Towarzystwo Rozwoju Sadów Karłowych w Lublinie

Transkrypt

1 Towarzystwo Rozwoju Sadów Karłowych w Lublinie Zbiory owoców jabłek, wiśni, truskawki, maliny i porzeczki czarnej, ich zagospodarowanie i wielkość produkcji w najbliższych latach Prof. dr hab. Eberhard Makosz Lublin, maj 2012 rok

2 W naszym kraju od wielu już lat uprawa jabłoni, wiśni, truskawki, maliny oraz porzeczki czarnej odgrywa ważną rolę w sadownictwie i gospodarce narodowej. Głównie dzięki rozwojowi przetwórstwa owocowego szybko wzrastała produkcja tych pięciu gatunków owoców. Aktualnie jesteśmy największym na świecie producentem owoców porzeczki czarnej, maliny i wiśni. W produkcji jabłek zajmujemy trzecie miejsce na świecie, a pierwsze w Europie. Coraz trudniejsze są warunki ekonomiczne, zarówno dla producentów owoców jak i przetworów owocowych. Można przypuszczać, że jeszcze trudniejsze będą w najbliższych latach. Jaka więc może być przyszłość uprawy tych pięciu gatunków owoców, czy trzeba zmniejszać produkcję, aby uzyskać opłacalne ceny za wyprodukowane owoce? W oparciu o znajomość rynku świeżych i przetworzonych owoców spróbowałem określić wielkość zbioru owoców w najbliższych latach w naszym kraju. Moim zdaniem tylko produkcja owoców porzeczki czarnej winna być na obecnym poziomie. Wzrost produkcji owoców pozostałych czterech gatunków jest możliwy, gdyż nie rośnie ich produkcja w innych krajach, a nasze owoce są konkurencyjne na rynku europejskim. Wyraźnie poprawiła się jakość i dystrybucja owoców. Mamy już wiele gospodarstw produkujących owoce na najwyższym, światowym poziomie. Otwiera się dla nas wielka szansa do wykorzystania w najbliższych latach. Niezależnie od gatunku trzeba podwyższać plony i poprawiać jakość owoców. Trzeba jeszcze zwiększyć liczbę grup i organizacji producentów, ale ze zdolnością szybkiego przygotowania dużych partii owoców i możliwością szybkiej dostawy nawet do odległych miejsc na naszym kontynencie. Polskie sadownictwo i przetwórstwo owocowe ma realne szanse być największym producentem w Europie. Na temat wykorzystania nowej sytuacji i szans będzie więcej w publikacjach i na różnych spotkaniach z sadownikami i przetwórcami. Eberhard Makosz 2

3 J A B Ł O Ń Zbiory jabłek w Polsce w wybranych latach Lata Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Kraje w wysoką produkcją jabłek Kraj Produkcja mln ton kg/mieszkańca Chiny 36,0 28 USA 4,5 15 Polska 2,8 74 Rosja 2,6 18 Turcja 2,5 35 Iran 2,4 35 Włochy 2,2 38 Francja 1,6 26 Chile 1,6 94 Brazylia 1,0 56 Powierzchnia sadów jabłoniowych w Polsce w wybranych latach Lata Tys. ha Źródło: Główny Urząd Statystyczny. W tej powierzchni mieszczą się sady z powierzchnią od 0,10 ha. Szacuję, że około 50 tys. hektarów to małe sady przydomowe z niskimi plonami. Około 40 tys. hektarów stanowią stare sady z niskim poziomem intensywności, dalsze 40 tys. hektarów ze średnim poziomem intensywności i około 45 tys. hektarów z wysokim poziomem, w tym około 15 tys. hektarów z bardzo wysokim poziomem, w których średnie plony wahają się od ton z hektara. 3

4 Produkcja soku zagęszczonego w Polsce w wybranych latach Lata/sezon Źródło: Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa, IERiGŻ, Warszawa. *Wielkość produkcji soku zagęszczonego była zależna od wielkości zbiorów jabłek w kraju. Eksport jabłek deserowych w Polsce w wybranych latach Lata Źródło: Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa, IERiGŻ, Warszawa. Przy eksporcie powyżej 700 tys. ton zajmujemy drugie miejsce w Europie i piąte na świecie. Eksport soku zagęszczonego w Polsce w wybranych latach Lata/sezon

5 Źródło: Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa, IERiGŻ, Warszawa. Potrzeby jabłek do produkcji soku zagęszczonego i eksportu w Polsce w wybranych latach w tys. ton Lata Produkcja soku zagęszczonego % do zbioru Eksport % do zbioru Ogółem % do zbioru Średnio roczne spożycie jabłek deserowych wynosiło około 15 kg/mieszkańca, czyli około tys. ton. Zagospodarowanie jabłek w Polsce w wybranych latach w tys. ton Lata Przetwórstwo Eksport Spożycie w kraju Razem Zbiory wg GUS Średnio Bardzo różna była opłacalność produkcji jabłek. Na poziom opłacalności największy wpływ miały plony i uprawiane odmiany. Były i są istotne różnice w cenach skupu uprawianych odmian. Pod tym względem dzieli się je na stare i nowe odmiany. Do starych zalicza się Jonatan, Bankroft, Mc Intosh, Cortland i Lobo, zaś do nowych Golden Delicious, Gala, Jonagold i Sampion. Najwyższe ceny, niezależnie od odmiany, osiągano w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Wtedy bardzo opłacalna była produkcja jabłek. Ceny skupu jabłek, nawet średniej jakości, były o ponad 100% wyższe od kosztów produkcji. W miarę upływu lat zmienia się sytuacja ekonomiczna w produkcji jabłek. Rosną koszty produkcji przy niewielkim, bądź stałym, poziomie cen skupu. Do roku 2000 koszt produkcji 1 kg jabłek wynosił, przy plonie 30 ton z hektara, około 0,60 zł. W ostatnich trzech latach, przy podobnym plonie, waha się od 0,85 do 1,00 zł/kg, a przy plonie ton z hektara 0,65 0,75 zł/kg. W latach były stosunkowo niskie ceny skupu jabłek, zarówno deserowych, jak i przemysłowych. Średnia cena skupu 1 kg jabłek nowych odmian wysokiej jakości wahała się od 0,8 0,9 zł, a starych 0,6 0,7 zł. Nieopłacalna była produkcji starych odmian nawet przy plonie około 40 ton z hektara. Sytuacja cenowa poprawiła się po 2005 roku. Średnia cena skupu nowych odmian przekroczyła 1,0 zł/kg, w 2007 roku 2,0 zł/kg, zaś starych odmian wynosiła od 0,7 0,8 zł/kg. Mimo wzrostu cen skupu starych odmian nieopłacalna była ich produkcja. Już teraz, a zwłaszcza w najbliższych latach, nieopłacalna będzie produkcja jabłek deserowych nowych odmian przy plonie poniżej 40 ton z hektara, a starych odmian poniżej 55 ton z hektara. Przy takich plonach koszty produkcji mogą się wahać od 0,8 do 1,1 zł/kg. Wtedy cena skupu winna wynieść co najmniej 1,2 zł/kg, aby utrzymać i częściowo rozwijać produkcję w gospodarstwie. 5

6 Nasz kraj, poza Chinami, jest największym producentem jabłek przemysłowych. Udział wynosi około 50% wszystkich jabłek. Różne były ceny skupu. Były lata, kiedy cena skupu za 1 kg jabłek przemysłowych wynosiła około 0,10 zł/kg. Przy takiej cenie nie opłacał się sam zbiór jabłek. Za atrakcyjne ceny, z ekonomicznego punktu widzenia, można uznać 0,40 0,45 zł/kg. W roku 2007 przekraczała 1,0 zł., a w 2011 około 0,80 zł/kg. Poziom cen skupu jabłek przemysłowych zależy od wielkości produkcji i cen zbytu jabłkowego soku zagęszczonego. Wobec zmniejszenia produkcji i eksportu tego produktu w Chinach można się spodziewać cen skupu nawet powyżej 0,5 zł/kg. Wtedy można rozwijać produkcję jabłek dla przetwórstwa w specjalnych sadach jabłoniowych. Jaka wielkość zbioru jabłek w Polsce w najbliższych latach W naszym kraju szybko rośnie potencjał produkcyjny sadów jabłoniowych. Przybywa sadów z wysokim poziomem intensywności, nowych odmian, w których plony przekraczają 50 ton z hektara. Przy normalnym przebiegu pogody zbiory jabłek mogą przekroczyć granicę 3,5 mln ton. Czy przy takiej wielkości zbiorów może się załamać rynek jabłkowy i to nie tylko w Polsce? Czy wtedy można sprzedać wszystkie jabłka po opłacalnych cenach? Gdybym na to ostatnie pytanie miał się ustosunkować trzy lata temu, moja odpowiedź byłaby negatywna. Przy tak wielkiej produkcji za znaczną część jabłek ceny byłyby bardzo niskie. Cześć jabłek nie zostałoby zebrane z drzew. Wówczas uważałem, że górną granicą może być produkcja 2,6 2,7 mln ton jabłek. Teraz mam inny pogląd odnośnie wielkości produkcji jabłek w naszym kraju. W ostatnich dwóch latach wyraźnie poprawiła się jakość jabłek deserowych. W sklepach już nie ma jabłek niskiej jakości, które jeszcze kilka lat temu wypierały dobre jabłka nie tylko w sklepach. Dzięki poprawie jakości, są zdecydowanie większe szanse na eksport jabłek, nie tylko do krajów Wschodniej Europy. Jesteśmy konkurencyjni na europejskim rynku jabłek deserowych, dzięki dobrej jakości, niższym cenom oraz możliwości przygotowania szybko dużych, jednolitych dostaw do odległych miejsc. Niższe też są nasze koszty transportu jabłek. W kończącym się sezonie po raz pierwszy byliśmy groźnym konkurentem np. dla Włochów. Na świecie nie rośnie wcale, bądź nieznacznie, produkcja jabłek. W Chinach wzrasta spożycie własnych jabłek, stąd mniejszy ich eksport, nie tylko do Europy. Na skutek wzrostu cen oleju napędowego, maleje eksport jabłek do Europy z krajów południowej półkuli. Z tych powodów widzę możliwości wzrostu eksportu naszych jabłek deserowych i to nie tylko w Europie. Nasz rekord eksportu jabłek wyniósł 830 tys. ton. Moim zdaniem są wielkie szanse na opłacalny eksport jabłek deserowych na poziomie około 900 tys. ton. Największy na świecie. Taka wielkość będzie możliwa przy zbiorach powyżej 3,0 mln ton jabłek. Inna gwarancja możliwości tak wysokiego eksportu, to grupy i organizacje producentów posiadające własne chłodnie, urządzenia do sortowania i pakowania jabłek oraz transport samochodowy. Inny ważny aspekt to duża liczba gospodarstw, w których produkcja jabłek jest na wysokim światowym poziomie i które mają następców. W najbliższych latach także atrakcyjna może być produkcja jabłek przemysłowych, m.in. z powodu spadku produkcji i eksportu soku zagęszczonego z Chin. W związku z tym warto utrzymać stare i małe sady jabłoniowe, z których jabłka są cennym surowcem dla przetwórstwa owocowego. Przy cenie powyżej 0,5 zł/kg warto produkować nawet 1,5 mln ton jabłek przemysłowych. Czy w takiej sytuacji zakładać nowe sady jabłoniowe na większej powierzchni? Owszem, ale przez producentów dobrze znających problemy produkcji i dystrybucji jabłek. Warto likwidować kwatery nisko dochodowe z powodu mało atrakcyjnych odmian bądź niskich plonów. W to miejsce warto natychmiast sadzić drzewka nowych odmian z większą liczbą na jednostce powierzchni. Można powoli rozwijać zakładanie sadów przemysłowych, ale w ścisłym porozumieniu z zakładami przetwórstwa owocowego. Moim zdaniem nasz kraj jest na razie jedynym, który ma szanse na istotny rozwój produkcji jabłek w najbliższych latach. 6

7 Jakie trzeba spełnić warunki, aby opłacalna była produkcji jabłek przy zbiorach powyżej 3,0 mln ton Jeden z najważniejszych warunków to dalsza poprawa zewnętrznej i wewnętrznej jakości jabłek. Należy produkować jabłka, w których pozostałości pestycydów nie przekraczają dopuszczalnych granic. Zakładać sady, które zapewniają co najmniej 50 ton z hektara zarówno jabłek deserowych, jak i przemysłowych. Takie sady, pod względem kosztów produkcji, będą konkurencyjne dla sadów w jakimkolwiek kraju na świecie. Aktualna pojemność przechowalnicza chłodni z kontrolowaną atmosferą wynosi około 500 tys. ton, a zwykłych 400 tys. ton. Trzeba zwiększyć pojemność chłodni ze zmodyfikowaną atmosferą o co najmniej 200 tys. ton. Ułatwi to eksport jabłek. Inny ważny warunek, to zwiększenie liczby dużych grup i organizacji producentów i umocnienie istniejących. Większe szanse będą miały większe jednostki. Dlatego małe winne się włączyć do istniejących, dobrze działających grup czy organizacji producentów. Dla usprawnienia eksportu jabłek, a zwłaszcza negocjowania cen skupu, większe szanse mają duże jednostki handlowe. Na razie jeszcze działa polsko-polska konkurencja. Jeśli nie powstanie 3 5 dużych jednostek handlowych, mogą być problemy z opłacalnym eksportem naszych jabłek. Zaczęła się promocja polskich jabłek. Trzeba ją rozwijać w kraju i zagranicą. Mamy ważne atuty do promocji naszych jabłek. Kolejny warunek to jeszcze ściślejsza współpraca między samymi producentami jabłek oraz producentami i odbiorcami jabłek. Należy śledzić nowe technologie produkcji, odmiany i sposoby dystrybucji jabłek. Zwiedzać kraje z nowoczesną produkcją jabłek. Być wobec innych producentów dobrym partnerem, życzliwym i lojalnym w życiu osobistym oraz pomagać sobie nawzajem, udzielając prawdziwych informacji. 7

8 W I Ś N I A Zbiory owoców wiśni w Polsce w wybranych latach Lata Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Na tak duże różnice w wielkości zbioru owoców wpływ miały warunki atmosferyczne. Przy produkcji towarowej powyżej 160 tys. ton zajmujemy pierwsze miejsce w Europie i na świecie. Kraje ze zbiorami owoców wiśni powyżej 30 tys. ton Kraj Produkcja tys. ton kg/mieszkańca Rosja 200 1,4 Polska 175 4,6 Turcja 160 2,5 USA 110 0,4 Serbia 85 0,9 Węgry 65 6,5 Niemcy 30 0,4 W Rosji towarowa produkcja owoców wiśni odgrywa niewielką rolę. Około 80% owoców produkuje się w małych ogrodach, których większość przeznacza się na własne potrzebny. Biorąc pod uwagę wielkość produkcji na mieszkańca to Węgrzy muszą dużo eksportować świeżych i przetworzonych owoców wiśni, a Niemcy importować, zwłaszcza przetworzone owoce. Także Polska musi eksportować znaczną część, zwłaszcza w postaci mrożonek. W naszym kraju powierzchnia sadów wiśniowych waha się od tys. hektarów. Około 45% sadów mają powierzchnię poniżej 1 ha z niskim poziomem intensywności i niskimi plonami owoców. Ze średnim poziomem intensywności może być około 40% sadów towarowych o powierzchni 1 5 ha. Większość sadów wiśniowych o powierzchni powyżej 5 ha jest na wysokim poziomie intensywności z plonami powyżej 15 ton z hektara. 8

9 Eksport świeżych owoców wiśni w Polsce w wybranych latach Sezon , , , , , , , , , , , , , , ,0 Wielkość eksportu świeżych owoców zależała od wysokości zbioru. Produkcja mrożonek i soku zagęszczonego w Polsce w latach w tys. ton Lata Mrożonki Sok zagęszczony ,3 15, ,7 5,0 Źródło: Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa, IERiGŻ, Warszawa. Eksport mrożonek i soku zagęszczonego wiśni w Polsce w wybranych latach tys. ton Sezon Mrożonki Sok zagęszczony ,2 2, ,6 3, ,8 3, ,1 2, ,3 5, ,5 2, ,2 10, ,0 6, ,8 7, ,3 13,1 Źródło: Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa, IUERiGŻ, Warszawa. Jesteśmy nie tylko największym producentem, ale także największym eksporterem mrożonek wiśni w Europie i na świecie. Pod tym względem konkurentem dla nas jest tylko Serbia. Potrzeby świeżych owoców do produkcji mrożonek, soku zagęszczonego i eksportu w Polsce Lata Produkcja w tys. ton % do Eksport % do Ogółem % do mrożonek soku zag. razem zbioru tys. ton zbioru tys. ton zbioru

10 Uwzględniając spożycie owoców w kraju na poziomie około 76 tys. ton zbiory mogą się wahać od 200 do 230 tys. ton. Różnią się od zbiorów podawanych przez Główny Urząd Statystyczny, zwłaszcza w 2010 roku, w którym były znacznie zaniżone. W ostatnich 30 latach bardzo różna była opłacalność produkcji owoców wiśni. Najbardziej opłacalna była w dekadzie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Na opłacalność największy wpływ miał poziom cen skupu owoców. Bardzo niskie ceny były w latach 1992 i 1993, wynosiły 0,35 0,23 zł/kg. Po 1995 roku ceny przekraczały granicę 1,0 zł/kg, która wówczas gwarantowała opłacalną produkcję owoców. Po 2000 roku średnie ceny skupu wahały się od 0,79 do 2,62 zł/kg, a za owoce do produkcji mrożonek od 0,80 do 2,80 zł/kg. Najwyższe ceny były w roku Za owoce do produkcji soku zagęszczonego producent uzyskiwał 2,10, a do produkcji mrożonek 2,80 zł/kg. Atrakcyjne ceny były także w roku 2011 i wynosiły 1,90 2,65 zł/kg. Różne też były koszty produkcji owoców, zależne od wysokości plonu. Przy plonie poniżej 10 ton z hektara koszt produkcji 1 kg owoców wahał się od 1,80 do 2,00 zł, a powyżej 10 ton od 1,30 do 1,50 zł/kg. W okresie lat produkcja owoców była nieopłacalna w latach 2001, 2004, 2007, 2008 i 2009, a z nadwyżką dochodu brutto nad kosztami produkcji wysokości 20% w latach: 2000, 2006, 2010 i 2011, zaś powyżej 40% w latach: 2002, 2003 i Teraz, przy plonie owoców około 10 ton z hektara i kosztach produkcji 1,6 1,7 zł/kg, minimalna cena skupu winna się wahać od 1,90 2,10, aby producent był zainteresowany produkcją owoców, i od 2,0 2,5 zł/kg, aby zakładał nowe intensywne sady wiśniowe. Jakie wielkości zbiorów owoców wiśni zapewniają opłacalne ceny skupu W krajach Zachodniej Europy spada produkcja owoców wiśni, głównie z powodów ekonomicznych. Przy cenie skupu poniżej 0,55 euro/kg produkcja jest tam nieopłacalna. Europejski rynek wiśni jest wystarczająco zaopatrzony w świeże i przetworzone owoce. Są lata, kiedy podaż przewyższa potrzeby. Jeżeli w krajach Unii Europejskiej łączna produkcja owoców wiśni przekracza 300 tys. ton, są problemy ze zbytem wszystkich owoców w cenie powyżej 0,50 euro/kg. Na poziom cen istotny wpływ mają dostawy świeżych i przetworzonych owoców wiśni z Turcji i Serbii. Tureckie wiśnie, zwłaszcza deserowe, są wysokiej jakości, są większe i słodsze. W Serbii wiśnie dojrzewają wcześniej o jeden miesiąc niż w Polsce, co ma także wpływ na poziom cen skupu. Nie rośnie spożycie owoców, zwłaszcza mrożonek. W związku z tym nie można podnosić produkcji owoców. W Europie może być na dotychczasowym poziomie, czyli tys. ton, w tym w Polsce tys. ton. Przy wzroście popytu na świeże i przetworzone owoce produkcja może się wahać od 190 do 200 tys. ton. Jakie trzeba spełnić warunki, aby opłacalna była produkcja owoców przy zbiorach powyżej 150 tys. ton Jeszcze zbyt wiele jest sadów wiśniowych z niskimi plonami owoców. Są to przeważnie małe sady niedostatecznie pielęgnowane. Plony nie przekraczają 5 ton z hektara, produkcja owoców jest nieopłacalna. Takie sady warto likwidować i zakładać nowe o wyższym poziomie intensywności, co najmniej 800 drzew, a przy mechanicznym zbiorze owoców około 1600 na hektarze. Przy powierzchni sadu do 5 hektarów dochód z produkcji owoców może być ważnym dodatkowym źródłem dochodu, a przy kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu hektarach, jedynym. Czynności związane z uprawą wiśni trwają kilka miesięcy, a produkcja nie wymaga drogich inwestycji. 10

11 W nowych sadach wiśniowych dominuje odmiana Łutówka, której owoce są doskonałym surowcem do produkcji mrożonek czy soku zagęszczonego. Rośnie spożycie świeżych owoców i eksport do Rosji. Warto uprawiać typowe odmiany deserowe. Dostępne są takie odmiany, zwłaszcza hodowli węgierskiej, niemieckiej i polskiej. Oprócz produkcji mrożonek, soku zagęszczonego czy dżemów warto rozpocząć produkcję suszu wiśniowego. Rośnie zainteresowanie tym produktem. Na wzrost spożycia owoców czy przetworów istotny wpływ może mieć ich promocja w kraju i zagranicą. Jak na razie nie ma takowej w naszym kraju. Trzeba też szukać nowych rynków zbytu, zwłaszcza przetworów wiśniowych. Na wzrost produkcji i opłacalności istotny wpływ ma współpraca między samymi producentami owoców i między zakładami przetwórstwa owocowego. Przecież około 85% owoców wiśni przerabia się na różne przetwory. Zakładom potrzebny jest surowiec możliwie jednakowej wielkości w każdym roku. Można to sobie zapewnić m.in. przez umowy handlowe czy kontraktacje z cenami minimalnymi i maksymalnymi. Partnerzy winni znać wielkość produkcji owoców oraz spodziewane ceny skupu. W tej współpracy ważna rolę mogą odegrać grupy producentów. Przy produkcji około 170 tys. ton owoców wiśni nadal będziemy największym producentem w Europie i na świecie, a przy plonach powyżej 15 ton z hektara - bezkonkurencyjni na europejskim rynku świeżych i przetworzonych owoców. Od wielkości i jakości produkcji owoców wiśni w Polsce będzie zależała cena owoców świeżych i przetworów w Europie. 11

12 T R U S K A W K A Zbiory owoców truskawki w Polsce w wybranych latach Lata Towarowa produkcja owoców truskawki zaczęła się dopiero po drugiej wojnie światowej. Produkcja owoców rozwijała się w miarę rozwoju przetwórstwa owocowego. Przy rekordowym zbiorze w 1987 roku zajmowaliśmy pierwsze miejsce w Europie i drugie na świecie po USA. Od roku 2000, z powodów ekonomicznych, spada produkcja, głównie owoców przemysłowych. Kraje ze zbiorami owoców truskawki powyżej 160 tys. ton w 2010 roku Kraj Produkcja tys. ton kg/mieszkańca Chiny ,3 USA ,5 Turcja 300 4,7 Hiszpania 275 6,9 Egipt 238 3,8 Korea Południowa 231 5,1 Meksyk 227 3,4 Polska 177 4,7 Niemcy 161 2,0 Chiny, ze względu na niską produkcję w przeliczeniu na mieszkańca, w przyszłości mogą być importerem owoców truskawki, jeśli nie zwiększą produkcji owoców w kraju. Nadal znaczącym importerem świeżych owoców truskawki będą Niemcy, a eksporterami Hiszpania i Korea Płd. oraz Polska. Powierzchnia plantacji truskawki w Polsce w wybranych latach Lata , , , , , , , ,0 12

13 W tej powierzchni mieszczą się plantacje powyżej 0,10 ha. Większość tak małych plantacji nie ma większego znaczenia towarowego. Szacuję, że tylko na około 50% powierzchni plantacji ze średnią powierzchnią 1 2 hektarów produkcja jest na dobrym poziomie ze średnimi plonami 8 10 ton z hektara. Ogólna powierzchnia plantacji truskawki wynosi w Chinach 127 tys, a w USA zaledwie 23 tysiące hektarów. Średni plon owoców wynosi w Chinach około 15 ton, a w USA około 56 ton z hektara. Produkcja mrożonek i soku zagęszczonego truskawki w Polsce w wybranych latach w tys. ton Sezon Mrożonki Sok zagęszczony , , , , ,0 Źródło: Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ, Warszawa. Za średnią wielkość produkcji można uznać tys. ton mrożonek i około 5 tys. ton soku zagęszczonego. Eksport świeżych owoców truskawki w Polsce w wybranych latach Sezon , , , , , , , , , , , , ,0 Źródło: Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa, IERiGŻ, Warszawa Przy zbiorach owoców powyżej 180 tys. ton eksport świeżych owoców wynosi średnio tys. ton, a mrożonek ponad 100 tys. ton. Potrzeby świeżych owoców do produkcji mrożonek, soku zagęszczonego i eksportu w Polsce Sezon Produkcja w tys. ton % do Eksport % do Ogółem % do mrożonek soku zag. razem zbioru tys. ton zbioru tys. ton zbioru ,1 16 9, , , , , ,0 14 7, , ,7 15 8, ,6 Razem ,0 66 9, ,3 Przy analizie tych średnich mogą być niewielkie rozbieżności. Z wyżej przedstawionych wyników można wnioskować, że zbiory owoców truskawki podawane przez Główny Urząd Statystyczny są zbliżone tylko do wielkości przerobu i eksportu. W kraju spożywa się owoce truskawki. Według danych GUS średnie spożycie wszystkich owoców jagodowych wynosi około 5 kg na mieszkańca. Szacuje się, że w tym do 2 kg owoców truskawki, czyli do 75 tys. ton. Wtedy średnio roczna 13

14 produkcja owoców może się wahać od 180 do 250 tys. ton. W związku z tak dużą różnicą w wielkości zbiorów owoców konieczna jest dyskusja nad przyczynami tej różnicy. Na przestrzeni ostatnich 50 lat różna była opłacalność produkcji owoców. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, przy niskich zbiorach owoców, koszty całkowite wynosiły około zł, a dochód brutto od do zł/ha. W dekadzie lat siedemdziesiątych koszty całkowite wzrosły do , zaś dochód brutto wahał się od do zł/ha. Takie wyniki uzyskano przy plonie 10 ton z hektara. Przy plonie około 5 ton nieopłacalna była produkcja owoców. W latach tylko w trzech dochód brutto był wyższy o 20% od kosztów produkcji, w dwóch od 5 do 11%, a w pozostałych czterech latach niższy od 10 do 50%. Najniższy był w latach 2004 i 2005, kiedy ceny skupu owoców przemysłowych wynosiły odpowiednio 0,4 0,5 i 0,8 1,2 zł/kg. Przy takich cenach nawet przy plonie około 10 ton z hektara produkcja owoców była nieopłacalna. Przy aktualnych kosztach produkcji i plonie około 10 ton z hektara, koszt produkcji 1 kg owoców przemysłowych waha się od 2,2 do 2,5 zł, a deserowych 3,0 3,5 zł. Aby producent był zainteresowany uprawą truskawki, ceny skupu winne być wyższe o 15 20% od kosztów produkcji. Wtedy ceny skupu za owoce do produkcji mrożonek winne wynieść 3,0 zł/kg, a do produkcji soku zagęszczonego, niższej jakości i z szypułką 2,5 zł/kg. Cena skupu owoców deserowych winna być na poziomie 3,5 4,0 zł/kg. W ostatnich latach zawsze opłacalna była produkcja owoców deserowych, nawet przy plonie około 8 ton z hektara. Szczególnie opłacalna była produkcja owoców eksportowanych do różnych krajów. Z tego powodu będzie wzrastała produkcja owoców deserowych, głównie kosztem owoców przemysłowych. Jeśli ceny skupu owoców przemysłowych będą poniżej 2,5 3,0 zł/kg, wielu producentów, zwłaszcza młodych, zrezygnuje z produkcji takich owoców. Wielkość produkcji owoców w najbliższych latach Na europejskim rynku pod dostatkiem jest mrożonek i soków zagęszczonych owoców truskawki. Nie wzrasta ich spożycie. Z tego można wnioskować, że należy utrzymać aktualny poziom ich produkcji. Możliwe, że spadną dostawy mrożonek z Chin, wtedy można zwiększyć produkcję w naszym kraju. Wydaje się, że nadal bezpieczna produkcja jest około 120 tys. ton mrożonek i 4 5 tys. ton soku zagęszczonego, czyli około 170 tys. ton owoców. Inna może być wielkość produkcji owoców deserowych. Mamy szanse na większy niż dotąd eksport owoców, głównie z powodu niższych cen. Jesteśmy konkurencyjni na rynku europejskim. Trzeba tylko poprawić jakość, uprawiać atrakcyjne odmiany, zwiększać plantacje i szybciej dostarczać owoce do odbiorcy. Wtedy eksport świeżych owoców może wzrosnąć nawet do 25 tys. ton, czyli więcej o około 10 tys. ton. W kraju jeszcze stosunkowo niskie jest spożycie świeżych owoców truskawki, najwyżej 2 kg na mieszkańca. W Niemczech przekracza 3 kg. Przez poprawę jakości owoców oraz przez wydłużenie okresu podaży od wiosny do późnej jesieni, spożycie może wzrosnąć o około 0,5 kg na mieszkańca, czyli o około 20 tys. ton. Wtedy produkcja owoców deserowych łącznie na eksport i spożycie w kraju może wynieść około 120 tys. ton. Przy produkcji około 170 tys. ton owoców przemysłowych, krajowa produkcja owoców truskawki może się wahać od 290 do nawet 300 tys. ton średnio rocznie. Warto podkreślić, że są szanse na wyższe zbiory niż w latach 2010 i Jakie trzeba spełnić warunki, aby wyprodukować około 300 tys. ton owoców truskawki 14

15 Podstawowy warunek to podniesienie plonów do poziomu co najmniej 15 ton z hektara. Przy plonach poniżej 10 ton z hektara, mimo wyższych cen skupu (powyżej 2,5 3,0 zł/kg), nieopłacalna będzie produkcja owoców. Aby osiągnąć takie i wyższe plony, plantacje trzeba zakładać z kwalifikowanych sadzonek wysokiej jakości, wolnych od chorób i szkodników. Ważna też jest plenność uprawianej odmiany. Na produkcję owoców deserowych przeznaczonych na eksport zdecydowanie większe szanse mają gospodarstwa z plantacjami o powierzchni kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu hektarów. Produkcję owoców przemysłowych lub deserowych na rynek krajowy mogą z powodzeniem prowadzić mniejsze, rodzinne gospodarstwa, ale na powierzchni powyżej 0,5 hektara. Konieczne jest współdziałanie między producentami, zwłaszcza z małymi plantacjami truskawki, np. w formie grup producentów. Bardzo ważna jest partnerska współpraca między producentami owoców, a zakładami przetwórstwa owocowego. Warto zawierać nawet wieloletnie umowy handlowe. Potrzebna jest promocja świeżych i przetworzonych owoców truskawki w kraju i zagranicą. Ma duży wpływ na wielkość spożycia i eksport owoców. Zarówno producenci owoców truskawki, którzy osiągną plony powyżej 15 ton z hektara dobrej jakości, jak i zakłady przetwórstwa, które zadbają o surowiec przez partnerską współpracę z producentami owoców, mają podstawy do optymizmu. Niższe plony oraz jak dotychczas małe zainteresowanie w zdobyciu surowca, wpłyną nie tylko na niższą opłacalność, ale także na wielkość produkcji owoców truskawki w naszym kraju. 15

16 M A L I N A Zbiory owoców maliny w Polsce w wybranych latach Lata Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Rozwój produkcji owoców maliny zależał od potrzeb zakładów przetwórstwa owocowego, a później także od rynku na świeże owoce. Kraje ze zbiorami owoców maliny powyżej 50 tys. ton Kraj Produkcja tys. ton kg/mieszkańca Rosja 120 0,8 Polska 105 2,8 USA 80 0,3 Serbia 80 8,4 Chile 70 4,1 Rosja może być znaczącym importerem świeżych i przetworzonych owoców maliny, zaś eksporterami Serbia i Chile, a także Polska. Powierzchnia plantacji maliny w Polsce w wybranych latach Lata Wzrost wielkości plantacji był związany ze wzrostem produkcji owoców. Także jeszcze teraz dominują małe plantacje z powierzchnią 0,2 0,4 ha, głównie w gospodarstwach rodzinnych. Przybywa plantacji z powierzchnią kilku, a nawet kilkunastu hektarów. Jeśli się upowszechni mechaniczny zbiór owoców, zwiększy się liczba plantacji z powierzchnią kilkunastu hektarów. Także w Serbii i Chile dominują małe plantacje z powierzchnią 0,5 0,8 hektarów. 16

17 Produkcja mrożonek i soku zagęszczonego maliny w Polsce w wybranych latach w tys. ton Sezon Mrożonki Sok zagęszczony , , , , ,1 Źródło: Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa, IERiGŻ, Warszawa. Eksport świeżych owoców maliny w Polsce w wybranych latach Sezon , , , , , , , , , , , , , ,0 Źródło: Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa, IERiGŻ, Warszawa. Na podkreślenie zasługuje relatywnie wysoki eksport świeżych owoców maliny, zdecydowanie wyższy niż owoców truskawki. Eksport mrożonek maliny wynosi ponad 70 tys. ton. Potrzeby świeżych owoców maliny do produkcji mrożonek, soku zagęszczonego i eksportu w Polsce Sezon Produkcja w tys. ton % do Eksport % do Ogółem % do mrożonek soku zag. razem zbioru tys. ton zbioru tys. ton zbioru W latach bardzo zaniżone były zbiory podawane przez Główny Urząd Statystyczny. Przerób i eksport owoców istotnie przewyższał zbiory owoców, o 113 do 150%. Spożycie świeżych owoców może wynieść około 2,5 kg/mieszkańca, czyli około 90 tys. ton. Wtedy łączna produkcja owoców może się wahać od 170 do 180 tys. ton! Także te tak duże różnice wymagają wyjaśnienia. Opłacalność produkcji owoców była bardzo różna w latach Na początku lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku koszt produkcji 1 kg owoców wahał się od 10 do 20 zł, a ceny skupu od 16 do 18 zł. Nieopłacalna była produkcja przy plonie poniżej 4 ton z hektara. Przy takim plonie uzyskano zadowalający wyniki ekonomiczny w małych gospodarstwa z własną siłą roboczą. Około 20 lat później produkcja owoców była opłacalna przy plonie powyżej 4 ton z hektara. Przy plonie około 4 ton koszt produkcji wynosił 71 tys. zł/ha, 6 ton z hektara 56 tys. zł/ha, a 10 ton z 17

18 hektara 40 tys. zł/ha. Średnia cena skupu owoców wynosiła 70 zł/kg. Produkcja owoców była bardzo opłacalna. Różnie kształtowała się opłacalność produkcji owoców w latach Zasadniczy wpływ miały ceny skupu owoców przemysłowych, które wahały się od 1,4 do 2,9 zł/kg w latach i od 2,35 4,30 zł/kg w latach W latach 2004 i 2005 były najniższe ceny skupu, które wahały się od 1,4 do 1,7 zł/kg. Przy cenie 1,6 zł/kg i plonie nawet 10 ton z hektara, dochód brutto nie pokrywał kosztów produkcji. W latach dochód brutto wyższy o 20% od kosztów produkcji był tylko w latach 2007 i 2008, wyższy do 15% w latach 2003, 2009 i 2010, a poniżej 100% w pozostałych czterech latach. W tym 9-letnim okresie zawsze opłacalna była produkcja owoców deserowych. Koszt produkcji 1 kg owoców deserowych wynosi przy plonie 6 ton z hektara ponad 3 zł, a przy plonie 10 ton około 2,5 zł. Przy kosztach produkcji owoców przemysłowych na poziomie 2,4 2,9 zł/kg minimalna cena skupu winna wynieść 2,8 3,5 zł/kg, aby producenci byli zainteresowani uprawa maliny przemysłowej. Wielkość produkcji owoców maliny w najbliższych latach Aktualnie europejski rynek jest nasycony mrożonkami i sokiem zagęszczonym owocow maliny. Wzrost podaży tych produktów wpłynie na obniżenie cen zbytu, a tym samym, na ceny skupu świeżych owoców. W produkcji mrożonek dla nas groźnym konkurentem jest Serbia. Rosną potrzeby na owoce deserowe zarówno w kraju, jak i za granicą. Eksport owoców deserowych może wynieść nawet tys. ton. Wtedy produkcja owoców przemysłowych i na eksport może się wahać od 95 do 100 tys. ton. Przy poprawie jakości owoców oraz dzięki wzrostowi zbytu na targowiskach i w małych sklepach osiedlowych, a zwłaszcza przy promocji owoców, spożycie może wynieść około 100 tys. ton, razem produkcja wyniesie od 195 do 200 tys. ton. Przy takiej wielkości produkcji będziemy zdecydowanie największym producentem owoców maliny na świecie. Niezależnie od dotychczasowej oceny wielkości zbiorów owoców, w najbliższej przyszłości produkcja może być wyższa niż w latach 2010 i Jakie trzeba spełnić warunki, aby osiągnąć około 190 tys. ton owoców maliny w najbliższych latach Jeszcze zbyt wiele jest plantacji z plonami poniżej 5 ton z hektara owoców niskiej jakości. Konieczny jest wzrost plonów do poziomu 6 10 ton z hektara. Taki plon można osiągnąć tylko na plantacjach założonych ze zdrowych sadzonek oraz nawadnianych, zwłaszcza na lekkich glebach. Przy towarowej produkcji owoców, powierzchnia plantacji winna wynieść co najmniej 0,5 ha, a przy eksporcie owoców od kilku do kilkunastu hektarów. Warto wydłużyć okres podaży owoców przez uprawę letnich i jesiennych odmian maliny, jak również przez uprawę w tunelach foliowych czy szklarniach. Konieczna jest dobra znajomość potrzeb rynku i odbiorców owoców, z którymi można nawiązać ścisłą współpracę. Dotyczy to przede wszystkim zakładów przetwórstwa owocowego. A te z kolei winne bardziej dbać o rozwój bazy surowcowej oraz pomagać w zakładaniu plantacji i w produkcji owoców przemysłowych. Przy produkcji powyżej 100 tys. ton nasz kraj będzie największym producentem owoców maliny na świecie. 18

19 P O R Z E C Z K A C Z A R N A Zbiory owoców porzeczki czarnej w Polsce w wybranych latach Lata Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Na wielkość produkcji owoców po 2000 roku zasadniczy wpływ miały rosnące potrzeby przemysłu przetwórczego i możliwości mechanicznego zbioru owoców. Przy produkcji powyżej 100 tys. ton zajmujemy pierwsze miejsce na świecie. Od około 10 lat powierzchnia plantacji wynosi około 33 tys. hektarów. Plantacje z powierzchnią do 1 hektara stanowią około 30%, od 1 do 2 hektarów 20%, a powyżej 2 hektarów 50%. Wiele jest plantacji z powierzchnią kilkunastu i kilkudziesięciu hektarów, dostosowanych do mechanicznego zbioru owoców. Szacuję, że 65 70% owoców zbiera się przy pomocy różnych urządzeń i kombajnów. Produkcja mrożonek i soku zagęszczonego w Polsce w wybranych latach w tys. ton Sezon Mrożonki Sok zagęszczony , , , , , , ,5 Źródło: Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa, IERiGŻ, Warszawa. W ostatnich latach średnia produkcja mrożonek wahała się około 20 tys. ton, a soków zagęszczonych 12 tys. ton. Eksport mrożonek owoców porzeczki czarnej waha się od 15 do 20 tys. ton. 19

20 Eksport świeżych owoców porzeczki czarnej w Polsce w wybranych latach Sezon , , , , , , , , , , , , ,0 Źródło: Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa, IERiGŻ, Warszawa. Spada eksport świeżych owoców. przy normalnych zbiorach może wynieść około 5 tys. ton. Potrzeby świeżych owoców do produkcji mrożonek, soku zagęszczonego i eksportu w Polsce Sezon Produkcja w tys. ton % do Eksport % do Ogółem % do mrożonek soku zag. razem zbioru tys. ton zbioru tys. ton zbioru , , , , Razem , W okresie , w oparciu o średnie wartości, łączne potrzeby owoców do produkcji mrożonek i soku zagęszczonego oraz eksportu wahały się od 80 do 96% zebranych owoców. Są to realne wielkości. Wyjątkiem był rok Według GUS zbiory miały wynieść 115 tys. ton. W tym roku potrzeby owoców na produkcję mrożonek i soku zagęszczonego wyniosły około 70 tys. ton, a eksport do 2 tys. ton, razem 72 tys. ton. A więc istotnie mniej niż podane przez GUS zbiory. Trzeba jeszcze uwzględnić spożycie w kraju na poziomie 7 tys. ton, razem prawie 80 tys. ton. W sezonie , przy uwzględnieniu spożycia owoców w kraju, dane prezentowane przez GUS zbliżone są do rzeczywistości. Produkcja owoców była bardzo opłacalna w dekadzie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Przy plonie 4 5 ton z hektara koszt produkcji 1 kg, przy ręcznym zbiorze owoców, wahał się od 6 do 8 zł, a ceny skupu od 11 do 12 zł. W latach osiemdziesiątych produkcja owoców była ledwo opłacalna. Ponownie była opłacalna w latach Wtedy koszt produkcji wynosił 1,5 2,0, a cena skupu 3,0 4,0 zł/kg. Bardzo niskie były ceny skupu w roku 2004, zaledwie 0,40 zł/kg, a w latach 2005 i 2006 poniżej 1,0 zł/kg. Wysoki był deficyt w produkcji owoców. Od 2007 do 2011 roku, przy mechanicznym zbiorze owoców i plonie 6 8 ton z hektara, koszty produkcji wahały się od 1,5 do 1,7 zł/kg. W latach ceny skupu utrzymywały się w granicach 1,80 3,75 zł/kg. Bardzo wysokie były w roku od 3,50 do 5,30 zł/kg. Zasadniczy wpływ na tak wysokie ceny skupu miały niskie zbiory owoców oraz brak zapasów, zarówno mrożonek, jak i soku zagęszczonego. W najbliższej przyszłości koszty produkcji 1 kg owoców mogą wynieść: przy plonie 5 6 ton z hektara i ręcznym zbiorze 1,6 1,8, a mechanicznym 1,4 1,6 zł. Aby przy takich kosztach producent był zainteresowany uprawą porzeczki czarnej, minimalna cena skupu winna się wahać od 2,0 2,5 zł/kg, a aby była zachęcająca do zakładania nowej plantacji 3,0 3,5 zł/kg. 20

21 Jaka wielkość produkcji owoców może zapewnić zbyt po opłacalnych cenach Od wielu już lat jesteśmy największym na świecie producentem owoców tego gatunku. Tylko w Rosji jest wyższa, bo znaczną część krzewów uprawia się w małych ogródkach przydomowych, w których produkcja towarowa ma marginalne znaczenie. Na razie nie mamy konkurenta w produkcji owoców porzeczki czarnej. Nie oznacza to, że możemy żywiołowo rozwijać uprawę tego gatunku. Wyznacznikiem wielkości produkcji są potrzeby rynku. Od kilku lat potrzeby rynku europejskiego są na poziomie tys. ton. Przy takiej wielkości produkcji można bez większych problemów sprzedać wszystkie owoce po opłacalnych cenach. W tej europejskiej wielkości produkcji nasza produkcja może się wahać od 110 do 120 tys. ton. Wtedy realna jest produkcja mrożonek na poziomie 20 tys. ton, a soku zagęszczonego około 12 tys. ton, eksport 3, a spożycie w kraju 7 tys. ton. Te wielkości odpowiadają aktualnej produkcji owoców i przetworów. Jest mało prawdopodobne, aby w najbliższej przyszłości zbiory były powyżej 140 tys. ton, jak w latach Jakie trzeba spełnić warunki, aby wyprodukować tys. ton owoców porzeczki czarnej Nie będzie to wcale łatwe, głównie dlatego, że maleje potencjał produkcyjny plantacji. Znaczna cześć plantacji przekroczyła produkcyjny wiek, czyli powyżej 7 lat. Coraz więcej krzewów porażonych jest przez wielkopąkowca porzeczkowego i choroby wirusowe. Brakuje skutecznych środków chemicznych do ich zwalczania. Konieczna jest wymiana plantacji, ale tylko ze zdrowych sadzonek. Nie opłaca się zakładanie nowych plantacji z sadzonek niskiej jakości ze szkodnikami i chorobami. Brakuje promocji świeżych i przetworzonych owoców porzeczki czarnej w kraju i zagranicą. Także bardzo potrzebna jest ściślejsza współpraca producentów owoców z zakładami przetwórstwa owocowego. Potrzebne jest współdziałanie między producentami. Już się powoli tworzą grupy producentów porzeczki czarnej. Trzeba ich zdecydowanie więcej, jeśli producenci chcą mieć wpływ na poziom cen skupu czy sposobów zbytu owoców. 21