Działania na rzecz bezpieczeństwa dzieci w Internecie - europejski projekt "Awareness" w Polsce

Transkrypt

1 Działania na rzecz bezpieczeństwa dzieci w Internecie - europejski projekt "Awareness" w Polsce Agnieszka Wrzesień - Fundacja Dzieci Niczyje Anna Rywczyńska Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa W lawinowym tempie rośnie popularność Internetu wśród dzieci i młodzieży. Jednocześnie to najmłodsi Internauci pozostają grupą najbardziej narażoną na niebezpieczeństwa w Sieci. Z najnowszych badań Agencji Gemius wynika, że choć ponad 90 procent dzieci korzystających z Internetu zdaje sobie sprawę z niebezpieczeństw, to wiedza ta nie przekłada się na bezpieczniejsze zachowania i właściwą interpretację zagrożeń. Brak wiedzy i zaangażowania dorosłych powoduje, że dzieci często korzystają z Internetu bez żadnego nadzoru, a wykazując nadmierną ufność wobec osób poznawanych w Sieci narażają się na poważne konsekwencje w prawdziwym świecie. Projekt Awareness W Polsce od stycznia 2005 roku, w ramach programu Komisji Europejskiej Safer Internet, Konsorcjum złożone z Fundacji Dzieci Niczyje oraz Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej prowadzi działania podnoszące świadomość użytkowników Internetu w zakresie bezpiecznego i efektywnego korzystania z sieci i nowych technik telekomunikacyjnych. Narodowe punkty Awareness powstają w całej Europie, a ich działalność koncentruje się na budowaniu świadomości o zagrożeniach, z jakimi mogą się zetknąć Internauci. Aktualnie projekt Awareness realizowany jest w 23 krajach europejskich, zrzeszonych w sieci Insafe ( Realizacja programu Safer Internet zakłada również nawiązanie kontaktów z instytucjami, które podejmują działania związane z bezpiecznym korzystaniem z Internetu. Konsorcjum FDN - NASK rozpoczynając swoją działalność uzyskało poparcie między innymi Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, Ministerstwa Nauki i Informatyzacji, Ministerstwa Polityki Społecznej, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Polskiego Komitetu ds. UNESCO, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Rzecznika Praw Dziecka oraz Komendy Głównej Policji. W ramach programu Safer Internet NASK prowadzi również od początku 2005 roku Hotline punkt kontaktowy ds. zwalczania nielegalnych treści w Internecie ( 1

2 Główne działania podejmowane przez Konsorcjum Awareness w Polsce to: Diagnoza zagrożeń związanych z nowymi mediami w Polsce, badania wśród dzieci i rodziców dotyczące niebezpiecznych zachowań i doświadczeń dzieci korzystających z Internetu i telefonów komórkowych, Edukacja dzieci, rodziców oraz profesjonalistów pracujących z dziećmi w zakresie bezpiecznego korzystania z Internetu, Promocja Dyżurnetu (polskiego punktu ds. zwalczania nielegalnych treści w Internecie), Organizacja 16 wojewódzkich konferencji Bezpieczny Internet, Organizacja Dnia Bezpiecznego Internetu w lutym 2005 i 2006 roku, Stworzenie oraz rozwój Ogólnopolskiej Koalicji na rzecz Bezpieczeństwa w Internecie (OKBI), jako forum wymiany informacji i pomysłów dotyczących działań na rzecz bezpieczeństwa w Sieci, Prowadzenie serwisów internetowych związanych z promocją działań projektu Awareness Prowadzenie serwisów edukacyjnych dla dzieci: Realizacja kampanii medialnej Dziecko w sieci. Bardzo szybki przyrost liczby użytkowników Internetu powoduje, ze Sieć staje się polem do popisu dla osób dokonujących różnego rodzaju nadużyć. Do najważniejszych zagrożeń, które mogą czyhać na użytkowników Internetu zaliczyć można: kontakt z nieodpowiednimi treściami, narażenie na niebezpieczeństwo w prawdziwym świecie, różne formy nękania za pośrednictwem Sieci, złamanie prawa i/lub narażenie na straty finansowe. W działaniach edukacyjnych prowadzonych przez Fundację Dzieci Niczyje oraz NASK podkreślana jest rola dorosłych w edukacji internetowej najmłodszych. Nawet, jeśli dziecko nie ma w domu komputera lub domowy komputer nie jest podłączony do Internetu, nie oznacza to wcale, że nie ma ono dostępu do Sieci. Prawie każda szkoła w Polsce ma już pracownię internetową, poza tym dzieci korzystają z Internetu również w kafejkach internetowych oraz u kolegów. Kampania Dziecko w Sieci Zapewnienie najmłodszym bezpieczeństwa w Internecie możliwe jest przede wszystkim na drodze edukacji. Jedną z pierwszych w Polsce inicjatyw na rzecz uświadomienia zagrożeń związanych z niebezpieczeństwami w Sieci jest kampania społeczna Dziecko w Sieci 2

3 zainicjowana w lutym 2004 roku przez Fundację Dzieci Niczyje (FDN) organizację od wielu lat działającą na rzecz dzieci. Głównym celem pierwszego etapu kampanii, prowadzonego do czerwca 2004 roku, było zwrócenie uwagi dorosłych i dzieci na zagrożenia związane z obecnością pedofilów w Sieci oraz edukacja w zakresie bezpiecznego korzystania z Internetu. Pierwszy etap kampanii obejmował część medialną, realizowaną pod hasłem Nigdy nie wiadomo, kto jest po drugiej stronie (spoty telewizyjne i radiowe, reklama prasowa, billboardy), oraz kampanię edukacyjną, przygotowaną we współpracy z Centrum Edukacji Obywatelskiej (materiały edukacyjne dla dzieci oraz scenariusze zajęć szkolnych dotyczących Internetu). Łącznie w zajęciach dotyczących bezpieczeństwa w Internecie wzięło udział około 30 tysięcy dzieci; rozdystrybuowało ponad 70 tysięcy materiałów edukacyjnych. Patronat nad kampanią Dziecko w Sieci objął Minister Edukacji Narodowej i Sportu. Według badań Gemius S.A 1. widoczność pierwszego etapu kampanii Dziecko w Sieci kształtowała się na poziomie 85,3%. Kampania Dziecko w Sieci II etap Obecnie w ramach europejskiego programu Safer Internet NASK i Fundacja Dzieci Niczyje realizują drugi etap kampanii Dziecko w Sieci. Współpraca Fundacji i NASKu ma na celu zapewnienie większego zasięgu i skuteczności działaniom na rzecz bezpieczeństwa w Sieci w naszym kraju. Drugi etap kampanii Dziecko w Sieci koncentruje się na edukacji dzieci i rodziców w zakresie bezpiecznego korzystania z Internetu poprzez: zapoznanie rodziców z wiążącymi się z Internetem zagrożeniami, w szczególności z niebezpiecznymi treściami, na które może natrafić dziecko samotnie korzystając z Sieci, uświadomienie rodzicom, że powinni wiedzieć do jakich celów ich dzieci używają Internetu i z kim się za jego pośrednictwem kontaktują, po to, aby zapewnić im bezpieczeństwo, pokazanie dzieciom, jakie zachowania w Internecie mogą być dla nich niebezpieczne i w jaki sposób mogą unikać zagrożeń, a także jak powinny reagować, kiedy się z nimi zetkną, upowszechnianie zasad bezpiecznego i właściwego zachowywania się w Internecie, głównie poprzez promowanie internetowej etykiety, uczulenie nauczycieli i osób pracujących z dziećmi na problem bezpieczeństwa najmłodszych w Sieci. 1 Agencja Gemius jest partnerem kampanii Dziecko w Sieci i na zasadach non profit wspiera Fundację Dzieci Niczyje w zakresie badań opinii społecznej i kampanii informacyjnych prowadzonych w Internecie. 3

4 Kampania Dziecko w Sieci realizowana jest w wymiarze medialnym i edukacyjnym. Ponadto, FDN i NASK nawiązały współpracę z lokalnymi partnerami, z którymi wspólnie prowadzą działania na rzecz bezpieczeństwa w Internecie na poziomie lokalnym. Wyrazem tego jest cykl konferencji organizowanych pod nazwą Bezpieczny Internet we wszystkich miastach wojewódzkich w Polsce. Do udziału w nich zapraszani są m.in. nauczyciele, specjaliści pracujący z dziećmi, policjanci, przedstawiciele władz lokalnych, dostawcy usług internetowych. W ramach konferencji prowadzone są również zajęcia warsztatowe dotyczące edukacji w zakresie bezpieczeństwa w Sieci oraz zwalczania niebezpiecznych i nielegalnych treści w Internecie. Konferencjom w poszczególnych miastach towarzyszą imprezy lokalne: plenerowe, organizowane w szkołach, kinach, domach kultury, itp. Warto w tym miejscu wspomnieć również o obchodach Dnia Bezpiecznego Internetu. Safer Internet Day obchodzony jest od 2004 roku z inicjatywy Komisji Europejskiej; jego ideą jest zwrócenie uwagi na kwestię bezpiecznego dostępu dzieci i młodzieży do zasobów internetowych. W Polsce Dzień Bezpiecznego Internetu zorganizowany był po raz pierwszy przez Konsorcjum NASK FDN 8 lutego W lutym 2006 roku do inicjatywy przyłączyło się ponad 400 szkół w całej Polsce. Badania Gemius 2006 Drugi etap kampanii Dziecko w Sieci został poprzedzony badaniami przygotowanymi w ramach programu badawczego Fundacji Dzieci Niczyje. Badanie zrealizowane zostało przez Agencję Gemius w dniach stycznia 2006 roku za pomocą ankiet internetowych emitowanych losowo na witrynach korzystających z bezpłatnego audytu site-centric stat.pl/pbi. Podstawową grupę respondentów stanowili internauci w wieku od 12 do 17 lat (N=1779). W celu zestawienia informacji uzyskanych od dzieci ze stanem wiedzy ich opiekunów część pytań zadana została dorosłym internatom rodzicom dzieci w wieku lat (N=204). Za podstawowe cele badania przyjęto: Poznanie sposobów korzystania z Internetu przez dzieci i młodzież, Ustalenie poziomu świadomości młodych internatów odnoście zagrożeń związanych z Siecią, Zbadanie skali ryzykownych doświadczeń i zachowań młodych internautów. 4

5 Uzyskane dane porównywano do wyników analogicznego badania wykonanego w październiku 2004 roku. I. Korzystanie z Sieci. W toku badań ustalono, że dzieci korzystają z Internetu przede wszystkim u siebie w domu (95,7%). Drugim miejscem, pod względem liczby wskazań, jest szkoła 46,0%. Co czwarty respondent (25,3%) korzysta z Internetu u znajomych, a korzystanie z kawiarenek internetowych deklaruje blisko 7% badanych. Ze względu na zainteresowanie problematyką zagrożeń związanych z kontaktowaniem się w Sieci z obcymi, przedmiotem badań był stopień wykorzystywania przez badanych serwisów komunikacyjnych. Korzystanie z nich zadeklarowali niemal wszyscy respondenci. Ponad 92% dzieci korzysta z komunikatorów. W porównaniu z analogicznymi badaniami przeprowadzonymi w 2004 roku odsetek użytkowników komunikatorów wzrósł o blisko 5%. Istotnie wzrosła popularność komunikatorów głosowych (z 23% do 38%). Stało się tak zapewne za sprawą coraz większej dostępności i promocji tego typu serwisów (np. Skype). Dzieci kontaktują się z obcymi osobami również za pośrednictwem telefonów komórkowych. Spośród badanych posiadających telefon (92,1%) z serwisów randkowych i/lub czatów korzysta 8%. II. Orientacja w zagrożeniach związanych z poznawaniem nowych osób w Sieci. Ponad 90% badanych słyszała o zagrożeniach związanych z kontaktami z obcymi osobami w Sieci. Najczęściej informacje te pochodziły z mediów (telewizja 89,1%, prasa 74,8%, Internet 63,7%), rzadziej od rodziców (55,3%) i ze szkoły (58,3%). W porównaniu z badaniami z 2004 roku o kilka procent (odpowiednio 5,4%, 4,1%) wzrósł udział rodziców i szkoły w informowaniu najmłodszych o bezpieczeństwie w Internecie. Mimo świadomości zagrożeń dzieci błędnie postrzegają ich wagę uznając podawanie danych osobowych (75,3%) za bardziej zagrażające niż spotkania z osobami poznanymi w Sieci (63,1%). 5

6 O świadomość zagrożeń zapytani zostali również rodzice. Ponad 16% z nich nie dostrzega żadnych zagrożeń związanych z korzystaniem z Internetu przez dzieci. Ponad 12% nie miało na ten temat wyrobionej opinii. III. Doświadczenia związane z kontaktami z obcymi w Sieci. Dzieci często narażone są na zaczepki i niechciane rozmowy (45%), chociaż warty odnotowania jest spadek tego typu przypadków (w roku ,8%), związany prawdopodobnie ze spadkiem popularności czatów. Sytuacje tego typu, u co piątego dziecka powodują lęk. Zdecydowana większość respondentów (64%) przyznaje, iż zawiera w Internecie znajomości. W kontaktach z obcymi dzieci często podają swoje dane osobowe (adres zamieszkania - 10,8%, numer telefonu 45,2%, adrs 77,9%) oraz przesyłają swoje zdjęcia (58,4%). Wzrasta również częstotliwość propozycji spotkań, które dzieci otrzymują przy okazji internetowych kontaktów. W badaniach z 2004 roku 35,5% respondentów deklarowało, że nigdy nie otrzymali propozycji spotkania. W tegorocznych badaniach liczba ta spadła o blisko 10%. Coraz częściej dochodzi też do spotkań z osobami poznanymi w Sieci. Z propozycji spotkania skorzystało blisko 45% respondentów (w badaniach z 2004 roku 37,1%). Spośród rodziców biorących udział w badaniu jedynie 14,7% miało świadomość, że ich dzieci spotykają się z osobami poznanymi w Sieci. Ponad połowa dzieci uczestniczy w spotkaniach w pojedynkę. Jeżeli ktoś im towarzyszy, to są to znajomi lub rodzeństwo (48,4%). Rodzice lub inne osoby dorosłe prawie nigdy nie towarzyszą dzieciom w spotkaniach (1%). Rodzice są również bardzo rzadko informowani są o planowanych spotkaniach (23,6%). Blisko 22% dzieci nie mówi o spotkaniu nikomu. Dzieci nie informują rodziców o spotkaniu, gdyż uważają, że kwestie spotkań ich nie interesują (21,2%) oraz z obawy przed brakiem zgody na spotkanie (27,3%). Respondenci bardzo często uważają, że spotkania z osobami poznanymi w Sieci są ich prywatna sprawą, o której nie muszą nikogo informować (61,6%). 6

7 Wnioski z badań Pomimo stosunkowo wysokiego odsetka dzieci deklarujących świadomość zagrożeń, niepokojąca jest skala ryzykownych zachowań podejmowanych przez najmłodszych internatów: jak podawanie danych osobowych, czy przesyłanie zdjęć. Z serwisów komunikacyjnych korzystają niemal wszyscy respondenci. Szczególnie niepokojące są coraz częstsze spotkania dzieci z osobami poznanymi w Sieci, czemu bardzo często towarzyszy łamanie podstawowych zasad bezpieczeństwa nieinformowanie o spotkaniach rodziców i nie uczestniczenie w nich osób trzecich. W sytuacji, kiedy internetowe znajomości i spotkania dzieci z osobami poznanymi Sieci stały się normą, rola rodziców w zapewnieniu dziecku bezpieczeństwa jest niezmiernie ważna. Tymczasem blisko połowa dzieci uczestniczących w badaniu stwierdza, że rodzice nie informowali ich o zagrożeniach związanych z Internetem, a blisko jedna trzecia badanych rodziców nie uważa, że Internet może stanowić dla dziecka jakiekolwiek niebezpieczeństwo. Kampania medialna Internet to okno na świat. Cały świat. Pod tym hasłem we wrześniu 2006 roku zainaugurowany został drugi etap kampanii medialnej "Dziecko w Sieci". Z zaprezentowanych powyżej badań wynikało, że realizacja kolejnego etapu kampanii jest bardzo potrzebna i należy ponownie zwrócić uwagę opinii publicznej na najważniejsze zasady bezpieczeństwa dzieci w kontaktach z nowoczesnymi środkami przekazu. W obecnej edycji realizatorzy pragnęli przede wszystkim zwrócić uwagę dorosłych na niebezpieczne treści, na które mogą natknąć się dzieci podczas samotnego korzystania z Internetu (pornografia, sceny drastyczne, ksenofobia, rasizm). We współpracy z agencją reklamową McCann Erickson przygotowana została kompleksowa kampania medialna adresowana odpowiednio: do dzieci oraz dorosłych. Kampania dla dorosłych realizowana jest pod hasłem "Internet to okno na świat. Cały świat". Natomiast kampania dla najmłodszych odbywa się pod hasłem "Na niebezpieczne pytania udzielaj bezpiecznych odpowiedzi". Jej celem jest przypomnienie dzieciom, aby zachowywały szczególną uwagę podczas kontaktów on-line 7

8 Stacje telewizyjne, radiowe oraz prasa wspierają kampanię na zasadach non-profit. Logotypy partnerów, którzy przyłączyli się do akcji oraz materiały kampanii można znaleźć na stronie kampanii Kampania edukacyjna Kampanii medialnej towarzyszy kampania edukacyjna, która rozpoczęła się 1 października 2006 roku. Kampania edukacyjna realizowana jest od dwóch lat. Ważną rolę w edukacji internetowej najmłodszych pełni szkoła i odpowiednio przeszkoleni nauczyciele, którzy poprowadzą dzieci i młodzież przez świat Internetu. Temu właśnie mają służyć przygotowane w ramach kampanii Dziecko w Sieci i wydane w formie podręcznika scenariusze zajęć dotyczących bezpieczeństwa w Internecie (elektroniczna wersja dostępna na stronie Na ich podstawie nauczyciele i wolontariusze prowadzą zajęcia dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych oraz ich rodziców. Ponadto, pośród uczestników zajęć i innych imprez edukacyjnych realizowanych w toku kampanii dystrybuowane są materiały edukacyjne: naklejki, ulotki, plakaty. Scenariusze zajęć opracowano dla trzech grup wiekowych uczniów szkół podstawowych oraz gimnazjum, a także dla rodziców. Zajęcia mają na celu: profilaktykę udział dzieci i młodzieży w zajęciach dotyczących bezpieczeństwa w Sieci ma uświadomić im zagrożenia czyhające w świecie wirtualnym; promocję bezpiecznego, kulturalnego i efektywnego korzystania z Internetu. Treść scenariuszy nawiązuje do fabuły edukacyjnego serwisu internetowego Wszystkie materiały przygotowane w ramach kampanii edukacyjnej opierają się na postaciach i fabule z internetowego serwisu dla dzieci 8

9 Sieciaki.pl to interaktywny projekt edukacyjny powstały z myślą o latkach. Wykreowane przez organizatorów postaci Sieciaków to dzieci, które znają zasady bezpiecznego korzystania z Internetu i zwalczają w nim zło, którego uosobieniem są Sieciuchy. Atrakcyjne dla najmłodszych postaci mają zachęcić uczestników programu do bycia Sieciakami. Wyposażone w Internecie w specjalne zdolności Sieciaki szerzą wśród najmłodszych wiedzę na temat bezpiecznego i efektywnego korzystania z Internetu. Sieciuchy reprezentują różne rodzaje internetowego zła: Śmieciuch to spamer, Kłamacz jest sieciowym oszustem, Kradziej wykorzystuje Internet do uzyskiwania korzyści materialnych, a Bełkot wypisuje w Sieci bzdury. Dzięki prezentacji Sieciuchów w różnych elementach serwisu dzieci mogą poznać zagrożenia w Sieci i dowiedzieć się jak ich unikać. Działania podejmowane w ramach kampanii Dziecko w Sieci powinny uświadomić rodzicom nie tylko znaczenie edukacji najmłodszych w zakresie bezpieczeństwa dzieci w Internecie, ale także decydującą rolę rodziców w tym procesie. Co dalej Realizacja projektów Awareness i Dyżurnet.pl została bardzo dobrze oceniona przez Komisję Europejską i będzie kontynuowana w latach w ramach programu Safer Internet Plus. Wszelkie informacje dotyczące opisanych projektów znajdują się na stronach: