UNIWERSYTET SZCZECIŃ SKI ZESZYTY NAUKOWE NR 503 ACTA BIOLOGICA NR 14

Transkrypt

1 UNIWERSYTET SZCZECIŃ SKI ZESZYTY NAUKOWE NR 503 ACTA BIOLOGICA NR 14 SZCZECIN 2008

2 Rada Wydawnicza Stanisław Czepita, Maria Czerepaniak-Walczak, Marek Dutkowski, Inga Iwasiów Ewa Kępczyńska, Danuta Kopycińska, Piotr Krasoń Andrzej Offmański, Aleksander Panasiuk Andrzej Witkowski przewodniczący Edward Włodarczyk przewodniczący Senackiej Komisji ds. Wydawnictw Edyta Łongiewska-Wijas redaktor naczelna Wydawnictwa Naukowego Rada Redakcyjna Marian Ciaciura, Józef Domagała, Jan Głogowski (Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie), Ewa Kępczyńska, Zbigniew Mirek (Instytut Botaniki PAN w Krakowie), Stanisława Rogalska, Maciej Rogalski, Wojciech Święcicki (Instytut Genetyki PAN w Poznaniu), Maria Zając (Instytu Botaniki UJ) Recenzenci prof. dr hab. Andrzej Kaźmierski prof. dr. hab. Eugeniusz Kuźniewski prof. dr. hab. Krzysztof Lewandowski prof. dr. hab. Janusz Pempkowski prof. dr. hab.barbara Szlauer prof. dr. hab. Wawrzyniec Wawrzyniak Redaktor naukowy Józef Domagała Redaktor Wydawnictwa Hanna Naparty Korektor Skład komputerowy Maciej Umiastowski Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2008 ISSN ISSN WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Wydanie I. Ark. wyd. 9,5. Ark. druk. 12,4. Format B5. USPol /2008

3 SPIS TREŚCI Marian Ciaciura, Agnieszka Grinn-Gofroń, Monika Owczarek Populacja Viscum album subsp. album na terenie miasta Police... 5 Marian Ciaciura, Izabela Kęcik, Beata Bosiacka Drzewa o rozmiarach pomnikowych na terenie powiatu strzelecko-drezdeneckiego Marian Ciaciura, Anna Nowak, Aleksandra Kosek Edukacja prozdrowotna na przykładzie ścieżki przyrodniczej w Arboretum Przelewickim Marian Ciaciura, Izabela Pasicka, Helena Więcław Zagrożone i rzadkie gatunki roślin naczyniowych w gminie Lubsko Marian Ciaciura, Edyta Stępień Rozmieszczenie populacji woskownicy europejskiej Myrica gale L. i jej stan na obszarze Pobrzeża Szczecińskiego Marian Ciaciura, Helena Więcław, Edyta Stępień, Monika Myśliwy Główne kierunki antropogenicznych przemian flory roślin naczyniowych parków krajobrazowych Pomorza Zachodniego Marian Ciaciura, Marcin Wilhelm Zakres i tereny badań florystycznych prowadzonych przez Katedrę Taksonomii Roślin i Fitogeografii Robert Czerniawski Zooplankton wynoszony ze stawów retencyjnych oczyszczalni ścieków w Zakładach Chemicznych Police Robert Czerniawski, Józef Domagała Porównanie zooplanktonu kanałów elektrowni Dolna Odra Robert Czerniawski, Józef Domagała Porównanie zooplanktonu kanału odprowadzającego wodę pochłodniczą z elektrowni Dolna Odra i dwóch kanałów Międzyodrza Dariusz Janicki Mięczaki wodne rezerwatu przyrody Tchórzyno na Pojezierzu Myśliborskim

4 Dariusz Janicki, Wioleta Kartowska, Karolina Konopska, Adrianna Grudzień Występowanie tygrzyka paskowanego Argiope bruennichi (Scopoli, 1772 Aranei) w rezerwacie przyrody Świdwie Katarzyna Jesionowska Chetotaksia genua, femora i trochanteris u przedstawicieli gatunku cocceupodes mollicellus koch, 1838 (acari, actinotrichida, actinedida, eupodidae) z pomorza zachodniego Wioleta Kartowska Dariusz Janicki Rozmieszczenie i charakterystyka przedstawicieli rodzaju Orchestia Leach (Amphipoda) na obszarze Zalewu Szczecińskiego Lucyna Kirczuk, Józef Domagała Analiza ubarwienia i cech przeliczalnych 8 miesięcznej troci wędrownej (salmo trutta m. Trutta l., 1758) z rzeki Chojnówki Monika Myśliwy, Marian Ciaciura, Marta Umiastowska Siedliska marginalne źródliskowego odcinka doliny Płoni ostoją chronionych, rzadkich i zagrożonych gatunków roślin naczyniowych Gorzysław Poleszczuk Procesy kształtujące jakość biotopu toni wodnej w estuarium bez pływów na przykładzie Zalewu Szczecińskiego

5 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 503 ACTA BIOLOGICA NR MARIAN CIACIURA AGNIESZKA GRINN-GOFROŃ MONIKA OWCZAREK POPULACJA VISCUM ALBUM SUBSP. ALBUM NA TERENIE MIASTA POLICE The population of Viscum album subsp. album in the Police city Słowa kluczowe: Viscum album subsp. album, populacja, Police, Pomorze Zachodnie Key words: Viscum album subsp. album, population, Police, Western Pomerania 1. Wstęp Viscum album należy do rodziny Viscaceae. Jest zimozielonym, krzewiastym półpasożytem drzew i krzewów. Gatunek Viscum album dzieli się na trzy podgatunki: (Viscum album subsp. album) jemioła pospolita typowa, (Viscum album subsp. abietis) jemioła pospolita jodłowa, (Viscum album subsp. austriacum), jemioła pospolita rozpierzchła (Stypiński 1997). Typowa jemioła pospolita (Viscum album subsp. album) jest najszerzej rozprzestrzeniona (stanowi 78,41% wszystkich podgatunków). Jej zasięg obejmuje prawie całą Polskę, z wyjątkiem najbardziej na północ wysuniętych fragmentów Pomorza (Stypiński 1997). Swoim zasięgiem Viscum opanowała prawie całą kulę ziemską, gdyż w czasie rozwoju filogenetycznego adaptowała się do szerokiego zakresu temperatur (Stypiński 1997). W Polsce Viscum album subsp. album pasożytuje na drzewach rodzimych i introdukowanych, m.in. z rodzaju: Acer, Betula, Cratageus, Populus, Robinia, Salix, Sorbus, Tilia (Rudecki 1998).

6 6 MarXian Ciaciura, Agnieszka Grinn-Gofroń, Monika Owczarek Chociaż należy ona do jednej z lepiej poznanych grup roślin, ciągle wzbudza wiele emocji w świecie nauki (Stypiński 1997). Obecność jemioły pospolitej typowej Viscum album subsp. album w Polsce stwierdzono dotychczas na 164 gatunkach i odmianach drzew oraz krzewów należących do 30 rodzajów z 14 rodzin (Bojarczuk 1971). Natężenie występowania jemioły pospolitej typowej Viscum album subsp. album w określonym rejonie wiąże się z dominacją na danym terenie niektórych gatunków drzew będących potencjalnymi żywicielami Viscum, jak również z trasami przelotów ptaków, szczególnie z rodziny drozdowatych i jemiołuszek (Bojarczuk 1971). Dość silna ekspansja w środowiskach zurbanizowanych i szeroka skala przystosowania ekologicznego świadczą o dużej żywotności i odporności tego gatunku na szkodliwe czynniki atakujące współczesne biocenozy (Stypiński 1997). Celem przeprowadzonych badań była inwentaryzacja lokalnej populacji jemioły na obszarze miasta Police. Kolejnym celem było sprawdzenie, na jakich gatunkach drzew żywicielskich jemioła pospolita typowa występuje i w jakich partiach korony jest najczęściej ulokowana. 2. Charakterystyka terenu badań Gmina Police zajmuje obszar hektarów i liczy mieszkańców. Oprócz miasta Police, które zajmuje teren 38,84 km 2, funkcjonuje w niej także 12 sołectw. Od północy Police graniczą z gminą Nowe Warpno, od południa ze Szczecinem i Dobrą Szczecińską, od wschodu z gminą Goleniów, a od zachodu z niemieckim powiatem Uecker-Randow położonym w Meklemburgi (Gaweł 1993). Po II wojnie światowej teren miasta Police został powiększony o miejscowości Mścięcino i Jasienia, które stały się jego osiedlami (Gaweł 1993). Police dzielą się na tzw. stare i nowe miasto. W starym mieście ogromną większość stanowią kamienice i domostwa, które przetrwały wojnę, a wzdłuż ulic rosną potężne, sędziwe drzewa. W tej części miasta znajdują się również liczne parki. Nowe miasto tworzą przede wszystkim blokowiska, wybudowane stosunkowo niedawno i nie niemające tak bogatej historii, jak przedwojenne kamienice ze starej części miasta (Gaweł 1993). Oprócz obszarów leśnych otaczających Police również w samym mieście rośnie wiele drzew zainfekowanych przez Viscum album, a w licznych ogródkach działkowych jemioła pasożytuje na różnych gatunkach drzew owocowych. Na terenie graniczącym częściowo z powiatem polickim, częściowo ze Szczecinem znajduje się Puszcza Wkrzańska.

7 Populacja Viscum album subsp. album Metody badań Badania nad strukturą przestrzenną populacji jemioły pospolitej typowej (Viscum album subsp. album) objęły teren miasta Police i jego najbliższych okolic. Badania terenowe przeprowadzone zostały zimą na przełomie 2005/2006 roku. W sumie dokonano obserwacji 829 drzew różnych gatunków. W trakcie badań określono liczebność populacji Viscum album subsp. album i stopień zainfekowania poszczególnych żywicieli. W przypadku trudno dostępnych stanowisk żywicieli jemioły pospolitej typowej do obserwacji użyto lornetki. Nazewnictwo drzew przyjęto według Senety i Dolatowskiego (1997). Wszystkie materiały (szczegółowe mapy, tabele z dokładną inwentaryzacją i zdjęcia) zostały zdeponowane w Katedrze Taksonomii Roślin i Fitogeografii Uniwersytetu Szczecińskiego. 4. Wyniki badań i dyskusja Na terenie objętym inwentaryzacją zlokalizowano 829 stanowisk Viscum album subsp. album, które występowały na 15 gatunkach drzew liściastych: Acer platanoides (72 zainfekowane drzewa), Alnus glutinosa (9 zainfekowanych drzew), Betula pendula (234), Cratageus monogyna (4), Maulus domestica (21), Populus alba (205), Populus canadensis (27), Populus nigra (73), Populus tremula (39), Prunus domestica (8), Robinia pseudoaccacia (39), Salix alba (29), Sorbus aucuparia (34), Tilia cordata (26), Tilia platyphyllos (9). Do najczęściej spotykanych żywicieli należą Betula pendula (28,2% wszystkich porażonych drzew) i Populus alba (24,7%). Gatunki te rosną przeważnie przy drogach wyjazdowych z miasta, drogach polnych i masowo na obrzeżach Polic. Do rzadko spotykanych żywicieli należą Cratageus monogyna (0,5% wszystkich zarażonych drzew), Prunus domestica (0,96%), Tilia platyphyllos (1,08%) i Alnus glutinosa (1,08%). Procentowy skład wszystkich gatunków żywicieli Viscum album subsp. album zaobserwowanych na badanym terenie przedstawia rysunek 1. Rozmieszczenie Viscum album subsp. album na badanym terenie jest nierównomierne. Największe skupiska jemioły znajdują się przede wszystkim wzdłuż dróg oraz na terenie ogródków przydomowych i działkowych. Duże zagęszczenie jemioły pospolitej typowej występuje również przy torach kolejowych, na łąkach, na obrzeżach pastwisk i lasów w szczególności liściastych, wzdłuż nabrzeża Odry i brzegów małych cieków wodnych, takich jak np. rzeczka Łarpia.

8 8 MarXian Ciaciura, Agnieszka Grinn-Gofroń, Monika Owczarek Pojedyncze osobniki notowano w centrum miasta, wzdłuż głównych ulic i na terenie osiedli mieszkaniowych. Mały stopień porażenia drzew w centrum miasta spowodowany jest coroczną przycinką koron drzew, która ma na celu poprawę wyglądu zieleni w mieście. W licznych skupieniach Viscum album subsp. album występowała wszędzie tam, gdzie pozwalały na to warunki odpowiadające jej biologii. Były to miejsca dobrze nasłonecznione, na wilgotnych glebach brunatnych. Stopień porażenia żywicieli wynosi od 1 do 68 krzaczków jemioły na osobnika. Na 829 przebadanych żywicielach zaobserwowano średnio 5 krzaczków Viscum album subsp. album. Liczbowy i procentowy udział żywicieli z daną liczbą krzaczków jemioły pospolitej typowej wynosi: osobniki z liczbą krzaczków jemioły od 1 do 10: 83%, 11 20: 10%, 21 30: 3%, 31 40: 1,6%, 41 50: 0,5%, 51 60: 0,6%, powyżej 60: 0,3%. Najwięcej osobników zaobserwowano w części brzeżnej korony 34% i w części środkowej korony 32,5%. W następnej kolejności Viscum album subsp. album zajmowała część górną korony 17,6% i dolną 15,9%. (rys. 3). Obecność półpasożyta na pniu żywiciela stwierdzono u 38 osobników, co stanowi 4,6%, natomiast wszystkie osobniki jemioły pospolitej typowej w koronie stanowią 95,4%. Średnia liczba krzaczków jemioły pospolitej typowej na poszczególnych gatunkach żywicieli wynosi: Acer platanoides 12,5%, Alnus glutinosa 0,3%, Betula pendula 32,8%, Cratageus monogyna 0,1%, Malus domestica 0,8%, Populus alba 34%, Populus canadensis 1,4%, Populus nigra 9,7%, Populus tremula 2,8%, Prunus domestica 0,3%, Robinia pseudoaccacia 1,4%, Salix alba 1%, Sorbus aucuparia 1,5%, Tilia cordata 1,1%, Tilia platyphyllos 0,3%. 5. Podsumowanie Rozmieszczenie jemioły w Policach jest nierównomierne. Wpływa na to przestrzenne zróżnicowanie zadrzewień i zależne od nich rozmieszczenie drzew żywicielskich. Na obszarze objętym inwentaryzacją znaczną część żywicieli stanowi rodzaj Populus z gatunkami: Populus alba, Populus canadensis, Populus nigra i Populus tremula. Drzewa te nie wymagają gleb wysokiej jakości, są odporne na suszę i zanieczyszczenia powietrza i dlatego sadzi się je masowo na nieużytkach i obszarach poprzemysłowych. Obsadza się nimi także pobocza dróg, aleje parkowe i okolice zabudowań wiejskich.

9 Populacja Viscum album subsp. album... 9 Nie zaobserwowano drzew porażonych jemiołą na terenie nowych osiedli mieszkaniowych, w strefie zabudowy blokowej (np. Osiedle Anny Jagiellonki), gdyż rosną tu zwykle zbyt młode drzewa. Natomiast wysokość i kształt koron starszych drzew regulowane są przez przycinanie, co przyczynia się do zwalczania półpasożyta. Większość zinwentaryzowanych stanowisk Viscum album subsp. album zlokalizowana jest w miejscach dobrze nasłonecznionych, w pobliżu zbiorników wodnych, na żyznych glebach o znacznej warstwie próchniczej. Jest to spowodowane tym, że jemioła zarówno w fazie kiełkowania jak i wzrostu potrzebuje dużej ilości światła, a wysoki potencjał osmotyczny komórek, przewyższający potencjał osmotyczny komórek żywiciela, wymaga pobierania dużych ilości wody. Żywiciel jest przez to zmuszony do ograniczenia własnej transpiracji przy jednoczesnym zwiększonym pobieraniu wody, którą i tak w większości wykorzystuje jemioła. W konsekwencji może to prowadzić do zamierania tkanek i śmierci drzewa. Populacja Viscum album subsp. album na terenie miasta Police jest w pełni żywotna i nie wykazuje uszkodzeń ani zahamowania wzrostu, o czym świadczą dość duże wymiary wielu okazów. Potwierdza to także szerokie spektrum gatunkowe drzew żywicielskich i pełny cykl wegetacyjny. 3,5 (11) 0,96 (10) 4,7 (9) 8,8 (8) 4,1 (12) 3,1 (14) 1,8 (15) 8,7 (1) 1,08 (2) 3,2 (7) 24,7 (6) 2,5 (5) 0,5 (4) 28,2 (3) Rys.1. Procentowy udział gatunków żywicielskich jemioły pospolitej typowej na obszarze miasta Police. Numery odpowiadają następującym gatunkom: 1. Acer platanoides 9. Populus tremula 2. Alnus glutinosa 10. Prunus domestica 3. Betula pendula 11. Robinia pseudoaccacia 4. Cratageus monogyna 12. Salix alba 5. Maulus domestica 13. Sorbus aucuparia 6. Populus alba 14. Tilia cordata 7. Populus canadensis 15. Tilia platyphyllos 8. Populus nigra Fig. 1. Relative frequency of Viscum Album subsp. album hosts trees in Police city

10 10 MarXian Ciaciura, Agnieszka Grinn-Gofroń, Monika Owczarek 40% 35% 30% 32,80% 34% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 12,50% 0,30% 0,10% 0,80% 1,40% 9,70% 2,80% 1,40% 1% 1,50% 1,10% 0,30% ,30% numer gatunku żywiciela Rys. 2. Porównanie średniej liczby krzaków Viscum album subsp. album na poszczególnych gatunkach drzew-żywicieli rosnących na badanym terenie. Numery odpowiadają następującym gatunkom: 1. Acer platanoides 9. Populus tremula 2. Alnus glutinosa 10. Prunus domestica 3. Betula pendula 11. Robinia pseudoaccacia 4. Cratageus monogyna 12. Salix alba 5. Maulus domestica 13. Sorbus aucuparia 6. Populus alba 14. Tilia cordata 7. Populus canadensis 15. Tilia platyphyllos 8. Populus nigra Fig. 2. Comparison of average number of Viscum Album subsp. album on the species of trees in the research area. 15,90% 34% część brzeżna korony część górna korony część środkowa korony część dolna korony 17,60% 32,50% Rys. 3. Lokalizacja Viscum album subsp. album w koronie żywiciela Fig. 3. Location of Viscum Album subsp. album on the tree s crown

11 Populacja Viscum album subsp. album BIBLIOGRAFIA Bojarczuk T., 1971: Żywiciele jemioły pospolitej (Viscum album L.) w Polsce. Rocznik Sekcji Dendrologicznej Polskiego Towarzystwa Botanicznego XXV. Warszawa, s Gaweł W., 1993: Rys historyczny Polic. Tomikon- Police. s Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., 2002: Flowering plants and pteridiophytes of Poland. A checklist. Biodiversity of Poland. Inst. of Botany PAS, Kraków. Rudecki A., 1998: Epipasożytnictwo jemioły pospolitej Viscum album L. rosnącej na terenie Wrocławia. Prace Botaniczne LXXVII. Wrocław. Seneta W., Dolatowski J., 1997: Dendrologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Stypiński P., 1997: Biologia i ekologia jemioły pospolitej (Viscum album, Viscaceae) w Polsce. PAN, Kraków. THE POPULATION OF VISCUM ALBUM SUBSP. ALBUM IN THE POLICE CITY Summary The locality of local population of mistletoe (Viscum album subsp. album) is situated in the Police city in the southern part of the Western Pomerania Region. Viscum album subsp. album was found growing on the 829 different species of trees: Acer platanoides, Alnus glutinosa, Betula pendula, Cratageus monogyna, Malus domestica, Populus alba, Populus canadensis, Populus nigra, Populus tremula, Prunus domestica, Robinia pseudoaccacia, Salix alba, Sorbus aucuparia, Tilia cordata, Tilia platyphyllos. The largest number of mistletoe shrubs was found on the Populus alba species and the smallest on the Cratageus monogyna. The most local population of the Viscum album subsp. album grows on the top a tree crown. Distribution of that population is irregular and depends on environment s factors like: soil, water and insolation. It would be good to investigate more local populations of Viscum album subsp. album on the other localities on Western Pomerania region and to compare them in the future. Translated by Agnieszka Grinn-Gofroń

12 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 503 ACTA BIOLOGICA NR MARIAN CIACIURA IZABELA KĘCIK BEATA BOSIACKA DRZEWA O ROZMIARACH POMNIKOWYCH NA TERENIE POWIATU STRZELECKO-DREZDENECKIEGO Trees of monumental dimensions in Strzelce-Drezdenko district Słowa kluczowe: drzewa pomnikowe, lokalizacja, stan zdrowotny, północno-zachodnia Polska Key words: monumental trees, localization, health state, north-western Poland 1. Wstęp Powiat strzelecko-drezdenecki jest zlokalizowany w północno-wschodniej części województwa lubuskiego. W obrębie powiatu znajduje się pięć gmin: miasto i gmina Drezdenko, Dobiegniew, Strzelce Krajeńskie, gmina Zwierzyn i Stare Kurowo. Całkowita powierzchnia powiatu wynosi 1248 km 2. Pod względem fizjograficznym obszar powiatu dzieli się na dwie części: północną, należącą do makroregionu Pojezierza Południowopomorskiego (Równina Drawska i Pojezierze Dobiegniewskie) oraz południową, która jest położona w obrębie makroregionu Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej (Kotlina Gorzowska) (Kondracki 2000). Część północna należy do nizinnych pagórkowatych i wzgórzowych krajobrazów glacjalnych, z dominacją gleb brunatnych i rdzawych. Środkową oraz południową część powiatu tworzą krajobrazy dolin i obniżeń równin zalewowych, z glebami bagiennymi i madami (Ostaszewska, Rychling 2005). Obszary leśne zajmują 49% powierzchni całego powiatu ( ha lasów). W przeważającej części stanowią one fragmenty trzech dużych kompleksów leś-

13 14 Marian Ciaciura, Izabela Kęcik, Beata Bosiacka nych: Puszczy Barlinecko-Gorzowskiej (NW i W część powiatu), Puszczy Drawskiej (NE, E i środkowa część powiatu) oraz Puszczy Noteckiej (S część powiatu). W granicach powiatu znajdują się znaczne fragmenty Drawieńskiego Parku Narodowego oraz Barlinecko-Gorzowskiego Parku Krajobrazowego. W 2003 roku Lubuski Klub Przyrodników dokonał weryfikacji zarejestrowanych pomników przyrody województwa lubuskiego, w tym powiatu strzelecko-drezdeneckiego. Duża liczba tego typu obiektów świadczy o szczególnych walorach przyrodniczych badanego terenu. Celem niniejszego opracowania jest zestawienie wszystkich zarejestrowanych dotąd drzew o rozmiarach pomnikowych w obrębie powiatu oraz wzbogacenie tej listy o liczne, nowe propozycje własne. 2. Metody badań Badania przeprowadzono na terenie powiatu strzelecko-drezdeneckiego w latach Poprzedziła je wnikliwa analiza literatury dotyczącej szaty roślinnej i ochrony przyrody w powiecie. Za drzewo kwalifikujące się do uznania za pomnik przyrody uznano takie, które osiągnęło określone w literaturze progi wymiarowe (Pawlaczyk, Jermaczek 1997). Obwody pni mierzono na wysokości 130 cm nad powierzchnią gruntu. Przedstawiony poniżej wykaz drzew o wymiarach pomnikowych sporządzono na podstawie badań własnych, niepublikowanych materiałów udostępnionych przez nadleśnictwa oraz waloryzacji gmin (Gawroński i in a, b, c). W trakcie prowadzonych badań został ponadto zweryfikowany stan zdrowotny zarejestrowanych drzew pomnikowych. 3. Wykaz drzew o rozmiarach pomnikowych Tabela 1. Zarejestrowane drzewa pomnikowe Table 1. Registered monumental trees Lp. Gatunek Obwód Wysokość pnia [cm] [m] Lokalizacja Uwagi Acer platanoides Park w Mierzęcinie Nr inw *** 2 Acer platanoides Park w Mierzęcinie Nr inw.1082 *** Zły stan zdrowotny 3 Acer platanoides Park w Mierzęcinie Nr inw *** 4 Acer platanoides Park w Mierzęcinie Nr inw *** 5 Acer platanoides Park w Osieku Nr rej. 989/38 * Grupa pięciu drzew 6 Acer platanoides Park w Chrapowie Nr rej. 1092/51 **

14 Drzewa o rozmiarach pomnikowych Acer platanoides Park w Wołogoszczu Nr rej. 1084/43 ** 8 Acer platanoides Park w Tucznie Nr rej. 979/15 * Grupa trzech drzew 9 Acer pseudoplatanus Park w Osieku Nr rej. 384/30 * 10 Acer pseudoplatanus Przy drodze z Ogard Nr rej. 131/7 **** do Chomętowa (500 m Zły stan zdrowotny E od Ogard) 11 Acer pseudoplatanus Atropurpureum Park w Tucznie Nr rej. 973/9 * Oznakowany tabliczką 12 Acer pseudo-platanus Na skraju lasu, S od Nr rej. 104/5 **** Wilanowa, przy drodze do Santoczna Oznakowany tabliczką jako Quercus robur! Park w Mierzęcinie Nr inw. 8 *** 13 Aesculus hippo-castanum 14 Carpinus betulus Park w Tucznie Nr rej. 976/12 * Grupa dwóch drzew 15 Fagus sylvatica Park w Mierzęcinie Nr inw. 109 *** 16 Fagus sylvatica Park w Mierzęcinie Nr inw. 457 *** 17 Fagus sylvatica Park w Mierzęcinie Nr inw. 467 *** 18 Fagus sylvatica Park w Osieku Nr rej. 986/32 * Grupa trzech drzew, oznakowana tabliczką 19 Fagus sylvatica Park w Chrapowie Nr rej. 1091/50 ** 20 Fagus sylvatica Park w Wołogoszczu Nr rej. 1086/45 ** 21 Fagus sylvatica Park w Tucznie Nr rej. 980/16 * 22 Fagus sylvatica Wąwóz przy drodze z Gardzka do Zwierzyna, 2 km S od Gardzka Grupa trzech drzew, oznakowana tabliczką Nr rej. 1013/25 * Grupa trzech drzew 23 Fraxinus excelsior Park w Mierzęcinie Nr inw *** 24 Fraxinus excelsior Park w Mierzęcinie Nr inw *** 25 Fraxinus excelsior Park w Mierzęcinie Nr inw *** 26 Fraxinus excelsior Park w Mierzęcinie Nr inw *** 27 Fraxinus excelsior Park w Tucznie Nr rej. 981/17 * Grupa ośmiu drzew, jedno drzewo zamiera 28 Larix decidua Park w Mierzęcinie Nr inw. 448 *** 29 Picea abies Park w Mierzęcinie Nr inw. 767 *** 30 Pinus strobus Park w Mierzęcinie Nr inw. 765 *** 31 Platanus x acerifolia Park w Mierzęcinie Nr inw. 449 *** Zły stan zdrowotny 32 Platanus x acerifolia Park w Mierzęcinie Nr inw. 830 *** Zły stan zdrowotny

15 16 Marian Ciaciura, Izabela Kęcik, Beata Bosiacka Platanus x acerifolia Park w Chrapowie Nr rej. 1090/49 ** 34 Populus nigra (?) W Dobiegniewie, przy Nr rej. 993/39 * tzw. Oflagu IIC Oznakowany tabliczką 35 Quercus petraea Na półwyspie jeziora Nr rej. 990/36 * Osiek Oznakowany tabliczką 36 Quercus robur Las koło Karwina, 150 m N od leśniczówki Nr rej. 106/3 **** Grupa czterech drzew, jedno drzewo martwe, jedno zamiera 37 Quercus robur Na skraju lasu, 700 m E od drogi Międzychód Drezdenko Nr rej. 102/2 **** Oznakowany tabliczką 38 Quercus robur Przy kościele w Goszczanowcu Nr rej. 1097/5 ** 39 Quercus robur Przy drodze obok kościoła Nr rej. 1332/6 **** w Rąpinie 40 Quercus robur Park w Mierzęcinie Nr inw. 105 *** 41 Quercus robur Park w Mierzęcinie Nr inw. 303 *** 42 Quercus robur Park w Mierzęcinie Nr inw. 315 *** 43 Quercus robur Park w Mierzęcinie Nr inw. 322 *** 44 Quercus robur Park w Mierzęcinie Nr inw. 670 *** 45 Quercus robur Park w Mierzęcinie Nr inw. 821 *** 46 Quercus robur Park w Mierzęcinie Nr inw. 931 *** Zły stan zdrowotny 47 Quercus robur Park w Mierzęcinie Nr inw *** 48 Quercus robur Park w Mierzęcinie Nr inw. 980 *** 49 Quercus robur Park w Osieku Nr rej. 983/29 * 50 Quercus robur W lesie przy drodze nad Nr rej. 1104/54 ** jeziorem Płociczno Oznakowany tabliczką 51 Quercus robur Park w Wołogoszczu Nr rej. 1087/46 ** 52 Quercus robur Las przy Ogardzkim Nr rej. 286 **** Młynie Oznakowany tabliczką 53 Quercus robur Park w Wołogoszczu Nr rej. 1086/45 ** 54 Quercus robur Park w Wołogoszczu Nr rej. 1083/41 ** 55 Quercus robur Park w Chrapowie Nr rej. 1089/48 ** 56 Quercus robur W Wilanowie, S od rzeki Nr rej. 21/1 ***** Pełcz 57 Quercus robur Park w Tucznie Nr rej. 972/8 * 58 Quercus robur ,5 km N od Tuczna, Nr rej. 1008/20 * przy drodze do Chłopowa 59 Quercus robur Nad jeziorem Buszewo, 1,5 km S od Buszowa Nr rej. 1006/18 * Oznakowany tabliczką

16 Drzewa o rozmiarach pomnikowych Quercus robur We wsi Gardzko Nr rej. 1012/24 * Dwa drzewa, oznakowane tabliczką 61 Quercus robur We wsi Danków Nr rej. 1010/22 * 62 Quercus robur Leśnictwo Chomętowo, Nr rej. 286 * oddz. 27 c 63 Taxus baccata We wsi Głusko Nr rej. 1094/48 ** Dwa drzewa, oznakowane tabliczką 64 Thuja plicata Leśnictwo Dębogóra, Nr rej. 36 **** koło leśniczówki Zrost trzech pni, drzewo zasycha, oznakowane tabliczką 65 Thuja plicata Park w Chrapowie Nr rej. 1088/47 ** 66 Thuja pilcata We wsi Wilanów, S od Nr rej. 103/4 **** rzeki Pełcz Grupa trzech drzew 67 Tilia cordata Park w Mierzęcinie Nr inw *** 68 Tilia cordata Park w Mierzęcinie Nr inw *** 69 Tilia cordata Park w Osieku Nr rej. 987/33 * 70 Tilia cordata Las nad jeziorem Płociczno Nr rej. 1105/55 ** Oznakowany tabliczką 71 Tilia cordata We wsi Ługi Nr rej. 992/38 * 72 Tilia cordata We wsi Gardzko Nr rej. 1011/23 Oznakowany tabliczką 73 Tilia cordata We wsi Tuczno Nr rej. 1009/21 * Oznakowany tabliczką 74 Tilia platyphyllos We wsi Ogardy Nr rej. 105/6 **** Grupa czterech drzew 75 Tilia platyphyllos Park w Tucznie Nr rej. 978/14 * Dwa drzewa 76 Ulmus laevis Park w Mierzęcinie Nr inw. 991 *** 77 Ulmus glabra Park w Osieku Nr rej. 982/28 * 78 Ulmus laevis Park w Wołogoszczu Nr rej. 1082/40 ** Zły stan zdrowotny * Rozporządzenie nr 2 Wojewody Gorzowskiego z dnia r. (Dz. Urz. Woj. Gorz. nr 27/90) ** Rozporządzenie nr 28 Wojewody Gorzowskiego z dnia r. w sprawie uznania za pomnik przyrody (Dz. Urz. Woj. Gorz. nr 17/91) *** Zarządzenie nr 34 Wojewody Gorzowskiego z dnia r. (Dz. Urz. Woj. Gorz. nr 11/89) **** Decyzja nr 53/70 PWRN w Zielonej Górze z dnia r. w sprawie uznania za pomnik przyrody (Dz. Urz. nr 1/71) ***** Decyzja nr 86/66 PWRN w Zielonej Górze z dnia r. (Dz. Urz. nr 2/66)

17 18 Marian Ciaciura, Izabela Kęcik, Beata Bosiacka Tabela 2. Proponowane pomniki przyrody Table 2. Suggested monuments of nature Lp. Gatunek Obwód pnia [cm] Lokalizacja Uwagi Acer platanoides 350 Park przy kościele w Przeborowie Propozycja własna 2 Acer pseudoplatanus Leśnictwo Buszów, oddz. Propozycja Nadleśnictwa 115 L Strzelce Kraj., dwa drzewa 3 Acer pseudoplatanus 310 Przy drodze Bronowice Propozycja własna Wielisławie 4 Acer saccharinum Goszczanowiec, przy drodze Propozycja własna koło mostu na rzece Średni stan zdrowotny, Noteć dwa drzewa 5 Aesculus hippocastanum 306 Wieś Radęcin Propozycja P. Pawlaczyka * 6 Aesculus hippocastanum 310 Wieś Radęcin Propozycja P. Pawlaczyka 7 Alnus glutinosa 251 Na brzegu rzeki Drawy Propozycja P. Pawlaczyka w gminie Dobiegniew 8 Carpinus betulus 404 Drawieński Park Narodowy, Propozycja P. Pawlaczyka aleja Springe Za- kręt Raka 9 Carpinus betulus 257 Wieś Radachowo Propozycja P. Pawlaczyka 10 Fagus sylvatica 315 Leśnictwo Górzyska, Propozycja Nadl. Smolarz oddz. 440 f 11 Fagus sylvatica 380 Leśnictwo Górzyska, Propozycja Nadl. Smolarz oddz. 238 f 12 Fagus sylvatica 575 Wieś Goszczanowiec, Propozycja własna w le sie 200 m od skrzyżowania Drezdenko Gorzów Wlkp. 13 Fagus sylvatica Wieś Grąsy, wzdłuż drogi do wsi Klasztorne Propozycja własna Aleja 15 drzew 14 Fagus sylvatica 585 Drawieński Park Narodowy, okolice wsi Moczele Propozycja P. Pawlaczyka Zrost czterech pni 15 Fagus sylvatica 475 Wieś Osowiec Propozycja P. Pawlaczyka 16 Fagus sylvatica 303 Drawieński Park Narodowy, Propozycja P. Pawlaczyka nad jeziorem Perkoz 17 Fagus sylvatica 322 Nad rzeką Drawą w gminie Propozycja P. Pawlaczyka Dobiegniew 18 Fagus sylvatica 325 Nad jeziorem Łęczyn Propozycja P. Pawlaczyka 19 Fagus sylvatica 360 Nad jeziorem Łęczyn Propozycja P. Pawlaczyka 20 Fagus sylvatica 450 Nadl. Głusko, oddz. 250 f Propozycja Nadl. Głusko

18 Drzewa o rozmiarach pomnikowych Fagus sylvatica 410 Nad rzeką Drawą, S od Propozycja P. Pawlaczyka Sitnicy 22 Fagus sylvatica 345 Nad rzeką Drawą, S od Propozycja P. Pawlaczyka Sitnicy 23 Fagus sylvatica 480 Wąwóz przy drodze Gardzko Zwierzyn Propozycja własna 24 Fagus sylvatica 340 Wąwóz przy drodze Gardzko Zwierzyn Propozycja własna 25 Fagus sylvatica 310 Wąwóz przy drodze Gardzko Zwierzyn Propozycja własna 26 Fagus sylvatica 370 Leśnictwo Strzelce Krajeńskie, oddz. 326 d Propozycja Nadleśnictwa Strzelce Krajeńskie 27 Fagus sylvatica 320 Leśnictwo Smolarz, oddz. Propozycja Nadl. Smolarz 245 c 28 Fagus sylvatica 400 Leśnictwo Smolarz, oddz. Propozycja Nadl. Smolarz 352 a 29 Fraxinus excelsior 530 Wieś Drawiny Propozycja własna 30 Fraxinus excelsior 390 Drawieński Park Narodowy, Propozycja P. Pawlaczyka aleja Springe Zakręt Raka 31 Fraxinus excelsior km NE od Górecka, Propozycja własna przy drodze do wsi Gościmiec 32 Larix decidua 314 Nadl. Głusko, oddz. 22 d Propozycja Nadl. Głusko 33 Picea abies 300 Drawieński Park Narodowy, Propozycja P. Pawlaczyka aleja Springe Zakręt Raka 34 Picea abies 320 Drawieński Park Narodowy, Propozycja P. Pawlaczyka aleja Springe Zakręt Raka 35 Picea abies 350 Drawieński Park Narodowy, Propozycja P. Pawlaczyka aleja Springe Zakręt Raka 36 Pinus sylvestris 240 Cmentarz w Drawinach Propozycja własna 37 Pinus sylvestris 270 Drawieński Park Narodowy, Propozycja P. Pawlaczyka nad jeziorem Perkoz 38 Pinus sylvestris 345 Wieś Radachowo Propozycja P. Pawlaczyka 39 Pinus sylvestris 284 Nad rzeką Drawą, S od Propozycja P. Pawlaczyka Sitnicy 40 Pinus sylvestris 188 Leśnictwo Buszów, oddz. Propozycja Nadl. Strzelce 89 L Krajeńskie 41 Pseudotsuga taxifolia 315 Park we wsi Brzoza Propozycja własna 42 Quercus petraea 630 Wieś Kosin Propozycja własna 43 Quercus petraea 530 Wieś Klesno Propozycja własna

19 20 Marian Ciaciura, Izabela Kęcik, Beata Bosiacka Quercus petraea 380 Leśnictwo Zagórze, oddz. Propozycja Nadl. Głusko 297 a 45 Quercus petraea 352 Drawieński Park Narodowy, Propozycja P. Pawlaczyka aleja Springe Zakręt Raka 46 Quercus petraea 400 Nadl. Głusko, oddz. 135 c Propozycja Nadl. Głusko 47 Quercus petraea 420 Nadl. Głusko, oddz. 311 a Propozycja Nadl. Głusko 48 Quercus petraea 360 Nadl. Głusko, oddz. 138 g Propozycja Nadl. Głusko 49 Quercus petraea 320 Nadl. Głusko, oddz. 138 g Propozycja Nadl. Głusko 50 Quercus petraea 330 Nadl. Głusko, oddz. 138 g Propozycja Nadl. Głusko 51 Quercus petraea 310 Nadl. Smolarz, oddz. Propozycja Nadl. Smolarz 182 b 52 Quercus petraea Leśnictwo Buszów, oddz. Propozycja Nadl. Strzelce 100 g Kraj., grupa trzech drzew 53 Quercus petraea Leśnictwo Buszów, oddz. Propozycja Nadl. Strzelce 115 r Kraj., grupa trzech drzew 54 Quercus petraea 450 Leśnictwo Wełmin, oddz. Propozycja Nadl. Strzelce 243 d Krajeńskie 55 Quercus petraea Leśnictwo Długie, oddz. Propozycja Nadl. Strzelce 82 bx Kraj., grupa trzech drzew 56 Quercus robur km od wsi Goszczanowo (w kierunku Skwierzyny), Propozycja własna Zły stan zdrowotny na terenie szkółki leśnej 57 Quercus robur km od wsi Goszczanowo (w kierunku Skwierzyny), Propozycja własna, dwa drzewa na terenie szkółki leśnej 58 Quercus robur 480 Wieś Grąsy, przy dworku Propozycja własna 59 Quercus robur 420 Wieś Grąsy, w alei przy Propozycja własna drodze do wsi Klasztorne 60 Quercus robur 360 Nadl. Głusko, koło Radachowa Propozycja P. Pawlaczyka 61 Quercus robur 405 W alei S od Głuska Propozycja P. Pawlaczyka 62 Quercus robur 350 Stare Osieczno, przy sklepie Propozycja P. Pawlaczyka 63 Quercus robur 460 Stare Osieczno Propozycja P. Pawlaczyka 64 Quercus robur 390 Nadl. Głusko, przy bunkrze Propozycja P. Pawlaczyka Dromader 65 Quercus robur 320 Wieś Radęcin Propozycja P. Pawlaczyka 66 Quercus robur 355 Nad rzeką Drawą, S od Propozycja P. Pawlaczyka Sitnicy 67 Quercus robur 440 Nadl. Głusko, oddz. 257 k Propozycja Nadl. Głusko 68 Quercus robur 425 Nadl. Głusko, oddz. 234 m Propozycja Nadl. Głusko 69 Quercus robur 425 Park we wsi Ługi Propozycja własna

20 Drzewa o rozmiarach pomnikowych Quercus robur Leśnictwo Chomętowo, Propozycja Nadl. Strzelce oddz. 50 g Kraj., dwa drzewa 71 Quercus robur 440 Park we wsi Przyłęg Propozycja własna 72 Quercus robur Wąwóz w lesie we wsi Propozycja własna; trzy Długie drzewa 73 Quercus robur 740 Leśnictwo Wielisławice, Propozycja Nadl. Strzelce oddz. 145 f Krajeńskie 74 Quercus robur 530 Leśnictwo Wielisławice, Propozycja Nadl. Strzelce oddz. 157 c Krajeńskie 75 Quercus robur 490 Leśnictwo Wielisławice, Propozycja Nadl. Strzelce oddz. 165 c Krajeńskie 76 Quercus robur 400 Park we wsi Machary Propozycja własna 77 Quercus robur 350 Leśnictwo Górki, oddz. Propozycja Nadl. Strzelce 370 d Krajeńskie 78 Quercus robur Leśnictwo Górki, oddz. Propozycja Nadl. Strzelce 382 b Kraj., dwa drzewa 79 Quercus robur 360 Wieś Górecko, przy szkole Propozycja własna 80 Quercus robur 362 Wieś Górecko Propozycja własna 81 Quercus robur 352 Wieś Gościmiec, przy Propozycja własna szkole 82 Quercus robur 340 Nadl. Smolarz, oddz. Propozycja Nadl. Smolarz 245 c 83 Sorbus intermedia 206 Wieś Radęcin, przy drodze Propozycja P. Pawlaczyka 84 Thuja occidentalis 180 Przy leśniczówce Czarnolas Propozycja P. Pawlaczyka w Nadl. Głusko 85 Tilia cordata 360 Wieś Grotów, przy szkole Propozycja własna 86 Tilia cordata 550 Drezdenko, przy kościele Propozycja własna Średni stan zdrowotny 87 Tilia cordata 430 Nad rzeką Moczelą, koło Propozycja P. Pawlaczyka Moczel 88 Tilia cordata 306 Przy leśniczówce Czarnolas Propozycja P. Pawlaczyka w Nadl. Głusko 89 Tilia cordata 398 Drawieński Park Narodowy, Propozycja P. Pawlaczyka aleja Springe Zakręt Raka 90 Tilia cordata 327 Drawieński Park Narodowy, Propozycja P. Pawlaczyka aleja Springe Zakręt Raka 91 Tilia cordata 502 Drawieński Park Narodowy, Propozycja P. Pawlaczyka aleja Springe Zakręt Raka 92 Tilia cordata 400 Drawieński Park Narodowy, aleja Springe Zakręt Raka Propozycja P. Pawlaczyka