Prawo i Życie. Kalkulator emerytalny. oblicz swoją emeryturę nr 73 (1943) PIĄTEK 13 kwietnia Poradnik dla każdego.

Transkrypt

1 Prawo i Życie Poradnik dla każdego Kalkulator emerytalny oblicz swoją emeryturę nr 73 (1943) Partnerem merytorycznym dodatku jest Polska Izba Ubezpieczeń A Stara emerytura JAK OBLICZYĆ ŚWIADCZENIE ZE STAREGO SYSTEMU Wysokość starej emerytury zależy przede wszystkim od podstawy wymiaru świadczenia, liczby przebytych okresów składkowych i nieskładkowych i aktualnej kwoty bazowej. Emerytura ze starego systemu nie może być niższa od określonej kwoty (obecnie 597,46 zł). Jeśli wyliczona kwota będzie niższa, ZUS ją podwyższy. strona A2 A6 Nowa emerytura JAKIE BĘDZIE ŚWIADCZENIE Z NOWEGO SYSTEMU Prawo do nowej emerytury zależy od osiągnięcia wymaganego wieku emerytalnego. Na jej wysokość wpłynie przede wszystkim zgromadzony kapitał początkowy, wartość odprowadzanych obecnie składek i moment przejścia na emeryturę. Im później to nastąpi, tym świadczenie będzie wyższe. strony A6 A9 JAK KONTROLOWAĆ KONTO EMERYTALNE W ZUS I OFE Osoby ubezpieczone powinny pilnować, aby składki emerytalne odprowadzane od ich zarobków były zaksięgowane na ich kontach zarówno w ZUS, jak i OFE. W razie nieprawidłowości można złożyć reklamację. strona A10 Emerytura z trzeciego filara Ilustracja Tomasz Wawer ILE KORZYŚCI Z DOBROWOLNEGO OSZCZĘDZANIA Trzeci filar to dobrowolne oszczędzanie na przyszłą dodatkową emeryturę, niezależną od wypłacanej z powszechnego systemu emerytalnego. Taką możliwość stwarzają m.in. fundusze inwestycyjne. Odkładając co miesiąc po 50 zł, można po kilkudziesięciu latach zbudować niemały kapitał. strona A11 DOŻYWOTNIA RENTA OD UBEZPIECZYCIELA Na dodatkowe świadczenie można oszczędzać, gromadząc środki na polisie ubezpieczenia na życie. Z chwilą przejścia na emeryturę ubezpieczony może liczyć na jedną z siedmiu możliwych form świadczenia np. na jednorazową wypłatę zebranego kapitału albo rentę dożywotnią wypłacaną co miesiąc. Na razie jednak niewielu ubezpieczycieli oferuje taką możliwość. strona A12

2 A2 W prowadzona w 1999 roku reforma emerytalna to prawdziwa rewolucja zarówno w sposobie gromadzenia pieniędzy na emeryturę, jak i w mechanizmie wypłaty świadczeń. Wraz z jej wejściem w życie które ze względu na istotne zmiany systemu odbywa się etapami doszło zarazem do podziału osób podlegających ubezpieczeniu emerytalnemu na grupy, wobec których stosuje się różne zasady ustalania wysokości emerytury i jej wypłaty. W dzisiejszym dodatku pokazujemy te różnice. Pomagamy także obliczyć przyszłe świadczenia osobom, które otrzymają tzw. starą emeryturę i tym, które objęto reformą. Przedstawiamy ponadto korzyści z dobrowolnego ubezpieczenia, dzięki któremu (nawet za niewielką składkę) można zadbać o dodatkowe świadczenia na emeryturze niezależne od wypłat z obowiązkowego systemu po to, aby uniknąć znacznego obniżenia stopy życiowej. Każdy znajdzie w tym dodatku część dla siebie i będzie mógł przewidzieć, czego może spodziewać PIŻ KALKULATOR EMERYTALNY Jak korzystać z kalkulatora emerytalnego się w przyszłości. Służą temu nie tylko wyjaśnienia obowiązujących zasad, ale także liczne przykłady ustalania świadczeń i instrukcje ich obliczania. Zaczynamy od obliczenia emerytury ze starego 1 systemu. Wyjaśniamy (na stronach A2-A6), jak ustalić podstawę jej wymiaru i przykładowo przedstawiamy wysokość starej emerytury osób ze średnimi i z wysokimi zarobkami. 2 W drugiej części dodatku (strony A6-A10) liczymy prawdopodobną wysokość emerytury z nowego sytemu, na którą w miarę upływu czasu będzie przechodzić coraz więcej osób urodzonych po 1948 roku, objętych reformą. Po dziewięciu latach jej funkcjonowania zbliża się moment wypłaty pierwszych świadczeń wyliczanych według nowych zasad. Piszemy o tym, od czego zależy ich wysokość, jak liczony jest kapitał początkowy szczególnie istotny przy obliczaniu przyszłego świadczenia. I tam czytelnicy znajdą niezbędne instrukcje, wzory, przykłady przewidywanej wysokości świadczeń. Tam też dowiedzą się, jak ustalana będzie emerytura mieszana, czyli ustalana częściowo według starych zasad i częściowo według nowych. To świadczenie przysługuje osobom, które powszechny wiek emerytalny osiągną w latach , nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego (do czego miały prawo po wejściu w życie reformy) i nie odbiorą choćby za jeden miesiąc emerytury obliczonej według starych zasad. Wskazujemy zarazem, jak ważne jest pilnowanie, czy na konto emerytalne w ZUS (I filar systemu) i w OFE (II filar) wpływają należne składki radzimy, jak wyliczyć poprawność przelewów i co zrobić, jeśli nie ma na nich odpowiednich kwot. Ostatnią część (strony A11-A12) polecamy każ- 3 demu, kto szuka możliwości odkładania pieniędzy na dodatkowe świadczenie, niezależne od emerytury z powszechnego systemu. Pokazujemy, jakie korzyści przynosi III filar emerytalny, czyli dobrowolne oszczędzanie np. w funduszach inwestycyjnych, a także inwestowanie w ramach polis ubezpieczeniowych w dożywotnią rentę. 1 dla Stara emerytura urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. dla niektórych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. Jak obliczyć świadczenie ze starego systemu Obliczenie wysokości starej emerytury następuje według specjalnej, dosyć rozbudowanej procedury. Nie jest ona jednak aż tak zawiła, aby sam ubezpieczony nie mógł sobie poradzić z jej obliczeniem. Dysponując informacjami na temat przebiegu kariery zawodowej oraz wysokości zarobków, trzeba najpierw obliczyć podstawę wymiaru emerytury, a potem jej wysokość. KRYSTYNA MAŁECKA gp@infor.pl ysokość starej emerytury zależy przede Wwszystkim od podstawy wymiaru świadczenia, liczby przebytych okresów składkowych i nieskładkowych oraz aktualnie obowiązującej kwoty bazowej. Stara emerytura stanowi bowiem sumę trzech składników: części socjalnej świadczenia (24 proc. kwoty bazowej), części należnej za okresy składkowe (po 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych), części należnej za okresy nieskładkowe (po 0,7 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych). Najpierw podstawa wymiaru Aby obliczyć wysokość emerytury, w pierwszej kolejności trzeba wyliczyć podstawę jej wymiaru. Na tym etapie bardzo pomocna będzie przedstawiona instrukcja. Zanim zainteresowany przystąpi do obliczenia podstawy wymiaru, musi ustalić z jakiego okresu będzie ją obliczał. Podstawa z dziesięciu lat Wysokość starej emerytury w dużej mierze zależy od tzw. podstawy jej wymiaru. Może być ona ustalona według dwóch wariantów. O tym, z których lat ma być ona obliczona, powinien zadecydować występujący z wnioskiem o emeryturę. Ustawa emerytalna przewiduje dwa warianty ustalenia podstawy wymiaru emerytury. Pierwszy z nich to obliczenie jej z zarobków osiągniętych w 10 kolejnych latach kalendarzowych przypadających w ostatnim 20-leciu przed rokiem złożenia wniosku o emeryturę. W tym wariancie wskazane lata muszą być latami następującymi bezpośrednio po sobie. Jeżeli w którymś z kolejnych lat wnioskodawca nie pozostawał w ubezpieczeniu lub pozostawał w ubezpieczeniu przez niepełny rok albo też nie ma możliwości udowodnienia przychodu (np. ze względu na zniszczenie dokumentacji płacowej), rok taki nie podlega wyłączeniu. Jest to dobry wariant dla tych osób, które tylko przez pewien okres na przestrzeni swojej kariery zawodowej zarabiały bardzo dużo. Z takiego sposobu obliczenia podstawy wymiaru świadczenia nie powinny natomiast korzystać osoby, które miały dużo przerw w ubezpieczeniu i tym samym nie zdołały udowodnić zarobków w każdym z 10 kolejnych lat w ostatnim 20-leciu przed złożeniem wniosku. ZUS musiałby wtedy przyjąć za lata, w których nie było żadnych wynagrodzeń, przychód zerowy, co znacznie obniżyłoby podstawę wymiaru świadczenia. Zarobki z 20 lat Stosując drugi z wymienionych wariantów, ZUS oblicza podstawę wymiaru świadczenia w oparciu o wynagrodzenia z 20 lat przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o emeryturę, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. W tym przypadku wskazane lata nie muszą następować bezpośrednio po sobie. Wnioskodawca nie tylko nie musi, ale nawet nie może wybrać roku, w którym nie był w ogóle ubezpieczony. Jeśli natomiast w określonym roku kalendarzowym podlegał ubezpieczeniu krócej niż przez 12 miesięcy, może wskazać ten rok do ustalenia podstawy wymiaru, ale, co bardzo istotne, nie musi tego robić. Taki sposób obliczenia podstawy wymiaru świadczenia korzystny jest przede wszystkim dla tych osób, które nie zdołały udowodnić zarobków w 10 kolejnych latach kalendarzowych, gdyż miały dużo przerw w zatrudnie- Podstawa wymiaru emerytury Przykład 1: Zarobki z kolejnych dziesięciu lat Czytelniczka zamierza w 2007 roku wystąpić o emeryturę. Na przestrzeni swojej kariery zawodowej była zatrudniona w latach oraz w latach Ostatnie dwudziestolecie przed rokiem złożenia wniosku to w jej przypadku lata Jeśli wybierze wariant ustalenia podstawy wymiaru świadczenia z dziesięciu kolejnych lat, będzie mogła wskazać zarobki z następujących okresów: , , , lub Przykład 2: Jeden rok z zerowym przychodem Czytelnik, który w styczniu 2007 roku wystąpił z wnioskiem o emeryturę, do podstawy wymiaru świadczenia wskazał zarobki z lat W roku 1992 był ubezpieczony tylko przez trzy miesiące, a w 1993 roku pozostawał bez zatrudnienia. Ustalając podstawę wymiaru świadczenia, ZUS uwzględnił wszystkie wskazane lata, łącznie z rokiem 1992 oraz W tym ostatnim roku przyjął przychód zerowy. Przykład 3: Pominięcie lat bez pracy w podstawie wymiaru Czytelniczka w styczniu 2007 roku złożyła wniosek o emeryturę. Przepracowała 26 lat, jednakże w latach w ogóle nie pozostawała w ubezpieczeniu. Gdyby chciała wskazać do podstawy wymiaru emerytury zarobki z kolejnych dziesięciu lat w ostatnim 20-leciu, w każdym z wariantów miałaby chociaż jeden rok pusty. W związku z tym ZUS wybrał jako korzystniejszy wariant ustalenia podstawy wymiaru świadczenia z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Tym samym udało się pominąć te lata, w których nie pracowała i nie osiągała zarobków. Przykład 4: Od 1997 roku na zasiłku przedemerytalnym Czytelniczka zamierza w marcu 2008 r. złożyć wniosek o emeryturę. Od 1997 roku pobiera zasiłek przedemerytalny. Przed jego uzyskaniem pozostawała w zatrudnieniu m.in. w latach Ustalając podstawę wymiaru emerytury ZUS przyjmie zarobki uzyskane przez nią w latach Przykład 5: Kilka wariantów ustalenia podstawy wymiaru Czytelniczka jeszcze w 2007 roku zamierza złożyć wniosek o emeryturę. Ponieważ nie zdoła udowodnić 20 lat, z których mogłaby wskazać wynagrodzenia do obliczenia podstawy wymiaru, w jej przypadku możliwe będzie ustalenie podstawy z dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych z ostatniego 20-lecia sprzed roku złożenia wniosku (z lat ). Zainteresowana od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2004 r. oraz przez pierwsze sześć miesięcy 2005 r. była ubezpieczona w Szwecji. Natomiast w latach oraz od 1 lipca 2005 r. do końca 2006 r. podlegała ubezpieczeniu w Polsce. Ustalając podstawę wymiaru emerytury, ZUS zastosuje, w zależności od tego, co będzie dla ubezpieczonej korzystniejsze, jeden z następujących wariantów: lata od 1987 do 1996 roku lub od 1988 do 1997 roku lub od 1989 do 1998 roku lub od 1990 do 1998 roku oraz 2005 roku, lub od 1991 do 1998 roku oraz lata Przykład 6: Kilkanaście lat ubezpieczenia we Francji Czytelnik w tym roku zamierza zgłosić wniosek o emeryturę. Ostatnie 20-lecie przypadające

3 PIŻ STARA EMERYTURA A3 niu. Natomiast nie jest to najlepsze rozwiązanie dla tych osób, które w 10 kolejnych latach miały dużo wyższe zarobki niż w pozostałych latach z całej swojej kariery zawodowej. Patrz przykłady 1, 2, 3 Na zasiłkach przedemerytalnych Należy podkreślić, że w nieco inny sposób ustalana jest podstawa wymiaru emerytury dla osób, które w ciągu 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłosiły wniosek o emeryturę, pobierały przez więcej niż 10 lat zasiłek przedemerytalny. ZUS uwzględnia wówczas ich zarobki z kolejnych 10 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym nabyły prawo do zasiłku przedemerytalnego. Patrz przykład 4 Dla ubezpieczonych za granicą Osoby, które poza okresami składkowymi i nieskładkowymi przebytymi w Polsce, udowodniły okresy ubezpieczenia za granicą, mogą obliczyć podstawę wymiaru na zasadach ogólnych z 10 albo z 20 lat. Dla wymienionych osób przewidziano jednak także pewne preferencje. Podstawę wymiaru emerytury dla osób posiadających okresy ubezpieczenia za granicą przebyte w państwach Unii Europejskiej, państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej, jak również w państwach, z którymi Polskę łączy umowa międzynarodowa o zabezpieczeniu społecznym (Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Macedonia, Serbia, Czarnogóra), ustala się w pierwszej kolejności na zasadach ogólnych dotyczących osób, które nie mają okresów zagranicznych (przedstawiliśmy je na poprzedniej stronie). Wspomniany wyżej przywilej ustalania podstawy wymiaru dla osób, które mają okresy ubezpieczenia za granicą, polega na tym, że przy ustalaniu 10 kolejnych lat kalendarzowych w ostatnim 20-leciu przed rokiem złożenia wniosku o emeryturę ZUS nie uwzględnia tych lat, w których zainteresowani przez cały rok pozostawali w ubezpieczeniu za granicą we wspomnianych krajach umownych. Wskutek takiego wyłączenia podstawa wymiaru emerytury nadal musi być obliczona z 10 lat kalendarzowych. ZUS uwzględnia wówczas lata przypadające bezpośrednio przed lub bezpośrednio po okresie ubezpieczenia za granicą. Warto pamiętać, że wyłączeniu z podstawy wymiaru świadczenia podlegają tylko pełne lata ubezpieczenia za granicą w krajach umownych. Jeśli więc przez część roku dana osoba była ubezpieczona w jednym z tych krajów, a przez pozostałą część roku w Polsce (lub też miała przerwę w ubezpieczeniu), taki rok podlega zaliczeniu do podstawy wymiaru emerytury. Patrz przykład 5 Pracujący długo za granicą Niektóre osoby pracowały za granicą w krajach umownych przez bardzo długi czas. Dla nich także przewidziano korzystne regulacje. Jeśli ich zatrudnienie poza granicami kraju trwało na tyle długo, że w ostatnim 20-leciu przypadającym przed rokiem złożenia wniosku o świadczenie, po wyłączeniu pełnych lat ubezpieczenia za granicą, mają mniej niż 10 lat kalendarzowych, z których zarobki mogą wskazać do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia, ZUS przyjmuje do ustalenia tej podstawy faktyczną liczbę lat, które mogą być uwzględnione. Jeśli natomiast w ciągu 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok zgłoszenia wniosku o emeryturę w ogóle nie byli ubezpieczeni w Polsce, ZUS ustala im podstawę wymiaru świadczenia przy uwzględnieniu wynagrodzeń osiągniętych w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym po raz pierwszy przystąpili do ubezpieczenia za granicą. Patrz przykłady 6, 7 Zasady ustalania wynagrodzenia W myśl par. 10 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent, jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru emerytury, pracownik był zatrudniony za granicą, do ustalenia tej podstawy uwzględnia się okresy tego zatrudnienia: kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne w kraju, albo jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1 stycznia 1991 r. kwoty wynagrodzenia wypłaconego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę (tzw. wynagrodzenie zastępcze). Z powyższego wynika, że za lata zatrudnienia za granicą przypadające przed 1991 rokiem ZUS może przyjąć tzw. wynagrodzenie zastępcze. Jeżeli natomiast wskazane do obliczenia podstawy wymiaru świadczenia lata przypadają po 31 grudnia 1990 r., ZUS może przyjąć jedynie te kwoty, od których za okresy pracy za granicą opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne w Polsce. Jeśli osoba ubezpieczona nie ma po 1990 roku innych kolejnych 10 lat, w których osiągała zarobki w Polsce, stosując ten wariant obliczenia podstawy wymiaru świadczenia, ZUS musi za lata ubezpieczenia za granicą przyjąć zerowe wynagrodzenia. Od tej zasady przepisy przewidują wyjątek, gwarantując omawianej grupie ubezpieczonych pewne preferencje w zakresie sposobu ustalania 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatniego 20-lecia przypadającego przed rokiem złożenia wniosku o emeryturę. Należy jednak zaznaczyć, że dotyczy on tylko tych osób, które poza okresami składkowymi i nieskładkowymi przebytymi w Polsce, udowodniły okresy ubezpieczenia przebyte za granicą w krajach Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a także w pozostałych krajach, z którymi Polska ma podpisaną umowę międzynarodową o zaliczaniu takich okresów (w tzw. krajach umownych). DLA KOGO STARA EMERYTURA Ze starych reguł wyliczenia emerytury skorzystają osoby: urodzone przed 1 stycznia 1949 r., które dotychczas nie spełniły warunków wymaganych do jej przyznania albo nie zgłosiły jeszcze wniosku o to świadczenie, urodzone po 1948 roku a przed 1969 rokiem, które warunki wymagane do przyznania wcześniejszej emerytury spełnią do końca 2007 roku, nawet wtedy, gdy wniosek o jej przyznanie złożą później (patrz też str. A6. Obliczający samodzielnie emeryturę musi wiedzieć, jakie składniki wynagrodzenia może wliczyć do podstawy wymiaru emerytury, a których nie. Zarobki wpływające na emeryturę Wysokość starej emerytury zależy w dużej mierze od tzw. podstawy jej wymiaru. Podstawa wymiaru to generalnie, choć z pewnymi wyjątkami, wyznacznik tego co występujący z wnioskiem o emeryturę zarobił. Zasadą jest, że ZUS przyjmuje przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury przede wszystkim te składniki przychodu, wynagrodzenia lub dochodu, które podlegały składce na ubezpieczenie społeczne (ubezpieczenia emerytalne i rentowe) w myśl przepisów obowiązujących w okresie, z którego to wynagrodzenie (dochód, przychód) jest uwzględniane w podstawie wymiaru świadczenia. Ustalając podstawę wymiaru emerytury ZUS nie przyjmuje więc, co do zasady, tych składników wynagrodzenia, od których nie było obowiązku opłacania składek. Jeśli więc pracodawca opłacił składki od jakiegoś składnika przychodu, który nie podlegał takiemu obowiązkowi, ZUS nie uwzględni go przy ustalaniu wysokości emerytury. Pracodawca ma natomiast możliwość wycofania z ZUS-u nienależnie zapłaconej składki. Składniki przychodu od 1999 roku Określenie, jakie składniki przychodu ZUS wlicza do podstawy wymiaru emerytury za okres od 1 stycznia 1999 r., nie budzi większych wątpliwości. Od tej daty obowiązuje bowiem tzw. ustawa systemowa, tj. ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, która przewiduje, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w przypadku pracowników stanowi przychód zdefiniowany w przepisach o podatku dochodowym od osób fizycznych, a więc ten, od którego odprowadzany jest również podatek dochodowy. Chodzi więc m.in. o wynagrodzenia zasadnicze, za godziny nadliczbowe, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Natomiast w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zostały wymienione składniki, od których nie ma obecnie obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Składniki te nie podlegają tym samym wliczeniu do podstawy wymiaru emerytury za lata przypadające po 1998 roku. Chodzi m.in. o: Składniki przychodu wliczane do podstawy nagrody jubileuszowe (gratyfikacje), które według zasad określających warunki ich przyznawaprzed złożeniem wniosku to w jego przypadku lata Od 1 stycznia 1985 r. do końca 2001 r. był zatrudniony i ubezpieczony we Francji. Po powrocie do Polski, od 1 marca 2002 r. podjął tu zatrudnienie, które trwa nieprzerwanie do chwili obecnej. Ponieważ nie zdołał udowodnić 10 kolejnych lat ubezpieczenia w Polsce w ostatnim dwudziestoleciu przed rokiem złożenia wniosku, przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury ZUS uwzględni mu wynagrodzenia osiągnięte w okresie faktycznego podlegania ubezpieczeniu w Polsce, tj. z lat Przykład 7: Do podstawy wymiaru lata sprzed wyjazdu do Holandii Kobieta była zatrudniona w Polsce w latach , po czym wyjechała pracować do Holandii. Pozostawała tam w stosunku pracy aż do końca 2006 roku. Po powrocie do Polski wystąpiła o przyznanie polskiej emerytury. Ponieważ w ostatnim 20-leciu przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie nie była w ogóle ubezpieczona w naszym kraju, Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustalił jej podstawę wymiaru emerytury z uwzględnieniem wynagrodzeń osiągniętych w 10 kolejnych latach kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym po raz pierwszy przystąpiła do ubezpieczenia za granicą. Ponieważ do wyboru miał w tym przypadku dwa warianty (lata lub lata ), wybrał korzystniejszy dla osoby wnioskującej o emeryturę. Przykład 8: Świadczenie rehabilitacyjne wliczane bez ograniczeń Pracownik złożył niedawno wniosek o emeryturę. Do ustalenia podstawy jej wymiaru wskazał m.in. zarobki z 2005 roku. W sierpniu 2005 r. przekroczył roczną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wynoszącą zł. Po przekroczeniu rocznej podstawy pobierał świadczenie rehabilitacyjne. Mimo że w 2005 roku została przekroczona roczna podstawa wymiaru składek, Zakład Ubezpieczeń Społecznych wliczy mu do podstawy wymiaru emerytury pełne kwoty świadczenia rehabilitacyjnego. Świadczenie to podlega uwzględnieniu bez ograniczeń, nawet wówczas, gdy przysługuje za okres po 31 grudnia 2004 r. Przykład 9: Chorobowe uwzględnione w podstawie wymiaru Czytelniczka złożyła wniosek o emeryturę. Do ustalenia podstawy jej wymiaru wskazała m.in. zarobki z lat Zarówno w 2004, jak i w 2005 roku miała na tyle wysokie wynagrodzenia, że we wrześniu każdego roku przekroczyła roczną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W listopadzie i grudniu 2004 r. oraz przez cały styczeń 2005 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim. Z tego tytułu pracodawca wypłacił jej: w grudniu 2004 r. wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy za listopad 2004 r., w styczniu 2005 r. zasiłek chorobowy za grudzień 2004 r., w lutym 2005 r. zasiłek chorobowy za styczeń 2005 r. Ponieważ wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy oraz zasiłek chorobowy wypłacony w styczniu 2005 r. przysługiwały jej za 2004 rok, zostaną wliczone do podstawy wymiaru emerytury pomimo przekroczenia rocznej podstawy wymiaru składek za ten rok. Ustalając przychód za 2005 rok, ZUS nie będzie mógł natomiast uwzględnić zasiłku chorobowego przysługującego za styczeń 2005 r.

4 A4 PIŻ KALKULATOR EMERYTALNY nia przysługują pracownikowi nie częściej niż co pięć lat, nagrody ministra gospodarki za szczególne osiągnięcia w eksporcie, odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę, odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy, odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art kodeksu pracy, odprawy wypłacone pracownikom powołanym do zasadniczej służby wojskowej na podstawie art. 125 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1992 r. nr 4, poz. 16 z późn. zm.), odszkodowania za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przy pracy przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy należne od pracodawcy na podstawie art par. 2 kodeksu pracy, ekwiwalenty pieniężne za użyte przy wykonywaniu pracy narzędzia, materiały lub sprzęt, będące własnością pracownika, wartość ubioru służbowego (umundurowania), którego używanie należy do obowiązków pracownika, lub ekwiwalent pieniężny za ten ubiór, wartość finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikom do spożycia bez prawa do ekwiwalentu z tego tytułu do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 190 zł, kwota otrzymywana przez pracownika z tytułu zwrotu kosztów przeniesienia służbowego oraz zasiłki na zagospodarowanie i osiedlenie w związku z przeniesieniem służbowym do wysokości nieprzekraczającej kwoty, która z tego tytułu została zwolniona od podatku dochodowego od osób fizycznych, W razie wątpliwości, jakie składniki przychodu sprzed 1990 roku podlegają wliczeniu do podstawy wymiaru emerytury zajrzyj na stronę: diety i inne należności z tytułu podróży służbowej pracownika do wysokości określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju, równowartość dodatków dewizowych wypłacanych pracownikom zatrudnionym na morskich statkach handlowych i rybackich w części odpowiadającej 75 proc. dodatków, dodatek za rozłąkę wypłacany pracownikom czasowo przeniesionym oraz strawne do wysokości diet z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju, określonych w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju, świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, świadczenia wypłacane z funduszu utworzonego na cele socjalno-bytowe na podstawie układu zbiorowego pracy u pracodawców, którzy nie tworzą zakładowego funduszu świadczeń socjalnych do wysokości nieprzekraczającej rocznie kwoty odpisu podstawowego, określonej w art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. z 1996 r. nr 70, poz. 335). Przychody za okres przed 1990 rokiem Największym problemem przy obliczaniu podstawy wymiaru emerytury jest określenie składników przysługujących za okresy przypadające przed 1 stycznia 1990 r. Przepisy regulujące zasady ich oskładkowania są dosyć skomplikowane, często ulegały nowelizacji, a ponadto nie zawsze łatwo do nich dotrzeć (szczególnie do tych najstarszych). Generalnie rzecz ujmując podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne przed 1990 rokiem stanowiły te składniki wynagrodzenia, które w myśl przepisów o klasyfikacji wynagrodzeń zaliczane były do osobowego funduszu płac. Szczegółowy wykaz tych aktów prawnych, a także składników wliczanych do osobowego i bezosobowego funduszu płac, można znaleźć w informatorze zamieszczonym w serwisie internetowym ZUS pod adresem: Przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury ZUS zalicza poszczególne wypłaty do roku, za który przysługują bez względu na to, kiedy zostały wypłacone. Zasadę tę stosuje się, wówczas gdy jest możliwe ustalenie okresu, za który dana wypłata przysługuje, np. trzynastka, nagroda z zysku. Natomiast w przypadku, gdy nie jest możliwe ustalenie, jakiego okresu dana wypłata dotyczy, dolicza się ją do miesiąca, w którym została wypłacona, np. premia bilansowa. Co ZUS wliczy mimo braku składki Do podstawy wymiaru emerytury wliczane są te składniki przychodu, wynagrodzenia lub dochodu, które podlegały lub podlegają oskładkowaniu. ZUS uwzględnia jednak niektóre wypłacone kwoty, za które nie było obowiązku odprowadzania składek. 4 ETAPY USTALANIA PODSTAWY WYMIARU EMERYTURY Oblicz sumę kwot podstaw wymiaru składek (a więc 1inaczej mówiąc kwot, od których zastały odprowadzone składki na ZUS) oraz kwot niestanowiących podstawy wymiaru składek wliczanych jednak do podstawy wymiaru emerytury. Operacji takiej dokonaj oddzielnie dla każdego roku z wybranych lat kalendarzowych. Oblicz procentowy stosunek każdej z tych sum do 2rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy z zaokrągleniem do setnej części procentu. Kwoty przeciętnych wynagrodzeń zamieściliśmy w tabeli na str. A5. Wylicz średnią arytmetyczną tych procentów, która 3stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury. Wskaźnik ten nie może być wyższy niż 250 proc. Pomnóż przez ten wskaźnik kwotę bazową, w wyniku 4czego otrzymasz podstawę wymiaru emerytury. O tym, jak ustalić kwotę bazową czytaj na str. A5. Zasada jest następująca im wyższe zarobki, tym większa jest podstawa wymiaru, a tym samym kwota wyliczonej w oparciu o tę podstawę emerytury. Osoba ubiegająca się o to świadczenie powinna więc wskazać do ustalenia podstawy wymiaru te lata kalendarzowe, w których miała najwyższe zarobki, w porównaniu do przeciętnej płacy Przepisy emerytalne pozwalają na wliczenie do podstawy wymiaru emerytury niektórych wypłaconych kwot, które nie podlegały składkom na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Przede wszystkim ZUS uwzględni przy jej ustalaniu kwoty wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy, wypłaconych na podstawie przepisów kodeksu pracy, zasiłków chorobowych, macierzyńskich, opiekuńczych, świadczeń rehabilitacyjnych, zasiłków wyrównawczych, świadczeń wyrównawczych, dodatków wyrównawczych oraz świadectw rekompensacyjnych wypłaconych na podstawie ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent. Ponadto, do podstawy wymiaru emerytury wlicza się również kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy. Ograniczenia w uwzględnianiu świadczeń Należy podkreślić, że kwoty świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, dodatku wyrównawczego oraz świadczenia wyrównawczego ZUS wlicza do podstawy wymiaru emerytury bez ograniczeń (a więc również wtedy, gdy została przekroczona roczna podstawa wymiaru składek) i bez względu na to, za jaki okres przysługiwały. Nato- Instrukcja obliczenia wysokości starej emerytury Rok kalendarzowy Wynagrodzenia podstawa wymiaru składek + inne składniki wliczane do podstawy wymiaru emerytury (w zł) Kwota rocznego przeciętnego wynagrodzenia za dany rok kalendarzowy (w zł) Stosunek wynagrodzenia do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy* , , 16 90, , , 88 88, , , 88 97, , , 72 96, , ,20 96, , ,52 98, , ,64 99, , ,84 99, , ,48 100, , ,76 99,04 * wskaźnik wysokości podstawy wymiaru za dany rok (w proc.) Dla osoby ze średnimi zarobkami Mężczyzna (65 lat) w kwietniu zamierza wystąpić z wnioskiem o emeryturę. Miał on w latach wskazanych do ustalenia podstawy wymiaru emerytury ( ) zarobki zbliżone do średniej krajowej (wymienione zostały w tabeli). Udowodnił 25 lat składkowych oraz pięć lat nieskładkowych. Wszystkie warunki wymagane do przyznania emerytury spełnił jeszcze przed złożeniem wniosku o to świadczenie. Obliczając emeryturę dla wymienionego mężczyzny, należy postępować w następujący sposób. Obliczamy podstawę wymiaru emerytury według etapów zamieszczonych wyżej. Z tabeli obok wynika, że suma procentowych wskaźników z poszczególnych lat wynosi 968,18 proc. Należy ją podzielić przez liczbę lat, z których zarobki zostały uwzględnione, tj. przez 10 (968,18/10 = 96,82 proc.). Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury wynosi zatem 96,82 proc. Po pomnożeniu go przez aktualnie obowiązującą kwotę bazową otrzymujemy podstawę wymiaru emerytury (96,82 proc. x 2059,92 zł = 1994,41). Ustalamy część socjalną emerytury, mnożąc kwotę bazową obowiązującą w dacie złożenia wniosku (2059,92 zł) przez 24 proc., co daje kwotę 494,38 zł. Obliczamy część emerytury należną za okresy składkowe i nieskładkowe. Mnożymy liczbę lat składkowych (w tym przypadku 25) przez 1,3 proc. podstawy jej wymiaru. Wyliczenie wygląda następująco: 25 x 1,3 proc. x 1994,41 zł = 648,18 zł. Następnie obliczamy część emerytury należną za okresy nieskładkowe, mnożąc liczbę lat nieskładkowych (w tym przypadku 5) przez 0,7 proc. podstawy jej wymiaru, co obrazuje poniższe wyliczenie: 5 x 0,7 proc. x 1994,41 zł = 69,80 zł. Sumujemy część socjalną, część należną za okresy składkowe oraz część należną za okresy nieskładkowe (494,38 zł + 648,18 zł + 69,80 zł = 1212,36 zł). Otrzymana kwota 1212,36 zł to wysokość emerytury brutto. Kwota, jaką świadczeniobiorca otrzyma na rękę, będzie niższa, gdyż ZUS potrąci z emerytury zaliczkę na podatek dochodowy oraz składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Dla osoby z wysokimi zarobkami O emeryturę ubiega się obecnie 60-letnia kobieta, która udowodniła 32 lata składkowe oraz cztery lata nieskładkowe.

5 PIŻ STARA EMERYTURA A5 Stara emerytura = 24 proc. kwoty bazowej (tzw. część socjalna emerytury) + po 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych (tzw. część należna za okresy składkowe) + po 0,7 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych (tzw. część należna za okresy nieskładkowe) miast zakres uwzględnienia w podstawie wymiaru kwot wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy, zasiłków chorobowych, macierzyńskich i opiekuńczych zależy od tego, za jaki okres zostały wypłacone. Bez ograniczeń wliczane są jedynie wtedy, gdy przysługują za okres przypadający przed 1 stycznia 2005 r. Jeśli natomiast zostały wypłacone za lata następujące po roku 2004, uwzględniane są w podstawie wymiaru emerytury tylko wówczas, gdy nie została przekroczona kwota roczna podstawy wymiaru składek określona dla danego roku i tylko w wysokości nieprzekraczającej tej maksymalnej kwoty. Warto podkreślić, że dokonując ustalenia, czy wymienione zasiłki i świadczenia mogą być wliczone do podstawy wymiaru emerytury, ZUS bierze pod uwagę okres, za który przysługują, a nie datę faktycznej ich wypłaty. Patrz przykłady 8, 9 W przypadku udowodnienia niepełnych lat składkowych, cały okres składkowy przy obliczaniu emerytury, zamieniamy na miesiące. Dotyczy to również okresów nieskładkowych Roczna podstawa wymiaru Licząc podstawę wymiaru, trzeba też pamiętać o rocznym ograniczeniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Obowiązujące od 1 stycznia 1999 r. przepisy ubezpieczeniowe oraz emerytalno-rentowe są tak skonstruowane, że po uzyskaniu określonej kwoty wynagrodzenia osoba ubezpieczona niejako przestaje pracować na wysokość swojej emerytury. Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy (obecnie zł). Po przekroczeniu przez ubezpieczonego tej kwoty płatnik składek jest zobowiązany zaprzestać obliczać i przekazywać za niego składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W związku z tym, w podstawie wymiaru emerytury ZUS może uwzględnić za lata następujące po 1998 roku jedynie tę maksymalną kwotę, choćby po jej przekroczeniu zostały wypłacone składniki, od których przepisy nakazują płacić składki i które w zwykłych okolicznościach musiałyby zostać oskładkowane. Nie podlegają więc uwzględnieniu w podstawie wymiaru emerytury za okres po 1998 roku takie przychody, które zostały zwolnione z oskładkowania z powodu osiągnięcia powyższej kwoty. Od omawianej zasady jest jednak jeden wyjątek. Jeśli osobie ubezpieczonej został wypłacony przychód (np. wynagrodzenie, trzynastka) za dany rok, ale dopiero w roku następnym i w tym kolejnym roku stanowił podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, wówczas podlega on wliczeniu do roku, za który przysługuje, nawet wówczas, gdy w tym roku została przekroczona kwota roczna podstawy wymiaru składek. Patrz przykład 10 Wysokość kwoty bazowej Wysokość kwoty bazowej ma bardzo istotne znaczenie. Po pierwsze ma ona wpływ na wysokość podstawy wymiaru. Podstawę uzyskuje się poprzez pomnożenie kwoty bazowej przez wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia, obliczony zgodnie z zamieszczoną na str. A4 instrukcją. Po drugie natomiast kwota bazowa ma wpływ na tzw. część socjalną świadczenia, która stanowi 24 proc. kwoty bazowej. Kwota bazowa wynosi 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, w poprzednim roku kalendarzowym. Podawana jest do publicznej wiadomości przez prezesa GUS w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym RP Monitor Polski w terminie do dziewiątego roboczego dnia lutego każdego roku. Obowiązuje od 1 marca każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku kalendarzowego. Obecnie wynosi ona 2059,92 zł. Obliczając emeryturę, ZUS stosuje kwotę bazową obowiązującą w dniu zgłoszenia wniosku o to świadczenie, jeżeli osoba zainteresowana spełnia wtedy wszystkie warunki wymagane do jego przyznania. Gdy przynajmniej jeden z warunków w dniu złożenia wniosku nie jest spełniony, uwzględniana jest kwota bazowa obowiązująca w dniu powstania prawa do świadczenia (a więc w dniu spełnienia ostatniego z warunków wymaganych do jego przyznania). Patrz przykład 11 Okresy składkowe i nieskładkowe Liczba udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych decyduje nie tylko o nabyciu prawa do emerytury, ale ma również bardzo istotny wpływ na jej wysokość. Jak bowiem wynika z podanego wzoru, ustalając tę wysokość ZUS oblicza część należną za okresy składkowe oraz część należną za okresy nieskładkowe. Wykaz okresów składkowych i nieskładkowych prezentowaliśmy ostatnio w dodatku do Gazety Prawnej nr 202 Abc emerytur i rent z dnia 19 marca 2007 r. W tym miejscu warto jedynie przypomnieć, że okresy składkowe to takie okresy, w których dana osoba pracowała i opłacane były za nią składki na ZUS, a także niektóre okresy, za które składka nie została opłacona, gdyż nie było takiego obowiązku. Natomiast okresy nieskładkowe to generalnie okresy braku aktywności zawodowej, za które nie zostały odprowadzone składki na ubezpieczenie społeczne, w tym m.in. okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy czy też zasiłku chorobowego. Okresy nieskładkowe PRZECIĘTNE WYNAGRODZENIE W LATACH Lata Przeciętne wynagrodzenie w zł (551 x 12) (599 x 12) (652 x 12) (920 x 12) (975 x 12) (1008 x 12) (1118 x 12) (1279 x 12) (1348 x 12) (1453 x 12) (1560 x 12) (1625 x 12) (1680 x 12) (1763 x 12) (1816 x 12) (1867 x 12) (1934 x 12) (2016 x 12) (2106 x 12) (2174 x 12) (2235 x 12) (2358 x 12) (2509 x 12) (2798 x 12) (3185 x 12) (3913 x 12) (4281 x 12) (4596 x 12) (4887 x 12) (5327 x 12) (6040 x 12) (7689 x 12) ( x 12) ( x 12) ( x 12) ( x 12) ( x 12) ( x 12) ( x 12) ( x 12) ( x 12) ( x 12) ( x 12) ( x 12) ( x 12) ,44 (702,62 x 12) ,00 (873,00 x 12) ,16 (1061,93 x 12) ,88 (1239,49 x 12) ,88 (1706,74 x 12) ,72 (1923,81 x 12) ,20 (2061,85 x 12) ,52 (2133,21 x 12) ,64 (2201,47 x 12) ,84 (2289,57 x 12) ,48 (2380,29 x 12) ,76 (2477,23 12) Wysokość świadczeń Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury podała 20 lat wybranych z całego okresu ubezpieczenia, tj. lata , , oraz , w których miała bardzo wysokie zarobki w granicach proc. przeciętnej płacy. Obliczony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury wyniósł aż 275 proc. Ponieważ zgodnie z przepisami nie może być on wyższy od 250 proc., należy ograniczyć go do tego poziomu. Wysokość emerytury jest więc liczona w tym przypadku w następujący sposób: 250 proc. x 2059,92 zł = 5149,80 zł (podstawa wymiaru) 24 proc. x 2059,92 zł = 494,38 zł (część socjalna świadczenia) 32 x 1,3 proc. x 5149,80 zł = 2142,32 zł (część należna za okresy składkowe) 4 x 0,7 proc. x 5149,80 zł = 144,19 zł (część należna za okresy nieskładkowe) 494,38 zł +2142,32 zł +144,19 zł = 2780,89 zł (wysokość emerytury brutto). Przykład 10: Nagroda w zarobkach z poprzedniego roku Czytelnik wskazał do ustalenia podstawy wymiaru emerytury m.in. zarobki za rok W okresie od stycznia do grudnia tego roku pracodawca wypłacił mu wynagrodzenia w łącznej wysokości zł. W październiku 2004 r. została przekroczona roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe obowiązująca w 2004 roku, tj zł. W styczniu 2005 r. wypłacono mu nagrodę za ostatni kwartał 2004 r., od której pracodawca odprowadził składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w lutym 2005 r. Przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury ZUS wliczył tę nagrodę do zarobków za 2004 rok, pomimo przekroczenia w tym roku kwoty rocznej podstawy wymiaru składek. Przykład 11: Wniosek w lutym, kwota bazowa z marca Czytelnik złożył wniosek o emeryturę w lutym 2007 r. Ostatni warunek wymagany do jej przyznania, tj. wiek 65 lat, spełnił dopiero 12 marca 2007 r. Pomimo złożenia wniosku w lutym ZUS zastosował przy ustalaniu podstawy wymiaru i wysokości emerytury kwotę bazową obowiązującą od 1 marca 2007 r. wynoszącą 2059,92 zł. Przykład 12: Uwzględnienie pełnych miesięcy Pani Barbara udowodniła 30 lat, dziewięć miesięcy oraz 18 dni okresów składkowych oraz 14 lat okresów nieskładkowych. Ustalając uprawnienia do emerytury, ZUS uwzględnił jej, oprócz 30 lat, dziewięciu miesięcy i 18 dni okresów składkowych, 1/3 okresów nieskładkowych, a więc 10 lat, trzy miesiące i sześć dni. Natomiast przy ustalaniu wysokości świadczenia ZUS policzył jej 30 lat i dziewięć miesięcy okresów składkowych oraz 10 lat i trzy miesiące okresów nieskładkowych. Przykład 13: Emerytura wyższa od podstawy wymiaru Mężczyzna, który ukończył 65 lat i udowodnił 15 lat okresów składkowych oraz pięć lat nieskładkowych, w marcu tego roku wystąpił o emeryturę na podstawie art. 28 ustawy emerytalnej. ZUS obliczył mu podstawę wymiaru świadczenia w wysokości 495,34 zł, a kwotę emerytury w wysokości 608,31 zł. Ponieważ okazała się ona wyższa od 100 proc. podstawy jej wymiaru oraz od wysokości najniższego świadczenia, ZUS nie mógł podjąć jej wypłaty w wysokości faktycznie wyliczonej, ale w kwocie minimalnej emerytury, czyli w kwocie 597,46 zł.

6 A6 PIŻ KALKULATOR EMERYTALNY podlegają uwzględnieniu (również przy ustalaniu wysokości emerytury) w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Należy zwrócić uwagę na różnicę występującą przy uwzględnianiu okresów w celu ustalania prawa oraz wysokości emerytury. Ustalając uprawnienia ZUS zalicza okresy z dokładnością co do dnia. Natomiast przy obliczaniu wysokości świadczenia uwzględniane są jedynie pełne miesiące, a pozostałe dni podlegają wyłączeniu. Patrz przykład 12 Najniższa i najwyższa emerytura Obowiązujące przepisy przewidują gwarancję minimalnej emerytury, która wynosi obecnie 597,46 zł. Jeśli wyliczona kwota świadczenia jest niższa od tego minimum, ZUS odpowiednio je podwyższa. Gwarancja ta nie dotyczy jednak wszystkich emerytur. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie podwyższy do kwoty minimalnej emerytury przyznanej po ukończeniu 60 lat (kobieta), 65 lat (mężczyzna) oraz udowodnieniu niższego, niż ogólnie wymagany stażu ubezpieczeniowego, wynoszącego 15 lat okresów składkowych i nieskładkowych w przypadku kobiet i 20 lat tych okresów w przypadku mężczyzn (art. 28 ustawy emerytalnej). Taka emerytura, jeśli jest niższa od wspomnianej minimalnej kwoty, przysługuje w wysokości faktycznie wyliczonej. W przepisach nie przewidziano sztywnej maksymalnej wysokości emerytury, choć zawarte są w nich pewne ograniczenia, które mogą spowodować, że wysokość emerytury będzie niższa niż wynikałoby to z faktycznych zarobków osiągniętych w latach wskazanych do jej obliczenia. Po pierwsze, wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury nie może być wyższy niż 250 proc. Po drugie natomiast, ustawa emerytalna stanowi, że emerytura wraz ze zwiększeniami z tytułu okresów rolnych nie może być wyższa niż 100 proc. podstawy jej wymiaru. Ograniczenie to nie obowiązuje jednak wówczas, gdy obliczone świadczenie jest niższe od kwoty minimalnej i trzeba je podwyższyć do tej wysokości. Z powyższego wynika zatem, że jeśli po obliczeniu emerytury przysługującej na podstawie art. 28 ustawy emerytalnej okazuje się, że jest ona wyższa od 100 proc. podstawy jej wymiaru, ale nie przekracza wysokości świadczenia najniższego kwota takiej emerytury nie podlega ograniczeniu do 100 proc. tej podstawy. Dopiero w przypadku, gdy przekracza ona wysokość świadczenia najniższego, wówczas obowiązuje ograniczenie do 100 proc. podstawy jej wymiaru, nie więcej jednak niż do kwoty świadczenia najniższego. Patrz przykład 13 Podstawa prawna Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.). Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.). Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz.1106 z późn. zm.). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (t.j. Dz.U. z 1989 r. nr 11, poz. 63 z późn. zm.). 2 dla Nowa emerytura urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Jakie będzie świadczenie z nowego systemu W miarę upływu czasu coraz więcej osób urodzonych po 1948 roku będzie przechodzić na tzw. nową emeryturę. Prawo do nowej emerytury uzależnione jest od osiągnięcia określonego wieku. Do jej przyznania nie jest potrzebne udowodnienie określonego minimalnego okresu ubezpieczenia. BARTOSZ MARCZUK bartosz.marczuk@infor.pl myśl generalnej zasady, osoby urodzone po 31 Wgrudnia 1948 r. nabywają prawo do emerytury obliczanej według nowych zasad, niezależnie od tego, czy przystąpili do jednego z otwartych funduszy emerytalnych czy też nie. Jedynym warunkiem otrzymania tego świadczenia jest osiągnięcie wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Zaznaczyć trzeba, że wiele osób urodzonych w latach zachowało prawo do skorzystania ze starej emerytury. Dotyczy to osób, które nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego oraz warunki do uzyskania emerytury zostaną spełnione do 31 grudnia 2007 r. Możliwość taka została zachowana dla: pracowników, ubezpieczonych, którzy będąc pracownikami byli zatrudnieni w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, osób wykonujących działalność twórczą lub artystyczną bez względu na to, czy są pracownikami czy też ubezpieczonymi opłacającymi składki na własne ubezpieczenie z tytułu wykonywania tej działalności, górników, kolejarzy. Szczególne rozwiązanie zostało stworzone dla pracowników z tej grupy wiekowej, którzy byli zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (w tym w górnictwie i na kolei), a także ubezpieczonych z tytułu działalności twórczej lub artystycznej, którzy wymagany okres składkowy i nieskładkowy (co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn) oraz wymagany dla danego stanowiska (branży) okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze osiągnęli do końca 1998 roku. Osoby te mogą przechodzić na wcześniejszą emeryturę w wieku określonym przez dotychczasowe przepisy (wiek ten waha się od 40 do 55 lat dla kobiet i od 45 do 60 lat dla mężczyzn), nawet gdy wymagany wiek osiągną po 31 grudnia 2007 r., pod warunkiem nieprzystąpienia do OFE i rozwiązania umowy o pracę. Patrz tabela A Dane do obliczenia emerytury Nowa emerytura będzie liczona według odmiennych od obowiązujących w stosunku do starej emerytury zasad. Jej wysokość będzie przede wszystkim zależała od wielkości zgromadzonego kapitału i momentu skorzystania ze świadczenia. W nowym systemie emerytalnym wysokość przyszłej emerytury (zarówno pochodzącej z ZUS, jak i OFE) będzie w uproszczeniu pochodną operacji podzielenia kapitału zgromadzonego na koncie ubezpieczonego przez tzw. przeciętne dalsze trwanie życia dla osoby w danym wieku. Wartości te podaje prezes GUS. Patrz tabela B Wysokość nowej emerytury nie będzie zależała m.in. od kwoty bazowej, współczynnika przeliczania okresów składkowych i nieskładkowych. Emerytura będzie obliczana według określonego wzoru (patrz ramka str. A7). Patrz przykłady 14, 15 Moment opuszczenia rynku pracy Nowa emerytura będzie tym wyższa, im później osoba zainteresowana zdecyduje się na skorzystanie z tego świadczenia. Przy obliczaniu starej emerytury Przewidywana wysokość świadczeń TABELA A. SZACOWANA LICZBA OSÓB PRZECHODZĄCYCH NA EMERYTURY WEDŁUG NOWYCH ZASAD Źródło: MPiPS Rok Kobiety Mężczyźni Razem TABELA B. PRZECIĘTNE DALSZE TRWANIE ŻYCIA (W LATACH) Rok życia Źródło: GUS; dane za 2005 rok Ile statystycznie pozostało do przeżycia mężczyźnie kobiecie 60 17,51 22, ,86 21, ,22 21, ,59 20, ,97 19, ,37 18, ,78 17, ,20 16, ,63 16, ,08 15, ,54 14, ,00 13, ,48 13, ,98 12, ,48 11, ,01 11,15 Przykład 14: Wyższe świadczenie dla mężczyzny Jak szacuje Komisja Nadzoru Finansowego kobieta urodzona w 1970 roku i zarabiająca obecnie średnią pensję (2500 zł), która przejdzie na emeryturę w wieku 60 lat, będzie mogła liczyć na świadczenie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Otwartego Funduszu Emerytalnego w wysokości 1380,58 zł. Mężczyzna urodzony w tym samym roku, który przejdzie na emeryturę w wieku 65 lat, będzie otrzymywał o wiele wyższe świadczenie w wysokości 2369,52 zł. To efekt zarówno tego, że mężczyźnie (będzie starszy) pozostanie mniej lat do przeżycia (dla 60-letniej kobiety przeciętne dalsze trwanie życia wynosi 22,65 lat, a 65-letniego mężczyzny 14,37 lat), jak również tego, że będzie on przez 5 lat dłużej aktywny zawodowo, dzięki czemu zgromadzi wyższy kapitał. Wyższy kapitał zostanie więc podzielony przez mniejszą liczbę lat do przeżycia.

7 PIŻ NOWA EMERYTURA A7 WZÓR OBLICZENIA NOWEJ EMERYTURY zwaloryzowane składki na ubezpieczenie emerytalne + zwaloryzowany kapitał początkowy + kapitał zgromadzony w OFE Wysokość emerytury = średnie dalsze trwanie życia w miesiącach Średnie dalsze trwanie życia to wielkość statystyczna, która określa przeciętny okres, jaki zazwyczaj upływa od ustalenia prawa do emerytury do dnia śmierci ubezpieczonego. Na licznik ma wpływ: wysokość kapitału zgromadzonego w ZUS i OFE, który będzie pochodną wysokości wpłaconych składek, okres opłacania składek na emeryturę im dłużej składki będą opłacane, tym wyższy będzie kapitał (zależność ta będzie działać zwłaszcza wobec kapitału gromadzonego w OFE), wartość kapitału początkowego obliczonego za składki opłacone przed 1999 rokiem, wysokość opłacalnych składek emerytalnych za okresy bez pracy na przykład przebywanie na urlopie wychowawczym, otrzymywanie świadczenia pielęgnacyjnego, zasiłku dla bezrobotnych, sposób waloryzowania składek gromadzonych w ZUS, zyski z inwestycji osiągane przez OFE, wysokość prowizji i opłat pobieranych przez OFE. Na mianownik ma wpływ: moment opuszczenia rynku pracy im szybciej przejdziemy na emeryturę, tym będzie ona niższa, bo kapitał emerytalny zostanie podzielony przez większą liczbę miesięcy. mechanizm obliczania świadczenia, tj. czy zostaną zastosowane uśrednione czy odrębne dla obojga płci tablice średniego dalszego trwania życia (w pierwszym przypadku emerytury kobiet będą wyższe kosztem emerytur mężczyzn). osoby decydujące się na dłuższą aktywność zawodową nie są tak wyraźnie premiowane. Przy obliczaniu nowej emerytury trzeba pamiętać o następujących zasadach: im szybciej osoba zdecyduje się na skorzystanie ze świadczenia, tym więcej statystycznie lat pozostanie jej do przeżycia, a więc kapitał zgromadzony w OFE i ZUS będzie dzielony przez więcej lat, im szybciej skorzysta się ze świadczenia, tym mniej pieniędzy uda się zgromadzić na emeryturę każdy rok dodatkowego oszczędzania to więcej składek na kontach emerytalnych i szansa na dodatkowe zyski, jakie wypracuje OFE. Można rozróżniać dwa wskaźniki mówiące o momencie odejściu z rynku pracy efektywny i ustawowy wiek emerytalny. Pierwszy jest faktycznym momentem wycofania się osoby z rynku pracy i przejścia na emeryturę. Zależy przede wszystkim od istnienia i liczebności przywilejów emerytalnych. Im jest ich więcej, tym jest niższy. W Polsce wskaźnik efektywnego wieku odejścia z rynku pracy należy do jednego z najniższych na świecie. Obecnie Polacy bardzo szybko opuszczają rynek pracy i przechodzą na emeryturę. Jak podaje ZUS, średni wiek emerytalny kobiet wynosi 56 lat, a mężczyzn 58,4 lata. Oznacza to, że Polki przechodzą na emeryturę na cztery lata przed uzyskaniem powszechnego wieku emerytalnego, a mężczyźni na prawie siedem lat. Zaledwie 13,1 proc. Polek przechodzi na emeryturę po osiągnięciu 60 lat. Drugi wskaźnik, tj. ustawowy wiek emerytalny, opisuje zdefiniowany w przepisach wiek uprawniający do emerytury. W Polsce wynosi on 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn. Podobnie jak wiek efektywny w Polsce należy do niskich. Z krajów UE tylko w Austrii, na Litwie i we Francji jest tak niski jak w Polsce, choć na przykład we Francji, aby przejść w tym wieku na emeryturę trzeba przepracować minimum 40 lat. Wszędzie indziej wiek emerytalny jest równy dla obojga płci i wynosi od 62 lat na Łotwie, Słowacji i Węgrzech do 67 lat w Niemczech. Należy się spodziewać, że wraz z wygasającymi przywilejami emerytalnymi efektywny wiek emerytalny będzie się podnosić. Na decyzję o późniejszym przejściu na emeryturę będzie też wpływać to, że ubezpieczeni zorientują się, iż dłuższe pozostawanie na rynku pracy pozwoli im uzyskać wyższą emeryturę. Patrz przykład 16 List z ZUS o stanie kont emerytalnych Ponieważ wysokość nowej emerytury będzie ściśle zależeć od kapitału zgromadzonego w ZUS i OFE, twórcy reformy emerytalnej dali ubezpieczonym możliwość pilnowania przelewów do I i II filara. Ma to m.in. zapobiegać ewentualnemu obniżeniu świadczenia. ZUS i OFE muszą wysyłać bieżącą (za poprzedni rok) informację o składkach. Począwszy od informacji o składkach za 2005 rok w liście z ZUS mają być zawarte dane o: zwaloryzowanej wysokości wszystkich składek w I filarze, należnych i odprowadzonych składkach do OFE, wysokości zwaloryzowanego kapitału początkowego (gdy został już ubezpieczonemu obliczony), wysokości tzw. hipotetycznej emerytury dla tych osób, które w roku wysyłania informacji będą miały 35 lat lub więcej. Aby dać pełniejszy obraz tego mechanizmu osobom, którym do osiągnięcia wieku emerytalnego brakuje nie więcej niż 5 lat, ZUS ma od 2009 roku podawać informację o wysokości hipotetycznej emerytury, jaką uzyskaliby przechodzą na emeryturę 2, 3, 4 i 5 lat po ukończeniu wieku emerytalnego. Ma to zachęcać do dłuższego pozostawania na rynku pracy i uzmysławiać ubezpieczonym jak bardzo o wysokości ich świadczenia będzie decydować staż pracy. Obliczenia dla kobiet i mężczyzn Na wysokość nowej emerytury wpływ ma zastosowanie uśrednionych lub odrębnych dla obojga płci tablic średniego dalszego trwania życia. Gdy do obliczania nowej emerytury będzie zastosowana uśredniona tablica średniego dalszego trwania, życia dla kobiet, które statystycznie żyją dłużej będzie to oznaczało, że emerytura ich będzie obliczana na podstawie niższej niż wynika to z danych GUS wartości. W takim przypadku ich emerytury będą wyższe niż wynika to z podzielenia zgromadzonego kapitału emerytalnego przez dalsze trwania życia odrębne dla obojga płci. Odbędzie się to jednak kosztem obniżenia emerytur mężczyzn, co zakłóci częściowo adekwatność nowego systemu emerytalnego opierającego się na zasadzie, że ubezpieczony otrzymuje w formie świadczenia dokładnie tyle ile uzbierał w czasie swojej aktywności zawodowej. Takie rozwiązanie będzie dystybuować pieniądze od mężczyzn do kobiet. Jak szacuje Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej zastosowanie jednolitej dla obojga płci tablicy trwania życia oznaczałaby podniesienie emerytur kobiet o około 8 proc., jednak kosztem obniżenia emerytur mężczyzn o 15 proc. W drugim przypadku przy zastosowaniu odrębnych tablic dla obu płci istnieje ryzyko, że emerytury kobiet będą zdecydowanie niższe niż mężczyzn. Stanie się tak ze względu na to, że kobiety szybciej będą opuszczać rynek pracy i zazwyczaj zgromadzą mniejszy kapitał na emeryturę (niższe zarobki, więcej przerw w pracy z tytułu wychowywania dzieci, generalnie niższa aktywność zawodowa). Ten niższy kapitał (niższy licznik we wzorze na obliczenie emerytury) byłby więc dzielony przez większą liczbę lat (większy mianownik). Warto wiedzieć, że kwestia używania uśrednionych tablic jest rozstrzygnięta, jeśli chodzi o emerytury wyliczane przez ZUS, za pieniądze gromadzone w I filarze. Ustawa stanowi, że będą one wspólne dla kobiet i mężczyzn. Wciąż jednak nie wiadomo jak będą obliczane emerytury za środki, które ubezpieczeni gromadzą obecnie w OFE. Wydaje się jednak, że bardziej prawdopodobne jest, że podobnie jak w I filarze będą one uśrednione dla obojga płci. Patrz przykłady 17, 18 Od czego zależy wysokość emerytury Na wysokość przyszłych emerytur zasadniczy wpływ będzie miała wartość zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne i kapitału począt- O kalkulatorze emerytalnym do prognozowania wysokości emerytury czytaj także na stronie: Przewidywana wysokość świadczeń Przykład 15: Później na emeryturze wyższe świadczenie Kobieta, która zgromadzi w OFE 400 tys. zł, jeśli przejdzie na emeryturę w wieku 60 lat (pod warunkiem zastosowania tablicy trwania życia odrębnej dla płci) otrzyma miesięcznie 1471 zł (GUS podaje, że w tym wieku przeciętne dalsze trwanie życia wynosi 22,65 lat). Jeśli zrobiłaby to w wieku 64 lat (nawet gdyby w tym czasie nie zarabiała) otrzymałaby 1720,90 zł, bo jej kapitał na emeryturę będzie dzielony przez mniejszą liczbę lat (w tym wieku kobieta statystycznie żyje jeszcze 19,37 lat). Jeśli natomiast taka kobieta w wyniku dalszej pracy i pomnażania przez OFE pieniędzy przez kolejne cztery lata zgromadzi o 100 tys. zł więcej (500 tys. zł) w wieku 64 lat otrzyma 2151,10 zł. Przykład 16: Prawie dwukrotnie więcej dla mężczyzny Według szacunków Komisji Nadzoru Finansowego kobieta urodzona w 1975 roku, która rozpoczęła pracę zawodową w wieku 25 lat i zarabia obecnie 5 tys. zł, jeśli przejdzie na emeryturę w wieku 60 lat, będzie mogła liczyć na świadczenie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Otwartego Funduszu Emerytalnego w wysokości 3043 zł. Mężczyzna urodzony w tym samym roku, zarabiający tyle samo, jeśli przejdzie na emeryturę w wieku 65 lat będzie otrzymywał świadczenie niemal dwukrotnie wyższe. Wyniesie ono 5452,33 zł. Ta różnica wynika z tego, że mężczyzna przechodząc na emeryturę będzie starszy i pozostanie mu mniej lat do przeżycia, dzięki czemu jego kapitał emerytalny zostanie podzielony przez mniejszą liczbę lat, a ponadto będzie on pracował pięć lat dłużej i dzięki temu zgromadzi wyższy kapitał na emeryturę. Przykład 17: Różnice między tablicami trwania życia Kobieta, która ma 60 lat statystycznie żyje jeszcze 22,65 lat. Mężczyzna w tym wieku żyje 17,51 lat. Jeśli zostaną zastosowane odrębne tablice trwania życia, to kapitał, jaki zgromadzi na emeryturę kobieta zostanie podzielony przez 271,8 miesięcy (22,65 lat x 12 miesięcy), a mężczyzny przez 210,12 (17,51 lat x 12 miesięcy). Jeśli natomiast zostaną zastosowane ujednolicone dla płci tablice trwania życia, to kapitał na emeryturę zostanie podzielony przez 20,08 lat (240,96 miesięcy). To wszystko dlatego, bo uśredniony dla obojga płci wiek dalszego trwania życia wynosi właśnie 20,08 lat (22,65 lat + 17,51 lat / 2). Przykład 18: Jaka emerytura przy różnych tablicach Mężczyzna zgromadził na swoją emeryturę w OFE 350 tys. zł. Przejdzie na emeryturę w wieku 65 lat. Jeśli zostaną zastosowane odrębne dla obojga płci tablice trwania życia, jego kapitał będzie dzielony przez 14,37 lat pozostałych statystycznie do przeżycia. Oznaczałoby to, że jego miesięczna emerytura wyniosłaby 2029,70 zł (350 tys. zł / 172,44 miesięcy). Jeśli natomiast zostaną zastosowane uśrednione tablice trwania życia, kapitał zgromadzony przez niego na emeryturę zostanie podzielony przez wyższą wartość 16,46 lat (kobieta w wieku 65 lat żyje jeszcze statystycznie 18,56 lat). W takim przypadku jego miesięczna emerytura będzie niższa i wyniesie 1771,43 zł (350 tys. zł / 197,58 miesięcy).

8 A8 PIŻ KALKULATOR EMERYTALNY Członek OFE otrzymał z funduszu informację o składkach i stwierdził, że na jego koncie w II filakowego zgromadzona w ZUS oraz wysokość kapitału w OFE. Na wysokość przyszłej emerytury w oczywisty sposób wpływa wysokość zgromadzonego przez ubezpieczonego w I i II filarze kapitału. Pochodzi on głównie ze składek emerytalnych odprowadzanych, np. z tytułu wynagrodzeń lub prowadzonej działalności gospodarczej. Składka emerytalna wynosi 19,52 proc. tzw. podstawy wymiaru (np. dla pracownika jest to ogólnie mówiąc przychód, a dla osoby prowadzącej działalność zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale), z czego 12,22 proc. trafia na konto do ZUS, a 7,3 proc. na konto do OFE. Patrz przykłady 19, 20 Przekroczenie rocznej podstawy Trzeba wiedzieć, że zależność im więcej się zarabia, tym więcej trafia na konta emerytalne działa w ograniczony sposób. Dotyczy to osób, które przekraczają w roku kalendarzowym tzw. roczną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Po przekroczeniu tej kwoty (w 2007 r. wynosi ona zł) składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe nie są odprowadzane. Z powyższego wynika, że osoby zarabiające dużo będą mieć emerytury stosunkowo niskie w porównaniu ze swoimi zarobkami. Nie oznacza to jednak, że będą one niskie w stosunku do przeciętnej pensji wypłacanej w okresie ukończenia przez te osoby aktywności zawodowej. Patrz przykłady 21, 22 Wyższy kapitał początkowy wyższe świadczenie Na wysokość emerytury istotny wpływ ma wysokość kapitału początkowego. Jest on szczególnie istotny dla tych, których większość życia zawodowego przypada na okres przed 1999 rokiem. Kapitału początkowego nie wylicza się osobom urodzonym przed 1949 rokiem. Ich emerytura jest ROCZNA PODSTAWA WYMIARU SKŁADEK, PO UZYSKANIU KTÓREJ NIE SĄ ODPROWADZANE SKŁADKI EMERYTALNE I RENTOWE Lata Kwota (w zł) , , , , , , , , ,00 bowiem ustalana po udowodnieniu odpowiednio długiego okresu składkowego i nieskładkowego oraz na podstawie wynagrodzenia osiąganego z określonych lat, od którego opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne, a później na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Osoby wymienione na wstępie tej części dodatku otrzymają nową emeryturę. Wysokość tej emerytury będzie zależała od kwoty składek na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowanych w ZUS po 1998 roku, na indywidualnym koncie ubezpieczonego oraz od kwoty kapitału początkowego. Emerytura obliczana będzie przez podzielenie zwaloryzowanej kwoty kapitału początkowego i zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne, przez średnie dalsze trwanie życia. W przypadku niektórych osób podstawą obliczenia emerytury może być więc wyłącznie kwota kapitału początkowego (jeżeli osoba nie pozostawała w ubezpieczeniu po 1998 roku) albo wyłącznie kwota składek na ubezpieczenie emerytalne (jeżeli nie ma ona obliczonego kapitału początkowego na przykład z powodu niepozostawania w ubezpieczeniu przed 1999 rokiem albo nieprzedłożenia dokumentów wymaganych do ustalenia kapitału początkowego). Najczęściej jednak w najbliższej przyszłości emerytury będą obliczane na podstawie zarówno kwoty kapitału początkowego, jak i składek zaksięgowanych w ZUS od 1999 roku. Jak liczony jest kapitał początkowy Od 1999 roku ZUS ewidencjonuje składki na ubezpieczenie emerytalne każdej osobie podlegającej ubezpieczeniom społecznym na indywidualnym koncie. Taka ewidencja składek pozwoli ZUS na ustalenie emerytury, bez konieczności gromadzenia przez wnioskodawcę dokumentacji potwierdzającej okresy zatrudnienia i opłacania składek po 1998 roku. Jednak przed 1999 rokiem ZUS nie był zobowiązany do prowadzenia takich indywidualnych kont ubezpieczonych. Dlatego właśnie osobom urodzonym po 1948 roku za okresy pracy (ubezpieczenie przypadające przed 1999 roku) odtwarzana jest teoretyczna składka na ubezpieczenie społeczne przez obliczenie kapitału początkowego. Kwota kapitału początkowego obliczona na dzień 1 stycznia 1999 roku jest zapisywana tak jak kwota składek na ubezpieczenie emerytalne na indywidualnym koncie ubezpieczonego. Teoretyczne odtworzenie składek na ubezpieczenia społeczne następuje przez: obliczenie hipotetycznej emerytury według starych zasad, jaką ubezpieczony otrzymałby w dniu 1 stycznia 1999 roku, za przebyte przed 1999 roku okresy składkowe i nieskładkowe, a następnie pomnożenie kwoty hipotetycznej emerytury przez średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach (ustalone wspólnie dla kobiet i mężczyzn) dla osób w wieku 62 lat, ustalone na dzień 1 stycznia 1999 roku. Wyliczona w ten sposób kwota stanowi wartość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 roku. Patrz przykład 23 Osoby, którym ZUS wyliczy kapitał początkowy, przy składaniu wniosku o emeryturę nie będą ponownie przekazywały dokumentów potwierdzających okresy składkowe i nieskładkowe sprzed 1999 roku, jak też wysokość osiąganego wynagrodzenia Opłacanie składki emerytalnej Różne podmioty mają obowiązek finansowania składek emerytalnych i rentowych, gdy dana osoba nie pracuje, co ma istotny wpływ na wysokość emerytury. Tak jest m.in. w przypadku osób na urlopach wychowawczych, pobierających zasiłek macierzyński, otrzymujących zasiłek dla bezrobotnych, korzystających ze świadczenia pielęgnacyjnego i odbywających służbę zastępczą. Istnieją także okresy, kiedy na przykład pracownik pozostaje formalnie w stosunku pracy, ale nie ma za ten okres finansowanych składek emerytalnych nie są doprowadzane składki, gdy pracownik przebywa na przykład na zwolnieniu lekarskim czy bezpłatnym urlopie. Wymienione regulacje są szczególnie istotne dla kobiet, które częściej niż mężczyźni mają przerwy w pracy zawodowej częściej poświęcają się na przykład wychowywaniu dzieci i częściej niż mężczyźni korzystają z urlopu wychowawczego. Obecnie za ten okres składki emerytalne są dramatycznie niskie. Podstawa ich naliczania wynosi 420 zł. Dlatego rząd zaproponował, aby od 2010 roku podstawa ta wyniosła docelowo tyle co średnie wynagrodzenie. W latach ma ona wynieść kwotę minimalnego wynagrodzenia. Takie rozwiązanie ma zapobiegać niskim emeryturom kobiet. Patrz przykłady 24, 25, 26, 27 Dla kogo emerytura mieszana Niektóre osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. otrzymają w przyszłości tzw. emeryturę mieszaną, ustalaną częściowo według starych, a częściowo według nowych zasad. Warunki uzyskania emerytury mieszanej są następujące: osiągniecie powszechnego wieku emerytalnego w latach , nieprzystąpienie do OFE oraz niedobranie (choćby za jeden miesiąc) emerytury obliczonej według starych zasad. Należy zauważyć, że mieszany sposób obliczania emerytury będzie dotyczył tylko kobiet urodzonych w latach 1949, 1950, 1951, 1952 i Tylko bowiem kobiety i tylko z tych roczników osiągną wiek uprawniający do emerytury 60 lat w latach Wszyscy mężczyźni z tego przedziału wiekowego oraz kobiety urodzone po 31 grudnia 1953 r. powszechny wiek emerytalny ukończą najwcześniej w 2014 roku. ZUS obliczy im emeryturę w całości według nowych reguł. I filar waloryzacja w ZUS Kapitał gromadzony na indywidualnym koncie emerytalnym w ZUS podlega waloryzacji. Waloryzację przeprowadza się co roku (1 czerwca), poczynając od waloryzacji za 2000 rok. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji stan kon- Przewidywana wysokość świadczeń Przykład 19: Emerytura kobiety zarabiającej 5 tys. zł brutto Jak szacuje Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), kobieta urodzona w 1950 roku, która rozpoczęła pracę w wieku 25 lat i zarabia obecnie 5 tys. zł brutto miesięcznie, otrzyma emeryturę w wysokości 1887,20 zł. Z ZUS będzie pochodzić 1703,88 zł (wartość samego kapitału początkowego takiej osoby wyniesie ponad 238 tys. zł), a 183,32 zł z zakładu emerytalnego, który wypłaci świadczenie za pieniądze zgromadzone w OFE. Tak zwana stopa zastąpienia (relacja ostatniej pensji do pierwszej emerytury) wyniesie 49,06 proc., a jej wysokość w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia 106,88 proc. Przykład 20: Emerytura kobiety zarabiającej 2,5 tys. zł brutto Jak szacuje KNF, kobieta urodzona w 1950 roku, która rozpoczęła pracę w wieku 25 lat i zarabia obecnie 2,5 tys. zł brutto miesięcznie, otrzyma emeryturę w wysokości 1133,44 zł. Z ZUS będzie pochodzić 1038,27 zł (wartość kapitału początkowego wyniesie 147,4 tys. zł), a 95,17 zł z zakładu emerytalnego, który wypłaci świadczenie za pieniądze zgromadzone wofe. Tak zwanastopa zastąpienia (relacja ostatniej pensji do pierwszej emerytury) wyniesie 56,16 proc., a jej wysokość w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia 64,19 proc. Przykład 21: Emerytura mężczyzny zarabiającego 5 tys. zł brutto Jak szacuje KNF, mężczyzna urodzony w 1970 roku, który rozpoczął pracę w wieku 25 lat i zarabia obecnie 5 tys. zł brutto miesięcznie, otrzyma emeryturę w wysokości 4522,90 zł. Z ZUS będzie pochodzić 2375,52 zł, a 2147,38 zł z zakładu emerytalnego, który wypłaci świadczenie za pieniądze zgromadzone w OFE. Tak zwana stopa zastąpienia (relacja ostatniej pensji do pierwszej emerytury) wyniesie dla takiego mężczyzny 62,27 proc., a wysokość świadczenia w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia 138,16 proc. Przykład 22: Emerytura mężczyzny zarabiającego 10 tys. zł brutto Jak szacuje KNF, mężczyzna urodzony w 1970 roku, który rozpoczął pracę w wieku 25 lat i zarabia obecnie 10 tys. zł brutto miesięcznie, otrzyma emeryturę w wysokości 4961,19 zł. Z ZUS będzie pochodzić 2658 zł, a 2303,19 zł z zakładu emerytalnego, który wypłaci świadczenie za pieniądze zgromadzone w OFE. Tak zwana stopa zastąpienia (relacja ostatniej pensji do pierwszej emerytury) wyniesie dla takiego mężczyzny zaledwie 34,85 proc., ale wysokość świadczenia w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia 151,55 proc. Przykład 23: Emerytura kobiety urodzonej w 1960 roku Jak szacuje KNF, kobieta urodzona w 1960 roku, która rozpoczęła pracę w 1980 roku i zarabia obecnie 1500 zł, po przejściu na emeryturę w wieku 60 lat może liczyć na świadczenie w wysokości 984,69 zł. Zdecydowana większość jej emerytury będzie pochodzić z I filara (821,8 zł). Na wysokość tego świadczenia będzie mieć istotny wpływ wartość kapitału początkowego zgromadzonego przez ubezpieczoną, bo znaczna część jej aktywności zawodowej przypadła przed 1999 rokiem. KNF szacuje, że kapitał ten wyniesie 84,2 tys. zł. Przykład 24: Brak składki za czas zwolnienia lekarskiego

9 PIŻ NOWA EMERYTURA A9 4 ETAPY OBLICZENIA EMERYTURY MIESZANEJ Oblicz wysokość emerytury według starych zasad 1według wzoru: emerytura = 24 proc. kwoty bazowej + po 1,3 proc. podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych + po 0,7 proc. podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskałdkowych. Oblicz wysokość emerytury w myśl nowych zasad 2według wzoru: emerytura = zwaloryzowane składki + zwaloryzowany kapitał początkowy/ średnie dalsze trwanie życia. Ustal odpowiedni procent świadczenia obliczonego 3według dotychczasowych zasad i odpowiedni procent emerytury obliczonej według nowych reguł (procenty zależą od roku ukończenia wieku emerytalnego). Patrz tabela C Zsumuj obie wielkości. Otrzymasz w ten sposób wy- emerytury 4sokość mieszanej. ta nie może ulec obniżeniu. Waloryzacji podlega kwota składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego na dzień 31 stycznia roku, za który jest ona przeprowadzana, powiększona o kwoty z tytułu przeprowadzonych poprzednio waloryzacji. Mnożenie składek Waloryzacja składek polega na pomnożeniu zgromadzonych składek przez wskaźnik waloryzacji. Wskaźnik ten jest równy wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji, który jest powiększony o realny wzrost sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do roku poprzedniego. Oznacza to, że wskaźnik waloryzacji uwzględnia inflację oraz dynamikę wpływu do ZUS składek ubezpieczeniowych. Jeśli gospodarka się rozwija, rosną pensje i coraz więcej ludzi pracuje, to więcej składek wpływa do ZUS. Może się jednak zdarzyć, że składek w ZUS jest coraz mniej (dekoniunktura gospodarcza, malejąca liczba pracowników, malejące pensje). W takiej sytuacji ustawodawca zastrzegł, że wskaźnik waloryzacji składek nie może być niższy niż wskaźnik cen towarów i usług w roku poprzedzającym termin waloryzacji. Innymi słowy waloryzacja (patrz tabela D) musi przynajmniej uwzględniać poziom inflacji, aby składki gromadzone na emeryturę nie traciły na wartości. Patrz tabela D II filar wysokość emerytury Wysokość przyszłej emerytury będzie zależeć od wartości kapitału emerytalnego zgromadzonego w OFE. Zależy on od umiejętności inwestycyjnych zarządzających funduszami i wysokości opłat, jakie pobierają fundusze. Jak szacują eksperci, na koniec okresu oszczędzania w OFE, aktywa przeciętnego ubezpieczonego mogą dwukrotnie przekroczyć kwotę wpłaconych składek. Dlatego najważniejszymi miernikami efektywności oszczędzania w OFE są tzw. stopy zwrotu, czyli zyski, jakie OFE osiągają w wyniku zarządzania pieniędzmi powierzonymi im przez przyszłych emerytów. Największą wagę będą mieć stopy zwrotu osiągnięte w ostatnich latach przed przejściem na emeryturę. Szacuje się, że wzrost stopy zwrotu o 1 punkt procentowy w ostatnim roku oszczędzania średnio przyniesie taki sam efekt, jak identyczny wzrost stopy zwrotu w pierwszych siedmiu latach oszczędzania. A to dlatego, że w ostatnim okresie oszczędzania na koncie przyszłego emeryta zgromadzony jest spory kapitał i działa mechanizm tzw. mnożnika inwestycyjnego. Procentowe wzrosty od wyższych aktywów przynoszą o wiele większe zyski dla emeryta niż gdy inwestowanych pieniędzy jest mniej. Z uwagi na powyższe przyszły emeryt powinien sprawdzać, jak radzi sobie OFE, do którego należy ubezpieczony z pomnażaniem wpływających do niego składek. Oficjalne informacje na ten temat ogłasza dwa razy w roku (na koniec marca i września) Komisja Nadzoru Finansowego. Oblicza ona, jaka była tzw. stopa zwrotu funduszy za okres 3 ostatnich lat. Podaje też do wiadomości minimalną wymaganą stopę zwrotu, jaką muszą osiągnąć wszystkie działające OFE. Jeśli któremuś to się nie uda, to musi dopłacić swoim klientom z własnych środków. Trzeba pamiętać, że osiągane obecnie wyniki nie gwarantują, że będą się one powtarzać w przyszłości, aczkolwiek po 8 latach działalności OFE można wyróżnić fundusze, które radzą sobie dobrze i źle. Ograniczenia w pobieraniu opłat Opłaty pobierane przez fundusze zostały ustawowo ograniczone od kwietnia 2004 roku. Maksymalny pułap prowizji, jaką OFE pobierają od swoich członków od wpływających składek do końca 2010 roku, nie może przekraczać 7 proc. W 2011 roku pułap ten zostanie obniżony do 6,125 proc., w 2012 roku do 5,25 proc., w 2013 do 4,375 proc., a docelowo od 2014 roku prowizje nie będą mogły przekraczać 3,5 proc. Wszystkie OFE po wprowadzeniu ustawowych limitów poza OFE Allianz Polska OFE ustaliły prowizje na maksymalnej, dopuszczalnej wysokości. Podobnie ustawa reguluje wysokość opłat, jakie OFE pobierają za zarządzanie aktywami. Im są one wyższe, tym niższe są dopuszczalne limity tych opłat. Wszystkie OFE ustaliły je tak jak prowizje na maksymalnym dopuszczalnym poziomie. Emerytury z OFE Na wysokość przyszłej emerytury wpłynie też rodzaj emerytur, jaką ubezpieczeni będą mogli wykupić w zakładach emerytalnych za środki zgromadzone w OFE. Wszystko wskazuje na to, że podstawowym świadczeniem, jakie przyszli emeryci będą mogli wykupić za pieniądze zgromadzone w OFE, będzie dożywotnia emerytura indywidualna. Wtedy Na wartość zgromadzonego kapitału w OFE ma też wpływ wysokość prowizji pobieranych przez fundusze od klientów oraz opłat z tytułu zarządzania gromadzonymi przez OFE aktywami. Im więcej pieniędzy jako swoje wynagrodzenie zabiera fundusz, tym mniej zostaje na koncie przyszłego emeryta zakład emerytalny podzieli kapitał przekazany mu z OFE ubezpieczonego przez dalszą długość trwania jego życia (albo według wspólnych, albo odrębnych dla płci tablic trwania życia). Emeryturę będzie wypłacał do końca jego życia niezależnie od tego, czy przyszły emeryt będzie żył dłużej czy krócej niż założony w momencie wypłaty okres. Zobowiązanie zakładu emerytalnego w stosunku do emeryta wygaśnie wraz z jego śmiercią. Tak liczona emerytura będzie więc głównie zależeć od wysokości zgromadzonych w OFE składek oraz podawanych przez GUS tablic dalszego trwania życia. Jednak obok emerytury indywidualnej będzie można zapewne wykupić dożywotnią emeryturę małżeńską (ewentualnie rodzinną) lub emeryturę z tzw. gwarantowanym okresem płatności. W pierwszym przypadku za kapitał zgromadzony w OFE zostanie wykupione świadczenie wypłacane do czasu, kiedy umrą oboje małżonkowie. Istnieją dwa modele takiej emerytury emerytura wypłacana w stałej wysokości, jeśli co najmniej jeden z małżonków żyje, lub emerytura, której wysokości zależy od liczby beneficjentów wyższa, gdy oboje żyją, i niższa, gdy żyje jedno z nich. Z kolei emerytura z gwarantowanym okresem płatności polega na tym, że świadczenie w określonej wysokości jest wypłacane przez określony okres (na przykład 10 lat od momentu przejścia ubezpieczonego na emeryturę), nawet gdy umiera on przed tym okresem. Gdyby tak się stało, to świadczenie jest wypłacane przez gwarantowany okres jego spadkobiercom. Gdy przeżyje on okres gwarantowany, świadczenie jest mu wypłacane do końca jego życia, a w razie jego śmierci zobowiązanie zakładu emerytalnego wobec niego wygasa. Na wysokość przyszłych emerytur z OFE będzie też miała wpływ wysokość opłat, jakie zakład emerytalny pobierze za ich wypłatę oraz określenie sposobu udziału w zyskach wypracowanych przez ten zakład. Na razie są to sprawy nierozstrzygnięte. Podstawa prawna Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 159, poz z późn. zm.). Ustawa z dnia 27 sierpnia 2003 r. o zmianie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 170, poz. 1651). Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.). Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.). Odprowadzanie składek na ubezpieczenie społeczne rze jest zaksięgowana niższa niż zazwyczaj składka za grudzień ubiegłego roku, a za styczeń w ogóle nie ma składki. Połowę grudnia i cały styczeń osoba ta przebywała jednak na zwolnieniu lekarskim. W związku z tym nie ma powodu do niepokoju. Zgodnie z przepisami, składki na emeryturę nie są odprowadzane za okres przebywania na zwolnieniu lekarskim stąd niższa niż zazwyczaj składka za grudzień i brak składki za styczeń. Przykład 25: Brak składek za czas urlopu bezpłatnego Ubezpieczony otrzymał z ZUS informację o składkach i zauważył, że na jego koncie nie ma pieniędzy za okres czerwiec-grudzień 2005 roku. Ponieważ pracownik przebywał w tym czasie na bezpłatnym urlopie, nie powinien mieć powodu do niepokoju. Za ten okres jego pracodawca nie ma obowiązku odprowadzania składek emerytalnych do ZUS. Przykład 26: Brak składki za czas urlopu macierzyńskiego Pracownica od września do grudnia ubiegłego roku przebywała na urlopie macierzyńskim. W tym czasie ZUS wypłacał jej zasiłek macierzyński. Z informacji otrzymanej z OFE dowiedziała się, że nie są w jej funduszu zaksięgowane składki za ten okres. Nie wie jednak, czy powinna je otrzymywać. Pani ta powinna zgłosić reklamację do ZUS, ponieważ składki na ubezpieczenia społeczne za okres przebywania na urlopie macierzyńskim jej się należą. Finansuje je budżet państwa, a podstawą ich naliczania jest kwota zasiłku macierzyńskiego. Przykład 27: Składki z budżetu państwa za urlop wychowawczy Pracownica cały ubiegły rok przebywała na urlopie wychowawczym. Za osobę przebywającą na takim urlopie składkę emerytalno-rentową ma obowiązek finansować budżet państwa. Podstawą jej naliczenia jest kwota świadczenia pielęgnacyjnego, które wynosi obecnie 420 zł. Na konto członka OFE powinno więc wpływać 30,66 zł miesięcznie (420 x 7,3 proc. = 30,66 zł), a do ZUS 51,32 zł miesięcznie (420 zł x 12,22 proc. = 51,32 zł). Łącznie na emeryturę takiej osoby budżet płaci miesięcznie prawie 82 zł. TABELA C. EMERYTURA MIESZANA W ZALEŻNOŚCI OD ROKU OSIĄGNIĘCIA POWSZECHNEGO WIEKU EMERYTALNEGO Rok Wysokość emerytury proc. starej i 20 proc. nowej emerytury proc. starej i 30 proc. nowej emerytury proc. starej i 45 proc. nowej emerytury proc. starej i 65 proc. nowej emerytury proc. starej i 80 proc. nowej emerytury TABELA D. WSKAŹNIK WALORYZACJI SKŁADEK W ZUS Lata Procent , , , , , ,55

10 A10 PIŻ KALKULATOR EMERYTALNY Jak kontrolować konto emerytalne w ZUS i OFE Osoby ubezpieczone powinny pilnować, aby składki emerytalne odprowadzane do ZUS były zaksięgowane na ich kontach. Może to w przyszłości zapobiec ewentualnemu obniżeniu emerytury. Aby móc kontrolować stan swojego konta, ubezpieczeni otrzymują z ZUS informacje o składkach. Konieczne jest także kontrolowanie wpływów na konto w OFE. BARTOSZ MARCZUK bartosz.marczuk@infor.pl List z ZUS o stanie konta emerytalnego otrzymują osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku. Osoby starsze natomiast, które pozostały w starym systemie emerytalnym, nie posiadają w ZUS indywidualnych kont, a ich świadczenie zostaną wyliczone według starych zasad. List trafia zarówno do osób, za które składki opłaca płatnik (np. w stosunku do pracownika pracodawca), jak i do tych, którzy opłacają je sami za siebie (m.in. do prowadzących działalność gospodarczą). Jak sprawdzić przelew Po zgromadzeniu dokumentów o podstawie naliczania składek za poszczególne miesiące ubezpieczony może sprawdzić poprawność kwot, o których w liście informuje go ZUS. Inaczej będzie to robić osoba, która jest uczestnikiem OFE, a inaczej ta, która pozostała w I filarze. Dla ostatnich z wymienionych osób suma składek emerytalnych (należnych od ubezpieczonego i od płatnika składek) na druku od pracodawcy powinna zgadzać się z kwotą, którą podaje ZUS w przesłanym liście. Na ubezpieczenie emerytalne pracodawca ma przekazać 19,52 proc. podstawy wymiaru (dla pracownika jest to zazwyczaj jego pensja brutto). Ubezpieczony musi więc wziąć do ręki druk RMUA za dany miesiąc i przemnożyć kwotę stanowiącą podstawę naliczania składek emerytalno-renotwych przez 19,52 proc. Wynik porównać z tym co przysłał ZUS. Jeśli kwoty będą się zgadzać, wszystko jest w porządku. Patrz przykład 28 O postępowaniu po otrzymaniu z ZUS informacji o stanie konta emerytalnego czytaj na stronie: infolinia: (pn. pt. 8 11) Inaczej będą sprawdzać poprawność składek uczestnicy OFE. Kwoty widniejące w liście z ZUS (za lata ) powinny być niższe od tych, które potrącił i wykazał pracodawca (część składki emerytalnej trafia do OFE). Natomiast za rok 2005 na liście z ZUS powinna dodatkowo widnieć informacja o składkach przekazanych do OFE. Dla uczestników OFE składka emerytalna też naliczona jest w wysokości 19,52 proc. podstawy, ale 7,3 proc. tej wartości jest przekazywana do OFE. W informacji ZUS powinien więc być wykazany kapitał emerytalny zaksięgowany na koncie w ZUS jako różnica miedzy 19,52 a 7,3 proc., czyli 12,22 proc. podstawy wymiaru. Ponadto od 2005 roku pojawia się tam także kwota składek przekazywanych do OFE. Patrz przykład 29 Najpierw do płatnika składek Najpierw ubezpieczony musi pójść do płatnika (firmy), aby sprawdzić, czy to przypadkiem on nie popełnił błędu w przekazanym do ZUS zgłoszeniu. W tym celu ubezpieczony musi złożyć do niego (na piśmie lub do protokołu) tzw. wniosek o sprostowanie danych przekazanych do ZUS. Płatnik (lub płatnicy jeśli jest ich kilku) zobowiązany jest sprawdzić czy przekazał do ZUS prawidłowe dane i w ciągu 60 dni od otrzymania takiego wniosku musi poinformować pisemnie ubezpieczonego o sposobie jego rozpatrzenia. Jeśli okaże się, że to firma popełniła błąd, to ona musi sporządzić i przekazać do ZUS odpowiednie dokumenty. W takiej sytuacji można się spodziewać, że składki wpłyną bez konieczności składania reklamacji. Jeśli jednak płatnik stwierdzi, że poprawnie sporządził dokumenty ubezpieczeniowe i przekazał je do ZUS (ma obowiązek przekazać ubezpieczonemu pisemną informację o sposobie rozpatrzenia jego wniosku) lub zakład pracy nie istnieje, ubezpieczony musi zgłosić reklamację w placówce ZUS. Ta jest mu przynależna ze względu na miejsce zamieszkania. Reklamacja na specjalnym formularzu ZUS przygotował specjalny formularz ułatwiający zgłoszenie reklamacji (ZUS ZRU). Jest dostępny w placówkach ZUS i na stronie internetowej ( Można też przekazać do ZUS sformułowane przez siebie pismo. Aby ZUS mógł rozpatrzyć reklamację, musi otrzymać niezbędne informacje: reklamację, na której ubezpieczony musi wpisać: identyfikator informacji o stanie konta (znajduje się na w lewym górnym rogu listu pod adresem placówki ZUS, która przysłała informację), imię i nazwisko, PESEL, NIP, rodzaj oraz serię i numer dokumentu tożsamości, adres, powód zgłoszenia reklamacji (np. brak informacji o stanie konta, nieprawidłowe dane); w przypadku braku lub nieprawidłowo naliczonej składki trzeba dodatkowo podać okresy, co do których wystąpiły nieścisłości, dokumenty potwierdzające wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne, gdy wątpliwości wzbudzą kwoty przelewu lub ich brak (np. druk ZUS RMUA), kopię otrzymanej od płatnika informacji o sposobie rozpatrzenia wniosku o sprostowanie danych, z której wynika, że nie uwzględnił on wniosku pracownika i nie będzie korygował danych (poprawne zgłoszenie) albo oświadczenie pracownika, że jego firma odmówiła wydania takiego dokumentu lub nie istnieje. Może się zdarzyć, że pracodawca nie zechce przyjąć wniosku o sprostowanie danych lub firma już nie istnieje. Nie wyklucza to jednak możliwości złożenia reklamacji. ZUS dopuszcza wtedy w procedurze reklamacyjnej możliwość jej złożenia bez takiego dokumentu i wymaga od pracownika oświadczenia, w którym poinformuje on ZUS o zajściu takich okoliczności. Podobnie jest z drukami ZUS RMUA. ZUS wymaga wprawdzie dołączenia do reklamacji dokumentu potwierdzającego wysokość podstawy naliczania składki na ubezpieczenie emerytalne (jeśli ubezpieczony składa reklamację dotyczącą nieprawidłowej wysokości lub braku składki) nie musi to być jednak koniecznie druk ZUS RMUA. Można posłużyć się na przykład paskiem wynagrodzenia. Jednak najlepiej jest poprosić pracodawcę o wystawienie duplikatu takich druków za brakujący okres. Ich posiadanie umożliwia pełny wgląd w wysokość odprowadzonych za dany miesiąc składek i może też służyć do reklamowania wszelkich innych niejasności w przyszłości. Kontrola konta emerytalnego w OFE Podobnie jak konta emerytalnego w ZUS, trzeba też pilnować, czy na bieżąco wpływają składki na konto do OFE. Sprawdzenie poprawności przelewu pieniędzy na rachunek do OFE wymaga znajomości tego ile pieniędzy ma tam trafić. ZUS, po przekazaniu mu składki emerytalnej przez zakład pracy lub opłaceniu jej samodzielnie, na przykład przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą, powinien przekazywać na konto do OFE 7,3 proc. tzw. podstawy wymiaru składki. Zatem od każdego 1000 zł pensji do funduszu powinno trafić 73 zł. Reszta składki emerytalnej, tj. 12,22 proc. podstawy (19,52 proc. 7,3 proc. = 12,22 proc.) zostaje w ZUS i jest zapisywana na indywidualnym koncie emerytalnym w Zakładzie. Podobnie składkę do OFE musi obliczać osoba prowadząca działalność gospodarczą, z tym że podstawą jej naliczania jest zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale albo 30 proc. minimalnego wynagrodzenia (taka podstawa obowiązuje dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej). Patrz przykład 30, 31 OFE pobierają prowizje od wpływającej składki. Obecnie nie może ona przekraczać 7 proc., docelowo od 2014 roku 3,5 proc. Jednak prowizja ta pobierana jest dopiero w momencie zaksięgowania składki, jaka została przesłana przez ZUS. Stąd na listach wysyłanych do członków OFE widnieje informacja, ile pieniędzy przekazał ZUS. To właśnie tę kwotę trzeba brać pod uwagę sprawdzając poprawność transferu do OFE. Kapitał gromadzony w ZUS i OFE Przykład 28: Sprawdzenie poprawności obliczenia składek Podstawa naliczenia składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe pracownika za maj 2005 roku wyniosła 2000 zł. Kwota składek emerytalnych, o jakiej poinformował go ZUS, wynosi 390,40 zł. Aby sprawdzić poprawność tej kwoty, pracownik musi przemnożyć 2000 zł (podstawę) przez 19,52 proc. (2000 zł x 19,52 proc. = 390,40 zł). Jeśli wynik mnożenia zgadza się z kwotą przesłaną przez ZUS, wszystko jest w porządku. Przykład 29: Weryfikacja składek uczestnika OFE Podstawa naliczenia składek na ubezpieczenie emerytalno-renotwe pracownika (jest uczestnikiem OFE) za maj 2004 roku wyniosła 2000 zł. Kwota składek emerytalnych, o jakiej ZUS poinformował pracownika, wynosi 244,40 zł. Aby sprawdzić jej poprawność, pracownik musi przemnożyć 2000 zł przez 12,22 proc. (2000 zł x 12,22 proc. = 244,40 zł). Kwota, którą podał ZUS w liście, jest więc w poprawnej wysokości. Przykład 30: Sprawdzenie składek przekazywanych do OFE Podstawą naliczania składki emerytalno-rentowej osoby, zarabiającej 3000 zł brutto miesięcznie, stanowi jej pensja. Chcąc sprawdzić, czy składka przekazywana do OFE jest poprawna, musi ona pomnożyć pensję przez 7,3 proc. Jeśli na informacji przekazanej jej przez OFE za dany miesiąc widnieje kwota 219 zł (3000 zł x 7,3 proc. = 219 zł) wszystko jest w porządku. Przykład 31: Składki od osoby prowadzącej działalność Osoba prowadząca działalność gospodarczą odprowadza składki od preferencyjnej podstawy, tj. 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. Obecnie za cały 2007 rok podstawa ta wynosi 280,80 zł. Oznacza to, że na jej konto w OFE powinno co miesiąc wpływać prawie 20,5 zł (280,8 zł x 7,3 proc. = 20,498 zł). Zaznaczyć trzeba, że możliwość opłacania składki od preferencyjnej podstawy wymiaru jest ograniczona do dwóch lat. PRZYDATNE TELEFONY I ADRESY WWW OFE AIG OFE, , Allianz Polska OFE, , Bankowy OFE, , Commercial Union OFE BPH CU WB, , wwww.cu.com.pl OFE Dom, , OFE Ergo Hestia, , Generali OFE, , ING Nationale-Nederlanden Polska OFE, , Nordea OFE, , Pekao OFE, , OFE Pocztylion, , OFE Polsat, (22) , OFE PZU Złota Jesień, , OFE Skarbiec-Emerytura, , AXA Otwarty Fundusz Emerytalny, ,

11 3 dla PIŻ ŚWIADCZENIA DODATKOWE Emerytura z trzeciego filara każdego A11 Ile korzyści z dobrowolnego oszczędzania IKE i PPE to formy oszczędzania na emeryturę mało promowane przez instytucje finansowe, więc mało osób z nich korzysta. Tymczasem to jedne z niewielu form oszczędzania, które pozwalają uniknąć podatku Belki, czy zyskać ulgę od składek na ubezpieczenie społeczne. MARCIN JAWORSKI marcin.jaworski@infor.pl eforma emerytalna zakłada, że nasza emerytu- będzie pochodziła z trzech filarów. Pierwszy Rra to ZUS, do którego trafia 12,22 proc. naszych zarobków brutto, w którym gromadzimy oszczędności w postaci elektronicznego zapisu. Drugi to OFE, gdzie trafia 7,3 proc. tej kwoty i które obracają żywą gotówką. Z tych źródeł możemy liczyć na emeryturę w wysokości proc. naszych ostatnich zarobków, w zależności od płci i sposobu jej wyliczania. Dlatego istotny jest też III filar, czyli dobrowolne oszczędności. W założeniu gromadzenie pieniędzy na emeryturę miało być promowane zachętami podatkowymi. Niestety, są one w Polsce symboliczne i dlatego na emeryturę oszczędza znikomy odsetek osób, które powinny to robić. Z IKE i PPE tylko 10 zł Według najnowszych danych, w 2006 roku było zarejestrowanych 840 tys. indywidualnych kont emerytalnych (IKE). Uczestnikami pracowniczych programów emerytalnych (PPE) było w 2005 roku około 260 tys. osób. Jednocześnie, jak wynika z ostatniego raportu Komisji Nadzoru Finansowego, liczba osób pracujących w gospodarcze narodowej, a więc osób uprawnionych do założenia IKE, wyniosła 13,1 mln. Oznacza to, że nawet przy optymistycznych szacunkach dodatkowe oszczędności w instytucjonalizowanych formach ma zaledwie 8 proc. osób. Jeszcze gorzej wygląda sytuacja, jeśli policzymy kapitał, jaki udało się zgromadzić przeciętnie przyszłemu emerytowi. W IKE jest to 1,3 mld zł (dane za 2006 roku) i około 1,2 mld zł w PPE (dane za 2005 r.). Łącznie daje to 2,5 mld zł, na około 1 mln osób, co daje 2,5 tys. zł oszczędności na głowę. Przy założeniu, że 1000 zł kapitału emerytalnego daje 4-5 zł miesięcznej emerytury, oznacza to, że dotychczas przeciętnie w trzecim filarze odłożyliśmy na około 10 zł emerytury. Trzeba oczywiście pamiętać, że to dopiero początek oszczędzania na emeryturę PPE działają od 1999 r. (czyli tyle ile OFE), a IKE od 2004 roku. Przed większością oszczędzających pozostało zatem jeszcze kilkadziesiąt lat odkładania. Brak wiary Dlaczego tak mało oszczędzamy na emeryturę? To po części skutek braku świadomości, że system zmienił się i nieważna będzie żadna wysługa lat, czy ile zarabialiśmy w najlepszych latach, ale to, ile zgromadzimy na swoich kontach emerytalnych w ZUS, OFE i innych dobrowolnych formach. Jak pokazały też badania PBS DGA dla Gazety Prawnej, aż 58 proc. Polaków uważa, że ma zbyt mało pieniędzy, żeby inwestować. Tymczasem, nawet odkładając 50 zł miesięcznie, można zbudować przez lat spory kapitał. Patrz tabela E Warto zauważyć, że perspektywa przejścia na emeryturę w wieku 65 lat w przypadku kobiet i 70 w przypadku mężczyzn jest najzupełniej realna w związku z wydłużaniem się średniej długości życia. W Niemczech już wydłużono ostatnio wiek emerytalny z 65 do 67 lat. Zakładając IKE wskaż koniecznie osobę lub osoby, którym mają zostać przekazane pieniądze w razie Twojej śmierci Słabe zachęty Nie ma też wyraźnych zachęt ze strony rządu do oszczędzana na emeryturę. W PPE bonusem jest to, że wartość składki nie jest wliczana do wynagrodzenia stanowiącego podstawę ustalania obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne. Przy czym na PPE pracodawca może wpłacać tylko 7 proc. zarobków pracownika. Oznacza to, że przy średniej pensji 2600 zł, na konto tyle zarabiającego pracownika trafi 182 zł. Nieobciążenie tej kwoty składkami daje nieco ponad 60 zł oszczędności podatkowej. Dodatkową zachętą jest zwolnienie zgromadzonych w ten sposób środków z podatku od dochodów kapitałowych, czyli tzw. podatku Belki. Zasadą jest, że dla wszystkich pracowników procent zarobków trafiający na konto w PPE powinien być taki sam. Oznacza to, że najwięcej korzystają dobrze zarabiający pracownicy, bo w 2007 roku limit wpłat na PPE wynosi zł. W praktyce, żeby wykorzystać ten limit, większość pracowników powinna wpłacać jeszcze tzw. składki dodatkowe, które już jednak nie są zwolnione z odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne. W przypadku IKE zachęty są jeszcze mniejsze. Po pierwsze, jedyną premią jest zwolnienie oszczędności z podatku Belki. Po drugie, limit wpłat tak premiowanych jest trzykrotnie niższy niż w przypadku PPE, bo 3697 zł. Korzyść podatkowa jest odczuwalna dopiero na koniec okresu oszczędzania. Mogą to być jednak spore kwoty np. przy wpłacie 75 zł co miesiąc przez 30 lat przy 10 proc. zyskach będzie to 16 proc. zgromadzonego kapitału, czyli ponad 27 tys. zł. Zatem, gdyby chcieć zgromadzić taką samą kwotę w ramach oferty bez zwolnienia podatkowego, trzeba by odkładać co miesiąc o 12 zł więcej. Jak widać, korzystniejsza jest forma grupowego oszczędzania na emeryturę. Problem w tym, że z zarejestrowaniem PPE i jego prowadzeniem jest sporo zachodu. Jego działalność jest monitorowana przez Komisję Nadzoru Finansowego, która w razie stwierdzenia nieprawidłowości może nałożyć do 500 tys. zł kary. W praktyce nie zdarzyło się to ani razu, ale taka możliwość skutecznie zniechęca do zakładania PPE. Obecnie działa ich nieco ponad 1000, głównie w dużych firmach sektora energetycznego i Telekomunikacji Polskiej. Szkodliwe mity Polaków do IKE zraża obiegowa opinia o małej elastyczności tej formy oszczędzania. Wielu obawia się, że nie będzie mogło ruszyć tam zgromadzonych pieniędzy przed przejściem na emeryturę. Nic bardziej błędnego. Można po nie sięgnąć w dowolnym momencie, tylko trzeba od osiągniętych w tym czasie zysków zapłacić podatek (jak przy innych formach inwestowania). Jeśli się zaś uda doprowadzić oszczędzanie do końca, czyli 60 roku życia, to będziemy na plusie o kilka czy nawet kilkanaście procent. Za to IKE oferuje niespotykaną w innych produktach finansowych elastyczność. Składki można wpłacać niemal w dowolnym momencie i w dowolnej wysokości. Nawet jeśli warunki oszczędzania przewidują jakieś regularne wpłaty, to za ich nieprzestrzeganie podmiot prowadzący nie może nakładać żadnych dodatkowych opłat. W przypadku TFI czy towarzystw ubezpieczeniowych mamy też możliwość wyboru strategii inwestycyjnej stosownej do naszego wieku. Ponadto można niemal w dowolnym momencie przenieść swoje środki, np. z towarzystwa ubezpieczeniowego do banku. Tylko w pierwszym roku od założenia konta podmiot prowadzący może za to naliczyć opłatę, ale zwykle nie jest ona zaporowa i wynosi około 100 zł. To istotna różnica w stosunku do innych ofert, szczególnie polis ubezpieczeniowych, gdzie opłacając składkę regularną, czyli np. co miesiąc czy co rok, rezygnując w pierwszych dwóch latach możemy nie dostać ani grosza. Obie formy oszczędzania mają też jeden dodatkowy bonus środki w nich zgromadzone w razie śmierci są przekazywane spadkobiercy określonemu w umowie o IKE i polisie, jako uposażonemu, bez konieczności przeprowadzania postępowania spadkowego i podatku spadkowego. Po likwidacji tego ostatniego w tzw. I grupie spadkowej, czyli między najbliższymi (małżonkowie, dzieci), jest to element istotny głównie dla osób żyjących w wolnych związkach. Jak zadbać o dodatkową emeryturę STRATEGIA INWESTYCYJNA ZALEŻY OD WIEKU Osoby starsze, na 5-10 lat przed emeryturą, powinny wybierać raczej bezpieczne formy inwestowania. Im bliżej emerytury, tym lepiej jest trzymać oszczędności w funduszach gwarantowanych (prowadzonych przez TFI czy ubezpieczycieli) czy na lokatach bankowych. Chodzi o to, żeby nie stracić zebranego już kapitału. Nie wiadomo, czy stratę będzie można odrobić w krótkim okresie pozostałym do emerytury. Osoby młode, z perspektywą oszczędzania przez lat, powinny postawić na inwestycje w fundusze akcji, bo w dłuższym terminie dadzą one wyższą stopę zwrotu niż np. lokowanie w banku czy obligacjach. Przy oszczędzaniu regularnym, a takim jest IKE czy PPE, ewentualne spadki na giełdzie są wykorzystywane do zakupu tanich akcji, których wzrost wartości pomaga nadrobić straty na posiadanych już udziałach. Im wyższa stopa zwrotu, tym lepiej, bo jej dwukrotny wzrost może przełożyć się niemal na trzykrotne zwiększenie kapitału. Na przykład inwestując tę samą kwotę 75 zł miesięcznie na 5 proc., zgromadzimy po 30 latach 55,9 tys. zł. Przy 10 proc. zyskach będzie to już 143,6 tys. zł. TABELA E. ILE MOŻNA OSZCZĘDZIĆ ODKŁADAJĄC 50 ZŁ MIESIĘCZNIE Okres w latach Składki w tys. zł Kapitał Zysk Źródło: AZ Finanse, przy założeniu 7 proc. stopy zwrotu z inwestycji WADY I ZALETY IKE * WADY ZALETY ograniczony dostęp do oszczędności skorzystanie z nich przed emeryturą powoduje utratę korzyści podatkowej uboższa oferta możliwości inwestycyjnych lista dostępnych funduszy inwestycyjnych dla IKE jest krótsza niż przy zwykłych ofertach możliwość uniknięcia podatku od zysków kapitałowych (19 proc. tzw. podatku Belki) swoboda co do terminu i wysokości opłacania składek w razie śmierci oszczędności są przekazywane bez podatku spadkowego osobie wskazanej w umowie IKE. * Konto można założyć w czterech rodzajach instytucji: towarzystwach ubezpieczeniowych, funduszach inwestycyjnych, bankach i biurach maklerskich

12 A12 PIŻ KALKULATOR EMERYTALNY Dożywotnia renta od ubezpieczyciela Już teraz ubezpieczyciele mają ofertę wypłat emerytur ze środków zgromadzonych na polisach ubezpieczeniowych. Na razie jednak tylko jeden ubezpieczyciel ma w ofercie polisę, która daje gwarancję dożywotniej wypłaty renty ze środków dowolnego pochodzenia. MARCIN JAWORSKI marcin.jaworski@infor.pl Bez względu na to, w którym filarze będziemy oszczędzać, sposób wypłaty emerytury będzie taki sam w formie renty. Przy czym istotne różnice mogą się pojawić w rodzaju renty, jaką będziemy otrzymywać. Obecnie trwają prace nad tym, w jakiej formie będziemy dostawać emerytury z tzw. II filara, czyli OFE. Na razie wstępne koncepcje zakładają maksymalne uproszczenie, czyli możliwość wypłat tylko gwarantowanych rent dożywotnich. Sposób obliczania takiego świadczenia jest prosty: wartość zgromadzonego kapitału dzieli się przez przewidywaną dalszą długość życia. Pierwsze szacunki dokonane ostatnio przez Ministerstwo Polityki Społecznej mówią, że wynikiem takiego działania będzie 4-5 zł miesięcznej emerytury z każdego 1 tys. zł zgromadzonego kapitału. Przy czym trzeba pamiętać, że te wyliczenia są oparte na obecnych tablicach średniego dalszego trwania życia, podawanych przez Główny Urząd Statystyczny. A że żyjemy coraz dłużej, potrzeba będzie coraz więcej kapitału emerytalnego. Liczy się płeć Istotne też jest, że przy wypłatach emerytur z II filara zakłada się wyliczanie emerytury na podstawie tablic typu unisex, czyli wspólnych dla kobiet i mężczyzn. Ponieważ kobiety żyją dłużej niż mężczyźni, więc dla nich takie rozwiązanie jest korzystne. Oznacza bowiem, że zgromadzony przez nie kapitał, będzie dzielony przez mniejszą liczbę miesięcy niż by to miało miejsce w przypadku, gdyby stosowano tablice tylko dla kobiet. Nieco inaczej będzie w przypadku pieniędzy zgromadzonych dobrowolnie w tzw. trzecim filarze. Te indywidualne będą wyliczane według oddzielnych tablic trwania życia dla kobiet i oddzielnych dla mężczyzn. Przy tym samym zgromadzonym kapitale mężczyzna dostanie więcej niż kobieta, bo dzieli się go przez mniejszą liczbę lat, przez które mężczyzna będzie żył. Dlatego kobietom nie opłaca się unikać OFE, bo ze zgromadzonego tam kapitału mogą liczyć na wyższe wypłaty emerytalne niż z komercyjnych ofert towarzystw. Dokładnie odwrotnie jest w przypadku mężczyzn, którym bardziej może opłacać się unikanie OFE i wykupienie potem indywidualnej emerytury dożywotniej. Więcej możliwości Wybierając emeryturę z trzeciego filaru, będzie można wybierać nawet z siedmiu rodzajów rent. Rentę indywidualną towarzystwa będą rekomendowały osobom, które w momencie przechodzenia na emeryturę są samotne. Jeśli przyszły emeryt będzie miał np. żonę, która z racji niższych zarobków będzie mogła liczyć na niższą emeryturę, polecany mu będzie któryś z wariantów renty rodzinnej. Będzie to mogła być renta dożywotnia zagwarantowana na 10, 15 lub 20 lat. Zakłada ona, że emeryt będzie dostawał pieniądze do końca życia. Jeśli umrze przed zapisanym w umowie terminem (np. w pierwszym roku po przejściu na emeryturę), przez resztę czasu (czyli w zależności od umowy 9, 14 i 19 lat) rentę będą dostawali spadkobiercy ubezpieczonego. Innym rozwiązaniem jest tzw. renta dożywotnia przenoszona. Tu można się umówić, że np. 60 proc. emerytury będzie dostawał spadkobierca, ale do końca jego życia. To rozwiązanie dające największą pewność, że małżonek nie zostanie bez środków do życia. Już można kupować Oferty ubezpieczeń rentowych już pojawiają się na rynku. Konwersję zgromadzonych oszczędności w wypłatę emerytalną oferują np. Commercial Union czy Amplico Life, których niektórym z klientów kończy się już okres ubezpieczenia. Mają oni możliwość odebrania całego kapitału od razu lub w ratach określonej wysokości albo w określonej liczbie rat. Są też wspomniane wyżej opcje wypłat dożywotnich: indywidualnych i małżeńskich. Patrz tabela F Klasyczne ubezpieczenie rentowe, w którym już w momencie podpisywania umowy ubezpieczenia decydujemy się na pobieranie dożywotniej renty, ma tylko Ergo Hestia. Funkcjonuje ono pod nazwami Sjesta bądź Eventus i zakłada, że polisę trzeba wykupić nie później niż pięć lat przed przejściem na emeryturę. Działa ona w ten sposób, że do tego czasu trzeba opłacić składkę jednorazową lub zakończyć opłacanie składek regularnych. Według symulacji towarzystwa, przy zgromadzonej kwocie 100 tys. zł mężczyzna 30-letni będzie mógł liczyć na 501 zł renty miesięcznej, przy składce miesięcznej 192 zł (okres oszczędzania to 30 lat i 5 lat oczekiwania na rozpoczęcie wypłaty). Dla porównania 30-letnia kobieta, przy tej samej kwocie oszczędności dostałaby 448 zł. Ubezpieczeni żyją dłużej Trzeba założyć, że towarzystwa ubezpieczeniowe, wyliczając dobrowolne emerytury, nie dość, że będą opierały się na odrębnych tablicach dla kobiet i mężczyzn, to jeszcze uwzględnianie przez nie wartości będą wyższe niż podawane przez GUS. Ubezpieczyciele będą stosowali bowiem różne korekty. Okazuje się np., że populacja ubezpieczonych żyje przeciętnie dłużej niż całość populacji Polaków. Po części to efekt tego, że przed przystąpieniem do ubezpieczenia klienci są badani, albo przynajmniej wypełniają ankietę medyczną. Polisy nie dostają więc ludzie chorzy. Do tego dochodzi element lepszego stanu zdrowia ludzi aktywnych zawodowo. Towarzystwa 7 FORM WYPŁATY RENT Jednorazowa wypłata kapitału Wypłata kapitału po określonej liczbie lat Wypłata kapitału w określonych ratach Wypłata kapitału w ratach miesięcznych w określonym czasie Renta dożywotnia Renta dożywotnia zagwarantowana na 10, 15 lub 20 lat, w przypadku wcześniejszej śmierci ubezpieczonego renta będzie wypłacana do końca tego okresu spadkobiercy. Renta dożywotnia przenoszona w 60 proc. na współmałżonka w przypadku śmierci muszą wziąć też pod uwagę ciągłe wydłużanie się średniej długości życia ze względu na podniesienie poziomu życia i zaawansowanie medycyny. W kalkulacjach muszą też założyć ewentualność znalezienia antidotum np. na nowotwory, co spowodowałoby znaczne wydłużenie życia. OPINIA KLAUS MOELLER członek zarządu Sopockiego Towarzystwa Ubezpieczeń na Życie Ergo Hestia SA Obecnie Polacy wydają na polisy ubezpieczeń na życie siedmiokrotnie mniej niż wynosi średnia w Europie. Sytuacja ta ulegnie zmianie, gdy polscy klienci uwierzą w trwałość rozwoju gospodarczego, nie obawiając się już długoterminowych zobowiązań. A zarazem zdadzą sobie sprawę, jak niezbędne jest gromadzenie własnych oszczędności, a zwłaszcza zapewnienie prywatnych środków na starość. W najbliższych latach największy wzrost odnotujemy w ubezpieczeniach rentowych, które w Niemczech mają ponad 100-krotnie wyższy udział w rynku niż w Polsce. Tę tendencję będzie można zaobserwować już w najbliższych miesiącach. Na razie Polacy postrzegają ubezpieczenia życiowe bardziej jako inwestycje. Prowadzi to do dominacji produktów opartych na funduszach z bardzo niskimi sumami ubezpieczenia na wypadek śmierci. W długofalowej perspektywie ten trend się nie utrzyma. Jest silnie zależny od bieżącej koniunktury, czego efekty dadzą się zauważyć w przypadku nawet krótkotrwałych zawirowań na młodym i nieustabilizowanym jeszcze polskim rynku kapitałowym. W najbliższych latach rozwiną się prawdziwe produkty ubezpieczeniowe, które nie zrzucają ryzyka na klientów, jak to czyni większość produktów powiązanych z funduszami, lecz ich od niego uwalniają, co właśnie jest istotą działalności towarzystw ubezpieczeniowych. Dodatkowe zyski TABELA F. RENTA DOŻYWOTNIA DLA MAŁŻONKÓW Profil Zgromadzony Renta dożywotnia/ kapitał okres gwarancji Mężczyzna 65 lat 30 tys. zł 102,7 zł/15 lat 50 tys. zł 262,4 zł/15 lat 100 tys. zł 528,6 zł/15 lat Kobieta 60 lat 30 tys. zł 84,6 zł/20 lat 50 tys. zł 217,1 zł/20 lat 100 tys. zł 438,1 zł/20 lat Źródło: Commercial Union. Uwaga! Kapitał z którego wypłacane są renty jest cały czas pomnażany i wypłaty mogą być wyższe niż gwarancja, ale przy stopie zwrotu również 3 proc., wysokość dodatkowego bonusowego świadczenia rentowego jest równa 0 we wszystkich powyższych przypadkach. EMERYTURA NIE TYLKO Z POLISY Rentę po przejściu na emeryturę będzie można dostawać nie tylko przekształcając polisę na życie w produkt rentowy. Jest tylko kwestią czasu, gdy standardem w towarzystwach ubezpieczeniowych będą oferty, w których na polisę rentową będzie można przeznaczyć kapitał zgromadzony w dowolny sposób: Towarzystwach Funduszy Inwestycyjnych czy np. po spieniężeniu nieruchomości. Posiadacze tych ostatnich będą mieli jeszcze inny wybór. Na zachodzie się już oferty tzw. odwróconego kredytu. Polegają one na tym, że emeryt, który ma swoje mieszkanie, umawia się z bankiem, że ten będzie mu wypłacał co miesiąc do końca życia określoną kwotę, a w zamian za to po śmierci przypadnie mu mieszkanie. Ponieważ bank ryzykuje, że klient będzie żył tak długo, że kapitał z potencjalnego spieniężenia nieruchomości nie pokryje sumy wypłaconych kwot, zaangażowani są ubezpieczyciele. Oni przyjmują na siebie to ryzyko, pomogą też oszacować, w jakiej wysokości może być ta miesięczna wypłata, żeby suma wypłat i pieniądze uzyskane ze sprzedaży nieruchomości zbilansowały się. Partner merytoryczny dodatku Polska Izba Ubezpieczeń jest organizacją samorządu gospodarczego powstałą w 1990 roku na mocy ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Początkowo była dobrowolnym zrzeszeniem ubezpieczycieli. Od 1995 roku przynależność do Izby jest obligatoryjna. Obecnie do Izby należą 73 zakłady ubezpieczeń. Izba reprezentuje interesy ubezpieczycieli wobec organów władzy publicznej i opiniuje wszelkie akty prawne dotyczące działalności ubezpieczeniowej. Organizacja monitoruje rynek ubezpieczeń, tworzy bazy danych, raporty i analizy dotyczące np. przestępczości ubezpieczeniowej. Od kilku lat organizuje konkurs dla dziennikarzy propagujących wiedzę o ubezpieczeniach i dla studentów piszących prace magisterskie o tematyce ubezpieczeniowej. Izba organizuje spotkania i szkolenia, które służą wymianie opinii i podnoszeniu kwalifikacji pracowników zakładów ubezpieczeń. Organizacja propaguje zasady uczciwej konkurencji i dobrych praktyk w działalności zakładów, brokerów i agentów ubezpieczeniowych. PIU reprezentuje też polski rynek ubezpieczeń na arenie międzynarodowej, a przede wszystkim w Europejskim Komitecie Ubezpieczycieli. Polska Izba Ubezpieczen jest wydawcą dwumiesięcznika Wiadomości Ubezpieczeniowe i elektronicznego dziennika Przegląd Ubezpieczeniowy.