1. Historia semantyczna pojęcia talent

Transkrypt

1 B. Balewski, Niszczenie talentów a bezpieczeństwo społeczne (w:) K. Dopierała, Z. Dziemianko (red.) Bezpieczeństwo. Świat - Europa-Polska. Od przeszłości ku przyszłości, WSB, Poznań 2009, ss Abstrakt Przyjmując za zasadne spostrzeżenie O. Spenglera, krytykujące oświeceniową teorię o linearnym, kumulatywnym postępie, obejmującym całą ludzkość i wszystkie przejawy aktywności człowieka, należy podjąć próby poszukiwań dróg zapewniających optymalizację ścieżki rozwoju. Szczególnie istnym wydaje się podjęcie poszukiwań dotyczących sprawców dalszej progresji regionów jednoczącej się Europy. Wymaga to ustawicznej pracy badawczej z zakresu identyfikacji determinant rozwoju, wśród których wskazywane są zarówno procesy, struktura jak i sam człowiek, zwłaszcza ten nazywany talentem. Wprowadzenie Wśród koncepcji rozwoju można znaleźć teorię utożsamiającą społeczny postęp z pojęciem obywatela, rozumianym nie jako termin prawny lub określenie przynależności stanowej, lecz jako pojęcie opisujące zestaw właściwości i cnót. Jej autor i propagatorzy zaliczali do nich edukację i zasługę, wysiłek i talent 1. Współcześnie, w dobie gospodarki opartej na wiedzy, szczególnie istotnym jest określenie związku rozwoju z talentem. Autor w artykule chce podjąć próbę ukazania zakresu takiego związku. Poprzednio ponownie wytyczając pole znaczeniowe pojęcia talent i przypominając o koncepcjach postępu. 1. Historia semantyczna pojęcia talent Nawet pobieżna historyczna analiza pojęcia talent wskazuje, że w poszczególnych epokach posiadało ono różne znaczenie. Stąd też, w celu podwyższenia stopnia użyteczności badań z zakresu talent menagement, zasadnym jest prześledzenie pola znaczeniowego pojęcia talent, w następujących po sobie okresach i wzajemne przyporządkowanie zmiennego znaczenia do czasu. Tak by w rezultacie, przy wykorzystaniu aspektów semazjologicznych 2 i onomazjologicznych 3, ustalone zostały relacje pomiędzy słowem a rzeczą oraz zostały ztematyzowane funkcje tego pojęcia, co umożliwi ograniczenie stosowania w nauce o zarządzaniu talentami tzw. gry słowami, wzmacniając tym samym, w tej subdyscyplinie zarządzania zasobami ludzkimi (ZZL), wykorzystywanie w ostatecznych wyjaśnieniach tylko i wyłącznie konkretnych rzeczowników i przymiotników oraz wyrugowywanie nazw pozornych 4. Co jednocześnie pozwoli na implementację do organizacji wiedzy, zamkniętej w jednym języku, a nie w wielu językach 5. Używany we współczesnej polszczyźnie termin talent wywodzi się od greckiego określenia podstawowej jednostki wagi (ciężaru 6 ) oraz objętości i równowagi - τάλάντον 7. Miano to używane, 1 Brockhaus, Allgemeine Deutsche real-enzyklopädie für die gebildeten Stände, 10 Aufl., Bd. 5 Leipzig 1820, s.164 (za:) Koselleck, Sementyka historyczna, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001,s dotyczących znaczenia i zmian znaczeń wyrazów 3 dotyczących klasyfikacji pojęć albo desygnatów według nazw 4 Kotarbiński T., O postawie reistycznej, czyli konkretystycznej Myśl współczesna, Warszawa-Łódź 1949, t.iv, nr 10,s.3-11, (w:) Kotarbiński T.,Wybór pism, T.II, Myśli o myśleniu, PWN, Warszawa 1958, cz. Reizm somatyczny, s Ajdukiewicz K, Język i znaczenie, tłum. Zeidler F. (w:) Ajdukiewicz K., Język i poznanie. Wybór pism z lat , t.1, Warszawa 1985, Turnau J, Czytania biblijne przeznaczone w Kościele rzymskokatolickim na XXXIII niedzielę zwykłą, GW, Warszawa, Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1985, s. 416

2 było powszechnie zwłaszcza przez mieszkańców tych greckich pólis, które odgrywały czołową rolę w handlu 8. Odrębność i względna niezależność państw miast Grecji w epokach: archaicznej i klasycznej, przyczyniła się do zróżnicowania wielkości tej jednostki wagi. 9 Tab. 1. Waga wybranych greckich talentów Typ talentu Waga talentu Nazwa jednostki ekwiwalentnej Waga jednostki ekwiwalentnej Talent attycki 26,2 kg Mina ok. 624 g Talent eginecki 37,1 kg Mina ok. 436 g Źródło: opracowanie własne na podstawie: Winniczuk L., (red.), Mały słownik kultury antycznej. Grecja Rzym, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1976,s.286 W okresie V IV wieku p.n.e. najpopularniejszym był talent attycki (heriodiański) 10 i talent eginecki 11. Każdy z nich podlegał podziałowi na 60 min i 100 drachm. Talent - jako jednostka wagi, pojawia się także poza obszarem antycznych państw miast z terenu Półwyspu Peloponeskiego i Lidii. Używały go również m.in. starożytne ludy semickie i ich sąsiedzi. Tab. 2. Semickie antyczne jednostki wagi Nazwa jednostki Biblijne źródło wiedzy na temat jednostki Odpowiednik Masa w gramach Beka ( ) Jeden beka, czyli na głowę pół sykla według wagi sykla przybytku 5,71 g pobierano od wszystkich, którzy podlegali spisowi ( ) Wj38,26 Sykl ( ) jej grot ważył sześćset syklów żelaza ( ) Sm 17,7 2 beki 11,42 g Mina Talent (...) Ponadto trzysta puklerzy z kutego złota. Na każdy puklerz wychodziło po trzy miny złota (...) 1 Krl, 10,17 (...) Oto w trudzie przygotowałem na dom Pański: złota sto tysięcy talentów, a srebra milion talentów (...) 1Krn,22,14 50 syklów 571,20 g 60 min 34300,00 g Źródło: opracowanie własne na podstawie: Księga Wyjścia, Księga Samuela, Księga Królewska, Księga Kronik, tł. Pallotinum, wyd. 3, Poznań Warszawa, 1988 Upowszechnienie używania pieniądza, jako ekwiwalentu za inne dobra zaspokajające ustawicznie rozwijające się potrzeby ludzi 12, przyczyniło się do rozszerzenia pola znaczeniowego terminu τάλάντον. U schyłku rozkwitu antycznej państwowości greckiej talent, to również określenie używanej w eubejskim i egineckim systemie monetarnym, jednostki płatniczej o najwyższym nominale 13. Tab. 3. Zestawienie wybranych antycznych jednostek monetarnych Nazwa Źródło wiedzy na temat jednostki Odpowiednik jednostki Denar ( ) umówił się z robotnikami o denara za dzień i posłach ich do Dniówka robotnika winnicy( ) Mt, 20,2 Srebrny sykl ( ) Kupił więc Dawid klepisko i woły za pięćdziesiąt syklów srebra ( ) 4 denary Złoty sykl ( ) Dał więc Dawid Ornanowi za pole sześćset syklów złota ( ) 1 Krn 15 srebrnych syklów 21,25 Złota mina ( ) minę ma stanowić dwadzieścia syklów, dwadzieścia pięć syklów i 60 złotych syklów piętnaście syklów ( ) Ez45,12` Złoty talent ( ) nałożył na kraj daninę w wysokości stu talentów srebra i jednego talenta złota 60 złotych min Źródło: opracowanie własne na podstawie: Księgi Ezechiela; Ewangelii św. Mateusza, Pierwszego Listu do Koryntian, tł. Pallotinum, wyd. 3, Poznań Warszawa, Niektóre źródła wskazują, że talent jako jednostka wagowo-pieniężna znana była już w Asyrii raz Babilonii (talent babiloński równy 3600 szeklów) i Palestynie (równy 3000 szeklów) [Kopaliński W.,Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa, 1997,s.1165] 9 Stabryła S., Starożytna Grecja,WSiP, Warszawa, 1988,s Juszkiewicz P., История математики c древнейших времен до начaла XIX столетия, tł. Dobrzycki S., PWN, Warszawa, 1975,t.1.,s Winniczuk L., (red.), Mały słownik kultury antycznej. Grecja Rzym, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976, s Arystoteles, Etyka Nikomachejska, PWN, Warszawa 1982, Księga V,s m.in. Wałek- Czarnecki T., Witkowski St., Dzieje greckie, Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa, 1934, t.1., s. 245 oraz Stabryła S., Starożytna Grecja,WSiP, Warszawa, 1988,s.45

3 Jednocześnie z rozwojem greckiego kolonializmu talent, jako jednostka wagi kruszcu, pojawiła się w koloniach korynckich na Sycylii. Dlatego też łaciński termin talentum 14, podobnie jak grecki τάλάντον, oznacza również określoną wagę oraz objętość i wartość kruszcu 15. W antycznym Orbis Romanum, odmiennie niż w Helladzie, talent podlegał podziałowi nie na 60 lecz na 120 mniejszych jednostek zwanych litra oraz na 1440 uncji. 16 Wraz z upadkiem antyku i nastaniem wieków średnich kategorię pojęciową talent, choć używaną jeszcze sporadycznie jako nazwę stopy menniczej równej 240 denarom 17, zaczęto głównie utożsamiać z ujęciem ukazanym w Ewangelii według św. Mateusza 18. Najczęściej ewangeliczne ujęcie rozumiano jednak wbrew znaczeniu użytych przez autora słów i wyrażeń. 19 Zaczęto bowiem pojmować talent, jako określenie cechy - synonim uzdolnień 20. Wieloletnia tradycja i związane z nią mechanizmy słowotwórcze, przyczyniły się jednak do tego, że to zmodyfikowanie pierwotnego znaczenia talentu, czyli określenia równowagi, bądź najwyższej jednostki wagi kruszcu, jest przyjmowane za podstawowe znaczenie tego pojęcia. Dalsze ugruntowanie zmiany i ujmowanie terminu talent jako synonimu: daru, genialności, geniuszu, iskry bożej, lwiego pazura, nerwu, uzdolnienia, żyłki 21 ; nastąpiło wraz z prowadzeniem, początkowo tylko przez wiedeńskiego chirurga T. Billroth a, a później również przez tzw. psychologów eksperymentalnych, w tym przez H. Holmholz a, W. Wundt a i C. Stumfa, badań nad poziomem uzdolnień, zwłaszcza muzycznych. Modyfikacja pierwotnego znaczenia terminu talent osiągnęła względne apogeum, w trakcie działań zmierzających do zmiany pola znaczeniowego kategorii obywatel 22 oraz w trakcie urzeczywistniania idei ochrony prawnej najwyższych poziomów uzdolnień artystycznych 23, a także wskutek upowszechniania nowożytnego znaczenia pojęcia wśród twórców literatury oraz w naukach humanistycznych, w tym głównie w pedagogice 24, dydaktyce i psychologii. Zwłaszcza te ostatnie dyscypliny, w swoim dorobku dużo miejsca poświęciły m.in. na określenie tzw. modelu talentu np. pedagogicznego 25 i aspektom dziedziczności talentu, jako określenia zespołu wybitnych, rzadkich cech osobowości 26 oraz klasyfikacji zdolności 27 i ich zmian w toku procesu wychowawczego Od pnia tollo, tolero znoszę (za:) Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków, 1927,s Kumaniecki K., Słownik łacińsko-polski, PWN, Warszawa 1984, s Jaczynowska M., Historia starożytnego Rzymu, PWN, Warszawa 1986, s Brückner A, Encyklopedia staropolska, Trzaska, Everti Michalski, Warszawa, 1939,s Przypowieść o mnożeniu powierzonego pieniądza odnajdziemy również w Ewangelii św. Łukasza (Łk.19,13-15). Autor używa w niej jednak innej jednostki tj miny. 19 Kopaliński W.,Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa 1997,s (...) Podobnie też (jest) jak z pewnym człowiekiem, który mając się udać w podróż, przywołał swoje sługi i przekazał im swój majątek. Jedenmu dał pięć talentów, drugiemu dwa, trzeciemu jeden, każdemu według jego zdolności i odjechał. (...) Powinieneś więc był oddać moje pieniądze bankierom, a ja po powrocie byłbym z zyskiem odebrał swoją własność. (...) Mt, 25,14-15, Mt, 45, Bańko M. (red.) Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych, PWN, Warszawa 2005,s Koselleck R., Semantyka historyczna, tł. Kunicki W., Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001,s Art 62 ust 2 Konstytucji PRL głosił, że: Prawo to (do korzystania ze zdobyczy kultury przyp. autora) zapewniają coraz szerzej: rozwój i udostępnienie ludowi pracującemu miast i wsi bibliotek, książek, prasy, radia, kin, teatrów, muzeów i wystaw, domów kultury, klubów świetlic, wszechstronne popieranie i pobudzanie twórczości kulturalnej mas ludowych i rozwoju talentów twórczych Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952r, Dz. U. Nr 33, poz M.in. Okoń W., za talent uznaje: 1) wybitne uzdolnienia do jakiejś dziedziny twórczości: naukowej, literackiej, plastycznej, muzycznej i innej; 2) nieprzeciętną zdolność motoryczną np.: do określonych dziedzin sportu, akrobacji, tańca, pisania na maszynie i innych [Okoń W., Nowy leksykon pedagogiczny, wyd.4, popr, WA Żak,Warszawa 2004,s.411] 25 M.in. Baley S. za talent pedagogiczny uważa: właściwość nie powszechną, lecz raczej wyjątkową, występującą w dużej dawce tylko u pewnych ludzi obdarzonych przez naturę (...) postawą pedagogiczną. Baley S.,Psychologia wychowawcza w zarysie, PWN, Warszawa 1958, s. 234 i Sherman H., Farina A., Social adequacy of parents and children. Jurnal of Abonormal Psychology, 1974, 83,

4 Tab. 4. Zestawienie wybranych koncepcji talentu prezentowanych przez twórców literackich Imię i nazwisko twórcy Istota ujęcia terminu talent Alfons Allais literackiego Henri Frederic Amiel Georg Byron Antoni Czechow Marie von Ebner- Eschenbach Johann Wolfgang Goethe Plaut Juliusz Słowacki Władysław Syrokomla Henryk Sienkiewicz Eliza Orzeszkowa Wielki talent to tylko bardzo wielka niecierpliwość. Dokonać z łatwością czegoś, co jest trudne dla innych to talent. Talent może być czasem przebaczony, geniusz nigdy. Niezadowolenie z siebie to podstawa każdego talentu. Szkoda, że porządny talent i porządny człowiek tak rzadko tworzą jedność. Talent kształtuje się w spokoju życia prywatnego charakter w wirze życia publicznego. Często wielkie talenty pozostają w ukryciu. Talenta są to w ręku szalonych latarnie, ze światłem idą prosto topić się do rzeki. Nas Pan Bóg nie obdarzył talentem śpiewaczym. My domowe pamiątki kamieniami znaczym. ( ) na jedną rzecz był tylko łapczywy, to jest na granie. Wszędzie też je słyszał ( ) Z talentu powstaje natchnienie. Bolesław Prus ( ) od wschodu do zachodu słońca strugał on patyki i układał je na krzyż ( ) Do dziesiątego roku życia zepsuł ze cztery koziki, ale też strugał nimi dziwne rzecz. Robił wiatraki, płoty drabiny, ( ) Aż się ludzie zastanawiali i mówili do matki, że z Antka, albo będzie majster, albo wielki gałgan ( ) Źródło: opracowanie własne na podstawie Glens Cz., Myślę więc jestem, Antyk, Warszawa 1991,s.18,19,50,85,106,142,168,251,266 oraz Sienkiewicz H., Janko Muzykant, PIW, Warszawa 1978,t.1.,s.289; Prus B., Antek, (w:) Prus B., Pisma wybrane, PIW,Warszawa,1984,t.2.,s.113, Słowacki J., Kordian, ; Kordian do Laury, Syrokomla Wł., Urodzony Jan Zęboróg Wyniki badań pedagogów i psychologów, wzbogacone o myśli twórców literatury pięknej, mogą tworzyć wrażenie pełnego poznania istoty pojęcia zamkniętego w słowie talent oraz kierować jego pojmowanie na wyjątkowość i częsty brak akceptacji społecznej osoby, w której jest on ucieleśniony, a także na potrzebę jego kształtowania w spokoju życia prywatnego. W najnowszej nauce, termin talent również nie stanowi jednoznacznego określenia. Wykorzystywany jest on zarówno w technice, jak i w wielu innych dziedzinach nauk empirycznych 29. Wśród dyscyplin nauki, korzystających z tego pojęcia jest nauka o zarządzaniu. Jednak i w tej dziedzinie funkcjonuje wiele objaśnień 30 talentu. 2. Współczesne pole znaczeniowe terminu talent Używane przez przedstawicieli nauk z zakresu zarządzania opisy słowne, określające czym jest talent można podzielić na kilka grup 31, co przyczyni się do optymalizacji działań z zakresu talent management 32, poprzez ponowne zbliżenie zarządzania talentami do zarządzania kompetencjami i zarządzania wiedzą 33. Aproksymacja osiągnięta zostanie m.in. wskutek ponownego rozgraniczenia 27 M.in. Hanke H., Aktuelle Erziehungsproblemme. Heidenheim 1971, Heidenheimer Verlagsanstalt,s. 70 oraz Ries H., Soziale Struktur des Bildungssystems und Sozialisation von Talenten. Stuttgart 1971, Enke Verlag, s M.in. Mill J i Mill S. I. (za:) Bandura L., Uczniowie zdolni. Kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa, 1974,s Dla potrzeb współczesnej techniki pojęcie talent zapożyczono, w celu określenia jednej z elektrycznych, bądź spalinowych sieci trakcyjnych. Kanadyjska firma Bombardier produkuje od 1994r. sieć trakcyjną o nazwie TALENT. Nazwa ta pochodzi od niemieckiej nazwy TALbot LEichter Nahverkehrs Triebwagen 30 Część z nich nie jest definicją w sensie logicznym, lecz słownym objaśnieniem. 31 Podział na grupy definicji przyjęto za klasyfikacją definicji kultury zaproponowaną przez L. Kroebera i C. Kluckhohn a, za: Olszewska Dyonizial B., Człowiek Kultura -Osobowość. Wstęp do klasycznej antropologii kulturowej, Atla 2, Wrocław, 2001, s Kaczmarska A., Sienkiewicz Ł., Identyfikacja i pomiar talentu w organizacji (w:) Borkowska S., Zarządzanie talentami, IPiSS, Warszawa, 2005, s Zbliżenie to nie stanowi przejawu usztywnienia wiedzy, ale jest przykładem unifikacji nauki postulowanego m.in. przez J. Szackiego

5 języka pospolitego i gramatyki - czyli języka będącego wytworem sztuki 34, z poszanowaniem zasady reinterpretacji zespołu danych doświadczeniowych i ich powiązaniu z nowym, a nie starym paradygmatem. Co przyczyni się do urzeczywistnienia oryginalności i powstania nowej szkoły, konkurencyjnej wobec dotychczasowych metod działalności 35, zarówno wskutek przypomnienia (recordatio 36 ) pojęć z języka nauki i ponownego jego oddzielenia od języka potocznego, jak i w oparciu o dążenie przeglądania rzeczy, odnoszących się do celu, ciągłym i nieprzerwanym ruchem myśli tak by niczego nie opuścić 37. Tab. 5. Wybrane definicje talentów Autor Istota definicji talentu Grupa definicji Dawid J.W. Talent to spotęgowane uzdolnienia. Definicje opisowe The Conference Board Sosińska N. Tannenbaum A.J. Kotarbiński T. Renzulli J.S. Listwan T, Chełpa S. Juchnowicz M Talent to każda osoba, która może w sposób znaczący wpłynąć na obecne i przyszłe osiągnięcia swojej organizacji. Pod uwagę bierze się zatem wyniki i możliwości rozwoju zawodowego pracownika. Każdy Pracownik. Talent tworzą: zdolności ogólne, czyli ponadprzeciętny potencjał intelektualny oraz zdolności kierunkowe, czyli sprawności odnoszące się do specyficznych obszarów funkcjonowania i czynnik nie związany z myśleniem, czyli motywacja do osiągnięć, dojrzałość emocjonalna i odporność psychiczna. Kunszt składa się z wiedzy o tworzywie i rządzących nim prawidłowościach, wiedzy o sposobach działania i aparaturze, znajomości ludzi współdziałających oraz ich społecznego powiązania oraz świadomości przedsiębranych zamierzeń. Talent tworzą trzy składniki tj.: ponadprzeciętne zdolności, twórczość i zaangażowanie w pracę Najważniejszą cechą talentów jest tzw. inteligencja personalna. Ponadprzeciętny potencjał człowieka, na co składają się szczególne możliwości intelektualne, zdolności, a także przedsiębiorczość, silna motywacja osiągnięć. Nieodłącznym atrybutem talentu jest również postawa zaangażowania w pracę. Borczyk A. Osoby, charakteryzujące się czterema najważniejszymi cechami: otwartością na ludzi (umiejętność znalezienia się w każdym środowisku); otwartością na wyniki (rozwój zespołu osiągającego wyniki); otwartością na zmiany; otwartością umysłu (chęć przekazania swoich doświadczeń i wiedzy innym). Guryn H. Talent to silnie wykształcone kompetencje wraz ze zdolnością do łatwego uczenia się. Maliszewska E. Talent jako przejaw wybitnych uzdolnień nie gwarantuje sukcesu. Koniecznym jest ustawiczne jego rozwijanie. określają w sposób syntetyczny istotę zagadnienia Definicje opisowo - numeratywne ograniczają się do wyliczenia części składowych talentu oraz wskazują najważniejszy z elementów składowych Definicje psychologiczne kładą nacisk na procesy kształtowania talentów Źródło: opracowanie własne na podstawie Borkowska S. (red.), Zarządzanie talentami, IPiSS, Warszawa, 2005, s i oraz 97, Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, wyd. 4, Ossolineum, Wrocław, 1969, s. 404, Guryn H., Wyłanianie talentów,, (w:) Personel czerwiec 2007, s ; Sosińska N., Magia rozwoju Talentów, IFC Press, Kraków, 2007,s.15 Większość, z aktualnie stosowanych w języku nauki o zarządzaniu zasobami ludzkimi, ujęć terminu talent podkreśla, że jego występowanie związane jest z nasyceniem zdolności, wiedzy oraz pozytywnych postaw, przejawiających się w rozwiniętej motywacji wewnętrznej. Co w połączeniu z historycznym wymiarem pojęcia talent pozwala przyjąć, że jest nim najwyższa, zrównoważona wartość: wiedzy, zdolności i postaw wobec pracy oraz uczenia się lub też najwyższy poziom komponentów kompetencji. 34 Dante, De Vulgari Eloquentia, tł. Olszaniec W., Antyk, Kęty 2002, Ks. I,1 35 Kuhn T. S., The Structure of Scientific Revolutions, The University of Chicago Press, Chicago 1962, tł. Ostromecka H.,Warszawa 1968, rozdz. 10, (za:) Markiewicz B., Filozofia. Wybór tekstów, WSiP, Warszawa, 1988,s Descartes R., Medytacje o pierwszej filozofii, Warszawa 1958,t.1,s Descartes R., Reguły kierowania umysłem. Poszukiwanie prawdy poprzez światło naturalne, tł. Chmaj L., Wyd. Antyk, Kęty 2002, wyd. 3, Reguła VII, s.32

6 Postawy i zdolności Rysunek1. Istota talentu Wiedza max a Talent to najwyższa, zrównoważona wartość wiedzy, zdolności oraz postaw wobec pracy a Postawy max a Zdolności max Źródło: [B. Balewski, A. Janowski: Społeczna odpowiedzialność biznesu, a zarządzanie talentami (w:) W. Pawnik, L. Zbiegień Maciąg (red.) Organizacje w gospodarce innowacyjnej aspekty społeczne, prawne, psychologiczne, AGH, Kraków 2008, s.37] Skoro obserwowany jest związek pojęcia talent z terminem kompetencje to zarządzanie talentami można pojmować, jako zarządzanie najwyższym i zrównoważonym poziomem zbiorów: postaw, zdolności i wiedzy. Uzasadnionym jest również przyjęcie założenia, że zarządzanie talentami polega na podejmowaniu działań na rzecz optymalizacji trajektorii wzrostu talentów, w celu realizacji planów przedsiębiorstwa. Rysunek 2. Relacja talentu do poziomu wiedzy, zdolności i postaw max Talent midi Kompetentny min Partacz min midi max Wiedza Źródło: [B. Balewski, A. Janowski: Społeczna odpowiedzialność biznesu, a zarządzanie talentami (w:) W. Pawnik, L. Zbiegień Maciąg (red.) Organizacje w gospodarce innowacyjnej aspekty społeczne, prawne, psychologiczne, AGH, Kraków 2008, s.37]. Uzyskanie najkorzystniejszych wyników działań, podobnie jak w przypadku zarządzania kompetencjami, zapewnia prowadzenie ich zgodnie z cyklem organizacyjnym oraz ujęciem przedsiębiorstwa, jako systemu otwartego na działania związane z wejściem talentów do organizacji, przejściem oraz ich wyjściem 38. Trudność takiego procesu potęguje jednak kilka czynników. Wśród nich m.in. konieczność ustawicznego rugowania przekonania o szkodliwości prowadzenia wartościowania i rangowania, w celu wzmocnienia pozycji wszystkich tych, którzy osiągają, poprzez 38 Listwan T.,Zarządzanie talentami wyzwania współczesnych organizacji, (w:) Borkowska S., 2005, s. 21

7 optymalizację komponentów kompetencji, maksymalny poziom specjalizacji. Ponadto innym postulowanym czynnikiem jest obowiązek przeciwdziałania psuciu talentów 39. Podstawowym gwarantem jakości tych działań jest, podobnie jak w odniesieniu do samego terminu talent, ponowne odczytanie istniejących dzieł, odnoszących się do poszczególnych składników kompetencji, w tym zwłaszcza ukazujących istotę wiedzy i postaw. 3. Źródła niszczenia talentów we współczesnych organizacjach. Obecna sytuacja w sferze zarządzania talentami, jest ściśle powiązana z szeregiem działań z przeszłości, w tym przede wszystkim ze zmianą pola znaczeniowego pojęcia talent i zmarginalizowaniem wcześniejszego rozumienia tego terminu. Źródeł aktualnej mody, na wprowadzanie eksperymentalnych działań z zakresu tzw. rozwoju i quasi-zarządzania talentami 40, upatrywać należy także w innych czynnikach. Wśród nich zwłaszcza w zerwaniu z wieloletnim przekonaniem, że talentami nasycone są głównie społeczeństwa wysokorozwinięte i nie spotyka się ich w postfeudalnych, spauperyzowanych państwach Europy środkowo-wschodniej 41. Dodatkowym źródłem jest odchodzenie od twierdzenia, iż nie ma takiej specjalności, której nie można by człowieka nauczyć 42, a także zrywanie z wcześniejszymi koncepcjami kształcenia, krytycznie nastawionymi do indywidualnego systemu nauczania 43. Główną z nich była idea politechnizacji procesu kształcenia. Zakładała ona, że ( ) usprawnienie, które specjalista zawdzięcza wyłącznemu pełnieniu jednej tylko funkcji, okupuje się osłabieniem zaradności ogólnej ( ). 44 W konsekwencji urzeczywistniania koncepcji politechnizacji kształcenia, dawne organizacje najczęściej dążyły do optymalizacji wyników działań, poprzez osiąganie zwielokrotnionej formy średniej i preferowały, w ramach prowadzonej przez siebie polityki personalnej, kadry o średnim i nie zrównoważonym (nie zharmonizowanym 45 ) poziomie składników kompetencji pracownika. Nie prowadziły też badania kompetencji 46, nie wyznaczały ścieżek rozwoju kariery i nie planowały sukcesji. Współcześnie, obserwujemy ponowne, stopniowe nasilenie wartościowania, pojmowanego jako mierzenie poprzez porównywanie i nadawanie otrzymanym wynikom odpowiednich, hierarchicznych rang. Działanie to, nie będąc nowym, stanowi przejaw powrotu do źródeł, poprzez powtórne odczytanie wybitnych dzieł z 39 Wynika to m.in. z założeń koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) [m.in. w: FOB Raport Odpowiedzialny Biznes w Polsce w 2002 roku. FOB, Warszawa s. 5], a także ze społecznej nauki Kościała (...) Każdy człowiek staje się dzięki niej (społeczności przyp. autora) dziedzicem, otrzymuje talenty, które wzbogacają jego tożsamość i których owoce powinien pomnażać. (w:) Katechizm Kościoła Katolickiego, Pallotinum, Poznań, 1994, s Do eksperymentów z zakresu rozwoju i quasi-zarządzania talentami zaliczyć można m.in koncepcję Sosińskiej N., głoszącą iż zarządzanie talentami to synonim zarządzania kadrami, [Sosińska N., Magia rozwoju talentów, IFC Press, Kraków, 2007,s.15] 41 ( ) Quel beau pays que l Italie On est heureux de chercher là-bas des talents et de les protéger. ( )[Sienkiewicz H., Janko Muzykant, PIW, Warszawa,1978,t.1,s.294] 42 Makarenko A.S., Izbrannyje piedagogiczeskije soczynienija, Moskwa, 1949, s W okresie ustrojowej dominacji gospodarki typu komenderowanego, ustawicznie krytykowano Fliegler L twórcę koncepcji potrzeby wyselekcjonowania uczniów zdolnych i prowadzenia dla nich odrębnych klas.[fliegler L.A., Currculum Planning for the Gifted, Prentice-Hall, 1961,s.31], poddawany był w krajach tzw. demokracji ludowej pernamentnej krytyce. 44 Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocław 1969, wyd.4, s Prowadzenie bezpośredniego odwołania do koncepcji harmonii, w opinii autora jest kolejnym przejawem powrotu do źródeł, poprzez przywołanie platońskiej idei zharmonizowania swoich trzech czynników wewnętrznych, jakby trzy struny dobrze współbrzmiące [Platon, Państwo, IV,tł. Witwicki W., Warszawa 1958] 46 (...)nowoczesny nurt kształtowania kompetencji (behavioralny przyp. Autora) rozpoczął się w końcu lat 60-tych i początku 70-tych.Jednym z pionierów owego ruchu był D. McClelland (...)( ) Podstawowy dokument, opracowany w 1980 roku, zainicjował powstanie stowarzyszenia Nowa Inicjatywa Kształcenia, które przekształciło się następnie w Radę Narodową Kwalifikacji Zawodowych. Wspomniana Rada NCVQ usankcjonowała prawnie powstanie systemu kompetencji zawodowych około roku ( ) [Janowski A., Kompetencje agentów ubezpieczeniowych a efektywność towarzystw ubezpieczeń na życie, niepublikowana rozprawa doktorska, Instytut Orgmasz, Warszawa, 2007,s. 146 i 149];

8 minionych epok 47. Już bowiem w pismach Platona, można dostrzec spostrzeżenie iż: (...)Trzeba przyjąć zarówno istnienie wszystkich umiejętności, jak też mierzyć to co większe, i to, co mniejsze, nie tylko w stosunku do siebie nawzajem, ale też w stosunku do powstawania tego, tego co jest utrzymywane w mierze 48. Ze szkodą dla optymalizacji zarządzania talentami, ta platońska wizja ciągle jeszcze nie jest powszechnym, realnym bytem. Co powoduje, że prawdą jest twierdzenie podkreślające, że mimo iż mierzeniu ( ) podlega w jakiś sposób każdy przedmiot każdej umiejętności to ( ) ludzie nie nawykli do podziałów i do rozpatrywania rzeczy według rodzajów więc zrzucają razem jako jedno i to samo, rzeczy bardzo się różniące, uważając, że są podobne 49. W aspekcie zarządzania zasobami ludzkimi w organizacji, realność tego twierdzenia widoczna jest w najczęściej stosowanych metodach i technikach 50 oceny pracowników i sposobach urzeczywistniania wskazówek, pozyskanych za ich pomocą. Tab. 6. Wybrane ujęcia koncepcji oceny pracowników. Autor (rzy) Charakterystyka stosowanych koncepcji oceny pracowników E. Mc Kenna i N Oceny zorientowane na oszacowanie pracy i oceny zorientowane na rozwój. Beech A. Pocztowski Oceny pracowników można dzielić z uwagi na ich cele. Występują dwa typy celów ocen pracowników: organizacyjny i psychospołeczny. E. Smyk Dwubiegunowość systemu ocen. Na jednym z biegunów koncentrują się poglądy o powiązaniu systemu ocen z wynagrodzeniami. Na drugim występuje podejście, wynikające z dążenia do doskonałości i koordynacji zasad zarządzania zasobami ludzkimi. M. Sloman Wyniki ocen pracowników uzewnętrzniają się w osądzaniu i trenowaniu. Opracowanie własne na podstawie: E. Mc Kenna i N Beech, Zarządzanie zasobami ludzkimi, Gebethner i S-ka, Warszawa 1997,s.153; Pocztowski A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Ossolineum, Wrocław 1996,s.125, Smyk E., Znaczenie oceniania w kształtowaniu rozwoju pracowników (w:) M. Rybak, (red.), Zarządzanie kapitałem ludzkim w przedsiębiorstwie, (w:) Monografie i opracowania nr 470(IFGN 41)SGH, Warszawa 2000, s.162; M. Sloman, Strategia szkolenia pracowników, PWN, Warszawa,s.142 Najczęściej stosowane techniki preferują bowiem najbardziej reprezentatywne, a nie najwyższe wartości 51 oraz nie poddają szczegółowej analizie stanu zbliżenia się do poziomu równowagi pomiędzy komponentami talentu. Obarczona patologią ocena pracowników wpływa też negatywnie na badanie kompetencji oraz planowanie ścieżek kariery i sukcesji po talencie. Rysunek 3. Podział ujęć ocen pracowników Koncepcje oceny pracowników Koncepcja oceny według cech: Kryteria osobowościowe i kwalifikacyjne. Koncepcja oceny według czynności : Kryteria behawioralne. Koncepcja oceny według wyników: Kryteria efektywnościowe. Źródło: opracowanie własne Błędy w ocenie prowadzą do pogwałcenia wielowiekowej zasady głoszącej, że ( ) Ten kto jest najlepiej dysponowany ( ), może skuteczniej od innych czynić ludzi lepszymi. W każdym bowiem działaniu czynnik działający niezależnie od tego czy działa z natury, czy z 47 Główny postulat twórcy ponowoczesności. Lyotard J.F., Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, 1971, (za:) Vogt M., Historia filozofii, KDC, Warszawa 2004, s Platon, Polityk, tł. Witwicki W., PWN, Warszawa 1956, 284D, s Platon, Polityk, tł. Witwicki W., PWN, Warszawa, 1956, 285A 50 W literaturze przedmiotu terminu metoda i technika oceniania używa się jako synonimy - Anderson G.C.,Managing Performance Appraisal System, Bleckwell, Oxford 1993, s, Określone w oparciu o koncepcję opisaną w rozd. 1.2

9 własnej woli, dąży przede wszystkim do tego by wyrazić w nim swoje podobieństwo 52. W efekcie prowadzi do ograniczeń w urzeczywistnianiu funkcji organizacji i tym samym to do zwielokrotnienia zagrożeń bezpieczeństwa społecznego, poprzez ustabilizowanie rozwoju na miernym poziomie. Bibliografia: 1. Ajdukiewicz K, Język i znaczenie, tłum. Zeidler F. (w:) Ajdukiewicz K., Język i poznanie. Wybór pism z lat , t.1, Warszawa Anderson G.C.,Managing Performance Appraisal System, Bleckwell, Oxford Arystoteles, Etyka Nikomachejska, PWN, Warszawa 1982, Księga V 4. Balewski B., Janowski A., Społeczna odpowiedzialność biznesu, a zarządzanie talentami (w:) W. Pawnik, L. Zbiegień Maciąg (red.) Organizacje w gospodarce innowacyjnej aspekty społeczne, prawne, psychologiczne, AGH, Kraków 2008, 5. Baley S., Psychologia wychowawcza w zarysie, PWN, Warszawa Bańko M. (red.) Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych, PWN, Warszawa Borkowska S. (red.), Zarządzanie talentami, IPiSS, Warszawa, Brockhaus, Allgemeine Deutsche real-enzyklopädie für die gebildeten Stände, 10 Aufl., Bd. 5 Leipzig 1820, s.164 (za:) Koselleck, Sementyka historyczna, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001,s Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków, Brückner A, Encyklopedia staropolska, Trzaska, Everti Michalski, Warszawa, Dante, De Vulgari Eloquentia, tł. Olszaniec W., Antyk, Kęty 2002, 12. Dante, De Monarchia, tł. Seńko T. Wydawnictwo Antyk, Warszawa 2002, 13. Descartes R., Medytacje o pierwszej filozofii, Warszawa 1958,t Descartes R., Reguły kierowania umysłem. Poszukiwanie prawdy poprzez światło naturalne, tł. Chmaj L., Wyd. Antyk, Kęty 2002, wyd Glens Cz., Myślę więc jestem, Antyk, Warszawa Guryn H., Wyłanianie talentów,, (w:) Personel czerwiec 2007, s ; Sosińska N., Magia rozwoju Talentów, IFC Press, Kraków, Hanke H., Aktuelle Erziehungsproblemme. Heidenheim 1971, Heidenheimer Verlagsanstalt 18. Jaczynowska M., Historia starożytnego Rzymu, PWN, Warszawa Janowski A., Kompetencje agentów ubezpieczeniowych a efektywność towarzystw ubezpieczeń na życie, niepublikowana rozprawa doktorska, Instytut Orgmasz, Warszawa, Juszkiewicz P., История математики c древнейших времен до начaла XIX столетия, tł. Dobrzycki S., PWN, Warszawa, 1975,t Kaczmarska A., Sienkiewicz Ł., Identyfikacja i pomiar talentu w organizacji (w:) Borkowska S., Zarządzanie talentami, IPiSS, Warszawa, Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa Dante, De Monarchia, tł. Seńko T. Wydawnictwo Antyk, Warszawa 2002,XIII,1

10 23. Koselleck R., Semantyka historyczna, tł. Kunicki W., Wydawnictwo Poznańskie, Poznań Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocław 1969, wyd Kotarbiński T., O postawie reistycznej, czyli konkretystycznej Myśl współczesna, Warszawa-Łódź 1949, t.iv, nr 10,s.3-11, (w:) Kotarbiński T.,Wybór pism, T.II, Myśli o myśleniu, PWN, Warszawa 1958, cz. Reizm somatyczny 26. Kuhn T. S., The Structure of Scientific Revolutions, The University of Chicago Press, Chicago 1962, tł. Ostromecka H.,Warszawa 1968, rozdz. 10, (za:) Markiewicz B., Filozofia. Wybór tekstów, WSiP, Warszawa, Kumaniecki K., Słownik łacińsko-polski, PWN, Warszawa Listwan T.,Zarządzanie talentami wyzwania współczesnych organizacji, (w:) Borkowska S., Lyotard J.F., Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, 1971, (za:) Vogt M., Historia filozofii, KDC, Warszawa Makarenko A.S., Izbrannyje piedagogiczeskije soczynienija, Moskwa, Mc Kenna E. Beech N., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Gebethner i S-ka, Warszawa 1997, 32. Okoń W., Nowy leksykon pedagogiczny, wyd.4, popr, WA Żak,Warszawa Olszewska Dyonizial B., Człowiek Kultura -Osobowość. Wstęp do klasycznej antropologii kulturowej, Atla 2, Wrocław, 2001, 34. Platon, Polityk, tł. Witwicki W., PWN, Warszawa Pocztowski A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Ossolineum, Wrocław Prus B., Antek, (w:) Prus B., Pisma wybrane, PIW,Warszawa,1984,t Ries H., Soziale Struktur des Bildungssystems und Sozialisation von Talenten. Stuttgart 1971, Enke Verlag 38. Sherman H., Farina A., Social adequacy of parents and children. Jurnal of Abonormal Psychology, Sienkiewicz H., Janko Muzykant, PIW, Warszawa,1978,t Smyk E., Znaczenie oceniania w kształtowaniu rozwoju pracowników (w:) M. Rybak, (red.), Zarządzanie kapitałem ludzkim w przedsiębiorstwie, (w:) Monografie i opracowania nr 470(IFGN 41)SGH, Warszawa Sosińska N., Magia rozwoju talentów, IFC Press, Kraków, Stabryła S., Starożytna Grecja,WSiP, Warszawa, Wałek- Czarnecki T., Witkowski St., Dzieje greckie, Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa 1934, t.1., 44. Winniczuk L., (red.), Mały słownik kultury antycznej. Grecja Rzym, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976