I. Podstawy biologii

Transkrypt

1 NaCoBeZu z biologii dla klasy 1 I. Podstawy biologii 1. Biologia nauka o życiu wyjaśniam znaczenie pojęcia biologia omawiam dziedziny biologii i ich zakres wymieniam źródła wiedzy biologicznej planuję i przeprowadzam proste obserwacje i doświadczenia formułuję hipotezy odróżniam próbę badawczą od próby kontrolnej formułuję wnioski sporządzam dokumentację z badań 2. Budowa komórki wymieniam pierwiastki i związki chemiczne (organiczne i nieorganiczne) występujące w komórkach oraz podaję ich rolę wykazuję kluczową rolę węgla dla istnienia życia charakteryzuję kształty i rozmiary komórek rozpoznaję komórki roślinne, zwierzęce, grzybowe i bakteryjne oraz wymieniam występujące między nimi różnice wyróżniam poszczególne elementy komórki i podaję ich funkcje 3. Czynności życiowe organizmów wymieniam i charakteryzuję czynności życiowe wspólne dla wszystkich organizmów dokonuję podziału organizmów na samożywne i cudzożywne uzasadniam, że fotosynteza i chemosynteza to autotroficzne sposoby odżywiania się organizmów wykazuję, że oddychanie tlenowe i beztlenowe to źródła energii porównuję sposoby oddychania pod kątem ich wydajności badam doświadczalnie proces fermentacji alkoholowej określam substraty i produkty reakcji fotosyntezy i oddychania podaję przykłady wykorzystania energii 4. Klasyfikacja i oznaczanie organizmów. Wirusy. podaje kryteria klasyfikacji organizmów w systemach naturalnych i sztucznych definiuję gatunek i podaję przykłady nazw gatunkowych uzasadniam podwójne nazewnictwo gatunków wymieniam jednostki taksonomiczne zgodnie z ich hierarchią podaję podstawy podziału organizmów na pięć królestw rozpoznaję przedstawicieli poszczególnych królestw na podstawie ogólnych cech budowy i sposobu odżywiania się posługuję się prostym kluczem do oznaczania roślin i zwierząt uzasadniam niemożność zaklasyfikowania wirusów do żadnego z królestw organizmów określam skutki infekcji wirusowej, wymieniam choroby wirusowe podaję sposoby zapobiegania infekcjom wirusowym oraz określam sposoby ich leczenia II. Budowa i funkcjonowanie bakterii, protistów i grzybów 5. Bakterie najmniejsze organizmy wymieniam środowiska życia bakterii omawiam kształty i wielkość komórek bakterii oraz rodzaje ich skupisk omawiam czynności życiowe bakterii (odżywianie się, oddychanie, rozmnażanie się, proces płciowy, poruszanie się, tworzenie przetrwalników) omawiam znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka (pozytywne i negatywne) podaję skutki obecności bakterii pasożytniczych i symbiotycznych w organizmach wymieniam choroby bakteryjne, podaję sposoby zapobiegania infekcjom bakteryjnym oraz ich leczenie

2 6. Różnorodność protistów wskazuję przystosowania protistów do środowiska życia porównuję na przykładach budowę form jednokomórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych prowadzę obserwacje mikroskopowe protistów jednokomórkowych (pantofelek, okrzemki) i kolonijnych (skrętnica) charakteryzuję czynności życiowe protistów omawiam pozytywne i negatywne znaczenie protistów w przyrodzie i dla człowieka 7. Grzyby cudzożywne plechowce wymieniam warunki niezbędne grzybom do życia omawiam budowę przedstawicieli królestwa grzybów charakteryzuję poszczególne czynności życiowe grzybów odróżniam grzyby jadalne od trujących omawiam budowę porostów oraz wskazuję cechy warunkujące ich pionierskie właściwości omawiam znaczenie porostów w ocenie stanu czystości powietrza uzasadniam pozytywne znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka wymieniam przykłady niekorzystnego wpływu grzybów na żywe organizmy i na produkty spożywcze III. Budowa zewnętrzna i środowisko życia roślin 8. Budowa i funkcje tkanek roślinnych porównuję warunki życia w wodzie i na lądzie omawiam wytworzenie tkanek i organów jako przystosowanie do warunków panujących na lądzie klasyfikuję tkanki roślinne (twórcze, stałe) omawiam rodzaje tkanek twórczych i stałych, ich charakterystyczne cechy, rolę i rozmieszczenie w organach roślinnych wykazuję związek między budową tkanek a ich funkcjami 9. Budowa i funkcje organów roślinnych wyróżniam organy wegetatywne i generatywne oraz omawiam ich rolę rozpoznaję rodzaje systemów korzeniowych i podaję przykłady roślin, u których występują charakteryzuję budowę zewnętrzną korzenia, łodygi i liścia wykazuję związek budowy wewnętrznej organów z pełnionymi przez nie funkcjami wykazuję na przykładach związek modyfikacji organów ze środowiskiem życia i pełnionymi funkcjami rozpoznaję w obrazie mikroskopowym tkanki występujące w korzeniu, łodydze i liściu wskazuję cechy zewnętrzne liści przydatne w oznaczaniu roślin 10. Mszaki rośliny o cechach plechowców i organowców wskazuję miejsca występowania mszaków wykazuję cechy zewnętrzne i wewnętrzne świadczące o prymitywności mszaków odróżniam pokolenie płciowe od bezpłciowego wyjaśniam znaczenie pojęć gametofit i sporofit wykazuję związek rozmnażania płciowego mszaków z wodą, a bezpłciowego ze środowiskiem lądowym wskazuję cechy mszaków warunkujące to, że są one roślinami pionierskimi omawiam znaczenie pojęć jednopienność i dwupienność wymieniam gatunki mszaków, ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka 11. Paprotniki pierwsze organowce omawiam środowiska życia paproci, skrzypów i widłaków opisuję cechy zewnętrzne paproci, skrzypów i widłaków omawiam przemianę pokoleń na przykładzie paproci wymieniam znaczenie paprotników kopalnych i współcześnie żyjących podaję przykłady gatunków chronionych paprotników przedstawiam procesy, które doprowadziły do powstania pokładów węgla kamiennego w minionych epokach geologicznych

3 12. Nagonasienne rośliny o nieosłoniętych nasionach omawiam środowisko życia roślin nagonasiennych omawiam charakterystyczne cechy organów wegetatywnych świadczące o przystosowaniach roślin do różnych warunków środowiska omawiam budowę i rolę kwiatów - organów generatywnych charakteryzuję nasienie jako organ przetrwalny omawiam cykl rozwojowy nagonasiennych na przykładzie sosny omawiam przegląd i znaczenie roślin nagonasiennych wymieniam gatunki chronione roślin nagonasiennych uzasadniam, że wiatropylność i wiatrosiewność to cechy roślin typowo lądowych rozpoznaję wybrane gatunki nagonasiennych po ich charakterystycznych cechach wyjaśniam znaczenie nagonasiennych w przyrodzie i dla człowieka 13. Okrytonasienne rośliny wytwarzające owoce wymieniam środowiska życia roślin okrytonasiennych wskazuję organy wegetatywne i generatywne rośliny okrytonasiennej uzasadniam, że kwiat jest organem generatywnym, omawiam jego budowę omawiam różnice między zapyleniem a zapłodnieniem opisuję etapy powstawania owocu i rodzaje owoców wyodrębniam elementy budowy nasienia oraz wyjaśniam, co to jest bielmo wykazuję zależności między budową nasion i owoców a sposobami ich rozsiewania uzasadniam, że rośliny okrytonasienne są niezbędne dla człowieka 14. Rośliny wybranego środowiska lądowego zajęcia terenowe rozpoznaję i wskazuję formy życiowe roślin wymieniam cechy zewnętrzne roślin przydatne w ich klasyfikacji i rozpoznawaniu wyjaśniam związek między budową a warunkami życia roślin posługuję się kluczem do oznaczania gatunków wyjaśniam potrzebę ochrony roślin i miejsc ich występowania sporządzam dokumentację przeprowadzonych obserwacji IV. Funkcjonowanie organizmów roślin 15. Fotosynteza i transport substancji wykazuję związek budowy anatomicznej liścia z procesem fotosyntezy rozróżniam dwie fazy fotosyntezy zależną i niezależną od światła wykazuję związek między intensywnością fotosyntezy a czynnikami zewnętrznymi wyjaśniam zależność między wymianą gazową a fotosyntezą i oddychaniem wyjaśniam związek między fotosyntezą a oddychaniem komórkowym planuję i przeprowadzam doświadczenie zgodnie z metodyką badań naukowych wskazuję tkanki odpowiedzialne za transport substancji w roślinie i omawiam związek ich budowy z funkcją podaję kierunki transportu w roślinie wody i związków organicznych 16. Rozmnażanie się roślin uzasadniam, że rozmnażanie jest warunkiem istnienia organizmów wskazuję różnice między rozmnażaniem się roślin zarodnikowych a nasiennych porównuję przemianę pokoleń u roślin zarodnikowych i nasiennych odróżniam rozmnażanie płciowe od bezpłciowego podaję przykłady rozmnażania bezpłciowego wskazuję korzyści wynikające z rozmnażania wegetatywnego wykazuję wpływ wytworzenia nasion na zasięg występowania roślin nasiennych planuje i wykonuje doświadczenie zgodnie z metodyką badań naukowych omawiam warunki kiełkowania nasion

4 V. Budowa zewnętrzna i środowisko życia zwierząt 17. Budowa i funkcje tkanek zwierzęcych wymieniam rodzaje tkanek zwierzęcych charakteryzuję tkanki nabłonkowe, łączne, mięśniowe i nerwową omawiam poziomy organizacji ciała zwierząt oraz definiuję pojęcia: tkanka, narząd, układ narządów, organizm rozróżniam tkanki po ich cechach charakterystycznych wskazuję związek budowy tkanki z jej funkcjami 18. Parzydełkowce najprostsze zwierzęta tkankowe wskazuję środowiska i tryb życia parzydełkowców wyjaśniam związek między trybem życia a symetrią ciała organizmu wyróżniam charakterystyczne elementy budowy parzydełkowców i wskazuję ich funkcje porównuję cechy meduzy i polipa omawiam znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla człowieka 19. Płazińce, nicienie zwierzęta w większości pasożytnicze wymieniam środowiska życia płazińców wskazuję płazińce jako pierwsze zwierzęta mające wykształcone narządy i układy narządów wskazuję cechy morfologiczne i fizjologiczne płazińców i nicieni, będące przystosowaniem do pasożytniczego trybu życia wyjaśniam, że symetria dwuboczna pozwala płazińcom wolno żyjącym na aktywny tryb życia definiuję pojęcia: żywiciel ostateczny i żywiciel pośredni podejmuję działania profilaktyczne zabezpieczające przed zarażeniem płazińcami i nicieniami 20. Pierścienice zwierzęta o segmentowanym ciele wykazuję na przykładach związek budowy ze środowiskiem i trybem życia u poszczególnych grup pierścienic porównuję budowę wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek - przedstawia cechy wspólne i różniące te grupy pierścienic omawiam pozytywne znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka 21. Stawonogi zwierzęta o charakterystycznych odnóżach wyróżniam części ciała u przedstawicieli poszczególnych grup stawonogów określam rodzaj szkieletu stawonogów i omawiam jego znaczenie wykazuję na przykładach związek budowy odnóży ze sposobem poruszania się w różnych środowiskach wyjaśniam na przykładach zależność między budową aparatu gębowego a rodzajem pobieranego pokarmu wskazuję pozytywne oraz negatywne znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka 22. Mięczaki zwierzęta o miękkim ciele okrytym muszlą wskazuję cechy pozwalające na odróżnienie mięczaków od innych grup zwierząt porównuję tryb życia mięczaków zasiedlających różne środowiska porównuję budowę ślimaków, małży i głowonogów przedstawiam cechy wspólne i cechy różniące te grupy mięczaków omawiam pozytywne i negatywne znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka 23. Ryby kręgowce wodne wyjaśniam związek między budową a środowiskiem i trybem życia ryb omawiam rodzaje płetw i ich funkcje wyjaśniam, dlaczego łuskę nazywa się metryką ryby wyjaśniam rolę pęcherza pławnego uzasadniam przydatność linii nabocznej w środowisku wodnym podaję przykłady ryb chrzęstnoszkieletowych podaję przykłady morskich i słodkowodnych gatunków ryb kostnoszkieletowych uzasadniam konieczność spożywania ryb przez człowieka omawiam znaczenie ryb w przyrodzie i dla człowieka

5 24. Płazy kręgowce dwóch środowisk wykazuję związek aktywności płazów z temperaturą otoczenia wyróżniam cechy będące przystosowaniem do życia w środowisku lądowym i w środowisku wodnym podaję przykłady gatunków należących do poszczególnych grup płazów podaję przykłady gatunków chronionych płazów omawiam przebieg rozmnażania plazów omawiam znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka 25. Gady kręgowce, które opanowały ląd wyjaśniam związek budowy zewnętrznej gadów z ich środowiskiem i trybem życia wskazuję rolę pokrycia ciała oraz błon płodowych w opanowaniu środowiska lądowego podaję charakterystyczne cechy żółwi, łuskonośnych i krokodyli uzasadniam konieczność ochrony gatunkowej gadów wymieniam gatunki gadów żyjących w Polsce omawiam znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka 26. Ptaki kręgowce aktywnie latające wyjaśniam zależność między stałocieplnością a rozprzestrzenieniem się ptaków wskazuję cechy w budowie zewnętrznej i wewnętrznej umożliwiające ptakom latanie omawiam rodzaje i rolę piór wyjaśniam związek między budową dzioba i kończyn a rodzajem spożywczego pokarmu wyjaśniam pojęcie grzebień mostka oraz wymieniam przykłady gatunków należących do ptaków grzebieniowych i bezgrzebieniowych omawiam budowę jaja oraz wyjaśniam pojęcie gniazdowniki i zagniazdowniki omawiam znaczenie ptaków w przyrodzie i dla człowieka 27. Ssaki kręgowce wszechstronne i ekspansywne omawiam cechy charakterystyczne ssaków wyjaśniam związek między budową zewnętrzną i trybem życia ssaka a środowiskiem jego życia omawiam budowę skóry i wskazuję jej wytwory wykazuję, że stałocieplność, budowa skóry i zróżnicowanie budowy kończyn pozwoliły ssakom na opanowanie wszystkich środowisk podaję kryteria podziału i dzielę ssaki na grupy wraz z przykładami omawiam znaczenie ssaków w przyrodzie i dla człowieka 28. Zwierzęta żyjące w wybranym środowisku zajęcia terenowe określam przynależność zwierzęcia do danej jednostki systematycznej na podstawie cech zewnętrznych posługuję się kluczem do oznaczania pospolitych gatunków zwierząt rozpoznaję pospolite gatunki zwierząt po cechach zewnętrznych podaję nazwy rodzajowe i gatunkowe rozpoznanych zwierząt wskazuję związek budowy zwierzęcia z jego środowiskiem życia objaśniam potrzebę ochrony gatunkowej zwierząt i miejsc ich życia wykazuję postawę szacunku dla zwierząt opartego na wiedzy przyrodniczej sporządzam dokumentację przeprowadzonych obserwacji VI. Funkcjonowanie organizmów zwierząt 29. Odżywianie się zwierząt objaśniam rolę głównych składników pokarmowych charakteryzuję poszczególne etapy przetwarzania pokarmu odróżniam trawienie komórkowe od pozakomórkowego wykazuję wyższość funkcjonalną drożnego układu pokarmowego nad układem niedrożnym omawiam narządy w układzie pokarmowym ssaka i podaję ich funkcje uzasadniam różnice między przewodem pokarmowym roślinożercy i mięsożercy

6 30. Oddychanie zwierząt definiuję proces oddychania wyjaśniam różnice między oddychaniem beztlenowym i tlenowym wyjaśniam zależność sposobu wymiany gazowej od rozmiarów ciała zwierzęcia wskazuję narządy wymiany gazowej funkcjonujące u zwierząt w środowisku wodnym i lądowym podaję przykłady bezkręgowców wodnych i lądowych o różnorodnych narządach wymiany gazowej wykazuję związek między budową narządów wymiany gazowej kręgowców a środowiskiem życia wyjaśniam różnicę między otwartym a zamkniętym układem krwionośnym charakteryzuję budowę serca u poszczególnych grup kręgowców 31. Ruch zwierząt omawiam sposoby poruszania się zwierząt wymieniam elementy układu ruchu charakteryzuję ruch rzęskowy, pełzakowy i mięśniowy omawiam różnice między układem ruchu bezkręgowców i kręgowców oraz podaję przykłady szkieletów 32. Reagowanie zwierząt na bodźce wykazuję związek między rodzajem receptora a jego rolą w życiu zwierzęcia podaję funkcje układu nerwowego wymieniam różnice między układami nerwowymi u przedstawicieli zwierząt bezkręgowych omawiam plan budowy układu nerwowego u zwierząt kręgowych wskazuję komplikowanie budowy mózgowia u kolejnych grup zwierząt kręgowych 33. Rozmnażanie się zwierząt odróżniam rozmnażanie płciowe od bezpłciowego uzasadniam występowanie obojnactwa, rozdzielnopłciowości i dimorfizmu płciowego wskazuję kryteria podziału zwierząt na jajorodne, żyworodne i jajożyworodne oraz podaję przykłady odpowiednich zwierząt wykazuję znaczenie błon płodowych w opanowaniu przez zwierzęta środowiska lądowego podaję związek między liczbą potomstwa a opieką nad nim wskazuję na przykładach podobieństwa i różnice między rozwojem prostym a złożonym, przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym odróżniam okres rozwoju zarodkowego od pozazarodkowego porównuję rozmnażanie i rozwój kręgowców należących do bezowodniowców i owodniowców charakteryzuję opiekę nad potomstwem na przykładzie ptaków i ssaków