2 (CZERWIEC) 2015 Gdyby utrzymać dzisiejszą relację emerytur do płac, w przyszłości każdy pracujący musiałby płacić do ZUS ponad dwa i pół razy więcej

Transkrypt

1 2 (CZERWIEC) 2015 Gdyby utrzymać dzisiejszą relację emerytur do płac, w przyszłości każdy pracujący musiałby płacić do ZUS ponad dwa i pół razy więcej

2 SPIS TREŚCI

3 4 5 Szanowni Czytelnicy, łatwo przychodzi używanie określenia WOD WYDAWCY Oddajemy do Państwa rąk nowy numer biuletynu IGTE. Możecie w nim przeczytać wywiad z minister Izabelą Leszczyną o relacjach pomiędzy finansami państwa, gospodarką i emeryturami, poznać spojrzenie związkowców na system emerytalny zaprezentowane przez Henryka Nakoniecznego, członka Komisji Krajowej NZSS Solidarność, skonfrontować popularne twierdzenia nt. OFE z argumentami Maciej Bitnera z Warszawskiego Instytutu Studiów Ekonomicznych, przyjrzeć się szczegółom oceny polskiego systemu emerytalnego dokonanej przez Melbourne Mercer Global Pension Index dzięki tekstowi Grzegorza Chłopka, prezesa zarządu ING PTE SA oraz zrozumieć program głównych partii politycznych w zakresie systemu emerytalnego, dzięki godne świadczenie, o tyle trudniej jest wyliczyć im ich łączną sumę, nie wspominając już o wskazaniu źródła jej pozyskania to akurat zadanie z logiki, ale dziedzina z matematyką pokrewna. Pomijając rozliczne wątki i niuanse, na nasze świadczenia emerytalne musimy zarobić sami. Pomimo naszych narodowych kompetencji nie zrobi tego za nas ani FIFA, ani Niemcy. Czy wobec tego uda się nam przeprowadzić osadzony w realiach ekonomicznych i społecznych proces wypracowujący najlepsze z możliwych rozwiązanie nie wiem. Mam taką nadzieję. Ze swojej strony, w ramach naszych możliwości, do merytorycznej dyskusji zapraszamy wszystkich zorganizowanych podmiotowo interesariuszy. Udaje nam się rozmawiać, myślę też, że coraz lepiej się Istnieją głosy odrębne, wskazujące na konsumpcję, jako wystarczający stymulant wzrostu gospodarczego polskiej gospodarki materiałowi niezależnej dziennikarki rozumiemy. Na koniec pragnę nadmienić, że Aleksandry Fandrejewskiej. Kontynuując publiczną dyskusje w ostatnim czasie, rozwijając nasze Za nami intensywny i ciekawy czas o kapitałowym filarze emerytalnym, zaangażowanie społeczne, wsparliśmy kampanii prezydenckiej. Wyniki wybor- bierzemy aktywny udział w zbliżającym dwie ciekawe inicjatywy; program edu- cze wskazują, że w najbliższym czasie się Europejskim Kongresie Finansowym. kacyjny dotyczący oszczędzania reali- czekają nas zmiany, które przemodelują Jesteśmy partnerem i współorganizato- zowany w Zespole Szkół w Nozdrzcu na szeroko pojęty system legislacyjny. Prze- rem debaty okrągłego stołu z tematem Podkarpaciu oraz konkursu na najlepszą modelowania wymaga również system Długoterminowe oszczędności czy pracę doktorską, magisterską, licencjacką emerytalny. W zasadzie wszyscy jego wzrost konsumpcji na czym oprzeć i podyplomową z dziedziny ubezpieczeń interesariusze mają odmienny pogląd rozwój gospodarczy?. Pomimo zgod- gospodarczych i społecznych organizo- na jego funkcję i finalny kształt. To ności większości ekspertów co do wagi wany przez Rzecznika Ubezpieczonych niewątpliwie negatyw. Pozytywem jest budowania długoterminowych oszczęd- i Gazetę Ubezpieczeniową. jednak dość powszechna świadomość, ności istnieją głosy odrębne, wskazujące iż jego obecna forma dalece odbiega od na konsumpcję, jako wystarczający sty- Zapraszam do lektury, rozwiązania równoważącego problemy mulant wzrostu gospodarczego polskiej Małgorzata Rusewicz ekonomiczne i demograficzne oraz po- gospodarki. Podczas okrągłego stołu prezes IGTE trzeby przyszłych emerytów. rozmówcy postarają się odpowiedzieć na Wiadomo, że my Polacy na wszyst- pytanie na czym oprzeć rozwój gospo- kim znamy się najlepiej. Na piłce darczy oraz wskazać rekomendacje dla Kłopoty z matematyką nożnej, na polityce zagranicznej, no i oczywiście na emeryturach. Można jednak zauważyć, że znacząca część polityki ekonomicznej Polski. Otwarta dla wszystkich uczestników spotkania dyskusja odbędzie się z udziałem Rafała zaangażowanych uczestników medialnej Antczaka, Stefana Kawalca, Mirosława dyskusji o systemie emerytalnym ma Gronickiego, Izabeli Leszczyny, Jeremiego kłopoty z matematyką. O ile wszystkim Mordasewicza oraz Pawła Tamborskiego. Od Wydawcy

4 R ROZMOWY Z ADMINISTRACJĄ 6 7 Jakie największe wyzwania, w krótkim i długim okresie stoją przed finansami państwa i jak Ministerstwo Finansów zamierza im sprostać? Długoterminowym celem zarządzania finansami publicznymi jest zrównoważenie budżetu, a w krótszym okresie naszym celem było obniżenie deficytu budżetowego poniżej 3% PKB, a więc spełnienie rekomendacji Rady Unii Europejskiej z grudnia 2013 roku. To zalecenie mieliśmy zrealizować do 2015 roku w sposób wiarygodny i trwały. To się udało, nawet trochę wcześniej niż zakładaliśmy. Wyzwaniem kolejnych lat, po uporaniu się z nadmiernym deficytem, jest osiągnięcie średniookresowego celu budżetowego (MTO), czyli deficytu strukturalnego na poziomie 1% PKB. Będzie to wymagać, zgodnie z unijnymi miała zastosowanie, w sposób wiążący, do planowania wydatków sektora finansów publicznych na rok Zgodnie z nią, maksymalny poziom wydatków prawie całego sektora instytucji rządowych i samorządowych został określony w pierwszym etapie procesu budżetowego. Wejście w życie reguły zmieniło podejście do procesu budżetowego poprzez całkowite przejście na metodę top-down. Konsekwentnie realizowana przez Polskę strategia konsolidacji fiskalnej przyjaznej wzrostowi, prowadząca do ustabilizowania wyniku na poziomie MTO w połączeniu z obserwowanym ożywieniem gospodarczym sprawi, że ryzyko fiskalne Polski, zarówno w średnim, jak i w długim horyzoncie czasowym, ulegnie obniżeniu z poziomu średniego do niskiego. Ryzyko fiskalne Polski, zarówno w średnim, jak i w długim horyzoncie czasowym, ulegnie obniżeniu z poziomu średniego do niskiego przepisami, poprawy wyniku strukturalnego o 0,5% PKB rocznie. Osiągnięcie Dobry stan finansów publicznych jest MTO i utrzymanie długu sektora instytu- w dużej mierze pochodną dynamicznej zapominajmy, że Polska pozostaje euro- cji rządowych i samorządowych znacznie gospodarki. Motorem jej wzrostu jest pejskim liderem wzrostu PKB, którego poniżej wartości referencyjnej 60% PKB nieustanna innowacyjność, tym więk- głównym stymulatorem zgoda jest chcemy uzyskać poprzez przestrzeganie sza, im tańszy jest kapitał potrzebny kapitał, ale także aktywność zawodowa stabilizującej reguły wydatkowej. do jej wprowadzania. W Polsce mamy i wydajność pracy. Relatywnie dobra Reguła ta, wprowadzona do pol- małą podaż kapitału długoterminowego, sytuacja gospodarcza nie usuwa oczy- skiego porządku prawnego w 2013 zwłaszcza krajowego. Czy powinni- wiście stojących przed nami zadań. roku (w nowelizacji ustawy o finansach śmy prowadzić działania, które rozwój Jednym z najważniejszych wyzwań publicznych) jest kluczowym czynnikiem gospodarki uniezależnią od konsumpcji jest demografia. Zgodnie z prognoza- wpływającym na poziom planowanych wewnętrznej, zwiększą poziom eksportu mi demograficznymi w Polsce nastąpi wydatków, czyli na kształt polityki fi- i przez wzrost oszczędności krajowych ubytek ludności w wieku produkcyjnym. skalnej. Zgodnie z regułą, kwota wydat- przyczynią się do szybszego wzrostu Jest to bardzo silne zjawisko nawet ków na kolejny rok otrzymywana jest PKB oraz lepszej sytuacji budżetowej? oczekiwana poprawa wskaźników ak- rekurencyjnie na podstawie planowanej Mówiąc o dynamice gospodarczej tywności zawodowej może nie wystar- kwoty wydatków (określonej w ustawie trudno nie wspomnieć o tym, że nasz czyć, aby zapobiec spadkowi podaży budżetowej) na rok bieżący. Dynami- kraj jest jedną z najszybciej rozwijają- pracy. Minimalizowanie przez rząd ka kwoty wydatków ograniczona jest cych się gospodarek w Unii Europejskiej. negatywnych skutków dla gospodarki, Relatywnie dobra sytuacja Wywiad z Izabelą Leszczyną, sekretarzem stanu w Ministerstwie Finansów o relacjach pomiędzy finansami państwa, gospodarką i emeryturami do średniookresowego tempa realnego PKB z uwzględnieniem inflacji CPI prognozowanej na następny rok. Reguła została zaprojektowana w taki sposób, aby przyczyniać się do respektowania zarówno polskich, jak i unijnych wymogów polityki fiskalnej. Po raz pierwszy Jeżeli do porównań przyjmiemy skumulowane tempo wzrostu gospodarczego w latach , Polska jest ich zdecydowanym liderem. Obserwujemy odbudowę popytu krajowego, w tym inwestycji, których realne tempo wzrostu w 2014 roku przekroczyło 9,0%. Nie wynikających z tendencji demograficznych, polega, m.in. na ograniczeniu możliwości przechodzenia na wcześniejszą emeryturę, stopniowym wydłużeniu aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn, zwiększaniu ulgi podatkowej dla rodzin z dziećmi, wydłużeniu urlopów Rozmowy z administracją

5 8 9 rodzicielskich, zwiększeniu dostępności Z analizy eksperckich wynika, że za wania wypłat z IKZE według skali PIT. Jaka część dochodów powinna być żłobków i przedszkoli. To są inwestycje w kapitał ludzki, który jest niezbędny, by rozmawiać o innowacyjności. Oczywiście ważne jest także źródło finansowania innowacyjnej gospodarki. Podstawowym działaniem rządu zapewniającym dostęp do kapitału jest systematyczna redukcja skali nierównowagi finansów publicznych. Zdrowe finanse publiczne sprzyjają poprawie wyników gospodarki w średnim i długim okresie. Poprzez pozytywny wpływ na oszczędności krajowe oraz spadek premii za ryzyko uwzględnianej w cenie kapitału, pozwalają na szybszą akumulację kapitału i w efekcie przyczyniają się do przyspieszenia tempa wzrostu PKB. Dodatkowo, wprowadzenie reguły i wynikające z tego ograniczenie kilkadziesiąt lat państwo będzie musiało dopłacać do emerytur minimalnych nawet połowie Polaków. Czy MF widzi swoją rolę w kształtowaniu praktyki dobrowolnego dodatkowego oszczędzania na emeryturę przez pracujących, a jeśli tak, to co zamierza w tym zakresie zrobić? To chyba zbyt czarny scenariusz, nie uwzględniający wzrostu wydajności pracy i zakładający, że jednak nigdy nie staniemy się gospodarką innowacyjną. Nie bagatelizujemy oczywiście niekorzystnych tendencji demograficznych. Problematyka III filara systemu emerytalnego jest istotnym elementem prowadzonych przez Ministerstwo Finansów analiz w zakresie gromadzenia dodatkowych oszczędności emerytal- Nasz kraj jest jedną z najszybciej rozwijających się gospodarek w Unii Europejskiej stwami emerytalnymi, zainteresowanymi przecież tym segmentem rynku ubezpieczeniowo-kapitałowego. Po ostatniej reformie systemu emerytal- Oszczędności krajowe zmniejszą podatność Polski na szoki zewnętrzne i zwiększą stabilność rozwoju gospodarczego Ujednolicony został również limit wpłat na IKZE, jako jednakowy dla wszystkich oszczędzających roczny limit w wysokości nieprzekraczającej 1,2-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok. W 2014 roku to było 4495,20 zł. Niezasadne jest twierdzenie, że III filar nie funkcjonuje i trzeba go zbudować na nowo. W chwili obecnej zbyt wcześnie jest na jednoznaczną ocenę skuteczności powyższych rozwiązań ustawowych wprowadzonych w 2011 i 2013 roku. Ocena ta powinna obejmować swym zakresem długookresowe skutki tych regulacji, z uwagi na emerytalny cel i charakter produktów III filara. Ocena taka będzie możliwa w ramach odkładana w ramach dodatkowych oszczędności emerytalnych? Ona musi być uzależniona od indywidualnych potrzeb, a przede wszystkim możliwości finansowych. Niezwykle istotna jest przy tym systematyczność długoterminowego odkładania, nawet niewielkich kwot z przeznaczeniem ich na przyszłe dodatkowe świadczenia emerytalne. Pozwoli to na zbudowanie w długim okresie odpowiedniego kapitału, który zapewni uzupełnianie świadczeń wypłacanych z powszechnego systemu emerytalnego. pytał Filip Pietkiewicz-Bednarek wydatków wpływa na zmianę struktu- nych przez poszczególnych ubezpieczo- nego najlepsi polscy specjaliści uważają, drugiego z kolei przeglądu funkcjonowa- ry wydatków publicznych i zapewnia nych. Moim zdaniem kluczem do rozwoju że wobec licznych zagrożeń społecznych zys roku 2008 podważył zaufanie do nia systemu emerytalnego w 2016 roku, korzystniejsze skutki społeczno-go- dodatkowego systemu emerytalnego i finansowych konieczna jest budowa instytucji finansowych. Aby odbudować do dokonania którego Rada Ministrów spodarcze. W konsekwencji wzrośnie jest zwiększanie świadomości społecz- dobrowolnego III filaru kapitałowego, to zaufanie potrzebna jest wytężona zobowiązana jest na mocy ustawy. efektywność środków wydatkowanych nej, szczególnie u osób mogących sobie który będzie miał sens jedynie wówczas, praca, polegająca na rzetelnym informo- przez instytucje publiczne. Jest oczywi- pozwolić na wygospodarowanie jakich- kiedy przystąpi do niego zdecydowana waniu o zasadach uczestnictwa w rynku Jaką formę dodatkowego zabezpie- stym, że wyższy poziom oszczędności kolwiek oszczędności niekoniecznie większość pracujących. Jaka myśl spo- kapitałowym, o systemie emerytalnym, czenia emerytalnego poleciłaby Pani krajowych przyczyni się do finansowa- poprzez tworzenie nowych form oszczę- wodowała, że będziemy na nowo starali o ubezpieczeniach społecznych. pokoleniu wchodzącemu na rynek pracy nia działalności inwestycyjnej sektora dzania, ale wykorzystanie istniejących się zbudować coś, co już istniało, czego Pamiętajmy też, że reformy emery- i jaką cześć dochodu powinno w tym prywatnego. Zwraca na to uwagę m. in. PPE, IKE i IKZE. Błędne jest założenie, że budowa w obecnej sytuacji jest koniecz- talne z 2011 i 2013 roku wprowadziły celu inwestować? raport Banku Światowego z czerwca tworzenie nowych zachęt podatkowych, na, a wydaje się nieprawdopodobnie bardzo korzystne zmiany dla oszczędza- Najważniejsze jest uświadomienie 2014 roku Zdaniem autorów raportu przyczyni się do wzrostu liczby oszczę- trudna? jących w III filarze. W ramach promowa- młodym ludziom, że oszczędzanie na zwiększenie oszczędności krajowych pomoże sfinansować istniejące potrzeby inwestycyjne oraz utrzymać dynamiczny wzrost produktywności, co pozwoli utrzymać wysoki wzrost gospodarczy oraz uzupełnić lukę w finansowaniu działalności gospodarczej, która powstanie w momencie ograniczenia napływu funduszy unijnych, a więc po roku Zdajemy sobie sprawę, że oszczędności krajowe zmniejszą podatność Polski na szoki zewnętrzne i zwiększą stabilność rozwoju gospodarczego. dzających w III filarze. Dlatego Ministerstwo Finansów szczególną wagę przykłada do edukacji finansowej. Jej celem jest zwiększenie poziomu świadomości społecznej w zakresie gromadzenia oszczędności w ramach III filara i wolnorynkowych zasad funkcjonujących w ramach tego instrumentu ubezpieczeniowego. Grupą docelową takiej działalności edukacyjnej powinni być młodzi ludzie, wchodzący na rynek pracy. Biuro Edukacji Finansowej Ministerstwa Finansów liczy na współpracę w tym zakresie z innymi podmiotami, w tym towarzy- Jednym z czynników, które nie pomagają dzisiaj w zachęceniu i przekonaniu ludzi do dodatkowego oszczędzania, było przedstawianie w 1999 roku II filara (OFE) jako prywatnych oszczędności emerytalnych zapewniających wysokie emerytury. To sprawiło, że Polacy uznali, że skoro odkładają w OFE, to nie muszą odkładać w III filarze. Część z ubezpieczonych nie zdawała sobie w dodatku sprawy z tego, że składka lokowana w OFE, a więc nasz kapitał emerytalny, podlega naturalnym dla rynku kapitałowego cyklom koniunkturalnym. Kry- nia dodatkowego ubezpieczenia emerytalnego, wprowadzono IKZE oparte na zachętach podatkowych polegających na możliwości odliczania wpłat na IKZE od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Ustanowiona została także dodatkowa zachęta podatkowa do gromadzenia oszczędności w ramach IKZE, poprzez wprowadzenie opodatkowania wypłat z IKZE oraz wypłat na rzecz osób uprawnionych zryczałtowanym podatkiem dochodowym (w wysokości 10% przychodu), w miejsce obowiązującego wcześniej opodatko- emeryturę powinniśmy zacząć z chwilą wejścia na rynek pracy. Zmiany w umowach zleceniach wprowadzone od 2016 roku umożliwią takie zachowania. Jako Pełnomocnik Rządu do spraw Informacji i Edukacji Finansowej szczególną wagę przykładam do tworzenia, ale też utrwalania w świadomości społecznej mechanizmów zachęcających do dodatkowych oszczędności emerytalnych, dzięki którym młodzi ludzie będą rozumieli, że w ich własnym interesie leży odkładanie na emeryturę. Czy zrobią to poprzez IKE, IKZE czy PPE jest mniej istotne. Kluczem do rozwoju dodatkowego systemu emerytalnego jest zwiększanie świadomości społecznej Rozmowy z administracją

6 10 11 Jaki zdaniem Solidarności model syste- Konstytucyjnego. W jednym z nich Try- IW OPINII INTERESARIUSZY mu emerytalnego byłby najkorzystniejszy dla Polaków i Polski w kontekście nadchodzących zmian demograficznych oraz spodziewanego wzrostu deficytu sektora finansów publicznych? Zapewne mógłbym wymienić w tym miejscu szereg przymiotników obrazujących życzeniowo system emerytalny, jaki mógłby istnieć w Polsce, który w naszej ocenie, spełniałby oczekiwania związku. Ale chyba nie w tym rzecz. Tak poza nawiasem muszę niestety zauważyć, że zadane przez Pana pytanie wskazuje, że nie chce Pan poznać wizji NSZZ Solidarność na temat systemu zabezpieczenia emerytalnego, ale wpasować je we bunał uznał (idąc na skróty), że składka emerytalna, ma charakter kontrybucji publicznej, ze wszystkimi tego skutkami. W drugim z kolei uznał, że świadczenie ma charakter oszczędnościowy i nie jest związane z ryzykiem ubezpieczeniowym. Przypominam, że ryzykiem ubezpieczeniowym w systemie emerytalnym jest, przepraszam, zakładano, że jest, utrata możliwości uzyskiwania dochodów związanych z pracą, prowadzoną działalnością gospodarczą itp. w związku ze starością. Trybunał raczył uznać inaczej. Nie utrata dochodów, ale wiek jest tu determinujący, a tym samym nie ma znaczenia, czy ktoś z chwilą przejścia Musimy rozpocząć od ponownego zdefiniowania, co rozumiemy pod pojęciem zabezpieczenia emerytalnego własną teorię. Nie rozumiem, w obliczu na emeryturę rozwiązuje stosunek pracy, emerytalnym rozmawiać w oderwaniu jakich przesłanek spodziewa się Pan zaprzestaje działalności gospodarczej, od tych obszarów. Niestety, tak się stało wzrostu deficytu finansów publicznych. ale fakt osiągnięcia, spełnienia warunku w chwili tworzenia reformy emerytalnej We mnie jest więcej wiary. Widząc wieku. Proszę tego nie mylić z możli- z końca ubiegłego wieku i taką retorykę szereg zagrożeń, w perspektywie śred- wością uzyskiwania wynagrodzenia po próbuje się i teraz narzucić. A to jest błąd. nio i długookresowej, tak dla rozwoju przejściu na emeryturę. Tym sposobem gospodarczego jak i społecznego, mam obowiązujący systemy emerytalny Związki zawodowe negatywnie ocenia- jednak bardziej pozytywną ocenę, co do w Polsce nabrał charakteru oszczędno- ją podniesienie wieku emerytalnego. możliwości rozwojowych, a co za tym ściowego. Mamy absolutny dysonans, Tymczasem średnia długość życia ulega idzie i do stanu finansów publicznych składka jest kontrybucją, a zakres wydłużeniu, a relacja pomiędzy liczbą w przyszłości. ubezpieczenia oszczędnościami. Stąd emerytów i pracujących rośnie. Jak Oczywiście jednym z głównych za- konieczność ponownego zdefiniowania finansować świadczenia emerytalne grożeń dla rozwoju jest deficyt demo- pojęcia zabezpieczenia emerytalnego. w sytuacji, w której będą one pobierane graficzny, ale chyba nie w tym rzecz, Podobnie wygląda sprawa z określenia- coraz dłużej przez coraz większą liczbę by upatrywać rozwiązań dla poprawy mi powszechny i obowiązkowy. Trudno osób, a składkujących będzie coraz tej perspektywy w systemie emerytal- mówić w polskim wydaniu o powszech- mniej? nym. Należy mieć go na uwadze, ale nie ności systemu, jeżeli co najmniej jedna Jednak nie myliłem się co do Pańskich szukać w systemie lekarstwa. My, mówię trzecia wykonujących lub świadczących intencji. Pan raczy patrzeć w sposób w skali Polski, nie tylko związku, musimy pracę, czy też prowadzących działalność dwuwymiarowy. Nie uwzględnia wszyst- rozpocząć od ponownego zdefiniowania, gospodarczą, zwolniła się z tej po- kich aspektów. Tła to Pan już zupełnie co rozumiemy pod pojęciem zabezpie- wszechności, tak w obowiązku opłacania nie dostrzega. Nie raczył Pan zauważyć, Czas na właściwą dyskusję Rozmowa z Henrykiem Nakoniecznym, członkiem Prezydium Komisji Krajowej NSZZ Solidarność, ekspertem związku ds. ubezpieczeń społecznych o systemie emerytalnym czenia emerytalnego. Celowo używam określenia zabezpieczenia emerytalnego, nie ubezpieczenia, bo pewność, co do tych podstawowych kryteriów, w ostatnich latach została gruntownie zachwiana. Zachwiana, by nie mówić bardziej dosadnie. Wystarczy tylko sięgnąć do dwóch wyroków Trybunału składki, jak i w proporcjonalnej jej wysokości. Krótko mówiąc, obowiązek jest iluzją, a powszechność mitem. System emerytalny musi być kluczowym determinantem polityki państwa. Jest on nierozerwalnym elementem gospodarki, szczególnie uwrażliwionym na rynek pracy. Nie można o systemie że te same analizy, przedstawiają również, jak kształtuje się okres pozostawania w zdrowiu Polaków po ukończeniu 65 roku życia. Ta, jakże istotna z punktu możliwości utrzymania zdolności do wykonywania obowiązków zawodowych, okoliczność jakoś umyka. Co z tego, że podwyższymy wiek emerytalny, od tego W opinii interesariuszy

7 12 13 zdrowia nam nie przybędzie. Przeniesiemy tylko obciążenie na system ubezpieczenia rentowego i chorobowego. To jest tylko jeden z aspektów, który pokazuje, że należy myśleć szerzej i głębiej. Solidarność nie powiedziała nie, bo nie. Powiedziała nie w taki sposób i nie w tym stanie. Wskazaliśmy jakie należy podjąć działania i jakie osiągnąć cele, aby móc podjąć decyzje o podwyższeniu wieku emerytalnego. Istotą jest tworzyć sprzyjające warunki do kontynuacji aktywności zawodowej i motywować do określonych zachowań. To zawsze daje większe efekty. Niestety rząd nie raczył skorzystać z zawartych w systemie emerytalnym mechanizmów motywacyjnych, a ustawiając poprzeczkę na nieosiągal- mi, albo płacą symboliczne składki. Co legitymuje tak znaczące różnice w systemie emerytalnym dla poszczególnych jego uczestników? Czy powinno się doprowadzić do zmian w tym zakresie, a jeśli tak, to jakich? I znów to płaskie myślenie. Dobrze przynajmniej, że nie słyszę, o jednakowych żołądkach. System nie może nie dostrzegać wszystkich istotnych okoliczności. Mało tego, musi w maksymalnie właściwy sposób, na każdą z nich odpowiedzieć. W przeciwnym wypadku wykluczy znaczną część uczestników. Pytanie jest innej natury. Przede wszystkim, czy występują okoliczności związane z okresem składkowym, powodujące konieczność zróżnicowania pod względem uprawnień nał ma rację, a tego nikt nie podważa, to pamiętając, że reforma emerytalna i wprowadzenie systemu OFE, jako części systemu obowiązkowego, następowało pod rządami obecnej konstytucji, to po prostu nas oszukano. Wprowadzono, dla większości uczestników obowiązek przekazania części składki podatku do systemu pozapublicznego, obciążonego opłatami od wnoszonych środków. Nie mówię o opłatach za zarządzanie. Jakiś absurd? Nie, niestety nasza rzeczywistość. Opłatą obciążono uczestnika, a następnie zgromadzone środki po odliczeniu opłat, z walorów stały się zapisem w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zapisem, to jest zobowiązaniem państwa z iluzją dziedziczenia, którą różne środo- System powszechny nie spełnia swoich celów, a politycy uciekają od rzeczowej dyskusji na ten temat na to dziury w okresach składkowych, choćby z uwagi na preferowane przez rządzących i pracodawców wszelkiej maści zatrudnienie poza ubezpieczeniowe (czytaj śmieciowe), niskie relatywnie wynagrodzenia, a zwłaszcza zbyt niskie tempo ich realnego wzrostu. W zamian proponuje się nam przesunięcie dyskusji na płaszczyznę dodatkowych ubezpieczeń. Myślę, że czas podyskutować o systemie podstawowym, w tym o poziomie składki. Pracownicy z chęcią zgodziliby się na dokładanie się pracodawców do dodatkowego oszczędzania na emeryturę. Czy sami byliby w stanie zrezygnować z czegoś na rzecz wyższych świadczeń na ten temat? Nie wspomnę już, o tym, że dla większości beneficjentów funduszu, jest on jedyną możliwością wysłania dzieci na letni wypoczynek poza miasto. Poszukujemy rozwiązań nie tam, gdzie powinny się znajdować. Wracam do swojej podstawowej tezy, wyrażonej wyżej. Czas na właściwą dyskusję. Jakiej rady w kwestii dodatkowego zabezpieczenia emerytalnego udzieliłbym Pan pokoleniu rozpoczynającemu swoją karierę zawodową? W kwestii dodatkowego ubezpieczenia emerytalnego nie mam dla nich żadnych rad. Mam jedną. Nie dajcie się wyzyskiwać. Żądajcie w każdym wypadku zatrudnienia gwarantującego pełne ubez- nym dla większości poziomie, niszczy je. do świadczeń z niego wynikających. Jed- wiska próbują już podważyć. Czy można emerytalnych, np. z bieżącego wykorzy- pieczenie społeczne. ną z nich, nie jedyną, jest fakt wykony- nie czuć się oszukanym? Ja takich iluzji nie spełnia oczekiwań. Warunków, jakie stania środków gromadzonych w fundu- Wiele ciężko pracujących osób nie może wania pracy, której długotrwałe świad- nie miałem, ani w końcówce ubiegłego przed nim stoją. Projektanci nowych szu socjalnym? pytania zadawał zrozumieć dlaczego wybrane grupy czenie powoduje szybsze (nienaturalne) wieku, ani nie mam ich teraz. rozwiązań, w obrębie dodatkowe- Od razu rzuca się w oczy Pański dyle- Filip Pietkiewicz-Bednarek zawodowe cieszą się wcześniejszymi lub starzenie się. Podaję tę okoliczność jako go ubezpieczenia emerytalnego chcą tantyzm, jeżeli chodzi o wiedzę na temat większymi świadczeniami emerytalny- przykład, który należy rozważyć kształ- Jak oceniają Państwo propozycje zmian wprowadzić nowy obowiązek. Myślę, że zakładowego funduszu świadczeń socjal- tując rozwiązania. Oczywiście muszą w systemie emerytalnym przedstawione to jest znów zakłamywanie rzeczywisto- nych. Cele i zadania funduszu wręcz wy- być one dokładnie przeanalizowane przez Capital Strategy oraz Towarzystwo ści. Bo czy takich propozycji nie należy kluczają możliwość finansowania z niego Wskazaliśmy jakie należy podjąć działania i jakie osiągnąć cele, aby móc podjąć decyzje o podwyższeniu wieku emerytalnego i zbalansowane, ale muszą być uwzględnione. Zaklinanie rzeczywistości nic tu nie zmieni. Jak Solidarność postrzega przydatność filaru kapitałowego w systemie zabezpieczenia emerytalnego i jak ocenia zmiany w systemie OFE wprowadzone w 2013 roku dla ubezpieczonych? Właściwie, w świetle zmian dokonanych w 2011 i 2013 roku należałoby zapytać, OFE?, a co to jest?. Przytaczałem już wcześniej jak, a tak naprawdę gdzie, Trybunał Konstytucyjny uplasował składkę emerytalną. Myślę, że zostaliśmy jako ubezpieczeni, co najmniej dwa razy wpuszczeni w przysłowiowe maliny. Raz w chwili wprowadzania reformy emerytalnej, a dwa w chwili jej demontażu. Bo tak należy to określić. Jeżeli Trybu- Ekonomistów Polskich w zakresie dotyczącym III filara? Trudno propozycje Capital Strategy czy też Towarzystwa Ekonomistów Polskich nazwać zmianami w systemie emerytalnym. Obejmują one tylko część dobrowolną systemu emerytalnego pozostającą tak naprawdę poza systemem emerytalnym. No może nie poza, ale obok systemu podstawowego. Ja już pozwoliłem sobie użyć takiego stwierdzenia. w momencie tworzenia nowego systemu emerytalnego, dodatkowe ubezpieczenie emerytalne, tak zwany III filar, według jego twórców, miał być wisienką na torcie, dodatkowym komfortem dla przyszłych emerytów, a teraz wydaje się, że staje się obowiązkiem. Ale co to znaczy i jak należy to rozumieć. To znaczy wprost, że system podstawowy rozumieć jako podwyższenie wymiaru składki, zwłaszcza mając świadomość, że to nie oportunizm i niechęć Polaków do dodatkowych wydatków emerytalnych, lecz niski poziom życia i relatywnie niskie dochody nie pozwalają na masowość uczestnictwa w dodatkowym ubezpieczeniu emerytalnym? Mówienie teraz o wymiarze składki jest ryzykowne polityczne i trudne społecznie. Próbuje się więc to realizować, w oparciu o poza- podstawowy system. Zaproponowane rozwiązania przenoszą na ubezpieczonych nie, może to byłoby zbyt niesprawiedliwe określenie raczej zwiększają odpowiedzialność ubezpieczonych za system emerytalny. Fakt jednak pozostaje faktem. System zdefiniowanej składki nie gwarantuje oczekiwanej stopy zastąpienia, zwłaszcza jeśli nałożymy ubezpieczenia emerytalnego, nawet dodatkowego. Jeżeli założymy, że składka ubezpieczeniowa byłaby jakimś procentem od uzyskiwanych wynagrodzeń, to proszę pamiętać, że zaprzeczałoby to ustawowej idei funduszu, określonej jako wsparcie dla najsłabszych. Tego nie da się pogodzić. To tak na początek. Jeżeli założymy, że w dużej mierze służy on osobom poszkodowanym przez los, np. na zakup wózka inwalidzkiego, protezy czy też sfinansowanie wsparcia w okresie długotrwałego i kosztownego leczenia w związku z wypadkiem w pracy, czy też na wsparcie sierot po tragicznie zmarłych pracownikach, to czy jest Pan gotów przeznaczyć go na dodatkowe ubezpieczenie emerytalne, bo system powszechny nie spełnia swoich celów, a politycy uciekają od rzeczowej dyskusji W opinii interesariuszy

8 N GŁOS NAUKI #1 Demografia była jedynie pretekstem do przeprowadzenia prywatyzacji emerytur Przypomnijmy: reforma z 1999 roku składała się z trzech elementów. Po pierwsze zdecydowano się obniżyć przyszłe emerytury wypłacane przez ZUS. Po drugie ściśle powiązano wysokość przyszłych emerytur z wpłaconymi do systemu składkami. Po trzecie utworzono Otwarte Fundusze Emerytalne, do ta akurat zmiana odpowiadała preferencjom obywateli. W sondażu OBOP z 1995 roku 68% respondentów opowiedziało się za tezą, że emerytura powinna zależeć od wcześniejszych zarobków i być wyższa dla tych, którzy na to zapracowali. Utworzenie OFE było pomysłem komplementarnym do dwóch pozostałych. Dzięki gromadzonym w funduszach oszczędnościom i wynikającym z nich inwestycjom Polska gospodarka miała rozwijać się szybciej, a Polacy mieli wię- Obarczanie OFE odpowiedzialnością za narosły po 1999 roku dług publiczny jest chyba najczęstszym zarzutem stawianym wobec reformy emerytalnej. Mówi się, że w jej wyniku w budżecie państwa pojawił się wydatek rzędu kilkunastu miliardów złotych rocznie, związany z refundacją składki do OFE. Ponieważ Polska nie miała w całym tym okresie nadwyżek budżetowych, ów nowy wydatek musiał zostać w całości pokryty z długu publicznego. Dla sfinansowania OFE emitowano więc obligacje, których których zaczęto kierować ok. 40% skład- cej zarabiać. W efekcie miało to prowa- wartość wraz z odsetkami przekroczyła ki. Każdy z tych elementów miał nieco dzić do wzrostu emerytur zarówno tych pod koniec 2013 roku 300 mld zł, a więc inne uzasadnienie. z ZUS, jak i z OFE. Ponadto wypłacanie była nieznacznie wyższa niż wartość Obniżenie wysokości emerytur części emerytur z funduszy kapitało- zgromadzonych w tym czasie aktywów w relacji do płac wynikało wprost wych miało częściowo uniezależnić w funduszach. Rezultat ten, zdaniem z demografii. Rozumowanie, które polski system emerytalny od demografii. krytyków, można było przewidzieć, gdyż przekonuje o słuszności tego wniosku Dodatkowo liczono, że stopy zwrotu zdrowy rozsądek nakazuje najpierw można przeprowadzić także i dziś. Wedle z OFE będą wyższe niż waloryzacje ZUS, spłacić wysoko oprocentowane długi, najnowszych prognoz Komisji Europej- co pozwoli nieco złagodzić konieczne, a potem myśleć o inwestowaniu. skiej (Ageing Report 2015) w 2060 roku jak wyjaśniałem, obniżenie świadczeń. Powyższy pogląd można zakwestio- na trzech pracujących przypadać będzie Demografia nie była więc pretek- nować na trzy sposoby. Po pierwsze 2,65 emeryta, podczas gdy w 2013 roku stem, lecz głównym motorem zmian, należy zauważyć, że deficyt nie jest ge- przypadał zaledwie jeden. Gdyby utrzy- które niezbyt szczęśliwie niektórzy nerowany przez wydatki, a przez różnicę mać dzisiejszą relację emerytur do płac, nazywają prywatyzacją emerytur. między wydatkami a dochodami. Nowy w przyszłości każdy pracujący musiałby Nazwa ta jest o tyle nietrafiona, że za wydatek nie tworzy długu, jeżeli w od- płacić do ZUS ponad dwa i pół razy wię- emerytury w Polsce nadal odpowiadać powiedzi rosną dochody lub zmniejszane cej, co miałoby katastrofalne efekty dla miało państwo, gwarantując minimalne są inne wydatki. Utworzenie drugiego rynku pracy i w końcu doprowadziłoby świadczenie i finansując docelowo około filaru miało być sfinansowane docho- system do bankructwa. Dzięki reformie połowę emerytury pochodzącej z pierw- dami z prywatyzacji oraz racjonalizacją system będzie zaś w stanie sfinansować szego filara. Kapitał prywatny był jedy- publicznych wydatków emerytalnych. To emerytury na obecnym poziomie ok. nie potrzebny do zarządzania aktywami pierwsze w znacznej mierze się udało 2000 zł lub odrobinę wyższym bez pod- drugofilarowymi. Tę rolę teoretycznie wpływy z prywatyzacji w latach noszenia składek, a jedynie za sprawą również można było powierzyć państwu wyniosły 115,3 mld zł, pokryły 10 mitów i fakty na temat OFE wzrostu zarobków, które do 2060 roku powinny realnie wzrosnąć ok. 2,9 razy. Powiązanie indywidualnych emerytur z wpłacanymi do systemu pieniędzmi Nie zdecydowano się na to jednak, słusznie obawiając się niskiej jakości usług typu asset management dostarczanych przez państwowego monopolistę. więc prawie 60% składki do OFE. Gorzej znacznie poszło z reformami w pierwszym filarze wcześniejsze emerytury wypłacano zbyt długo, opóźniono zrów- Pierwsza cześć polemiki Macieja Bitnera, głównego ekonomisty Warszawskiego Instytutu Studiów Ekonomicznych z popularnymi opiniami nt. filara kapitałowego w polskim systemie emerytalnym miało uzasadnienie ekonomiczne. Twórcom reformy zależało na zmotywowaniu pracowników do opłacania składek oraz do dłuższej pracy, a także na odpolitycznieniu procesu przyznawania emerytur. Można zaryzykować twierdzenie, że #2 OFE są finansowane z długu, co nie jest racjonalne, gdyż zyski z inwestycji muszą być niższe niż odsetki nanie wieku emerytalnego, wyprowadzono z systemu powszechnego górników, pozostawiono KRUS, itd. Po drugie można wskazać na fakt, że według danych Eurostatu przed utworzeniem OFE, w latach , deficyt Głos nauki

9 16 17 WYKRES 1 Stopa zwrotu z OFE i oprocentowanie polskiego długu w latach Źródło: FRED, KNF WYKRES 2 Stopa zwrotu z giełdy oraz wzrost PKB w latach (wartości realne) Źródło: Credit Suisse Yearbook 2015, Bank Światowy 18% Oprocentowanie obligacji dziesięcioletnich Stopy zwrotu z OFE Giełda PKB 14% Szwecja 8,5% 9% Finlandia 8,1% 5% RPA 8,0% 0% Dania 6,9% -5% Wielka Brytania 6,2% -9% Norwegia 6,1% -14% Holandia 6,0% -18% Irlandia 5,7% USA 5,7% budżetowy wynosił średnio 4,4% PKB, czyli dokładnie tyle samo, ile w latach Po trzecie nawet zakładając wbrew faktom, że deficyt budżetowy co roku prowadzi bowiem do tego, że zmienia się struktura inwestycji w gospodar- Australia 5,5% Belgia 5,4% już po reformie. Wskazuje to, że deficyt nie jest wynikiem, lecz był wyższy dokładnie o wartość odprowadzanych do OFE składek, można ce. Inwestorzy, którzy nabyli obligacje finansujące składkę do OFE, nie byliby Szwajcaria 5,3% celem polityki fiskalnej; państwo polskie niestety zadłuża się na tyle, na ile to moż- bronić i takiego rozwiązania. Jak pokazuje Wykres 1 stopa zwrotu z OFE była prawdopodobnie skłonni bezpośrednio kupić akcji, a w skutek wdrażania refor- Francja 5,2% liwe, biorąc pod uwagę koniunkturę i apetyt rynków finansowych na polski dług. Każdy nowy wydatek nie zwiększa więc w większości przypadków wyższa niż oprocentowanie polskiego długu. Różnica na korzyść OFE wynosiła my ich kapitał został de facto ulokowany w akcjach. Przyczyniło się to do rozwoju warszawskiej giełdy oraz utorowało Nowa Zelandia 5,1% Niemcy 5,0% trwale deficytu, gdyż wkrótce po nim pojawia się działanie korygujące po stronie średnio 2,2 pp. Gdyby nie 2008 rok i największy od lat światowy drogę do realizacji bardziej śmiałych projektów inwestycyjnych niż mogłyby Kanada 4,8% innych wydatków lub dochodów państwa. Przykładami takich działań były plan Hausnera, zrównanie wieku emerytalnego czy racjonalizacja wydatków systemu rentowego. Z drugiej strony poprawa kryzys, aktywa funduszy byłyby większe od hipotetycznego długu, który rzekomo wygenerowały. Jednak nawet jeżeli z punktu widzenia finansów państwa polskiego lepiej być realizowane, gdyby nabywcy obligacji zdecydowali się zamiast nich na jakieś inne bezpieczne aktywa. Projekty te, nawet jeżeli w skutek kryzysu okazały się nieco mniej zyskowne dla akcjo- Hiszpania 4,7% Japonia 4,4% Portugalia 3,0% salda finansów publicznych prowokowała działania zmierzające w odwrotną stronę byłoby (zakładając znowu, że była taka możliwość) zamiast w OFE zainwestować nariuszy, generowały efekty zewnętrzne dla pozostałych interesariuszy działa- Austria 2,8% jak obniżka składki rentowej, becikowe czy ostatnia zmiana zasad waloryzacji emerytur. Efektem tych dwustronnych w spłatę zadłużenia, nie znaczy to, że byłoby to rozwiązanie lepsze z punktu widzenia gospodarki i interesu spo- jących w otoczeniu firm wspieranych przez środki OFE. Nawet więc gdyby w latach finansować Włochy 1,3% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% 7,0% 8,0% 9,0% dostosowań był właśnie deficyt oscylują- łeczeństwa. Finansowanie inwestycji OFE w całości długiem, byłoby to cy wokół poziomu 4,4% PKB. w akcje emisją obligacji skarbu państwa prawdopodobnie posunięcie korzystne Głos nauki

10 18 19 z punktu widzenia długookresowego nie płaci za nie dwa razy. Jeżeli bowiem zarabiając dla swoich akcjonariuszy wię- tempa wzrostu gospodarczego. prawdziwa jest pierwsza teza, to koszty cej niż wytwarza się w danym kraju i niż WYKRES 3 #3 Za emerytury z OFE przynajmniej jedno OFE odsunięte są w przyszłość zapłacą za nie kolejne pokolenia. Z drugiej strony, jeżeli mówi się, że cenę za OFE płacimy tu i teraz, to jednocześnie zaprzecza pozwala na to krajowa demografia. By obalić tezę o tym, że OFE nie mogą przebić wzrostu PKB, nie trzeba jednak zagłębiać się w makroekono- 40 Rozrzut stóp zwrotu w skali roku dla światowego indeksu akcji w latach Źródło: Credit Suisse Sourcebook 2014, Credit Suissse Yearbook pokolenie musi zapłacić dwa razy, nie dostając nic w zamian Argument o podwójnym ciężarze (ang. double burden) stanowi ważny element w dyskusji na temat sensowności wprowadzania filara kapitałowego. Jeżeli chcemy, by przyszłe emerytury były finansowane z aktywów, a jednocześnie chcemy wypłacać obecnym emerytom świadczenia w niezmienionej wysokości, musimy zapłacić dwa razy. Trzeba bowiem z jednej strony sfinansować powstające aktywa emerytalne, się twierdzeniu, iż są one finansowane z długu. #4 Granicę dla zysku OFE w długim okresie stanowi wzrost PKB pomniejszony o opłaty, dlatego inwestując w nie można tylko stracić Niektórzy ekonomiści uważają, że stopa zwrotu z giełdy nigdy nie może być większa od tempa wzrostu gospodarczego. Ich argument jest następujący. PKB miczne rozważania. Wystarczy spojrzeć na doświadczenia 115 lat na rynkach kapitałowych. Te zaś mówią wyraźnie, że w krajach rozwiniętych stopa zwrotu z giełdy była wyższa niż wzrost PKB. Bez względu na to, czy sięgnie się do okresu , czy do bliższej nam jego części (Wykres 2), widać wyraźnie, że prawie w każdym kraju, oprócz Włoch i Portugalii, akcje dawały zarobić więcej, niż wynosił wzrost gospodarczy. Średnia różnica wynosiła 1,8 pp. dla całego okresu i 2,6 pp. dla podokresu LICZBA LAT % -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 70% STOPA ZWROTU NETTO W SKALI ROKU W % z drugiej bieżące wypłaty. Czy zatem po- to suma wszystkich dochodów, a więc Warto dodać, że nawet w trudnym dla kolenie pracujących, które płaci za oby- dochodów z pracy i kapitału. Ponieważ rynków finansowych okresie dwie rzeczy, rzeczywiście jest stratne? ani udział pracy, ani kapitału w docho- giełdy w krajach rozwiniętych dały za- PKB a wraz z nim subkonto w ZUS jest nawet szansą na zakupienie papierów Tak można by powiedzieć, gdyby dzie nie zmienia się, to dochody z pracy robić średnio o 0,8 pp. więcej niż urosło lepszą strategią? Czy korzyści z inwesto- wartościowych taniej, co jest szczególnie ich jedyną nagrodą za podwójny wysiłek i kapitału rosną w tym samym tempie, co ich PKB. wania, nawet jeżeli wiążą się z wyższy- korzystne na początku okresu oszczę- była emerytura, nawet jeżeli byłaby PKB. Gdzie tu błąd? Nawet jednak, jeżeli nie uda się prze- mi stopami zwrotu, są warte ponoszone- dzania. Kluczem do podniesienia pozio- trochę wyższa. Jednak jest jeszcze druga Przede wszystkim należy zauwa- bić granicy PKB, co w aspekcie indywi- go ryzyka? mu bezpieczeństwa jest też dywersyfi- korzyść dzięki budowie filaru kapita- żyć, że akcje notowane na giełdzie nie dualnym oznacza stopy zwrotu porów- Na to pytanie nie da się odpowie- kacja, na którą OFE będą mogły sobie na łowego jako społeczeństwo gromadzimy odzwierciedlają wszystkich dochodów nywalne z waloryzacjami oferowanymi dzieć w sposób obiektywny. Dla niektó- szerszą skalę pozwolić już w 2016 roku. oszczędności, które przyczyniają się do z kapitału. Obok nich jest przecież na utworzonym w 2011 roku subkoncie rych nawet niewielka szansa straty jest wyższego tempa wzrostu gospodarcze- jeszcze dług, który przynosi pewniej- w ZUS, inwestowanie poprzez fundusze wystarczającym powodem, by nigdy Maciej Bitner go. Jest ono nagrodą za poświęcenia szą, choć niższą stopę zwrotu. Poza tym kapitałowe nadal będzie opłacalne dla w życiu nie powierzyć swoich oszczęd- główny ekonomista Warszawskiego przypadającą w udziale także temu przedsiębiorstwa giełdowe stanowią gospodarki. PKB bowiem będzie rosło ności rynkowi finansowemu. Z drugiej Instytutu Studiów Ekonomicznych, pokoleniu, które ich dokonuje. Z drugiej tylko część wszystkich przedsięwzięć także dzięki inwestycjom finansowanym strony nie przypadkiem stopień zaan- przygotowuje doktorat na temat strony wyższym PKB będzie się cieszyć gospodarczych. Dochody z kapitału obej- emerytalnymi oszczędnościami. Wybór gażowania w inwestycje w akcje jest decentralizacji polityki pieniężnej wiele pokoleń, a płaci za nie jedno. mują wszystkie firmy, w tym na przy- OFE stanowi więc deklarację przekazania bardzo silnie skorelowany z inteligencją 1. i prowadzi zajęcia z corporate Z tego względu niektórzy uważają, że kład małe firmy rodzinne, najczęściej oszczędności na tworzenie przyszłego Część ludzi nie tyle boi się zaryzykować, finance na Wydziale Nauk korzystniej jest choć w części finansować mniej efektywne od tych, które trafiły PKB, zaś pozostawienie środków na co postrzega ryzyko, jako dużo większe, Ekonomicznych UWw reformę emerytalną z długu publicznego, na giełdę. Druga kwestia to stabilność subkoncie w ZUS jest jedynie biernym niż ono w rzeczywistości jest. by rozłożyć jej koszty na kilka pokoleń. udziału kapitału w dochodzie. Nie jest to czerpaniem z owoców wzrostu. Mało kto na przykład jest świadom To jednak odsuwa w czasie także korzyści, gdyż dług publiczny zmniejsza narodowe oszczędności. Przy tej okazji warto wspomnieć wcale twardy fakt, a jedynie empiryczna prawidłowość, która w dodatku w ciągu ostatnich dwudziestu lat w niektórych gospodarkach zaczęła się załamywać #5 Emerytury gromadzone z wykorzysta- faktu, że nie było takich dwóch dekad, w trakcie których można było stracić na amerykańskich akcjach. Wielkie krachy zdarzają się rzadko (Wykres 3) i najdalej jeszcze o jednej rzeczy. Nie można jednocześnie twierdzić, że OFE były finansowane z długu i że obecne pokole- tak, że w skali globalnej udział kapitału w dochodzie rośnie. Po trzecie firmy mogą przecież inwestować za granicą, niem rynku finansowego nie są bezpieczne Być może jednak czekanie, aż wzrośnie po kilkunastu latach giełdy odrabiają poniesione straty. Dla osoby inwestującej regularnie gwałtowne spadki mogą być 1 Grinblatt, M., Keloharju, M., & Linnainmaa, J. (2011). IQ and stock market participation. The Journal of Finance, 66(6), Głos nauki

11 21 Ocena własnego systemu emerytalne- I choć wydaje się, że zmiana nie jest Na koniec 2013 roku Polska miała go nie jest łatwa, gdyż nie może być duża, to świat zmierza w odwrotnym dwie składowe ocenione blisko średniej. w pełni obiektywna. Warto więc czasami kierunku poprawiając funkcjonowanie Najwyżej oceniono integralność spojrzeć jak widzą nas inni, zwłasz- systemów emerytalnych, co skutkowało systemu ocena B (68,9 pkt względem cza gdy możemy również porównać zwiększeniem średniej Indeksu o 2 pkt. średniej 71,9). Niżej, choć nadal blisko znaszym ZDANIEM Mercer oraz konsorcjum non-profit Australian Centre for Financial Studies, wspierane przez rząd Australii. Polska została oceniona po raz pierwszy w 2011 roku (wg stanu na koniec 2010). Ostatni raport wydany w 2014 roku (wg indeks składa się z trzech składowych: adekwatność świadczeń waga 40% zrównoważony rozwój waga 35% integralność waga 25%. Wagi poszczególnych składowych nie są równe, by odzwierciedlać, iż rozwój ocena D (tylko 41,4 pkt przy średniej 49,7). Różnice do średnich wzrastają, gdy porównamy się do średniej dla 16 krajów z raportu z roku Kolejno średnie dla składowych to odpowiednio 72,9 pkt, 64,5 pkt i 52,8 pkt. Kolejne się z systemami emerytalnymi innych Zanim jednak opiszę szczegóły i reko- średniej oceniono adekwatność ocena krajów. Takiego zadania podejmuje się mendacje dla Polski należy wyjaśnić C+ (61,7 pkt względem średniej 63,0). już od sześciu lat grupa konsultingowa zasadę oceny i budowę indeksu. Cały Jednak najniżej oceniono zrównoważony stanu na koniec 2013) zawiera analizę aż autorzy najwyższe znaczenie przypisują kraje, które zostały dodane do raportu 25 krajów. adekwatności i dodatkowym benefitom obniżają średnią ocenę składowych, Polski system oceniony został jako z tym związanym. Adekwatność świad- jak i ogólną średnią indeksu. Nie jest to posiadający pewne dobre cechy, jednak czeń jest najprostsza do porównania po- jednak powód do zadowolenia, gdyż jak wykazujący również ryzyka i niedocią- między krajami. Odpowiada ona między wspomniałem wcześniej, w przeciwień- gnięcia, które jeśli nie zostaną właściwie innymi na pytania dotyczące przychodu stwie do 13 krajów, dla których wartość zaadresowane i usprawnione, mogą być dla ubezpieczonego oraz stopy zastąpie- indeksu wzrosła, dla Polski zmalała ona przyczyną jego destabilizacji. Warto po- nia dla średnio zarabiającej osoby. w ciągu ostatnich 3 lat. Świat nam ucie- chylić się dokładniej nad przeprowadzo- Zrównoważony rozwój systemu eme- ka, my go nie gonimy, a nawet zmierza- ną analizą, by zrozumieć jakie procesy rytalnego to zagadnienie spędzające my w przeciwnym kierunku. Najszybciej obserwujemy na całym świecie i jak są sen z oczu decydentom i ekspertom tracimy dystans w adekwatności (różnica one rozwiązywane przez innych. w wielu krajach, bo de facto oznacza wzrosła do średniej o 5,7 pkt), integral- Ogólna ocena dla Polski (tzw. Mel- ich trwałość. Zmiany demograficzne, ności (wzrost różnicy o 5,4 pkt). Wzrost bourne Mercer Global Pension Index) to konieczność podnoszenia wieku eme- różnicy w zrównoważonym rozwoju 56,4 pkt. na 100 możliwych. Najlepiej rytalnego ale jednocześnie zadłużenie systemu jest najmniejszy i wyniósł 1,6 oceniane kraje to Dania (82,4), Austra- wielu krajów powoduje, że poleganie pkt, ale moim zdaniem nie są tu ujęte lia (79,9) i Holandia (79,2). Najniżej wyłącznie na systemie repartycyjnym jeszcze w pełni skutki ostatniej zmiany oceniane są z kolei Indie (43,5), Korea oznacza konieczność ograniczenia świad- w OFE tj. faktycznego umorzenia długu Południowa (43,6) i Japonia (44,4). Jak czeń i zagraża stabilności społecznej skarbowego, które miało miejsce w lutym widać do najlepszych jest nam dwa razy państw. Dlatego ta składowa indeksu 2014 roku. dalej niż do najsłabszych i nie jest to zwraca również uwagę na udział sektora Przejdźmy więc do szczegółów optymistyczna informacja. Średnia ocena prywatnego w całym zabezpieczeniu oceny polskiego systemu emerytalnego. również jest wyższa od oceny Polski emerytalnym, jak również na wielkość W składowej adekwatność Polska zosta- i wynosi 60,6 pkt. pokrycia zobowiązań emerytalnych real- ła najwyżej oceniona za: Druga pesymistyczna obserwacja nymi aktywami. wsparcie podatkowe w produktach wynika z porównania oceny z roku 2014 Ostatnią składową indeksu jest III filarowych, z ocenami z 2011 roku. Polska niestety integralność całego systemu emerytal- ograniczenie dostępu do środków jest jednym z trzech krajów, których nego. Ponieważ w wielu krajach wzrasta w prywatnej części systemu, aż do Global Pension Index ocena Polski ocena pogorszyła się. Największy spadek dotyczy systemu emerytalnego w Brazylii (spadek o 6,0 pkt). Kolejnym krajem jest Polska (-2,2) i następnym USA (-0,2). znaczenie prywatnego sektora w zabezpieczeniu świadczeń, badane jest postępowanie regulatora i rządu, jak również komunikacja z ubezpieczonymi. osiągnięcia określonego wieku, możliwość swobodnego przenoszenia aktywów do innej instytucji w celu dalszego gromadzenia na emeryturę, Naszym zdaniem

12 22 zabezpieczenie podziału aktywów w przypadku rozwodów, skalę aktywów inwestowaną w aktywa wzrostowe. W tym obszarze najniżej oceniono nas za: brak wymogu, by nawet część aktywów z III filara była przekonwertowana na świadczenie emerytalne, brak odkładania składek w kapitałowej części systemu, jeśli pracownik otrzymuje wsparcie z tytułu np. czasowej niezdolności do pracy, niski wskaźnik oszczędności netto (w 2014 wręcz ujemny), niską wartość minimalnego świadcze- otrzymują pełny pakiet informacji na ich temat. Niska ocena wynika z braku preferencji w ochronie aktywów zebranych w III filarze przed egzekucją w przypadku bankructwa firmy, czy też braku transparentności raportów rocznych niektórych planów emerytalnych. Mając na uwadze powyższe, nie dziwią więc wnioski i rekomendacje dla Polski przedstawione w ostatnim raporcie Melbourne Mercer Global Pension Index 2014, a mające służyć w wzmocnieniu naszego systemu emerytalnego. Są one następujące: Do najlepszych jest nam dwa razy dalej niż do najsłabszych i nie jest to optymistyczna informacja AANALIZY nia w relacji do średniej płacy. utrzymanie istotnej roli II filara Kolejna składowa czyli zrównoważony w systemie, rozwój została doceniona w następują- zwiększenie poziomu minimalnego cych obszarach: możliwość pobierania świadczenia z zebranych kapitałów i dalszej pracy, udział ludzi w wieku produkcyjnym w kapitałowej części systemu (ciekawe jaka będzie ocena za rok 2014, gdy uwzględniona zostanie liczba osób, która nadal odprowadza składki do OFE). W tej części najbardziej dostało się Polsce za: niską składkę, która obowiązkowo trafia do części kapitałowej systemu wsparcia dla najuboższych emerytów, wprowadzenie wymogu, by część środków gromadzonych w III filarze została zamieniona na świadczenie emerytalne, zwiększenie poziomu oszczędności prywatnych, zwiększenie poziomu składki, za którą kupowane są aktywa, a w konsekwencji ich wzrost w długim okresie, aktywizacja zawodowa osób starszych. Tezy te nie są aż tak bardzo kontrower- Świat nam ucieka, my go nie gonimy, a nawet zmierzamy w przeciwnym kierunku (właściwie za jej brak), syjne, można wręcz rzec, że są intuicyj- niski udział ludzi aktywnych zawo- ne. Warto więc o nich pamiętać, gdy bę- dowo w grupie wiekowej lat, dziemy proponować dalsze rozwiązania niską wartość aktywów z kapitałowej dla systemu emerytalnego w Polsce. części systemu w relacji do PKB. Ostatnia składowa indeksu integral- Grzegorz Chłopek, CFA ność została najwyżej oceniona za prezes zarządu ING PTE SA sytuację, w której: kapitałowa część jest w pełni pokryta kapitałami (choć oznacza to, że ryzyko zmian na rynku jest po stronie ubezpieczonego), nowi uczestnicy kapitałowych Rozgrywka emerytalna planów przed przystąpieniem do nich