Przyrodnicze podstawy planowania w leśnictwie

Transkrypt

1 dr inż. Michał Orzechowski KULGiEL SGGW Wykład 3 Przyrodnicze podstawy planowania w leśnictwie Z czego wynika zróżnicowanie lasów w Polsce? Gatunki lasotwórcze Regionalizacja przyrodniczo leśna Siedliska leśne Prace siedliskowe Dokumentacja i mapy siedliskowe Zbiorowiska roślinne Siedliska przyrodnicze (Natura 2000) 1

2 Udział gatunków w lasach państwowych Udział gatunków w produkcji szkółkarskiej 2

3 Budowa drewna (przypomnienie) Budowa drewna (przypomnienie) iglaste liściaste drewno późne drewno wczesne 3

4 SOSNA (Pinus sylvestris L.) So W Polsce na nizinach wszędzie prócz bardzo żyznych siedlisk bagiennych, także na skrajnie ubogich optimum siedliskowe Bśw BMśw LMśw drzewo szybko rosnące, pionierskie, światłożądne, wysokość do 30 m, a na siedliskach korzystniejszych ponad 40 m oraz pierśnica do ponad 100 cm. Trwałość twardziel dosyć odporna, część bielasta podatna na uszkodzenia przez grzyby i owady. Drewno jest miękkie, lekkie, łatwo łupliwe, dobrze się skrawa i łuszczy (na okleiny). Rysunek dekoracyjny, przyrosty roczne wyraźne. na okleiny, na sklejkę, na cele konstrukcyjne, budowlane wewnętrzne i zewnętrzne, stolarkę okienną i drzwiową, podłogi, podkłady kolejowe, maszty, stemple kopalniane So lim So kos So w So c So b 4

5 ŚWIERK (Picea abies Karst.) Św preferuje siedliska nieco wilgotniejsze BMw, LMw cieniowytrzymały posiada,. wysokość do 50 m i pierśnica do 200 cm. Strefa korzeniowa jest płytka, talerzowa, drzewa podatne na wiatrowały. Trwałość drewna niewielka; drewno nieodporne na warunki atmosferyczne, miękkie Zastosowanie Jako drewno okleinowe (skrawane), na okładziny; drewno konstrukcyjne na cele budowlane zewnętrzne i wewnętrzne; na podłogi i schody; w budownictwie wodnym, w górnictwie instrumenty muzyczne (drewno rezonansowe), dla przemysłu celulozowopapierniczego, płyt wiórowych i pilśniowych. So Św JODŁA (Abies alba Mill.) Jd Jodła jest gatunkiem dobrze znoszącym ocienienie. Gatunek ten ma duże wymagania glebowe, potrzebuje gleb żyznych, świeżych (LMśw, Lśw). Zastosowanie Drewno jest uważane za nietrwałe Drewno tartaczne i zapałczane, papierówka na celulozę siarczynową, kopalniaki, słupy teletechniczne, słupy budowlane, stolarka używana w budownictwie wodnym 5

6 Md Modrzewina w Małej Wsi pod Grójcem DĄB (Quercus robur L.) Db, Dbsz, Dbb, Dbc W Polsce na nizinach wszędzie prócz siedlisk bardzo ubogich optimum siedliskowe LMśw Lśw Lw drzewo wolnorosnące, wymaga ocienienia z boku, Trwałość twardziel b. odporna, biel podatny na uszkodzenia przez grzyby i owady odziela się przed przerobem. 6

7 BUK (Fagus silvatica L.) Bk duże wymagania dotyczące gleby i klimatu. Preferuje siedliska LM, L. klimat umiarkowany o charakterze oceanicznym Wolno rosnące, cieniowytrzymałe w młodości Trwałość niewielka Zastosowanie: Drewno okleinowe; na sklejki, na meble, okładziny i parkiet; drewno konstrukcyjne średnich wymagań; na płyty wiórowe i pilśniowe, papier i celulozę, nadaje się do toczenia i gięcia Gb 7

8 Kl Jw Kl Jw 8

9 Wz Brz 9

10 BRZOZA (Betula verrucosa Ehrh.) Brz, Brzb, Brzo Gatunek pionierski, światłożądny, o skromnych wymaganiach siedliskowych obradza już w 10 roku życia (na wolnej przestrzeni),. owocuje co roku, brzoza omszona (Betula pubescens). brzoza karpacka (Betula carpatica ) brzoza czarna (Betula obscura). brzoza niska (Betula humilis) brzoza ojcowska (Betula oycoviensis) brzoza karłowata (Betula nana L.). Zastosowanie na okleiny; przeważnie jako okleiny skrawane obwodowo, do produkcji sklejek; na meble, okładziny i parkiet; do produkcji celulozy i papieru, płyt, odpowiednie do toczenia i snycerki czeczotka OLCHA (OLSZA) (Alnus glutinosa Gaertn.) Ol Dobrze rośnie na glebach wilgotnych, głębokich, żyznych Ols, Ols jesionowy często wzdłuż rzek i strumieni i na terenach zalewowych. Najlepszy wzrost wykazuje, gdy woda gruntowa jest ruchoma. Zastosowanie Drewno okleinowe na okleiny skrawane płasko i obwodowo, drewno konstrukcyjne na budowle wodne, drewno specjalne do produkcji płyt wiórowych i pilśniowych, papieru i celulozy, Alnus viridis DC olsza zielona Alnus incana Moench olsza szara 10

11 JESION (Fraxinus exelsior L.) Js to jedno z najcenniejszych, szlachetnych gatunków rodzimych drzew liściastych. Wymaga gleb żyznych, głębokich, pulchnych, wilgotnych lub mokrych, bardzo wrażliwy na przymrozki Zastosowanie: drewno na okleiny; do produkcji mebli, okładzin, parkietu; drewno konstrukcyjne średnich wymagań szczególnie do zabudowy wnętrz; specjalne drewno do wyrobu sprzętu sportowego, przy budowie łodzi, nadaje się do obróbki toczeniem i do snycerki Tp Os 11

12 Lp Gatunki obce (?) Ak (Rb Robinia akacjowa) 12

13 Czm am Czeremcha amerykańska Czm Dg Daglezja 13

14 Klon jesionolistny Zróżnicowanie regionalne Jodła Materiały niepublikowane ZUL KULGiEL SGGW 14

15 Buk Materiały niepublikowane ZUL KULGiEL SGGW Świerk 15

16 Regionalizacja przyrodniczo leśna Materiały niepublikowane ZUL KULGiEL SGGW Regionalizacja przyrodniczo leśna Zadanie przedstawienie zróżnicowania środowiska przyrodniczego, tworzącego warunki wzrostu i rozwoju roślinności leśnej. Trampler i in. (1990) Dotyczczas wyróżniane były trzy jednostki hierarchiczne: Mezoregion Dzielnica Kraina Będą wyróżniane dwie jednostki hierarchiczne: Mezoregion i Kraina 16

17 Regionalizacja przyrodniczo leśna Mezoregion przyrodniczo leśny jest podstawową jednostką regionalizacji wyróżnianą na podstawie: dominującego na jego obszarze podłoża geologicznego typu krajobrazu naturalnego. Charakter przyrodniczy mezoregionów wynika z dominacji określonych typów siedliskowych lasu oraz potencjalnej roślinności naturalnej. Regionalizacja przyrodniczo leśna Dzielnica przyrodniczo leśna W dzielnicy zgrupowane są sąsiadujące mezoregiony, które łączy podobieństwo cech środowiska geograficznego, np. wzniesienie n.p.m., relief, podłoże skalne, a może różnić lesistość, funkcja lasów i in. 17

18 Regionalizacja przyrodniczo leśna Kraina przyrodniczo leśna przyrodnicze warunki produkcji leśnej są kształtowane przez klimat. Różnica między krainami wyraża się w różnej roli podstawowych gatunków drzew leśnych (buka, jodły, świerka) w budowie drzewostanów i w różnej ich przydatności dla produkcji leśnej. 18

19 TSL Siedliskowe Typy Lasu Typ siedliskowy lasu (typ siedliska leśnego) podstawowa jednostka w systemie klasyfikacji siedlisk leśnych, obejmuje powierzchnie leśne o zbliżonych warunkach siedliskowych wynikających z żyzności i wilgotności gleb, podobieństwa cech klimatu ukształtowania terenu i jego budowy geologicznej. Obszary należące do tego samego typu siedliskowego lasu wykazują podobne: zdolności produkcyjne i przydatność dla hodowli lasu. 19

20 20

21 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych Odmiana typu siedliskowego lasu. a) odmiany krainowe b) odmiany fizjograficzno klimatyczne Wariant uwilgotnienia siedliska rodzaj wody g, og, sg, ile stagnuje, jaka głębokość Rodzaj siedliska leśnego typ, podtyp, odmiana podtypu, rodzaj, gatunek Stan siedliska leśnego N1 N2 Z1a Z1b Z1c Z1d Z1e Z2 Z3a Z3b Z3c D1 D2 D3a D3b D3c D3d Typ lasu 21

22 Wpływ siedliska na drzewostan Dobór składu gatunkowego (GTD, skład odnowieniowy) Warunki wzrostu drzewostanu (przyrost, zasobność, odporność i podatność na choroby np. zgnilizny) produkcja surowca drzewnego o odmiennych cechach (właściwości techniczne, trwałość...) Siedlisko TSL 22

23 Wpływ siedliska na drzewostan Dobór składu gatunkowego Kraina V Śląska ramowe zasady wg ZHL Wpływ siedliska na drzewostan Dobór składu gatunkowego 23

24 Wpływ siedliska na drzewostan Warunki wzrostu drzewostanu Przyrost wysokości, grubości, miąższości drzewostanu 38 m 12 m Ia V Model bonitacyjny dla sosny na podstawie tablic zasobności Szymkiewicza (Cieszewski, Zasada SYLWAN nr 1: 51 62, 2003) Krzywe bonitacyjne drzewostanu sosnowego (Tablice Szymkiewicza) Warunki wzrostu drzewostanu i produkcja surowca drzewnego o odmiennych cechach pień duże przyrosty (dużo drewna o wczesnego) = słabsze drewno o gałęzie grube gałęzie = późniejsze zamieranie = więcej sęków Bśw Lśw 24

25 Zróżnicowanie żyznościowe gleb w Polsce użytki rolne poza lasami ale wskazują terytorialne zróżnicowanie żyznościowe porównanie z występowaniem lasów Siedliskowe Typy Lasu 25

26 Siedliskowe Typy Lasu Bs So zasobność drzewostanu IV V klasy bonitacji w wieku 100 lat do około 200m 3 /ha Surowiec cienkowymiarowy przec. pierśnica do 20 cm przec. wysokość 15 m OCHRONA w ramach sieci Natura

27 Bśw So zasobność drzewostanu II III klasy bonitacji w wieku 100 lat do około m 3 /ha Surowiec średniowymiarowy przec. pierśnica do 30 cm przec. wysokość 25 m bielicowanie Bw BMw So zasobność drzewostanu II III klasy bonitacji ( m 3 /ha w wieku 100 lat ) Surowiec średniowymiarowy OCHRONA 27

28 BMśw So zasobność drzewostanu I II klasy bonitacji w wieku 100 lat do około 470 m 3 /ha Surowiec średniowymiarowy i grubowymiarowy przec. pierśnica ponad 35 cm przec. wysokość do 30 m i więcej (pn wsch) BMśw Na zachodzie Polski kwaśne buczyny Wprowadza się Db (szczególnie Dbb) zasobność drzewostanu Db IV klasy bonitacji w wieku 100 lat do około 300 m 3 /ha Surowiec cienkowymiarowy przec. pierśnica do 25 cm przec. wysokość do 20 m 28

29 LMśw So Św Md Jd Db Bk So zasobność drzewostanu Ia I klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 550 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica ponad 40 cm, przec. wysokość 35 m i więcej (pn wsch) Db zasobność drzewostanu Db III klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 400 m 3 /ha) Surowiec średniowymiarowy przec. pierśnica do 30 cm, przec. wysokość do 25 m Bk zasobność drzewostanu Bk II klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 500 m 3 /ha) Surowiec średniowymiarowy i grubowymiarowy przec. pierśnica do 30 cm, przec. wysokość do 28 m Lśw Db Jd Bk Św Md Gb Wz Db zasobność drzewostanu Db I II klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 600 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość do 30 m Bk zasobność drzewostanu Bk I klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 600 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 35 cm, przec. wysokość ponad 30 m So zasobność drzewostanu Ia klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 550 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica ponad 40 cm, przec. wysokość 35 m i więcej (pn wsch) 29

30 Lw Db Gb Js Bk Św Wz Ol Jd Db zasobność drzewostanu Db I klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 600 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość do 30 m Js zasobność drzewostanu Js I klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 450 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość ponad 30 m Ol Js Db Wz Tp 30

31 OlJ Ol Js Ol zasobność drzewostanu Ol I klasy bonitacji (w wieku 80 lat do około 600 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość do 30 m Ol Św Ol 31

32 Skąd informacje glebowo siedliskowe w lasach? Dokumentacja glebowo siedliskowa (Operat gleb. siedl.) Okres obowiązywania lat mapy glebowo siedliskowe 1:5000 mapy przeglądowe typów siedliskowych lasu Mapa gleb i siedlisk skala 1:

33 Mapa gleb i siedlisk skala 1:5000 zapis jednostki glebowo siedliskowej Mapa przeglądowa siedlisk skala 1:

34 Mapa przeglądowa siedlisk skala 1:

35 Zbiorowiska roślinności leśnej Określane na terenie Leśnych Kompleksów Promocyjnych Zespół roślinny (asocjacja) abstrakcyjnie ujęty, terytorialnie ograniczony, podstawowy typ zbiorowiska roślinnego, identyfikowany na podstawie charakterystycznej kombinacji gatunków (zestaw gatunków charakterystycznych, wyróżniających i towarzyszących). W pracach siedliskowych określany jako typ lasu. Nazwnictwo zespołów: drzewo drzewo Tilio Carpinetum lub roślina zielna drzewo Potentillo albae Quercetum Zespoły leśne Według J.M. Matuszkiewicza (% pow) Leucobryo Pinetum 38,7 Peucedano Pinetum 12,4 Querco roboris Pinetum 6,5 Tilio Carpinetum 4,9 Molinio Pinetum 4,0 Dentario glandulosae Fagetum 3,2 Fago Quercetum petraeae 3,2 Vaccinio uliginosi Pinetum 2,7 Cladonio Pinetum 2,7 Ribeso nigri Alnetum 2,6 Fraxino Alnetum 2,4 Calamagrostio arundinaceae Quercetum 2,0 Galio sylvatici Carpinetum 1,9 Luzulo pilosae Fagetum 1,8 Serratulo Pinetum 1,1 Stellario holosteae Carpinetum 1,1 35

36 Klasyfikacja i definicje zbiorowisk roślinnych z punktu widzenia roli człowieka w ich powstaniu i przeobrażeniu (Faliński 1969)1) Autogeniczne powstałe pod działaniem czynników naturalnych jako pierwotne kombinacje gatunków Pierwotne zbudowane z gatunków miejscowych o dobrze zachowanej strukturze i kompozycji gatunkowej, nie noszące śladów degeneracji wywołanej działalnością człowieka, utrzymujące się na siedliskach niezdegenerowanych (zbiorowiska wysokogórskie) Naturalne zbudowane z gatunków miejscowych, o dobrze zachowanej strukturze i kompozycji gatunkowej, lokalnie ze śladami degeneracji wywołanej działalnością człowieka podobnej w skutkach do degeneracji spowodowanej czynnikami naturalnymi, np. pożar, umiarkowany wypas, zrąb podobny w skutkach do działania wiatrołomu, lawiny Antropogeniczne powstałe pod działaniem czynników zależnych od człowieka, na siedliskach przekształconych lub nowo utworzonych; Półnaturalne zbudowane z gatunków miejscowych z niewielkim udziałem gatunków obcych nie wykazujących redukcyjnego stosunku do innych komponentów zbiorowiska, nowe charakterystyczne kombinacje, utrzymujące się wskutek powtarzalnych działań człowieka (zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe, wrzosowiska, zbiorowiska roślin wodnych w sztucznych zbiornikach, kanałach itp.) Synantropijne zbudowane w części z gatunków rodzimych i w części z gatunków obcego pochodzenia, zajmujące siedliska skrajnie przekształcone lub nowo powstałe, reagujące wyraźnie na różne formy regularnych oddziaływań (nawożenie, uprawa, wydeptywanie itp.) Segetalne to zbiorowiska chwastów jedno lub dwuliściennych, rzadziej bylin, towarzyszące uprawom polowym, ogrodowym oraz trwałym kulturom roślin drzewiastych, jak winnice, oliwniki, a pozostające pod wpływem rodzaju i pory zabiegów agrotechnicznych (siew, koszenie, okopywanie, stosowanie środków chemicznych), wyjątkowo pod bezpośrednim wpływem gatunku rośliny uprawnej (np. chwasty lnu) Ruderalne lub nowo powstałe to zbiorowiska trwałe z przewagą bylin porastające siedliska skrajne lub nowo powstałe w sąsiedztwie zabudowań, na śmietnikach, ruinach, placach, drogach, na terenach kolejowych, w portach morskich i rzecznych Ksenospontaniczne zbudowane z gatunków obcych, z niewielkim udziałem gatunków miejscowych, zorganizowane jako nowe kombinacje gatunków na skutek redukcyjnego zachowania się przybyszów w stosunku do komponentów zastanego zbiorowiska, (zbiorowisko robinii akacjowej i glistnika powstałe w wyniku przekształcenia upraw leśnych lub opanowania murawy kserotermicznej) 36

37 Siedliska przyrodnicze (Natura 2000) Siedlisko przyrodnicze (natural habitat) to uniwersalny europejski termin, stworzony dla uniezależnienia od różnych szkół ekologicznych Europy Ekosystem o określonych granicach geograficznych Obszar lądowy lub wodny, naturalny, półnaturalny lub antropogeniczny, wyodrębniony w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne", = ekosystem lub biogeocenoza Siedliska przyrodnicze (Natura 2000) Dyrektywa Siedliskowa wymienia typy europejskich siedlisk przyrodniczych, które są zagrożone wyginięciem w Europie i zobowiązuje państwa Unii Europejskiej do ich ochrony w obszarach Natura W Polsce zakaz "podejmowania działań mogących w znaczący sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych" w obszarach Natura 2000 zapisany został w art. 33 ustawy o ochronie przyrody. Zakaz nie obowiązuje tylko w określonych sytuacjach i pod określonymi w ustawie wyjątkami. Zakres koniecznych działań ochronnych określa plan ochrony obszaru Natura Przepisy dają możliwość wsparcia finansowego lub wypłaty odszkodowań użytkownikom gruntów w przypadku strat związanych z ochroną siedlisk (m.in. w ramach programu rolnośrodowiskowego). 37

38 Kod typu Lp. siedliska Nazwa typu siedliska przyrodniczego przyrodniczego lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo) subalpejskie zarośla wierzbowe wierzby lapońskiej lub śląskiej (Salicetum lapponum, Salicetum silesiacae) torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe)* kwaśne buczyny (Luzulo Fagenion) żyzne buczyny (Dentario glandulosae Fagenion, Galio odorati Fagenion) górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri Fagetum) ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero Fagenion) grąd subatlantycki (Stellario Carpinetum) grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio Carpinetum, Tilio Carpinetum) jaworzyny i lasy klonowo lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis Acerion pseudoplatani)* Kod typu Lp. siedliska Nazwa typu siedliska przyrodniczego przyrodniczego pomorski kwaśny las brzozowo dębowy (Betulo Quercetum) 68 91D0 bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi Pinetum, Pino mugo Sphagnetum, Sphagno girgensohnii Piceetum i brzozowo sosnowe bagienne lasy borealne)* 69 91E0 łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso incanae, olsy źródliskowe)* 70 91F0 łęgowe lasy dębowo wiązowo jesionowe (Ficario Ulmetum) ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti petraeae)* 72 91P0 wyżynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum) 73 91Q0 górskie reliktowe laski sosnowe (Erico Pinion) 74 91T0 sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio Pinetum i chrobotkowa postać Peucedano Pinetum) górskie bory świerkowe (Piceion abietis część zbiorowiska górskie) górski bór limbowo świerkowy (Pino cembrae Piceetum).. 38

39 Podsumowanie Regionalizacja przyrodniczo leśna (dobór gatunków) Typologia siedlisk leśnych i ich wpływ na ilość i jakość produkcji Klasyfikacja zbiorowisk roślinności leśnej (dobór gatunków w leśnych kompleksach promocyjnych) Siedliska przyrodnicze Natura 2000 (dobór gatunków oraz ograniczenia pozyskania surowca) 39