,27%. 73

68 Wykres Nr 30 Zadłużenie jst w 2012 roku Gminy miejskowiejskie 23,06% Województwo 4,40% Powiaty 9,89% Gminy wiejskie 15,27% Gminy miejskie 6,68% Miasta na prawach powiatu 40,70% W zadłużeniu jednostek samorządu terytorialnego na koniec 2012 r. z tytułu papierów wartościowych w łącznej kwocie tys. zł dominowały zobowiązania o pozostałym terminie zapadalności powyżej lat pięciu 53,04%. Udział zobowiązań z tytułu papierów wartościowych o pozostałym terminie zapadalności od jednego roku do lat pięciu wyniósł 33,24%, natomiast o pozostałym terminie zapadalności do jednego roku 13,72%. W przypadku kredytów i pożyczek w łącznej kwocie tys. zł, dominowały zobowiązania o pozostałym terminie zapadalności od jednego roku do pięciu lat, które stanowiły 43,23% oraz zobowiązania o pozostałym terminie zapadalności powyżej lat pięciu, które stanowiły 41,28%. Udział zobowiązań o pozostałym terminie zapadalności do jednego roku wyniósł 15,50%. Ważnym wyznacznikiem sytuacji finansowej jst był utrzymujący się w końcu roku stan zobowiązań wymagalnych. Przez zobowiązania wymagalne według tytułów dłużnych należy rozumieć wszystkie bezsporne zobowiązania, wynikające z ewidencji księgowej obciążające budżet, których termin zapłaty minął przed upływem danego okresu sprawozdawczego, a nie uległy one przedawnieniu ani umorzeniu. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego w 2012 r. dotyczyło to zobowiązań wymagalnych jst jako jednostki budżetowej i jako organu, podległych jednostek budżetowych oraz samorządowych zakładów budżetowych. 74