Badania regionalne ruchu turystycznego jako podstawa nowej regionalizacji turystycznej Polski

Transkrypt

1 prof. dr hab. Stanisław Liszewski dr hab. prof. UŁ Bogdan Włodarczyk Instytut Geografii Miast i Turyzmu Wydział Nauk Geograficznych UŁ Badania regionalne ruchu turystycznego jako podstawa nowej regionalizacji turystycznej Polski Słowa kluczowe: ruch turystyczny, region turystyczny, kategorie ruchu turystycznego, metody badań ruchu turystycznego, rodzaje regionów turystycznych Tytuł tego referatu, tylko pozornie w swojej pierwszej, części wpisuje się wprost w tematykę konferencji. Pozorność ta wynika stąd, Ŝe autorzy pragną w nim przekazać nie tylko własny pogląd i doświadczenia, dotyczące metodyki badań ruchu turystycznego, ale równieŝ wskazać na moŝliwość praktycznego wykorzystania pomiarów i analiz ruchu do delimitacji a następnie kreowania funkcjonalnych regionów turystycznych. Mówiąc inaczej pragniemy tym referatem pokazać jak w regionach moŝna wykorzystać wiedzę o wielkości, sezonowości i strukturach ruchu turystycznego do tworzenia oferty turystycznej. Referat będzie zatem dotyczyć nie tylko poszukiwania odpowiedzi na pytanie: jak badać ruch turystyczny? (główny cel konferencji) ale równieŝ jak moŝna wykorzystać wyniki tych badań do rozwoju turystyki w regionach. 1. Wstęp Truizmem wydaje się przypominanie, Ŝe wciąŝ jedynym, prawdziwym miernikiem zjawiska, które nazywamy turystyką jest przemieszczanie się człowieka w czasie i przestrzeni z miejsca swojego stałego zamieszkania do innego miejsca. Kontrowersje w bliŝszym rozumieniu pojęcia turystyki, a co za tym idzie turysty, dotyczą dalszych dookreśleń tego przemieszczania się (czas, cel, odległość itp.). To precyzyjne dookreślanie dla badań prowadzonych w makroskali (teren Polski) jest pierwszym warunkiem powodzenia, bowiem teoretycznie (ale co gorzej praktycznie) konsumentem usług 1

2 turystycznych (element tytułu konferencji) moŝe być kaŝdy mieszkaniec kaŝdej miejscowości, w której znajdują się usługi zaliczane do turystycznych? Zwracając uwagę na znaczenie precyzyjnego określenia przedmiotu naszych rozwaŝań, autorzy w tym wystąpieniu pragną skoncentrować się bardziej na przestrzeni, w której lub do której odbywa się ruch nazywany turystycznym czyli na regionie. Celem tego referatu jest próba przedstawienia metod i zakresu merytorycznego badań ruchu turystycznego (prowadzonego przez geografów) w róŝnych skalach przestrzennych, a takŝe wykorzystanie tych badań do delimitacji funkcjonalnych regionów turystycznych z myślą o budowaniu regionalnych ofert i produktów turystycznych. Nim przejdziemy do dalszych rozwaŝań musimy przyjąć kilka formalnych załoŝeń terminologicznych. Dotyczą one pojęcia regionu czyli obszaru naszych badań. W badaniach nad turystyką uŝywane są róŝne jednostki przestrzenne nazywane zwykle regionami. Posługujemy się zwykle regionami administracyjnymi (gmina, powiat, województwo), regionami statystycznymi (NTS.5 gminy, NTS.4 powiaty, NTS.3 podregiony, czy wreszcie województwami) regionami fizyczno-geograficznymi (makroregiony, mezoregiony, mikroregiony), a takŝe kompleksowymi regionami turystycznymi (Mileska, Lijewski, Mikułowski, Wyrzykowski i inni) oraz funkcjonalnymi regionami turystycznymi, czyli takimi obszarami na których występuje koncentracja ruchu turystycznego. Oczywiście wszystkie wymienione tu formy podziału przestrzeni występują w róŝnych skalach. W naszym referacie skupimy się głównie (choć nie tylko) na funkcjonalnych regionach turystycznych, róŝnych szczebli (skal). 2. Podmiot badań (kim jest turysta, którego badamy?) Podmiotem badań ruchu turystycznego są osoby podróŝujące w celach turystycznych. Wg klasyfikacji UNWTO wszystkie kategorie podróŝnych, które spełniają formalne kryteria związane z terminem turystyka określane są mianem odwiedzających. W przypadku badań o charakterze regionalnym będziemy analizować zjawisko ruchu turystycznego ograniczone do granic (formalnych lub umownych) wytyczających ten region. MoŜemy zatem załoŝyć, Ŝe ruch turystyczny w regionie to wszelkie migracje osób podróŝujących po tym regionie (zarówno osób spoza regionu jak i jego mieszkańców poza miejscem ich stałego zamieszkania) w czasie nie przekraczającym 12 miesięcy, przy załoŝeniu, Ŝe celem (motywem?) tych podróŝy nie jest podjęcie pracy zarobkowej. Akceptując terminologię i podziały UNWTO moŝemy zdefiniować kategorie podróŝnych turystycznych w odniesieniu do badanego regionu: 2

3 turyści odwiedzający (zarówno krajowi jak i zagraniczni, a takŝe mieszkańcy regionu), spędzający przynajmniej jedną noc w publicznych lub prywatnych obiektach noclegowych w odwiedzanym regionie. W grupie tej powinny znaleźć się takŝe osoby nocujące u krewnych lub znajomych oraz spędzające czas (z noclegiem) w drugich domach. odwiedzający jednodniowi (nazywani czasem wycieczkowiczami) odwiedzający, którzy nie nocują ani w publicznych, ani w prywatnych obiektach noclegowych w odwiedzanym regionie. W świetle tak sformułowanych definicji w obu przypadkach mogą to być zarówno osoby spoza Polski, mieszkańcy innych regionów kraju jak i mieszkańcy badanego regionu. Kategorie ruchu turystycznego podlegające badaniom Przedstawione wcześniej załoŝenia upowaŝniają do sklasyfikowania ruchu turystycznego w regionie w dwie podstawowe kategorie w zaleŝności od miejsca zamieszkania turystów. Wśród nich moŝna wyróŝnić jeszcze róŝne typy podróŝy (odwiedzin) (rys. 1.). A. B. a. b. C. D. a. b Rys. 1. Kategorie ruchu turystycznego w regionie Objaśnienia: 1. granice regionu, 2. potoki ruchu turystycznego, 3. miejsca stałego zamieszkania, 4. miejsca pobytu (z noclegiem), 5. miejsca postoju - odwiedzin (bez noclegu) Źródło: Opracowanie autorów 3

4 Pierwsza kategoria to odwiedzający, którzy nie są mieszkańcami badanego regionu (rys. 1.A. i 1.B.). W kategorii tej moŝna wyróŝnić odwiedzających tranzytowych (A), którzy nie nocują w regionie, ale zatrzymując się w nim (np. podczas odpoczynku czy zwiedzania) mogą wpływać na środowisko regionu oraz jego gospodarkę. Innym typem (B.) są turyści, którzy wybierają region jako docelowe miejsce dłuŝszego pobytu z noclegiem (a.) (wczasy, wypoczynek w drugich domach ) lub nocują w regionie w trakcie dłuŝszej podróŝy (b.), a region jest jednym z wielu odwiedzanych podczas wycieczki. W tej klasyfikacji nie ma znaczenie czy są to turyści polscy czy zagraniczni. WaŜnym jest natomiast, Ŝe jest to kategoria, która powoduje dopływ środków finansowych do regionu. Kategorie drugą stanowią odwiedzający będący mieszkańcami badanego regionu (rys. 1.C. i 1.D.). W tym przypadku moŝemy mówić o wewnątrzregionalnym ruchu turystycznym, który nie zasila regionu w nowe środki finansowe, ale jedynie powoduje przemieszczanie ich między miejscowościami czy obszarami znajdującymi się w jego granicach. Nie mniej jest on waŝną częścią migracji turystycznych. Wśród podróŝujących w celach turystycznych moŝna wyróŝnić zarówno klasycznych turystów (C.), którzy wybierają region jako miejsce dłuŝszych pobytów turystycznych (a.) (wczasy, odwiedziny krewnych znajomych, działki letniskowe) lub wycieczkowiczów (b.) spędzających kilka nocy poza domem w trakcie wyjazdu np. o charakterze krajoznawczym. Drugim typem moŝliwym do zaobserwowania w tej kategorii (D.) są jednodniowe wyjazdy bez noclegu, które w stosunkowo najmniej wpływają na środowisko i gospodarkę regionu Cechy ruchu turystycznego podlegające badaniom Z punktu widzenia badań geograficznych moŝna wyróŝnić kilka podstawowych grup parametrów charakteryzujących ruch turystyczny. NaleŜą do nich: wielkość, sezonowość i długość pobytu, częstotliwość przyjazdów gdzie stwierdzamy ilu turystów i kiedy przyjeŝdŝa do regionu, jak długo pozostają, czy istnieją okresy w roku, w których natęŝenie ruchu jest zdecydowanie większe, jaką część ruchu stanowią turyści powracający; struktura ruchu turystycznego która określa kto podróŝuje po regionie (kim są przybysze) ich cechy demograficzne (wiek, płeć, stan rodzinny), społeczne (wykształcenie, zawód, pochodzenie społeczne), narodowościowe; cechy przestrzenne pokazujące zarówno zasięg geograficzny ruchu turystycznego (określany miejscem pochodzenia odwiedzających) jak i miejsca i obszary koncentracji ruchu w regionie (takŝe w układzie jednostek podstawowych gmin, powiatów); 4

5 sposób organizacji informujący zarówno o formach wyjazdu (indywidualny, grupowy), organizatorze (samodzielny, zorganizowany [podmiot organizujący]) jak i sposobach dotarcia do regionu oraz poruszania się po nim; cele przyjazdu pozwalające określić dominujące formy turystyki w badanym regionie; motywy wyboru regionu jako miejsca destynacji turystycznej pozwalające określić jakie czynniki zadecydowały, Ŝe został dokonany wybór badanego regionu; sposoby spędzania czasu podczas pobytu w regionie dające moŝliwość stwierdzenia, które z elementów potencjału turystycznego regionu cieszą się największym zainteresowaniem (np. poprzez przygotowanie rankingu atrakcji turystycznych); wydatki w czasie pobytu (podróŝy) umoŝliwiające oszacowanie przychodów z działalności turystycznej i okołoturystycznej; opinie na temat regionu dotyczące przygotowania przestrzeni dla potrzeb ruchu turystycznego (ocena elementów zagospodarowania turystycznego oraz poziomu obsługi [profesjonalizm kadr turystycznych, gościnność mieszkańców]) oraz umoŝliwiające podjęcie stosownych działań w celu poprawy elementów niezadowalających i rozwoju elementów postrzeganych pozytywnie. 3. Metody badań ruchu turystycznego w badaniach geograficznych Turystyka, a tym samym jej istota jaką jest ruch turystyczny są zjawiskami o charakterze przestrzennym, dlatego wciąŝ znajdują się w sferze zainteresowań geografów. Jedną z prób metodologicznego uporządkowania badań nad ruchem turystycznym podjął A. MATCZAK (1992) proponując całościowe (systemowe?) ujęcie procesu badawczego złoŝonego z pięciu etapów (rys. 2.). Pierwszym z wyróŝnionych etapów jest obserwacja, której istotą jest zebranie szczegółowych materiałów empirycznych będących podstawą późniejszego wnioskowania (etapy II-V). W trakcie zbierania wspomnianych materiałów moŝna określić rodzaje miejsc (obiektów, obszarów) prowadzenia badań oraz zastosować kilka metod popularnych w badaniach prowadzonych przez geografów turyzmu. 5

6 ETAP I: OBSERWACJA STWIERDZENIE FAKTÓW: co to jest? METODY: wywiad, kwerenda, pomiar ETAP II: OPIS STWIERDZENIE WŁASNOŚCI: co jest jakie? METODY: kartograficzne, statystyczne, matematyczne ETAP III: WYJAŚNIENIA STWIERDZENIE ZWIĄZKÓW: co od czego zaleŝy? METODY: współzaleŝności, motywacji, uŝyteczności, dostępności ETAP IV: PRZEMIANY (SKUTKI) STWIERDZENIE SKUTKÓW: co i jak uległo zmianie? METODY: rejestracja, pomiar, wywiad, eksperyment ETAP V: PRZEWIDYWANIE STWIERDZENIE STANÓW: co i jakie będzie? METODY: ekstrapolacji, grawitacji, symulacja, pośrednie szanse Rys. 2. Etapy procesu badawczego ruchu turystycznego wg A. MATCZAKA (1992) Badania ruchu turystycznego w regionie moŝna prowadzić w trzech róŝnych z punktu widzenia charakteru ruchu turystycznego miejscach, do których naleŝą: miejsca, miejscowości i obszary recepcji ruchu turystycznego (np. muzea, atrakcje turystyczne, hotele, plaŝe, szlaki turystyczne, parki narodowe itp.) mają one największe znaczenie dla badań regionalnych; miejsca koncentracji ruchu tranzytowego (parkingi przy głównych trasach, dworce, lotniska) duŝe znaczenie w badaniach regionalnych; miejsca generujące ruch turystyczny (np. metropolie, duŝe miasta) mniejsze znaczenie w badaniach regionalnych (za wyjątkiem podróŝy mieszkańców regionu po własnym regionie, gdzie badania takie pozwolą na oszacowanie udziału turystyki regionalnej w wyjazdach turystycznych mieszkańców regionu). Generalnie metody badań ruchu turystycznego moŝemy podzielić na dwie zasadnicze grupy tj: metody bezpośrednie polegające na osobistym kontakcie badacza z uczestnikami ruchu turystycznego. Do metod tych zaliczyć moŝna badania kwestionariuszowe (wywiad, ankieta) oraz pomiar (rejestracja turystów na parkingach, szlakach turystycznych, w muzeach itp.). NaleŜy podkreślić duŝe znaczenie tego rodzaju metod ze względu na moŝliwość pozyskania pełnej i 6

7 szczegółowej informacji na temat ruchu turystycznego oraz moŝliwość ich szybkiego dostosowania do konkretnych potrzeb i sytuacji. metody pośrednie ich spektrum jest zdecydowanie szersze od badań bezpośrednich i nie wymagają one bezpośredniego kontaktu z uczestnikami ruchu turystycznego, ale jednocześnie posiadają dość wyraźne ograniczenia dotyczące zakresu i jakości uzyskiwanych materiałów. Do najpopularniejszych naleŝą kwerenda czyli zbieranie materiałów w instytucjach bezpośrednio lub pośrednio związanych z obsługą ruchu turystycznego (np. rejestracja hotelowa, badania w biurach podróŝy obsługujących turystykę przyjazdową) oraz rejestracja bieŝąca będąca częścią sprawozdawczości statystycznej (np. frekwencja w obiektach bazy noclegowej, muzeach, atrakcjach turystycznych, wpływów z opłaty miejscowej (dawniej klimatycznej lub uzdrowiskowej), obrotów w handlu detalicznym, gastronomii i przedsiębiorstwach turystycznych (rzadziej ze względu na coraz mniejsze moŝliwości pozyskiwania takich danych) (J. WARSZYŃSKA, A. JACKOWSKI 1978) WyróŜnione dwie grupy metod są o tyle waŝne, Ŝe pozwalają na zebranie informacji o charakterze pierwotnym ( z pierwszej ręki ), które po obróbce statystycznej i kartograficznej dają obraz zbliŝony do rzeczywistości. Zaletą tego rodzaju badań jest fakt, Ŝe prowadzimy je osobiście co pozwala je dostosowywać do konkretnych sytuacji i potrzeb bez konieczności konsultowania dokonywanych zmian. Nie naleŝy jednak zarzucać tzw. informacji wtórnych (zarówno bezpłatnych jak i płatnych), zazwyczaj przetworzonych na potrzeby instytucji je zbierających (np. gotowe zestawienia statystyczne, raporty, wskaźniki) pochodzących z wielu róŝnych źródeł, które (po zweryfikowaniu ich wiarygodności) mogą stanowić waŝny materiał uzupełniający badania podstawowe (KACZMAREK, STASIAK, WŁODARCZYK 2005). 4. Przykłady badań ruchu turystycznego w skali miejscowości (mikroskala): Spała, Kazimierz Dolny, Augustów Prezentowane przykłady niewielkich (pod względem liczby stałych mieszkańców) miejscowości turystycznych pochodzą z długiej serii badań prowadzonych od lat 80. przez Katedrę (Instytut) Geografii Miast i Turyzmu nad funkcjami turystycznymi zarówno samych miejscowości jak i ich regionów obsługi. Przykłady te prezentowane są ze względu na przyjętą filozofię badań ruchu turystycznego i ich wykorzystanie merytoryczne nie zaś na rezultaty ilościowe, bowiem wyniki tych badań pochodzą z innej epoki rozwoju w Polsce turystyki. 7

8 Cechą wspólną prezentowanych przykładów jest zakres i metodyka zbierania materiałów. Badania ruchu miały charakter bezpośrednich studiów terenowych, w ramach których inwentaryzowano osoby we wszystkich obiektach noclegowych (liczba, wiek, długość pobytu, okres pobytu, miejsce stałego zamieszkania); wielkość obrotu w handlu i gastronomii; prowadzono pomiary ruchu pojazdów na drogach dojazdowych oraz miejscowych parkingach; badano równieŝ ruch odwiedzających w muzeach ustalając jego wielkość, sezonowość, charakter odwiedzin (indywidualnie, grupowo i miejsca stałego zamieszkania. Krótki przegląd wyników tych badań pozwoli na wskazanie ich przydatności do określania zarówno produktu turystycznego miejscowości i jego specyfiki jak równieŝ do wyznaczenia rangi turystycznej miejscowości oraz jej regionu (regionów) obsługi. Spała (rok badań 1989) Analiza struktury demograficznej wyraźnie wskazuje na dominację przyjeŝdŝających do tej miejscowości ludzi w wieku emerytalnym oraz młodych rodziców z małymi dziećmi. Struktura ta silnie koreluje z sezonowością ruchu turystycznego. Wprawdzie lipiec jest miesiącem o największym rocznym udziale osób odwiedzających (około 13% rocznego ruchu), ale równieŝ duŝy jest udział przebywających w maju (11%), sierpień, wrzesień, październik (9%) jak i luty (8%). Analiza zasięgu geograficznego miejsc zamieszkania turystów przebywających w Spale w 1989 r. potwierdza charakter miejscowości. Odwiedzają bowiem Spałę głównie mieszkańcy Łodzi i Warszawy, w mniejszym stopniu mieszkańcy Górnego Śląska i Kielecczyzny. Ta krótka analiza rezultatów badań ruchu turystycznego pozwala stwierdzić, Ŝe w okresie ich prowadzenia Spała była głównie miejscowością wypoczynkową czynną niemal przez cały rok a wypoczywającymi byli emeryci z wnukami (np. V, IX) oraz młodzi rodzice z dziećmi w okresie wakacji i ferii zimowych, pochodzący głównie z Łodzi i Warszawy. Obecnie Spała zmieniła swoją funkcję (LISZEWSKI 1995). Kazimierz Dolny (rok badań 1989) Struktura wieku odwiedzających to miasto jest odmienna od tej jaką rejestrowano w Spale. Dominują tu uczniowie szkół oraz ludzie w średnim wieku. Inaczej wygląda równieŝ sezonowość ruchu turystycznego w tym mieście. Największe natęŝenie ruchu przypada tu na maj (okres matur w szkołach), a najmniejsze na marzec. Amplituda wahań natęŝenia ruchu turystycznego mieści się w przedziale od 6 do 10% w ekstremalnych miesiącach i wskazuje na bardzo wyrównany ruch przez cały rok. Interesująco wygląda równieŝ analiza zasięgu geograficznego miejsc zamieszkania badanych turystów. Największy udział ma tu 8

9 województwo lubelskie (podział z roku 1989) najbliŝsze zaplecze Kazimierza oraz województwo warszawskie. DuŜo przyjazdów zanotowano równieŝ z Łodzi, Krakowa, Gdańska, Poznania i Wrocławia. Porównanie wymienionych cech ruchu turystycznego wskazuje, Ŝe w Kazimierzu Dolnym dominuje ruch wycieczkowy (wycieczki szkolne) oraz wypoczynek ludzi w średnim wieku, Ŝe jest to miejscowość atrakcyjna przez cały rok a przyjeŝdŝają tu mieszkańcy wszystkich większych aglomeracji w Polsce. Kazimierz Dolny jest klasycznym przykładem miejscowości krajoznawczej i wypoczynkowej całorocznej z duŝym udziałem weekendowej (LISZEWSKI 1995). Trzecią miejscowością jest Augustów, w którym badania prowadzone były w latach 1985 i 1986 (LISZEWSKI red. 1989). Analizy demograficzne w przypadku tego ośrodka przeprowadzono oddzielnie dla osób przyjeŝdŝających na wypoczynek do miejscowego ośrodka sanatoryjno-wypoczynkowego i innych ośrodków wypoczynkowych, nazywając ich wczasowiczami i oddzielnie dla osób na campingach, polach biwakowych i innych, których pobyt był związany z aktywnym wypoczynkiem na wodach jezior i kanału, grupę tę nazwano turystami. Wśród wypoczywających aŝ 31% mieściło się w granicach wieku lat, wśród turystów aŝ 31,4% przebywających w Augustowie miało od 11 do 22 lat. Analiza sezonowości całego ruchu wskazuje na wyraźny jeden sezon, który obejmuje dwa miesiące wakacyjne lipiec i sierpień, kiedy tu koncentruje się, w tej miejscowości, około 50% rocznego ruchu turystycznego. Bardzo interesująco wygląda zasięg geograficzny przybywających do Augustowa turystów. Skupia się on w trzech obszarach odległościowych: pierwszy do 100 km odległości od miasta (Białystok), drugi w odległości km (Warszawa, Łódź, Poznań) i trzeci powyŝej 450 km (Kraków, Śląsk, Wrocław). Jak wynika z tej analizy Augustów był (połowa lat 80. XX w.) miastem, w którym wypoczywali zarówno czynnie jak i biernie młodzi ludzie, co jest związane z główna atrakcją tego regionu jaką są warunki przyrodnicze (jeziora, lasy). Ten fakt wyraźnie potwierdza się w sezonowości ruchu turystycznego w okresie wakacji letnich, oraz w duŝym zasięgu przestrzennym przybywających tu turystów (unikatowość obszaru). Augustów był przykładem wyspecjalizowanej miejscowości turystyki aktywnej i wypoczynkowej funkcjonującej w okresie lata. (Istniejący w okresie badań ośrodek sanatoryjno-wypoczynkowy był bardziej wypoczynkowym jeden sezon, niŝ sanatoryjnym?). 9

10 5. Ruch turystyczny jako wyznacznik przestrzeni turystycznej i podstawa delimitacji funkcjonalnych regionów turystycznych Jednym z celów tego referatu jest podjęcie próby delimitacji funkcjonalnych regionów turystycznych przy wykorzystaniu badań ruchu turystycznego. NaleŜy tu przypomnieć, Ŝe nie chodzi wyłącznie o dywagacje teoretyczne ale o moŝliwości bardziej celowego budowania ofert regionalnych i produktów turystycznych czyli o rozwój turystyki w regionach róŝnej skali. Bardziej szczegółowe rozwaŝania nad regionalizacją turystyczną czytelnik znajduje w pracy S. LISZEWSKIEGO (2009), w tym miejscu przypomnijmy tylko dwa ustalenia dotyczące przestrzeni turystycznej i regionu turystycznego. To pierwsze pojęcie kluczowe dla badań przestrzennych turystyki, zdefiniował B. WŁODARCZYK (2009 s. 74), który przyjął, Ŝe Przestrzeń turystyczna jest częścią przestrzeni geograficznej, w której występuje zjawisko ruchu turystycznego. Warunkiem koniecznym i wystarczającym do zaklasyfikowania części przestrzeni geograficznej jako przestrzeń turystyczną jest ruch turystyczny, niezaleŝnie od jego wielkości i charakteru. Warunkiem dodatkowym umoŝliwiającym jej delimitację jest występowanie zagospodarowania turystycznego, którego wielkość i charakter pozwalają określić typ przestrzeni turystycznej. Drugim kanonem tych rozwaŝań jest próba określenia regionu turystycznego (Liszewski 2003). S. LISZEWSKI (2009) proponuje aby regionem turystycznym nazwać taką część ogólnej przestrzeni geograficznej, na której koncentruje się ruch turystyczny, co oznacza podejście funkcjonalne a nie krajobrazowe do delimitacji i charakterystyki regionu turystycznego. Analizując definicję przestrzeni turystycznej i funkcjonalnego regionu turystycznego łatwo dostrzec moŝna, Ŝe oba te określenia wykorzystują jako czynnik najwaŝniejszy zjawisko ruchu turystycznego, stąd komponenty tego ruchu (wielkość, sezonowość struktury, cele, zasięgi geograficzne i inne) określające funkcję przestrzeni turystycznej, która jest decydującą cechą przy wyznaczaniu i określaniu regionu turystycznego. Przyjmując załoŝenie, Ŝe przestrzeń turystyczna wyróŝnia się z ogólnej przestrzeni geograficznej funkcją turystyczną, a tę daje się opisać parametrami ruchu turystycznego, moŝna podając próbę wydzielenia obszarów (regionów) róŝniących się typem przestrzeni turystycznej. 10

11 Rys. 3. Koncepcja regionalizacji turystycznej Polski wg S. LISZEWSKIEGO (2009) S. LISZEWSKI (2009 s. 67) zaproponował dla naszego kraju trzy główne typy regionów turystycznych, które mogą być podstawą do wyróŝnienia wielu podregionów w róŝnej skali i o róŝnej kombinacji funkcji wiodących (rys. 3.). Regiony te proponujemy nazwać: A. Turystyczne regiony metropolitalne (wielofunkcjonalne) B. Regiony wypoczynkowo-rekreacyjne C. Regiony turystyki poznawczej, edukacyjnej, religijnej Dla czystości rozwaŝań nie podano tu przykładów regionów o wymiennych, czy nakładających się funkcjach choć autorzy mają świadomość występowania w praktyce licznych kombinacji tych funkcji w przestrzeni turystycznej. KaŜdy z głównych typów regionów moŝna opisać trzema parametrami: dominującym typem przestrzeni turystycznej (eksploracji, penetracji, asymilacji, kolonizacji, urbanizacji), funkcją turystyczną (przy obecnym bezsensownym rozdrobnieniu celów wyjazdów turystycznych, trudno wymienić wszystkie funkcje) oraz sezonowość ruchu turystycznego (cały rok, dwa sezony, jeden sezon). Charakterystykę wydzielonych trzech głównych typów funkcjonalnych regionów turystycznych przedstawiono w tabeli 1. 11

12 Tabela 1. Ogólna charakterystyka głównych funkcjonalnych typów regionów turystycznych Typ regionu Dominujący typ przestrzeni turystycznej Funkcja turystyczna Sezonowość ruchu turystycznego A. Metropolitalny B. Wypoczynkowo-rekreacyjny penetracji, kolonizacji kolonizacji, asymilacji wielofunkcyjny (poznanie, kultura, biznes, wypoczynek) wypoczynkowa, poznanie, rozrywka, zdrowie cały rok sezon letni, dwa sezony, cały rok C. Turystyki poznawczej, edukacyjnej i religijnej ekspansji, penetracji poznawcza, dydaktyczna, kontemplacyjna dwa sezony (wiosenny, jesienny) Źródło: LISZEWSKI 2009 Odsyłając zainteresowanych tą częścią naszego referatu do publikacji (LISZEWSKI 2003, 2005, 2009) przez chwilę pragniemy zatrzymać się na wyróŝnieniu koncepcji turystycznego regionu metropolitalnego, który jest stosunkowo nową i jak sądzimy bardzo dynamicznie rozwijająca się formą koncentracji ruchu turystycznego (rys. 4.). Potwierdzają to badania w makroskali, które pokazują dynamiczny wzrost liczby turystów odwiedzających miasta i to nie tylko te, które są uznane przez światowe organizacje turystyczne. A B M P Z1 Z2 M M P Z1 Z2 obszar miasta strefa podmiejska strefa zewnętrzna strefa zewnętrzna obszar metropolitalny Ruch: turystyczny wypoczynkowy Przestrzeń miejska Przestrzeń urbanizacji i kolonizacji turystycznej Przestrzeń kolonizacji i penetracji turystycznej Przestrzeń penetracji, asymilacji turystycznej i turystyki kwalfikowanej Rys. 4. Metropolitalny region turystyczno-wypoczynkowy (schemat) według S. LISZEWSKIEGO (2005) A kierunki ruchu turystyczno-wypoczynkowego (Z1 strefa zewnętrzna bliŝsza, Z2 strefa zewnętrzna dalsza), B przestrzeń turystyczna 12

13 FAZA I (INICJALNA) FAZA II (INSTYTUCJONALNA) 25 km 25 km 25 km 25 km FAZA III (WYPEŁNIANIA) FAZA IV (NASYCENIA) 25 km 25 km 25 km 25 km FAZA V (REGRESJI) 25 km 25 km Przestrzeń turystyki i wypoczynku: eksploracji penetracji asymilacji kolonizacji urbanizacji Kierunki przemieszczeń i ich natęŝenie Rys. 5. Fazy rozwoju turystyczno-wypoczynkowego regionu metropolitalnego Łodzi według S. LISZEWSKIEGO (2005) Najogólniej rzecz ujmując turystyczny region metropolitalny (rys. 4.) tworzy przestrzeń geograficzna, która jest uŝytkowana przez duŝe miasto o funkcjach metropolitalnych oraz jego zaplecze identyfikowane wcześniej ze strefą podmiejską, a obecnie nazywane obszarem metropolitalnym. Aby tak określoną przestrzeń uznać za region turystyczny musi ona być celem i miejscem szeroko rozumianych migracji turystycznych. Cechą charakterystyczną tego obszaru jest wyraźna segmentacja przestrzenna ruchu turystycznego. Centrum (miasto metropolitalne) regionu jest główny miejscem docelowym lub tranzytowym róŝnorodnych przyjazdów lub przejazdów turystycznych (turystyka poznawcza, biznesowa, kulturowa, kongresowa itp.) a obszary zewnętrzne głównie celem wyjazdów wypoczynkowych, 13

14 codziennych, weekendowych ale równieŝ urlopowych. Turystyczny region metropolitalny ma cechy regionu węzłowego i jako taki integralnie związany jest z rdzeniem osadniczym (duŝym miastem), którego jest wytworem. Region taki charakteryzuje się równieŝ specyficzną historią rozwoju, którą moŝna przedstawić za pomocą kilku charakterystycznych etapów (rys. 5.) (LISZEWSKI 2005). Znając specyfikę i charakter regionów turystycznych powinno się przygotować spójne strategie rozwoju turystycznego a zwłaszcza konkretne produkty turystyczne, których odpowiednia promocja i sprzedaŝ mogą zapewnić rozwój gospodarczy regionów przy wykorzystaniu przychodów płynących z obsługi ruchu turystycznego. 6. Konkluzja Przeprowadzona w tym referacie analiza skłania do sformułowania kilku bardziej ogólnych refleksji. Pierwsza z nich dotyczy konieczności wypracowania, przynajmniej ogólnych, zasad badania ruchu turystycznego w regionach. Refleksja ta nie dotyczy tylko odpowiedzi na pytanie jak badać czyli metody lub techniki badania ruchu ale, co jest chyba trudniejsze, kogo badać? Obawiamy się, Ŝe zbyt szerokie pojmowanie turysty wielokrotnie zaciemnia rzeczywistą skalę ruchu turystycznego w naszym kraju. (Nie kaŝdy kto korzysta z usług turystycznych jest turystą!). Druga refleksja łączy się z poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, jaki jest cel badań ruchu turystycznego? Naszym zdaniem jednym z głównych celów badań migracji turystycznych jest poznanie przyjeŝdŝających (ilu ich jest, kim są, co ich sprowadza, kiedy przyjeŝdŝają, skąd, na jak długi, ile pozostawiają pieniędzy, jak to oceniają itp.) ale nie po to aby zaspokoić swoją ciekawość, ale aby starać się przygotować atrakcyjną ofertę, stworzyć oryginalne produkty turystyczne, słowem zachęcić do powrotów lub do promowania regionu (miejsca) przez tych którzy tu byli. Trzecia refleksja jest pewnym postulatem praktycznym. Aby dobrze i skutecznie promować Polskę jako kraj turystyczny, trzeba dokonać nowego, funkcjonalnego określenia regionów i podregionów turystycznych w oparciu o wszechstronną analizę ruchu turystycznego. Taka regionalizacja turystyczna będzie bardzo waŝnym instrumentem marketingowym dającym argumentację w programowaniu wewnętrznym i zewnętrznym naszego kraju. Pamiętajmy, Ŝe nie zawsze to co sami uwaŝamy za atrakcyjne i ciekawe jest tak samo ciekawe i atrakcyjne dla innych, jednocześnie zdając sobie sprawę, Ŝe to co czasem jest niezauwaŝane przez nas moŝe zainteresować przybyszów. 14

15 Bibliografia: KACZMAREK J., STASIAK A., WŁODARCZYK B., 2005, Produkt turystyczny, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa LISZEWSKI S., (red.) 1989, Funkcja turystyczna Augustowa, Instytut Turystyki, Warszawa. LISZEWSKI S., 1995, Ruch turystyczny. Plansza Atlasu Rzeczypospolitej Polskiej, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Główny Geodeta Kraju, Warszawa. LISZEWSKI S., 2003, Region turystyczny, Turyzm, t. 13, z. 1, s LISZEWSKI S., 2005, Metropolitalny region turystyczno-wypoczynkowy. Przykład miasta Łodzi, Turyzm, t. 15, z. 1-2, s LISZEWSKI S., 2009, Przestrzeń turystyczna Polski. Koncepcja regionalizacji turystycznej, [w:] Współczesne problemy przemian strukturalnych przestrzeni geograficznej, Akademia Pomorska w Słupsku, Słupsk, s MATCZAK A., 1992, Model badań ruchu turystycznego. Studium metodologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź WARSZYŃSKA J., JACKOWSKI A., 1978, Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa WŁODARCZYK B., 2009, Przestrzeń turystyczna. Istota, koncepcje, determinanty rozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. 15