STRESZCZENIA ABSTRACTS

Transkrypt

1 STRESZCZENIA ABSTRACTS REFERATY LECTURES PLAKATY POSTERS 87

2 ZESPÓ REDAKCYJNY EDITORIAL COMMITTEE Przewodnicz¹cy: Chairman Cz³onkowie: Members: dr hab. med. Edward Czerwiñski mgr Agata Milert mgr Monika Omy³a 88

3 L0A 0 LAT OSTEOARTROLOGII W POLSCE: CZEGO SIÊ NAUCZYLIŒMY, GDZIE JESTEŒMY? Badurski J. E. Polska Fundacja Osteoporozy Od Pierwszego Zjazdu Sekcji Osteoartrologii PTL w 987 roku, a od 996 roku Zjazdów Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii, corocznie, na kolejnych sympozjach, kongresach i kursach organizowanych z Polsk¹ Fundacj¹ Osteoporozy monitorujemy postêpy w zrozumieniu, diagnostyce i leczeniu chorób kostno stawowych, szczególn¹ uwagê przykuwaj¹c do osteoporozy (OP) i choroby zwyrodnieniowej stawów (OA). Na naszych oczach dokona³ siê, typowy dla dzisiejszych trendów w praktyce medycznej, proces. Miejsce przekonania o omnipotencji jakiegoœ jednego czynnika etiologicznego choroby zajê³a wiedza o wieloprzyczynowoœci jej wyst¹pienia. Z równym powodzeniem rak piersi mo e przenosiæ jeden g³ówny gen, jak i dwa lub trzy razem oddzia³uj¹ce geny drugoplanowe. Zawa³ serca mo e wyst¹piæ u osoby z prawid³owym poziomem cholesterolu i bez zmian w EKG, ale z cukrzyc¹, z nadciœnieniem, oty³oœci¹. Z³amanie po niewielkim urazie czêœciej dotyka kobiet z prawid³ow¹ gêstoœci¹ koœci, ale za to po wielu latach palenia tytoniu, a to w wiêkszym stopniu mo e obni yæ wytrzyma³oœæ koœci ni o dwa odchylenia standardowe obni ona BMD. Zrzeszotnienie, czyli starczy zanik koœci, któremu towarzyszy spadek masy kostnej, czyli pierwowzór OP, okaza³ siê tylko jednym z wielu niezale nych, i samowystarczaj¹cych czynników ryzyka z³amañ. Bez uwzglêdnienia ich wszystkich nie sposób okreœliæ zagro- enia z³amaniem u poszczególnego pacjenta. S³u y temu, opracowana przez gremia miêdzynarodowe metodologia okreœlania 0-letniego, ca³kowitego, indywidualnego ryzyka z³amania, które jest podstaw¹ decyzji o potrzebie i rodzaju leczenia. Czeka nas zatem zmiana standardów myœlenia o problemie ³amliwoœci koœci. Pod pojêciem osteoporozy, rozumiemy wysokie ryzyko z³amania, z jakichkolwiek przyczyn by nie wynika³o. Diagnostyka osteoporozy oznacza ocenê 0-letniego, ca³kowitego, indywidualnego ryzyka z³amania. Próg interwencji leczniczej wyznacza wysokoœæ ryzyka z³amania. Rodzaj leczenia wynika z rozpoznanych przyczyn obni enia wytrzyma³oœci koœci. Podobnie ból stawu w OA, mo e mieæ ró ne Ÿród³a, z czego zapalenie b³ony maziowej i obrzêk szpiku w koœci podchrzêstnej poprzedzony d³ugotrwa³¹, nadmiern¹ jej resorpcj¹, stanowi¹ przyczyny najczêstsze. Te zaœ wymagaj¹ zupe³nie odmiennego leczenia. Osteoartrologiczny punkt widzenia dostrzega w ka dym procesie destrukcyjnym, czy to struktur stawu czy koœci, wynik aktywacji zawsze tych samych komórek. W przypadku chrz¹stki chondrocytu, w przypadku koœci osteoklastu. Te same komórki chondrocyt bezpoœrednio, osteoklast poprzez osteoblasty uczestnicz¹ równie w budowie tkanek swojego otoczenia. Rodzaj ich reakcji zale y od rodzaju ich stymulacji. Poznawanie anabolicznych i katabolicznych sygna³ów aktywuj¹cych np. NFkappaB w obu typach komórek pozwala na czêœciowe wyt³umaczenie od dawna znanych objawów, jak np. nocnego bólu biodra, tzw. przejœciowej osteoporozy biodra, czy z³amania krêgu. Stwarza to nowe szanse terapeutyczne, ale i rzuca œwiat³o na mechanizm skutecznego dzia³ania metod dot¹d stosowanych. Przeciwdzia³anie tym szkodz¹cym sygna³om jest zadaniem na najbli sze lata. W yciu naszego œrodowiska, równie. L0A 0 YEARS OF OSTEOARTHROLOGY IN POLAND: WHAT HAVE WE LEARNT? WHERE DO WE STAND? Badurski J. E. Polish Foundation of Osteoporosis The first congress of the Section of Osteoarthrology of the Polish Medical Association took place in 987, in 996, the Polish Association for Osteoarthrology was established. Since then, yearly, at symposia, conferences and courses organized jointly with the Polish Foundation of Osteoporosis we have been monitoring progress in understanding, diagnostics and treatment of osteoarthicular diseases focusing primarily on osteoporosis and osteoarthritis. We have witnessed a process typical of current medical practice. The belief of the omnipotence of a single etiologic agent of a disease has been replaced by knowledge of its multiple-cause nature. Breast cancer can as well be attributed to one main gene as well as to two or three minor simultaneous ones. Both a person with optimal cholesterol level and no ECG changes and an overweight person with diabetes and high blood pressure can suffer from myocardial infarction. Fractures after a minor trauma which are more likely to decrease bone strength than BMD with T-score -.0 are more common in women with normal bone density but long-term smokers. Brittle bones or age-related atrophy of bone accompanied by bone mass loss, which lies at the bottom of osteoporosis, has turned out to be only one of many independent and self-sufficient factors of fracture risk. Only by taking into consideration all of the factors we can assess fracture risk in an individual patient. To do that international research groups have been using the methodology of 0-year evaluation of absolute individual risk of fracture. Which, in turn, determines the decision of whether or not and what kind of treatment is necessary. 89

4 In consequence, we are about to change the standards of understanding bone brittleness. What is understood by the term osteoporosis is high fracture risk, whatever the causes of fracture. The diagnosis of osteoporosis means 0-year evaluation of absolute individual risk of fracture. The level of fracture risk determines the intervention threshold. The type of treatment depends on the causes of low bone strength. Analogically, as in the example of knee osteoarthritis, there are different causes of a join pain. Synovial inflammation and bone marrow edema in subchondral bone preceded by long-lasting excessive resorption are the most common ones. They require different treatment. From the point of view of Osteoarthrology, each destructive process, afflicting either joints or bones, is the result of the activity of the same cells. In the case of cartilage it is chondrocytes, in the case of bones osteoclasts. The same cells, chondrocytes directly and osteoclasts through osteoblasts, participate in formation as well as degradation of adjacent tissue. Their reaction depends exclusively on the kind of stimulation. Knowledge on the nature of anabolic and catabolic activation signals, such as in the case of NF-kappaB, in both types of cells provides a partial explanation of well-known symptoms: painful knee or hip at night (the co-called transient osteoporosis of the hip), or fracture of the vertebra. That not only opens up new therapeutic opportunities but also sheds light on the effectiveness of the methods already applied. To counteract the destructive signals is our task for the following years. In the life of our society as well. L0B RATIONALE FOR CHOOSING ANABOLIC OR ANTIRESORPTIVE TREATMENTS IN OSTEOPOROSIS Papapoulos S. Department of Endocrinology & Metabolic Diseases, Leiden University Medical Center. The Netherlands. Therapies of chronic diseases should be efficacious, convenient for the patient and devoid of side effects. In daily practice, the risk of serious outcomes and the preference of patients as well as the cost of the interventions should also be considered. The pathophysiological basis of osteoporosis provides the rationale for the use of interventions that either reduce bone resorption and turnover or stimulate bone formation. Several antiresorptive treatments are used in the treatment of osteoporosis but PTH is the only anabolic therapy currently available (-34 and recently -84). Evidence for efficacy and safety from controlled studies has been obtained for up to 0 years for antiresorptives and up to 8 months for PTH, while short-term head-to-head studies with surrogate endpoints have also been performed. Such studies illustrate the different mechanism of action of the two types of interventions but do not allow any conclusions about any potential differences in antifracture efficacy. These considerations are reflected in recommendations of several regulatory authorities. It is also frequently assumed that antiresorptives should be given mainly to patients with high bone turnover while anabolics should be reserved for patients with low bone turnover. However, analyses of the results of trials with bisphosphonates and PTH -34 indicated that the antifracture efficacy of these agents is independent of prevalent rates of bone turnover. Further analysis of the pharmacodynamic responses to these treatments, reveal distinct patterns with attainment or not of steady-states that provide the basis for the design of regimens with the use of both types of therapies, in some patients at least. Such therapeutic approaches need to be explored further and their efficacy in reducing fracture risk, their safety as well as their cost-effectiveness need to be evaluated. L0B RACJONALNE PODSTAWY WYBORU LECZENIA ANABOLICZNEGO LUB ANTYRESORPCYJNEGO W OSTEOPOROZIE Papapoulos S. Department of Endocrinology & Metabolic Diseases, Leiden University Medical Center. Holandia Terapie chorób przewlek³ych powinny byæ skuteczne, wygodne w stosowaniu dla pacjenta i pozbawione dzia³añ ubocznych. W codziennej praktyce ryzyko powa nych dzia³añ niepo ¹danych i preferencje pacjenta, jak równie koszty leczenia powinny byæ brane pod uwagê. Patofizjologiczne podstawy osteoporozy dostarczaj¹ racjonalnych przes³anek dla zastosowania takich interwencji terapeutycznych, które albo zmniejszaj¹ resorpcjê koœci i obrót kostny, albo stymuluj¹ koœciotworzenie. W leczeniu osteoporozy stosowanych jest wiele leków antyresorpcyjnych, ale PTH jest obecnie jedyn¹, dostêpn¹ terapi¹ anaboliczn¹ (-34 i niedawno -84). Dowody na skutecznoœæ i bezpieczeñstwo leków antyresorpcyjnych z kontrolowanych badañ uzyskiwane s¹ do 0 lat, a dla PTH do 8 miesiêcy, chocia krótkotrw¹j¹ce badania head-to-head z zastêpczymi punktami koñcowymi tak e zosta- ³y przeprowadzone. Takie badania obrazuj¹ ró ny mechanizm dzia³ania dwóch typów interwencji leczniczej, ale nie pozwalaj¹ na adne wnioski dotycz¹ce potencjalnych ró nic w skutecznoœci przeciwz³amaniowej. Rozwa ania te znajduj¹ swoje odbicie w rekomendacjach ró nych organów decyduj¹cych. 90

5 Przypuszcza siê te czêsto, e leki antyresorpcyjne powinny byæ podawane g³ównie pacjentom z wysokim obrotem kostnym, podczas gdy leki anaboliczne powinny zostaæ zarezerwowane dla chorych z niskim obrotem kostnym. Jednak e, analizy wyników przeprowadzonych badañ z bisfosfonianami i PTH -34 wskazuj¹, e skutecznoœæ antyz³amaniowa tych substancji jest niezale na od obecnego tempa metabolizmu kostnego obrotu kostnego. Dalsza analiza farmakodynamicznej odpowiedzi na to leczenie, ujawnia ró ne modele osi¹gania lub nieosi¹gania stanu równowagi dynamicznej, co stanowi podstawê dla tworzenia trybu postêpowania z u yciem obu rodzajów terapii, przynajmniej u niektórych pacjentów. Takie podejœcie terapeutyczne powinno byæ dalej badane oraz dalej winna byæ oszacowana jego skutecznoœæ w redukcji ryzyka z³amania, jego bezpieczeñstwo jak te kosztoefektywnoœæ. L0 METABOLIZM KOSTNY W HIPEPROLAKTYNEMII RÓ NEGO POCHODZENIA Bolanowski M., Zadro na-œliwka B., Ka³u ny M., Syrycka J. Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami A. M. we Wroc³awiu S³owa kluczowe: hiperprolaktynemia, prolaktynoma, gêstoœæ mineralna koœci, markery przebudowy koœci Hiperprolaktynemia prowadzi do osteopenii i osteoporozy, mo e mieæ swoje konsekwencje w postaci zwiêkszonego ryzyka z³amania koœci. Przyczyny powy szego upatruje siê w nieprawid³owej funkcji gonad, choæ nie wyklucza siê te bezpoœredniego wp³ywu prolaktyny na zmiany gêstoœci mineralnej koœci (BMD). Celem pracy by³a ocena wp³ywu hiperprolaktynemii o ró nej etiologii na aktywnoœæ procesów przebudowy koœci i BMD w ró nych miejscach szkieletu. Podjêto siê równie okreœlenia stanu hormonalnego towarzysz¹cego hiperprolaktynemii sprzyjaj¹cego ubytkowi gêstoœci koœci i zaburzeniu przebudowy koœci. Materia³ i metody. Badaniem objêto 75 kobiet w wieku 9-49 lat (30,53±7,8), wœród których wyodrêbniono dwie grupy. Pierwsz¹ stanowi³y 3 kobiety z rozpoznanym gruczolakiem przysadki, drug¹ 43 kobiety z hiperprolaktynemi¹ czynnoœciow¹. Wœród obu grup wyodrêbniono pacjentki z hipogonadyzmem i z prawid³ow¹ funkcj¹ gonad. Grupê kontroln¹ stanowi³o 9 zdrowych kobiet w wieku 5-43 lat (33,59±4,7). Oceniano stê enia wapnia, fosforanów, frakcji kostnej fosfatazy alkalicznej (BAP), osteokalcyny (OC), C-koñcowego telopeptydu kolagenu typu I (ICTP), prolaktyny (PRL), lutropiny (LH), folitropiny (FSH), globuliny wi¹ ¹cej hormony p³ciowe (SHBG), estradiolu (E), testosteronu (T), siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEA-S), parathormonu (PTH) w surowicy. Wykonano badanie densytometryczne (odcinka krêgos³upa L-L4, nasady dalszej przedramienia, nasady bli szej koœci udowej oraz badanie ca³ego cia³a) technik¹ DXA. Wyniki. Obserwowano wiêksze stê enia PRL w grupach badanych oraz mniejsze stê enia E w porównaniu do grupy kontrolnej. Stwierdzono wy sze stê enia markerów przebudowy koœci tj. BAP, ICTP w grupach i podgrupach w stosunku do grupy kontrolnej. W grupie z gruczolakiem przysadki obserwowano obni enie BMD L-L4 w stosunku do grupy kontrolnej i grupy z hiperpolaktynemi¹ czynnoœciow¹. Widoczny by³ równie ubytek BMD ca³ego cia³a w stosunku do grupy kontrolnej. W badaniach korelacyjnych zaznaczy³ siê anaboliczny wp³yw PTH na krêgos³up lêdÿwiowy u kobiet z gruczolakiem przysadki i na ultradystaln¹ czêœæ koœci promieniowej u kobiet z hiperprolaktynemi¹ czynnoœciow¹. W analizie regresji najwiêkszy wp³yw na wartoœci bezwzglêdne BMD i wyra one przez Z-score krêgos³upa lêdÿwiowego oraz BMD ca- ³ego cia³a mia³ E, na BMD ca³ego cia³a wyra one jako Z-score najwiêkszy wp³yw mia³o SHBG. Zaznaczony by³ ponadto dodatni wp³yw SHBG na BMD krêgos³upa lêdÿwiowego, i wp³yw SHBG i DHEA-S na BMD ca³ego cia³a. Na BMD krêgos³upa lêdÿwiowego wyra on¹ przez Z-score dodatni wp³yw mia³y ponadto SHBG i T a na BMD (Z-score) ca³ego cia³a T, E i DHEA-S. U kobiet z hiperpolaktynemi¹ spowodowan¹ gruczolakiem przysadki PRL dzia³a³a negatywnie na BMD (g/cm ) /3 czêœæ koœci promieniowej i na BMD (Z-score) krêtarza wiêkszego, /3 czêœci promieniowej oraz ca³ego cia³a. Wnioski.. Hiperprolaktynemia wynikaj¹ca z obecnoœci gruczolaka przysadki u kobiet w wiêkszym stopniu wi¹ e siê z niekorzystnym wp³ywem na metabolizm kostny wyra ony aktywnoœci¹ markerów przebudowy koœci ni wartoœciami BMD. Daje to mo liwoœæ wczeœniejszej oceny zaburzeñ gospodarki kostnej jeszcze przed pojawieniem siê zmian BMD.. Hiperprolaktynemia czynnoœciowa nie stanowi takiego zagro enia dla metabolizmu kostnego jak spowodowana gruczolakiem przysadki. 3. Obni enie BMD w nastêpstwie hiperprolaktynemii wystêpuje g³ównie w zakresie koœci beleczkowej, co mo e sugerowaæ znacz¹cy wp³yw niedoboru estrogenów. 9

6 L0 BONE METABOLISM IN HYPERPROLACTINEMIA OF VARIOUS ORIGIN Bolanowski M., Zadro na-œliwka B., Ka³u ny M., Syrycka J. Dept. of Endocrinology, Diabetology and Isotope Therapy, Medical University Wroc³aw, Poland Key words: hyperprolactinemia, prolactinoma, bone mineral density, bone turnover markers Hyperprolactinemia could be one of possible causes leading to osteopenia and osteoporosis followed by increased risk of fractures. The reason of above mentioned is gonadal dysfunction, although the direct prolactin influence on bone mineral density (BMD) changes is possible, too. The aim was to assess the influence of hyperprolactinemia of various origin on the activity of bone turnover processes and BMD in different skeletal sites. Second purpose was the assessment of hyperprolactinemia-associated hormonal status which promotes bone loss and bone turnover disturbances. Material and methods. The study was carried out in 75 women aged 9-49 years (30,53±7,8), divided into two groups. Group I were 3 women with prolactinoma, group II were 43 women with functional hyperprolactinemia. Both groups were subdivided in patients with hypogonadism and normal gonadal function. The control group consisted of 9 healthy women aged 5-43 years (33,59±4,7). In all subjects serum calcium, phosphate, bone alkaline phosphatase (BAP), osteocalcin (OC), C-terminal telopeptide of type I collagen (ICTP), prolactin (PRL), luteinizing hormone (LH), follicle stimulating hormone (FSH), sex hormone binding globuline (SHBG), estradiol (E), testosterone (T), dehydroepiandrosterone sulfate (DHEA-S), parathormone (PTH) were studied. Bone densitometry (lumbar spine L-L4, distal forearm, proximal femur and total body) by DXA method was carried out. Results. In the current study the higher PRL and lower E concentrations were observed in groups studied in comparison with controls. Higher values of bone turnover markers (BAP, ICTP) in groups and subgroups were shown as compared to controls. In patients with prolactinoma lumbar spine BMD was lower than in patients with functional hyperprolactinemia and controls. Total body BMD was lower, but to lesser extent, too. Correlations revealed the anabolic influence of PTH on lumbar spine in women with prolactinoma and on ultradistal radius in functional hyperprolactinemia. In multiple regression analysis, the greatest influence on lumbar spine BMD values and Z-score and total body BMD had E. SHBG had influence on total body BMD expressed as Z-score. Positive influence of SHBG on spine BMD, and influences of SHBG and DHEA-S on total body BMD were observed. Moreover, positive influence on spine BMD (Z-score) had SHBG and T, and T, E and DHEA-S had the same on total body BMD (Z-score). In prolactinoma patients PRL acted negatively on /3 distal radius BMD values and on trochanter major, /3 distal radius and total body BMD (Z-score). Conclusions.. Hyperprolactinemia caused by prolactinoma in women influences unfavourably bone metabolism by the activity of bone turnover markers than by bone mineral density. It gives an opportunity of earlier assessment of bone metabolism disturbances before the BMD changes could be observed.. Functional hyperprolactinemia does not determine such harmful effect on bone metabolism as hyperprolactinemia due to prolactinoma does. 3. BMD loss following hyperprolactinemia occurs mainly within trabecular bone, what could suggest significant role of estrogen deficiency. L0 OSTEOPOROZA W PROGNOSTYCE NIEPE NOSPRAWNOŒCI U CHORYCH NA REUMATOIDALNE ZAPALENIE STAWÓW Rupiñski R., Zieliñska A., Lewandowski Z., Filipowicz-Sosnowska A. Klinika Reumatologii, Instytut Reumatologii im. Eleonory Reicher w Warszawie ul. Spartañska, Warszawa Zak³ad Epidemiologii, Akademia Medyczna w Warszawie S³owa kluczowe: osteoporoza, reumatoidalne zapalenie stawów, niepe³nosprawnoœæ, jakoœæ ycia, HAQ, SF-36 Wstêp. Poszukiwanie predyktorów rozwoju niepe³nosprawnoœci ma szczególne znaczenie dla poprawy jakoœci ycia chorych na reumatoidalne zapalenie stawów (rzs). Rozpoznanie wtórnej osteoporozy ze wzglêdu na jej bezpoœrednie powi¹zanie z wiekiem pacjenta, czasem trwania i aktywnoœci¹ rzs, mo e dostarczaæ dodatkowych informacji o zwiêkszonym ryzyku zagro enia chorego niepe³nosprawnoœci¹. Cel pracy. Celem pracy by³o okreœlenie znaczenia rozpoznania osteoporozy w prognostyce niepe³nosprawnoœci u chorych na rzs. 9

7 Materia³ i metody. Badan¹ grupê stanowi³o 443 chorych z rozpoznaniem rzs (ACR 987) hospitalizowanych w Klinice Reumatologii Instytutu Reumatologii im. Eleonory Reicher w Warszawie w okresie od stycznia 00 do marca 006. W ocenie niepe³nosprawnoœci oraz jakoœci ycia uwzglêdniono kwestionariusze HAQ-DI (wskaÿnik niepe³nosprawnoœci Kwestionariusza Oceny Zdrowia) i SF-36 (Kwestionariusz Oceny Jakoœci ycia SF-36). Analizê rozwoju niepe³nosprawnoœci przeprowadzono w grupach wyró nionych ze wzglêdu na czas trwania choroby (do lat wczesne rzs, od 3 do 0 lat, powy ej 0 lat) oraz poziom niepe³nosprawnoœci (niski HAQ-DI poni ej, œredni HAQ-DI od do, wysoki powy ej ). Okreœlono wp³yw rozpoznania osteoporozy na ryzyko znalezienia siê w grupie chorych ze œrednim stopniem niepe³nosprawnoœci (w porównaniu z niskimi wartoœciami HAQ-DI) oraz w grupie z wysokim poziomem niesprawnoœci (w stosunku do œrednich wartoœci HAQ-DI), stosuj¹c analizê logistycznej regresji (System SAS). Ryzyko przedstawione w postaci ilorazu szans (OR) wyra a³o si³ê zwi¹zku pomiêdzy osteoporoz¹ i zwiêkszonym ryzykiem znalezienia siê grupie pacjentów o wy szym stopniu niepe³nosprawnoœci. Wyniki. W badanej grupie 84,9% stanowi³y kobiety. Œrednie dla wieku, czasu trwania choroby, bólu (VAS), wskaÿnika niepe³nosprawnoœci (HAQ-DI) i aktywnoœci rzs (DAS8) oraz skali wydolnoœci funkcjonalnej kwestionariusza SF-36, wynosi³y odpowiednio: 57.0 lat, 0.8 roku, 56 mm,.6, 5.5 oraz 9.6. Osteoporozê rozpoznano u 7 chorych (8.7%). Osteoporoza okaza³a siê byæ istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju niepe³nosprawnoœci u chorych z wy szym stopniem niepe³nosprawnoœci oraz œrednim (OR=6.7, p<0.000) i d³ugim (OR=.9, p<0.0) czasem trwania choroby. Osteoporoza nie by³a istotnym statystycznie predyktorem niepe³nosprawnoœci u pacjentów z ni szym poziomem wydolnoœci funkcjonalnej oraz krótkim (OR=.7, p=0.39), œrednim (OR=.9, p=0.0), i d³ugim (OR=0.7, p=0.58) czasem trwania rzs a tak e u chorych z wy szym poziomem niepe³nosprawnoœci i krótkim czasem trwania choroby (OR=.5, p=0.0). Wnioski. Uzyskanie informacji dotycz¹cej wspó³istnienia osteoporozy w pewnych grupach chorych na rzs mo e byæ cennym narzêdziem prognostycznym niepe³nosprawnoœci. Wydaje siê, e diagnostyka osteoporozy w przypadku aktywnego rzs trwaj¹cego powy ej lat mo e przynieœæ dodatkowe korzyœci zwi¹zane nie tylko z ocen¹ stanu metabolicznego tkanki kostnej. Wczesna selekcja pacjentów, u których osteoporoza jako jeden z wyk³adników stale utrzymuj¹cej siê wysokiej aktywnoœci choroby prowadzi w konsekwencji do szybszego obni enia jakoœci ycia, mo e byæ istotnym czynnikiem poprawy wyników leczenia rzs. L0 OSTEOPOROSIS IN THE PREDICTION OF DISABILITY IN RHEUMATOID ARTHRITIS PATIENTS Rupiñski R., Zieliñska A., Lewandowski Z., Filipowicz-Sosnowska A. Department of Rheumatology, Prof. Eleonora Reicher Institute of Rheumatology in Warsaw Spartañska, Warsaw, Poland Department of Epidemiology, Warsaw Medical Academy Key words: osteoporosis, rheumatoid arthritis, disability, quality of life, HAQ, SF-36 Background. Seeking the predictors of disability in rheumatoid arthritis (RA) play a crucial role in the improvement of the patients' quality of life. Diagnosis of the secondary osteoporosis, because of its connection with age, disease duration and activity, could bring some additional information about the increased risk of the disability. Objective. The aim of the study was to assess the value of osteoporosis for the prediction of disability in RA patients. Methods. 443 patients hospitalized in the Department of Rheumatology of the Prof. Eleonora Reicher Institute of Rheumatology in Warsaw between January 00 and March 006 with the diagnosis of RA based on ACR 987 criteria were included in a cross-sectional, observational study. HAQ-DI (Health Assessment Questionnaire Disability Index) and SF-36 (Medical Outcome Study Short Form 36) questionnaires were the main diagnostic tools of the disability and quality of life. Separate multivariate logistic regression analyses (SAS-System) were conducted to assess osteoporosis as the risk factor of the disability progression in the groups of patients divided according to disease duration (less or equal than years early RA, between 3 and 0 years, more then 0 years) and the level of disability (lower HAQ-DI less than, medium, high HAQ-DI more than ). Odds ratio (OR) was the measure of the relationship between osteoporosis and the risk of the higher disability level. Results. The analysis comprised 443 patients (84.9% women, mean age 57 years, disease duration 0.8 years, VAS for pain 56 mm, HAQ-DI.6, DAS8 5.5 and Physical Functioning scale of the SF ). Osteoporosis was diagnosed in 7 patients (8.7%). Osteoporosis turned out to be statistically significant risk factor of the disability development in RA patients with higher disability level and medium (OR=6.7, p<0.000) or long (OR=.9, p<0.0) duration of the disease. In four other groups lower baseline disability level with short (OR=.7, p=0.39), medium (OR=.9, p=0.0) and long disease duration and higher disability level (OR=.5, p=0.0) with short disease duration, no similar relationships were observed. Conclusions. Diagnosis of the osteoporosis in some RA patients could play important role in the prediction of disability development. It is of special importance to pay attention to patients with active disease of more than years in which the osteoporosis could be the prediction factor of the decreasing quality of life. The aim of such selection is to improve the disease outcome in RA. 93

8 L03 DEPRESJA JAKO PROBLEM PACJENTÓW CIERPI CYCH NA OSTEOPOROZÊ Chrzan B. R. Przychodnia Specjalistyczno-Rehabilitacyjna PULSANTIS we Wroc³awiu S³owa kluczowe: depresja, osteoporoza Osteoporoza stanowi powa ny problem medyczny, ekonomiczny, spo³eczny i psychologiczny. Najwiêkszymi problemami osteoporozy s¹ z³amania. Prowadz¹ one do inwalidztwa oraz wywo³uj¹ depresjê. W roku 990 stwierdzono na œwiecie z³amañ bli szego koñca koœci udowej, a wed³ug prognoz w roku 050 bêdzie ich Iloœæ chorych na depresjê towarzysz¹c¹ chorobom somatycznym w ci¹gu ostatnich kilku lat wzros³a kilkukrotnie. Celem pracy jest ocena czêstoœci wystêpowania zaburzeñ depresyjnych oraz okreœlenie stopnia depresji u pacjentów leczonych z powodu osteoporozy. Materia³ i metoda. badaniem objêto 00 chorych z rozpoznaniem osteoporozy leczonych w tutejszej placówce w latach Pacjenci wype³niali anonimowo ankietê Beck Depression Inventory. Udzia³ w badaniu by³ dobrowolny. Wyniki. spoœród 00 chorych badanych z pomoc¹ BDI 8% prezentowa³o zaburzenia depresyjne, 90% nie by³o œwiadomych obecnoœci u siebie dodatkowego schorzenia, 8% leczy³o siê z powodu depresji. Depresja o ³agodnym nasileniu wystêpowa³a u 5% pacjentów, o œrednim nasileniu u 48%. Osoby powy ej 65 roku ycia prezentowa³y zaburzenia depresyjne razy czêœciej ni w pozosta³ych grupach wiekowych. Nie zaobserwowano zwi¹zku pomiêdzy p³ci¹, a depresj¹. Wnioski. obecnoœæ osteoporozy przyczynia siê do wyst¹pienia depresji o ró nym nasileniu. Wiadomoœci uzyskane z ankiety przyczyni¹ siê w sposób istotny do rozumienia problemów trapi¹cych chorych i wypracowania kompleksowego modelu postêpowania obejmuj¹cego dodatkowo leczenie przeciwdepresyjne. L03 DEPRESSION AS A PROBLEM OF PATIENTS SUFFERING FROM OSTEOPOROSIS Chrzan B. R. Medical Centre Pulsantis in Wroclaw, Poland Key words: depression, osteoporosis Osteoporosis is a serious medical, economic, social and psychological problem. The most acute problems of osteoporosis are fractures. They lead to disability and evoke depression. In 990,600,000 fractures of the femoral bones were diagnosed all over the world and, according to the forecasts, there will be 6,50,000 cases in 050. The number of patients suffering from depression associated with somatic diseases increased by several times in recent years. The purpose of the present work is evaluation of the frequency of depression disorders and determining the degree of depression in patients treated for osteoporosis. Materials and methods. 00 patients diagnosed with osteoporosis were examined. The patients were treated in this hospital in the period from 006 to 007 and filled anonymously the Beck Depression Inventory questionnaire. Participation in the survey was voluntary. Results. from among 00 patients examined by BDI 8% showed depression disorders, 90% were not aware of their additional ailment, 8% were treated for depression. Weak symptoms of depression were found in 5% patients, medium symptoms in 48%. Persons aged over 65 years showed depression disorders twice as frequently as other age groups. No relation between the patients' gender and depression was found. Conclusions. osteoporosis contributes to depressions of various intensities. Information obtained from the survey would significantly contribute to understanding the problems tormenting the patients and to work out a complex model of treatment covering the antidepression therapy. 94

9 L04 WP YW ALENDRONIANU I RALOKSYFENU NA W ASNOŒCI MECHANICZNE KOŒCI UDOWEJ U OWARIEKTOMIZOWANYCH SZCZURÓW Pytlik M., Krajewska K., Œliwiñski L., Nowiñska B., Folwarczna J., Cegie³a U., Kaczmarczyk-Sedlak I., Janiec W., Trzeciak H. I. Katedra i Zak³ad Farmakologii, Œl¹ska Akademia Medyczna, Jagielloñska 4, 4-00 Sosnowiec S³owa kluczowe: alendronian, raloksifen, osteopenia, owariektomia, szczur Alendronian, aminobisfosfonian o silnym dzia³aniu antyresorpcyjnym, jest szeroko stosowany w leczeniu osteoporozy pomenopauzalnej. Raloksyfen, selektywny modulator receptorów estrogenowych, redukuje utratê koœci i zapobiega z³amaniom u kobiet po menopauzie. Dotychczas nie zosta³y poznane skutki jednoczesnego podawania alendronianu i raloksyfenu na uk³ad kostny w warunkach niedoboru estrogenów. Celem pracy by³o zbadanie wp³ywu alendronianu i raloksyfenu stosowanych jednoczeœnie na w³asnoœci mechaniczne koœci udowej u obustronnie owariektomizowanych szczurów. Badania przeprowadzono na 3 miesiêcznych samicach szczurów szczepu Wistar, które podzielono na 5 grup: I kontrolna pozornie operowana, II kontrolna owariektomizowana, III owariektomizowana, której podawano alendronian (3mg/kg p. o.), IV owariektomizowana, której podawano raloksyfen (5 mg /kg p. o.) V owariektomizowana, której podawano alendronian (3mg/kg p. o.) i raloksyfen (5 mg /kg p. o.). Obustronna owariektomia by³a wykonana 4 dni przed stosowaniem leków. Leki podawano raz dziennie sond¹ do o³¹dkowo (alendronian w godzinach rannych natomiast raloksifen w godzinach popo³udniowych) przez 8 dni. Badania w³asnoœci mechanicznych koœci udowej obejmowa³y oznaczenia: w trzonie (maksymalnej si³y wytrzymywanej przez trzon, si³y ³ami¹cej trzon, odkszta³cenia trzonu przy maksymalnej sile, sztywnoœci strukturalnej trzonu) natomiast w szyjce koœci udowej (si³ê powoduj¹c¹ jej z³amanie). Badano tak e masê koœci, zawartoœæ substancji mineralnych i wapnia w koœciach piszczelowej, udowej. Uzyskane wyniki wykaza³y, e niedobór estrogenów powoduje rozwój osteopenii z pogorszeniem w³asnoœci mechanicznych trzonu i szyjki koœci udowej. Alendronian lub raloksyfen stosowane oddzielnie hamuj¹ rozwój osteopenii w uk³adzie kostnym u owariektomizowanych szczurów i w niewielkim stopniu poprawiaj¹ parametry wytrzyma³oœciowe trzonu i szyjki koœci udowej. Alendronian stosowany jednoczeœnie z raloksyfenem u owariektomizowanych szczurów powoduje statystycznie istotn¹ poprawê w³asnoœci mechanicznych szyjki i trzonu koœci udowej w porównaniu z grup¹ kontroln¹ owariektomizowan¹. Ponadto si³a ³ami¹ca szyjkê koœci udowej by³a statystycznie znacz¹co wiêksza w odniesieniu do wyników grupy otrzymuj¹cej alendronian oddzielnie, natomiast maksymalna si³a wytrzymywana przez trzon by³a statystycznie istotnie wiêksza w porównaniu do wyników grupy otrzymuj¹cej tylko raloksyfen. Jednoczesne stosowanie alendronianu i raloksifeneu u owariektomizowanych szczurów wykazuje silniejsze dzia³anie prewencyjne na rozwój osteopenii ni podawanie ka dego tych leków osobno. L04 EFFECT OF CONCURRENT ADMINISTRATION OF ALENDRONATE AND RALOXIFENE ON THE MECHANICAL PROPERTIES OF THE FEMUR IN OVARIECTOMIZED RATS Pytlik M., Krajewska K., Œliwiñski L., Nowiñska B., Folwarczna J., Cegie³a U., Kaczmarczyk-Sedlak I., Janiec W., Trzeciak H. I. Department of Pharmacology, Medical University of Silesia, Jagielloñska, 4-00 Sosnowiec, Poland Key words: alendronate, raloksifen, osteopenia, ovariectomy, rat Alendronate, an aminobisphosphonate with potent antiresorptive activity, is used in the treatment of postmenopausal osteoporosis. Raloxifene is a selective estrogen receptor modulator. It reduces bone loss and prevents fractures in postmenopausal women. The effect of concurrent administration of alendronate and raloxifene on the osseous system in estrogen deficiency has not been exhaustively studied. The aim of the present study was to investigate the effect of concurrent administration of alendronate and raloxifene on mechanical properties of the femoral bone in bilaterally ovariectomized rats. The experiments were carried out on 3-month-old Wistar rats, divided into 5 groups: I sham operated control rats, II ovariectomized control rats, III ovariectomized rats, which were administered alendronate (3 mg/kg p. o.), IV ovariectomized rats, which were administered raloxifene (5 mg/kg p. o.), V ovariectomized rats, which were administered alendronate (3 mg/kg p. o.) and raloxifene (5 mg/kg p. o.). The bilateral ovariectomy was conducted 4 days before the start of drug administration. The drugs were administered to the rats by daily oral gavage (alendronate in the morning, raloxifene in the afternoon) for 8 days. 95

10 The mechanical properties of the whole femur (the ultimate load, the breaking load, the deformation at ultimate load, the extrinsic stiffnes) and the femoral neck (the load causing the fracture) were studied. Bone mass, bone mineral and calcium content were examined in tibia, femur and L-4 vertebra. Estrogen deficiency resulted in the development of osteopenia with worsening of the mechanical properties. Alendronate or raloxifene, administered separately, inhibited the development of osteopenia and slightly improved the investigated mechanical parameters. Concurrent administration of alendronate and raloxifene caused statistically significant improvement of the mechanical properties of the femoral neck and of the whole femur in comparison with the ovareictomized control rats. Moreover, the load at fracture of the femoral neck was significantly greater than in rats receiving alendronate alone and the ultimate load was significantly greater than in rats receiving raloxifene alone. Concurrent administration of alendronate and raloxifene had stronger antiosteopenic effect than each of drugs alone. L05 CZÊSTOŒÆ Z AMAÑ A POLIMORFIZM GENU KOLAGENU TYPU I (COLIA) U DZIECI LECZONYCH Z POWODU CHORÓB NOWOTWOROWYCH Muszyñska-Ros³an K., Sawicka- ukowska M., Panasiuk A., Krawczuk-Rybak M. Klinika Onkologii dzieciêcej Akademii Medycznej w Bia³ymstoku S³owa kluczowe: z³amania, polimorfizm kolagenu typu I, choroba nowotworowa u dzieci Polimorfizm pojedynczego nukleotydu G na T w pierwszym intronie genu kolagenu typu I alfa (COLIA) od czasu odkrycia przez Granta i wsp., czyli od po³owy lat 90-tych, wielokrotnie ³¹czony by³ z czêstszym wystêpowaniem z³amañ. Wiêkszoœæ prac dotyczy³a populacji kobiet w wieku oko³omenopauzalnym, nieliczne dzieci, zaœ sporadycznie opisywano populacje dzieci leczonych z powodu chorób przewlek³ych, u których ocena wp³ywu pojedynczego czynnika genetycznego na w³aœciwoœci mechaniczne tkanki kostnej jest utrudniona ze wzglêdu na skomplikowane leczenie, jak równie niekorzystne czynniki œrodowiskowe mu towarzysz¹ce. Celem pracy by³a ocena czêstoœci wystêpowania z³amañ oraz próba oceny wp³ywu genotypu COLIA na ich czêstotliwoœæ w populacji dzieci leczonych z powodu chorób nowotworowych. Pacjenci. Badaniem objêto 7 dzieci, podopiecznych Kliniki Onkologii Dzieciêcej w Bia³ymstoku, leczonych z powodu ostrych bia³aczek (n=75, œredni wiek w momencie rozpoznania 9,84 ±4,4 lat), ch³oniaków ziarniczych i nieziarniczych (n=48, 3,33 ±3,9 lat) oraz guzów litych (n=47,,73 ±4,54). Grupê kontroln¹ utworzono z 5 zdrowych dzieci (œredni wiek,8 ±4,46 lat) z regionu pó³nocno-wschodniej Polski. Metody. Polimorfizm genu COLIA oznaczano za pomoc¹ metody fragmentów restrykcyjnych. Dane dotycz¹ce z³amañ uzyskiwano z wywiadu oraz dokumentacji medycznej. Wszystkie z³amania by³y udokumentowane radiologicznie. Wyniki. W grupie badanej wystêpowanie z³amañ wykazano u 58 dzieci, co stanowi³o 33,9% ca³ej grupy, w porównaniu do 7,5% w grupie kontrolnej. W podgrupach w zale noœci od diagnozy z³amania wystepowa³y u 8 pacjentów z rozpoznaniem ostrych bia³aczek (37,3% dzieci leczonych z powodu bia³aczek), u z ch³oniakami z³oœliwymi (,9%) i u 8 (38,%) z guzami litymi. U 6 dzieci z³amanie pojedynczej koœci wykazano w wywiadzie na d³ugo przed rozpoczêciem leczenia. W 6 przypadkach dzieci z ostr¹ bia³aczk¹ stwierdzono w momencie diagnozy kompresyjne z³amania krêgów. W grupie badanej nie stwierdzono zale noœci pomiêdzy obecnoœci¹ okreœlonego genotypu COLIA a wystêpowaniem z³amañ. W grupie kontrolnej stwierdzono natomiast istotnie czêstsze wystêpowanie niekorzystnego genotypu Ss w grupie dzieci z przebytymi z³amaniami ni w grupie bez z³amañ (p=0,0038), czego nie obserwowano u dzieci chorych. Wnioski. Liczba z³amañ by³a wy sza w grupie badanej ni w grupie kontrolnej. Na czêstoœæ wystêpowania z³amañ u dzieci leczonych z powodu choroby nowotworowej wp³ywa przede wszystkim proces zasadniczy i obci¹ aj¹ce leczenie. Ocena wp³ywu pojedynczych czynników genetycznych na czêstoœæ wystêpowania z³amañ u tych pacjentów jest bardzo utrudniona ze wzglêdu na sumuj¹ce siê niekorzystne dzia³anie czynników œrodowiskowych. L05 FRACTURES RATE AND COLLAGEN TYPE I (COLIA) GENE POLYMORPHISM IN CHILDREN WITH CANCER Muszynska-Roslan K., Sawicka-Zukowska M., Panasiuk A., Krawczuk-Rybak M. Department of Pediatric Oncology Medical University of Bialystok, Poland Key words: bone mineral density, collagen type I, childhood acute lymphoblastic leukemia Single nucleotide polymorphism (G for T) in the first intron of type I collagen gene, since study of Grant et al, has been associated with higher fracture rate. Most of the studies were conducted on population of menopausal women. Rarely 96

11 data was based on children, and only few on children with chronic diseases, where treatment and its complication (adverse effects), as well as other environmental factors, affect analysis of a single genetic factor on bone properties. The aim of the study was to assess fractures rate and its relation to COLIA gene polymorphism in children with (different types of) cancer. Patients. The study group consisted of 7 children treated at Department of Paediatric Oncology in Bialystok. 75 subject were diagnosed with acute lymphoblastic lekaemia (ALL, mean of age at diagnosis 9,84±4,4 years), 48 with lymphomas (NHL and LGR, mean age 3,33±3,9) and 47 had solid tumors (ST, mean of age,73±4,54). The control group consisted of 5 healthy children (mean of age,8±4,46 years) form the north- eastern region of Poland. Methods. COLIA gene polymorphism was examined with restriction fragment length polymorphism (RFLP) method. Information on age at the time of fracture, trauma severity and anatomical location was obtained from a detailed questionnaire and medical records. All fracture events were documented by X-ray examination. Results. There was 58 fractures (33.9%) in the study group, in comparison to 7.5% in control group. After dividing it according to diagnosis, there were 8 (37.3%) in patients treated for ALL, (.9%) for lymphomas and 8 (38.%) for solid tumors. In 6 cases single fractures occurred long time before the disease and its treatment. 6 subjects had vertebral compression fractures at the time of diagnosis. We did not find any correlation between COLIA gene polymorphism and rate of fractures in examined group. In control group fractures occurred more often in subjects with Ss genotype (p=0.0038). Conclusions. The number of fractures was higher in patients treated for cancer than in healthy peers. Fracture rate in studied population of children seems to be related mainly with neoplastic process itself and its treatment. Analysis of single genetical factor and its influence on occurrence of fractures is difficult in patients with various number of potential negative factors affecting acquisition of bone mineral density. L06 NIEDOBÓR ESTROGENÓW W OKRESIE DOJRZEWANIA A UK AD KOSTNY Mêczekalski B. Katedra i Klinika Endokrynologii Ginekologicznej, Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, ul. Polna 33, Poznañ Do czynników odpowiedzialnych za wystêpowanie osteoporozy u m³odych kobiet nale ¹ czynniki genetyczne, dietetyczne i hormonalne. Rola czynników hormonalnych jest szczególna. Odnosi siê ona przede wszystkim do g³êbokiego hipoestrogenizmu zarówno pierwotnego jak i wtórnego. Prawid³owy przebieg procesu dojrzewania ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia prawid³owej gêstoœci tkanki kostnej. Uzyskanie optymalnej szczytowej tkanki kostnej ma zasadnicze znaczenie w aspekcie niskiego ryzyka wystêpowania osteoporozy. Wystêpuje znacz¹ca ró nica pomiêdzy szczytow¹ mas¹ kostn¹ osi¹gan¹ przez m³ode kobiety i m³odych mê czyzn. Jest ona osi¹gana oko³o 5-30 roku ycia. Szczytowa masa kostna kobiet jest oko³o 30-35% ni sza ni u mê czyzn. Na szczególne podkreœlenie zas³uguje fakt, e oko³o 45-50% szczytowej masy kostnej kszta³tuje siê w okresie dojrzewania. Stany kliniczne zwi¹zane z niedoborem estrogenów to przede wszystkim niewydolnoœæ podwzgórzowo-przysadkowa oraz pierwotna niewydolnoœæ jajników pod postaci¹ dysgenezji gonad lub hipoplazji jajników oraz hiperprolaktynemia. Wyselekcjonowanie pacjentek z tymi zaburzeniami ma istotne znaczenie w aspekcie profilaktyki i leczenia osteopenii i osteoporozy. Leczenie obejmuje nie tylko stosowanie terapii hormonalnej, ale równie zalecenia dietetyczne i odpowiednio dozowany wysi³ek fizyczny. L06 HYPOESTROGENISM DURING PUBERTY AND SKELETAL SYSTEM Mêczekalski B. Department of Gynecological Endocrinology, Poznan University of Medical Sciences in Poznan ul. Polna 33, Poznan, Poland Genetic, dietetic and hormonal factors are main factors responsible for osteoporosis in young women. The role of hormonal factors is very particular. Proper peak bone mass density has very important influence on the low osteoporosis risk. Peak bone mass density in women is approximately 30-35% lower than in men. Additionally 45-50% of peak bone mass is formed during puberty. It is mainly related to primary and secondary hypoestrogenism. Hypothalamic-pituitary insufficiency and ovarian insufficiency are the main such disorders. The selection of patients from these groups has very important significance in the aspect of osteoporosis prophylaxis and treatment. Osteoporosis treatment includes not only hormonal therapy, but also dietetic management. 97

12 L07 WYSTÊPOWANIE Z AMAÑ KOŒCI U DZIECI I M ODZIE Y LECZONYCH ELIMINACYJN DIET BEZMLECZN Konstantynowicz J.,5, Nguyen T. V. 4, Kaczmarski M., Jamio³kowski J. 3, Piotrowska-Jastrzêbska J., Seeman E. 5 Klinika Pediatrii i Zaburzeñ Rozwoju Dzieci i M³odzie y Akademii Medycznej w Bia³ymstoku, Dzieciêcy Szpital Kliniczny, ul. Waszyngtona 7, 5-74 Bia³ystok III Klinika Chorób Dzieci AM 3 Zak³ad Zdrowia Publicznego AM w Bia³ymstoku 4 Bone and Mineral Research Program, Garvan Institute, Darlinghurst, New South Wales, Australia 5 Department of Endocrinology, Austin Health, University of Melbourne, Victoria, Australia S³owa kluczowe: alergia na mleko krowie, dieta bezmleczna, dzieci, gêstoœæ mineralna koœci (BMD), m³odzie, z³amania Wstêp. Niskie spo ycie mleka i produktów mlecznych jest postrzegane jako czynnik ryzyka niskiej gêstoœci mineralnej koœci (BMD), osteoporozy i z³amañ u osób doros³ych i w okresie wzrastania. Zbadano zwi¹zek miêdzy spo yciem wapnia poni ej zalecanych norm, wystêpowaniem z³amañ i BMD u dzieci i m³odzie y leczonych diet¹ bezmleczn¹ z powodu alergii na mleko krowie stanowi¹cej potencjalny model biologiczny niskiej poda y wapnia w diecie. Materia³ i metody. W przekrojowym badaniu oceniono wystêpowanie z³amañ koœci, cechy antropometryczne, sk³adowe cia³a i BMD z u yciem densytometrii (DXA) w zakresie ca³ego cia³a i krêgów L-L4 u 30 osób (44 ch³opców, 86 dziewcz¹t) w wieku,5 0 lat z udokumentowan¹ klinicznie i laboratoryjnie nadwra liwoœci¹ na bia³ka mleka krowiego, alergi¹ pokarmow¹ lub nietolerancj¹ laktozy. Leczenie diet¹ bezmleczn¹ trwa³o,5 4 (mediana 3,6 lat). Wyniki porównano z grup¹ kontroln¹ 745 dzieci i m³odzie y bez alergii pokarmowej (4 ch³opców, 33 dziewczêta) spo ywaj¹cych > dania mleczne dziennie. Wszystkie osoby otrzymywa³y minimum 400 j. witaminy D w pierwszym roku ycia jako obowi¹zuj¹c¹ formê profilaktyki krzywicy. Kwestionariusz ywieniowy zastosowano do oceny dziennego spo ycia wapnia w podgrupie dzieci z alergi¹ na mleko. Wyniki. Dzienne spo ycie wapnia u osób na diecie bezmlecznej wynosi³o 388 ± 8 mg ( mg). Udokumentowane radiologicznie z³amania stwierdzono u 3 z 30 dzieci z alergi¹ na mleko krowie (0%) i 68 z 745 dzieci zdrowych (9,%). Lokalizacja z³amañ obejmowa³a: nadgarstek, przedramiê, podudzie, koœæ ramienn¹, ³okieæ, obojczyk i trzon k. udowej. Wiêkszy odsetek dziewcz¹t leczonych diet¹ eliminacyjn¹ (.6%) ni ywionych normalnie (7,4%) mia³ z³amania [Odds Ratio: 3.0, 95% przedzia³ ufnoœci (CI):,4 7,95; p = 0,03], jednak, na podstawie analizy wieloczynnikowej, dieta bezmleczna wyjaœnia³a tylko poni ej % ró nicy w wystêpowaniu z³amañ. Wœród ch³opców nie stwierdzono wiêkszej iloœci z³amañ u leczonych diet¹ bezmleczn¹ (9%) w porównaniu z grup¹ kontroln¹ (0,4%). Mimo niewielkich ró nic w parametrach antropometrycznych oraz sk³adowych cia³a, nie stwierdzono istotnych ró nic BMD miêdzy dzieæmi z alergi¹ leczonymi diet¹ bezmleczn¹ i ywionymi normalnie. Wnioski. Alergia na mleko krowie w okresie rozwoju nie ma zwi¹zku z deficytem masy kostnej. Niskie spo ycie mleka i produktów mlecznych (w konsekwencji ni sza poda wapnia) wi¹ e siê ze zwiêkszonym ryzykiem z³amañ u dziewcz¹t w pierwszych dwóch dekadach ycia. Mo e to wynikaæ zarówno z niedoborów wapnia w diecie, jak i deficytów innych sk³adników pokarmowych zawartych w mleku. Jednak e niskie spo ycie mleka jest w niewielkim stopniu odpowiedzialne za obci¹ enie z³amaniami w populacji okresu rozwojowego. L07 A MILK-FREE DIET IS NOT ASSOCIATED WITH THE HIGH PREVALENCE OF FRACTURES IN CHILDHOOD Konstantynowicz J.,5, Nguyen T. V. 4, Kaczmarski M., Jamiolkowski J. 3, Piotrowska-Jastrzebska J., Seeman E. 5 Department of Pediatrics and Auxology Third Department of Pediatrics AM 3 Department of Public Health and Biostatistics, Medical University of Bialystok, Waszyngtona 7, 574 Bialystok, Poland 4 Bone and Mineral Research Program, Garvan Institute, Darlinghurst, NSW, Australia 5 Department of Endocrinology, Austin Health, University of Melbourne, Australia Key words: adolescents, bone mineral density, calcium intake, children, cow's milk, allergy, fractures, milk-free diet Background. A low calcium intake and low milk consumption during growth are regarded as risk factors for low bone mineral density (BMD) and are thought to increase bone fragility during growth and in adulthood. However, published data are inconsistent. We examined the association between intakes of calcium below the reference dietary intakes (RDI), fractures and BMD in children and adolescents treated with milk-free diet due to cow's milk allergy (CMA) as a model of calcium 'deficiency'. 98

13 Methods. In this cross-sectional study, fracture prevalence, anthropometry weight, height, BMI), body composition and bone mineral density (total and spine BMD), measured using dual energy x-ray absorptiometry (DXA), were studied in 30 Caucasian subjects (44 boys and 86 girls) aged 0 yr with CMA. The diagnosis of CMA was based on symptoms and laboratory results including skin prick tests and double-blind placebo-controlled food challenge. Mean duration of a milk- -free diet was: 3.6 years; range.5 4 yr). Their results were compared to 745 controls (4 boys, 33 girls) consuming a customary milk intake (more than servings a day). Multiple and logistic regression analyses were used to assess trait associations. Results. The estimated daily calcium intake in subjects on milk-free diet was 388 ± 8 mg (mean ± SD; range: mg; over 95% of these subjects had an intake below 500 mg daily) and was below Polish RDI. Fractures documented by X-ray examination occurred in 3 of 30 subjects with CMA (0%) and 68 of 745 controls (9.%) (NS). The fracture sites included wrist, forearm, tibia, humerus, fibula, ankle, clavicle and femoral shaft. In the females, a greater proportion of subjects with milk-free diet (.6%) than controls (7.4%) had fractures [Odds Ratio: 3.0, 95% confidence intervals (CI): ; p = 0.03] but the milk free diet accounted for less than % of difference in fracture prevalence. In males, fractures were no more common in children with CMA (9%) than controls (0.4%). BMD was not reduced in subjects given a milk-free diet compared to those with normal consumption of milk and dairy products. Conclusion. Cow's milk allergy during growth is not associated with deficits in bone mass. Fractures in childhood and adolescence are common. A low milk intake, and by inference, a calcium intake under the RDI, contributes to increased fracture risk, at least in girls. Whether this is resulted of the illness, low calcium intake or a deficit in other milk nutrients, is not clear. However, little of the population burden of fractures in childhood and adolescence seems attributable to a low milk intake. L08 METABOLIZM TKANKI KOSTNEJ U DZIECI CHORYCH NA M ODZIEÑCZE IDIOPATYCZNE ZAPALENIE STAWÓW Górska A., Konstantynowicz J., elazowska-rutkowska B. 3, Urban M. 4, Bartnicka M., Wysocka J., Marcinowicz L., Kaczmarski M. 5 Zak³ad Medycyny Rodzinnej i Pielêgniarstwa Œrodowiskowego AM Bia³ystok Klinika Pediatrii i Zaburzeñ Rozwoju Dzieci i M³odzie y AM Bia³ystok 3 Zak³ad Laboratoryjnej Pediatrycznej Diagnostyki SPDSK AM Bia³ystok 4 II Klinika Chorób Dzieci AM Bia³ystok 5 III Klinika Chorób Dzieci AM Bia³ystok S³owa kluczowe: markery obrotu kostnego, gêstoœæ mineralna koœci, m³odzieñcze idiopatyczne zapalenie stawów. Wp³yw aktywnoœci procesu zapalnego, podawania systemowego glikokortykoidów mineralizacjê koœæca zosta³ dobrze udokumentowany u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów. Natomiast istniej¹ nieliczne doniesienia oceniaj¹ce zarówno masê mineraln¹ koœci jak te jej metabolizm w przebiegu m³odzieñczego idiopatycznego zapalenia stawów (MIZS). Wg danych z piœmiennictwa charakter przemian kostnych nasilenie resorpcji lub koœciotworzenia dobrze odzwierciedlaj¹ biochemiczne markery obrotu kostnego. Cel pracy. Ocena stê enia wybranych markerów koœciotworzenia i resorbcji w surowicy krwi u dzieci chorych na MIZS z prawid³ow¹ i nisk¹ mas¹ kostn¹. Materia³ i metody. Badaniami objêto 65 dzieci z MIZS, rozpoznanym zgodnie z kryteriami EULAR z 00r. (9 dziewcz¹t i 36 ch³opców). Œredni wiek dzieci chorych wynosi³.3 lat ±3.9. U wszystkich badanych wykonano pomiar densytometryczny metod¹ absorbcjometrii promieniowania X o podwójnej energii (DEXA), oceniaj¹c gêstoœæ mineraln¹ szkieletu (Total BMD) i krêgów L-L4 (Spine BMD) oraz jako wskaÿnik Z-score. W surowicy krwi u pacjentów oznaczono: stê enie osteokalcyny (BGP -Bone GLA Protein), C-koñcowego telopeptydu ³añcucha alfa-kolagenu typu I (CTX) w systemie Elecsys 00 (N-MID Osteocalcin, Beta-CrossLaps ), oraz aktywnoœæ ca³kowit¹ fosfatazy zasadowej. Grupê kontroln¹ stanowi³o 3 dzieci zdrowych, œredni wiek wynosi³ 3.9 lat ±.7. Wyniki. Obni on¹ masê kostn¹ wyra on¹ wskaÿnikiem Z-score poni ej -,0 stwierdzono u 4.6% chorych dzieci. Obserwowano istotnie ujemn¹ korelacjê pomiêdzy wartoœci¹ wskaÿnika Z-score a czasem trwania choroby (p<0.05). W grupie dzieci chorych w porównaniu z grup¹ kontroln¹ wykazano istotnie wy sze stê enie zarówno osteocalcyny (p<0.00), jak i CTX (p<0.005), które wynosi³y odpowiednio: 0.44ng/ml ±54.5 i 63.9 ng/ml ±39.4; ug/dl i ±0.45. Aktywnoœæ fosfatazy zasadowej ujemnie korelowa³a z Total BMD (p<0.007), zaœ dodatnio ze stê eniem osteocalcyny (p<0.05). Nie stwierdzono istotnych korelacji pomiêdzy wystêpowaniem niskiej masy mineralnej koœci a stê eniem osteokalcyny i CTX. Wnioski. W grupie dzieci z MIZS u ponad po³owy stwierdzano nasilony metabolizm kostny, przejawiaj¹cy siê istotnie podwy szonymi markerami obrotu kostnego. Nie wykazano natomiast istotnej korelacji pomiêdzy nasileniem przemian kostnych a nisk¹ mineraln¹ mas¹ kostn¹. 99