Rybołówstwo i przetwórstwo ryb

Transkrypt

1 MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i przetwórstwo ryb Podstawy Wsparcia Wspólnoty WARSZAWA, LUTY 2004

2 PRZEDMOWA CHARAKTERYSTYKA OBECNEGO STANU RYBOŁÓWSTWA I PRZETWÓRSTWA Charakterystyka ogólna Zatrudnienie Administracja Rybacka Zasoby rybne dostępne dla polskiego rybołówstwa Zasoby dalekomorskie Zasoby rybne Bałtyku Zasoby ryb w śródlądowych wodach powierzchniowych Rybołówstwo morskie - ogólnie Rybołówstwo dalekomorskie Rybołówstwo bałtyckie Rybołówstwo przybrzeżne i zalewowe Porty i przystanie rybackie Rybactwo śródlądowe Gospodarka rybacka prowadzona w śródlądowych wodach powierzchniowych Chów i hodowla ryb w urządzeniach wodnych Przetwórstwo Rynek rybny Promocja Handel zagraniczny Pomoc Państwa OPIS WYNIKÓW OCENY EX-ANTE Ocena spójności SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb STRATEGIA ROZWOJU I RESTRUKTURYZACJI SEKTORA Cel generalny Cele szczegółowe polityki rybackiej Rybołówstwo morskie Rybactwo śródlądowe Rybołówstwo śródlądowe Chów i hodowla ryb Przetwórstwo i rynek rybny Promocja sprzedaży Uzasadnienie wyboru celów szczegółowych Oczekiwane efekty realizacji programu PRIORYTETY Priorytet 1 - dostosowanie nakładu połowowego do zasobów Cel priorytetu Uzasadnienie wyboru priorytetu Spodziewane rezultaty priorytetu Działania realizowane w ramach priorytetu: Plan finansowy priorytetu Wskaźniki implementacji Priorytetu Opis działań Priorytet 2. odnowa i modernizacja floty rybackiej Cel priorytetu Uzasadnienie wyboru priorytetu Spodziewane rezultaty priorytetu Działania realizowane w ramach priorytetu Plan finansowy priorytetu Wskaźniki implementacji Priorytetu Opis działań Priorytet 3. ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla ryb, rybackie urządzenia portowe, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2

3 Cel priorytetu Uzasadnienie wyboru priorytetu Spodziewane rezultaty priorytetu Działania realizowane w ramach priorytetu Plan finansowy priorytetu Wskaźniki implementacji Priorytetu Opis działań: Działanie 1 ochrona i rozwój zasobów wodnych Działanie 2 chów i hodowla ryb Działanie 3 rybacka infrastruktura portowa Działanie 4 przetwórstwo i rynek rybny Działanie 5 rybołówstwo śródlądowe Priorytet 4 Inne działania Cel priorytetu Uzasadnienie wyboru priorytetu Spodziewane rezultaty priorytetu Działania realizowane w ramach priorytetu: Plan finansowy priorytetu Wskaźniki implementacji Priorytetu Opis działań Działanie 1 rybołówstwo przybrzeżne prowadzone na małą skalę Działanie 2 działania społeczno-ekonomiczne Działanie 3 promocja/ znajdowanie i promowanie nowych rynków zbytu Działanie 4 działania organizacji obrotu rynkowego Działanie 5 czasowe zawieszenie działalności i inne finansowe rekompensaty Działanie 6 działania innowacyjne Priorytet 5 - Pomoc techniczna Opis działań PLAN FINANSOWY SPÓJNOŚĆ Z POLITYKAMI WSPÓLNOTOWYMI ORAZ DOKUMENTAMI PROGRAMOWYMI POLSKI Spójność z politykami Wspólnoty Wspólna Polityka Rybacka Polityka konkurencji Ochrona środowiska naturalnego Równouprawnienie kobiet i mężczyzn Zamówienia publiczne Spójność z politykami krajowymi Spójność z Narodowym Programem Rozwoju Spójność z Narodową Strategią Rybołówstwa SYSTEM WDRAŻANIA Zarządzanie i wdrażanie Zobowiązania ogólne Instytucja Zarządzająca Podstawami Wsparcia Wspólnoty Zarządzanie SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb Beneficjenci końcowi Instytucje Wdrażające Ostateczni odbiorcy Komitet Sterujący SPO Zarządzanie finansowe oraz kontrola Instytucja Płatnicza Jednostka Monitorująco-Kontrolna Instytucja Zarządzająca w zarządzaniu finansowym Kontrola pogłębiona SPO Poświadczenie zamknięcia pomocy w odniesieniu do SPO Audyt wewnętrzny Rozwiązania w zakresie zbierania, przetwarzania i elektronicznego przekazywania danych Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 3

4 Przepływ środków z funduszy strukturalnych Środki z funduszy strukturalnych w polskim systemie finansów publicznych Schemat przepływu środków w ramach SPO Planowanie środków na realizację SPO Monitorowanie Monitorowanie Monitorowanie projektów wdrażanych w ramach SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb Komitet Monitorujący SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb Skwantyfikowane cele, podstawowe wskaźniki monitorowania Ocena (ewaluacja) Ocena ex-ante (art. 41) Ocena w połowie okresu - ewaluacja mid-term (art. 42) Ocena ex-post (art. 43) Budowanie zdolności do przeprowadzenia ewaluacji, ewaluacja dodatkowa i ewaluacja ex-post Partnerstwo Konsultacje społeczne SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb Raporty i promocja Roczne i końcowe raporty implementacyjne SPO Informacja i promocja (Communication Action Plan) Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 4

5 Przedmowa Sektorowy program operacyjny Rybołówstwo i przetwórstwo ryb na lata opracowano w Departamencie Rybołówstwa Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Jest to projekt pierwszego programu operacyjnego dla rybołówstwa i przetwórstwa ryb w Polsce. W opracowaniu wykorzystano materiały z Morskiego Instytutu Rybackiego i Instytutu Rybactwa Śródlądowego. Zakres działań programu obejmuje rybołówstwo morskie, rybactwo śródlądowe i przetwórstwo rybne. W części dotyczącej rybołówstwa bałtyckiego należy wspomnieć, iż jesienią 2001 roku rozesłano kwestionariusz do armatorów kutrów rybackich, w którym proszono o wyrażenie opinii nt. ewentualnego wycofania się z połowów w przypadku przyznania rekompensat finansowych. Opinie wyrażone przez rybaków, a przede wszystkim opracowanie Morskiego Instytutu Rybackiego Szacunek niezbędnego nakładu połowowego dla pełnego wykorzystania dostępnych zasobów w Polskich Obszarach Morskich posłużyły jako podstawa do sporządzenia niniejszego programu. W trakcie prac nad programem, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi powołał 24-osobowy zespół do spraw Sektorowego Programu Operacyjnego. Zespół podzielił się na trzy grupy robocze. Wyniki prac grup roboczych miały bezpośredni wpływ na treść programu. Program ten zawiera strategie i priorytety działań Finansowego Instrumentu Sterowania Rybołówstwa (FIFG) i Polski w obszarze rybołówstwa i jest integralną częścią Podstaw Wsparcia Wspólnoty (CSF). Podstawy Wsparcia Wspólnoty są bazowym dokumentem integrującym polityki sektorowe odzwierciedlone w Narodowym Planie Rozwoju (NDP), służącym osiągnięciu głównych celów Wspólnoty Europejskiej. FIFG jest finansowym narzędziem służącym osiągnięciu tych celów na terenach zależnych od rybołówstwa, w powiązaniu z Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego (ERDF) i Europejskim Funduszem Społecznym (ESF). Sektorowy Program Operacyjny opracowano na podstawie następujących Rozporządzeń Rady Unii Europejskiej: 3760/1992, 1260/1999, 1263/1999, 2792/1999, 366/2001 i 438/2001. Dotyczą one szczegółowych warunków i wymagań w sektorze rybackim. Program opracowywano według wytycznych Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Program jest zgodny z Narodowym Planem Rozwoju na lata , przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 14 stycznia 2003r. i stanowi jego integralną część. Program ten został zaktualizowany w konsekwencji przeprowadzenia reformy Wspólnej Polityki Rybackiej w grudniu 2002r. i jest zgodny z Rozporządzeniami Rady Nr 2369/02, 2370/02 i 2371/02. Autorzy programu mają nadzieję, że rok 2004 będzie pierwszym rokiem włączenia Polski do struktur Unii Europejskiej. Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 5

6 1. Charakterystyka obecnego stanu rybołówstwa i przetwórstwa 1.1. Charakterystyka ogólna Powierzchnia Polski wynosi 312,7 tys. km 2, a liczba mieszkańców 38,64 mln (2000 r). Administracyjnie Polska podzielona jest na 16 województw. Strefa przybrzeżna Morza Bałtyckiego obejmuje 36 gmin na terenie 18 powiatów w trzech województwach: pomorskim, zachodniopomorskim, a także częściowo warmińsko mazurskim (część Zalewu Wiślanego). Długość polskiego wybrzeża wynosi 528 km. Na polskim wybrzeżu znajduje się 59 przystani, portów i miejscowości o statucie portu rybackiego, z czego 10 portów ma istotne znaczenie dla rybołówstwa kutrowego. Powierzchnia polskich obszarów morskich na Bałtyku wynosi 32,4 tys. km 2, w tym morze terytorialne km 2. Morze Bałtyckie jest akwenem wysłodzonym, w którym średnie zasolenie zmniejsza się w miarę oddalania od cieśnin duńskich. Polskie Obszary Morskie uznawane są za bogate w zasoby rybne. Produktywność rybacka wynosi tu średnio 35,9 kg z hektara, podczas gdy średnia dla całego Bałtyku wynosi 18,5 kg z hektara. Rysunek 1. Polski Obszar Morski. źródło: Polish Fishing Ports and Fishery Industry Guide 99 Większość polskich rzek należy do zlewiska Morza Bałtyckiego, a niewielka część do zlewiska Morza Czarnego (0,3%). W głównej mierze należą one do dorzecza Wisły i Odry (89,9%). Reszta to dorzecza uchodzących bezpośrednio do Bałtyku rzek pojezierzy: Pomorskiego i Mazurskiego (9,8%) oraz dorzecza Niemna i Pregoły. System wodny Polski charakteryzuje się niewielką liczbą zbiorników zaporowych i ich małą ogólną objętością. Łączna pojemność 140 większych zbiorników wynosi ok. 2,8 km 3, stanowiąc zaledwie 5% objętości wody rocznie (średnia) odpływającej z obszaru kraju. Większość zbiorników zaporowych znajduje się w południowej Polsce. Polska jest krajem o stosunkowo dużej liczbie jezior. Zbiorników większych niż 1 ha jest 7085, a ich łączna powierzchnia wynosi ok. 281 tys. ha, stanowiąc w przybliżeniu 1% obszaru kraju. Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 6

7 Retencja - zatrzymanie wód jest zadaniem strategicznym dla Polski. Polska znajduje się dopiero na 20 miejscu w Europie pod względem ilości wody przypadającej na 1 mieszkańca. Potrzeba zatrzymania wód na terenie Polski stanowi dodatkowy czynnik dla rozwoju rybactwa śródlądowego. Warto wspomnieć, że polski sektor rybołówstwa stanowi bezpośrednio 0,07 % PKB jednakże ma ogromny wpływ na życie społeczno-gospodarcze trzech nadmorskich województw. Udział produktów rybnych w eksporcie stanowi 10% całościowego eksportu żywności Zatrudnienie Informacje na temat zatrudnienia w całym sektorze przy połowach morskich i śródlądowych, chowie i hodowli ryb, usługach, z wyłączeniem służb cywilnych sektora publicznego, zawarto w tabeli 1. Tabela 1. Stan zatrudnienia w sektorze rybołówstwo, rybactwo śródlądowe i przetwórstwo w latach Zatrudnienie W 1999 roku W 2000 roku W 2001 roku Ogółem * - Połowy Rybactwo śródlądowe Przetwórstwo * - Handel * Zatrudnienie rybaków rybołówstwo dalekomorskie rybołówstwo bałtyckie * dane szacunkowe, nie zweryfikowane Od roku 1977, kiedy to w sektorze rybołówstwa pracowało około osób, obserwuje się tendencję spadkową w zatrudnieniu. W 1980 roku liczba zatrudnionych spadła do , a w roku 1990 wynosiła Spadek do obecnej liczby, która wynosi zatrudnionych, jest w dużej mierze spowodowany redukcją liczby pracowników w morskich przedsiębiorstwach państwowych. Armatorzy państwowi zatrudniali w 1991 roku około osób, a w roku 1998 liczba ta zmalała do ok Tendencja spadkowa w zatrudnieniu związana jest z redukcją floty dalekomorskiej i wycofywaniem jej statków z rybołówstwa. Powyższe dane dotyczą tylko pracowników pełnoetatowych. Do tej liczby należy dodać około 6000 osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin, głównie w przetwórstwie, rybactwie śródlądowym i handlu produktami rybnymi oraz 2500 w rybołówstwie morskim. Duża część ludności nadmorskiej znajduje czasowe zatrudnienie przy połowach sezonowych (połowy i wstępna obróbka śledzi) i w obsłudze rybołówstwa przybrzeżnego (naprawa i konserwacja sprzętu połowowego, prace pomocnicze przy połowach sezonowych). Strukturę zatrudnienia rybaków bałtyckich dla poszczególnych klas długości statków i wg województw przedstawiono w tabeli 2. Stan zatrudnienia zarówno w rybołówstwie łodziowym jak i w kutrowym, jest względem siebie zrównoważony (52%-48%). W rybołówstwie bałtyckim dominuje grupa rybaków w wieku ok. 40 lat, o długim stażu pracy w rybołówstwie, a tym samym o wysokim stopniu kwalifikacji zawodowych. Nie bez znaczenia Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 7

8 jest fakt wykonywania rybołówstwa przez rodziny silnie zakorzenione w tradycjach, szczególnie na wschodnim wybrzeżu. Tabela 2. Struktura zatrudnienia rybaków bałtyckich wg województw i statków rybackich w 2001 r. Typ statku Klasy Warmińskomazurskie Zachodniopomor długości Pomorskie skie Razem Do 10 m Łodzie m m m Kutry m m Trawlery Powyżej 30 m Razem Źródło: szacunki MIR Tabela 3. Liczba rybaków łodziowych wg wieku. Wiek [lat] Zalew Wiślany i mierzeja Wybrzeże Wschodnie Wybrzeże Środkowe Wybrzeże Zachodnie Zalew Szczeciński Razem [%] , , , ,6 > ,7 Średni wiek Źródło: Polański Z., Polskie rybołówstwo przybrzeżne, MIR Rybołówstwo bałtyckie jest nieodzownym elementem kształtującym społeczność nadmorską, o silnych tradycjach historycznych i kulturowych, szczególnie na wschodnim wybrzeżu. Tworzy ono w polskim społeczeństwie pełną grupę społeczną o niepowtarzalnym dziedzictwie kulturowym region Kaszubski. Strefę przybrzeżną Bałtyku uznaje się za uzależnioną od rybołówstwa, ponieważ dla mieszkańców tych regionów połowy i praca w przetwórstwie rybnym stanową główne źródło utrzymania. Rejony nadmorskie cechuje bardzo wysokie bezrobocie: woj. pomorskie 19,6%, zachodniopomorskie 24 %, warmińsko mazurskie 28, 7 %. (dane z roku 2001 roku). Niepokojącym jest fakt, iż w obliczu niezbędnej restrukturyzacji floty bałtyckiej bezrobocie w tych rejonach może wzrosnąć. Analizując ten sektor zatrudnienia, należy: opracować politykę socjalno-osłonową dla rybaków, stworzyć programy szkoleń i przekwalifikowań dla tej grupy zawodowej, chronić rybołówstwo bałtyckie jako nieodłączny element polskiego wybrzeża. Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 8

9 1.3. Administracja Rybacka Zarządzanie rybołówstwem leży w kompetencjach Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a w nim Departamentu Rybołówstwa. W Departamencie pracuje 30 osób. Departamentem Rybołówstwa kieruje dyrektor i jego dwóch zastępców. Wydziały Departamentu Rybołówstwa tworzą centralną administrację rybołówstwa w Polsce i są to: Wydział Rybołówstwa Przybrzeżnego, Śródlądowego i Akwakultury, Wydział ds. Rejestru Statków i Nadzoru nad Okręgowymi Inspektoratami Rybołówstwa Morskiego, Wydział Organizacji Rynku i Nadzoru nad Jakością, Wydział Polityki Strukturalnej, Wydział Umów Międzynarodowych i Spraw Prawnych, Wydział Ekonomiki i Statystyki. Departament Rybołówstwa bezpośrednio nadzoruje pracę 3 Okręgowych Inspektoratów Rybołówstwa Morskiego (Gdynia, Słupsk, Szczecin), w których pracuje 78 osób, w tym 34 inspektorów. W najbliższym okresie przewidywane jest zwiększenie stanu zatrudnienia. Do obowiązków Inspektoratów należy m.in. nadzór nad rybołówstwem morskim i na zalewach Wiślanym i Szczecińskim wraz z wodami przyległymi, kontrola wyładunków, narzędzi połowowych, prowadzenie ewidencji statków rybackich. Rybołówstwo śródlądowe stosownie do litery polskiego prawa, zarządzane jest przez terenową administrację publiczną. W ramach realizowanego projektu PHARE 2000 Administracja Rybacka są prowadzone przygotowania do wprowadzenia satelitarnego systemu monitorowania statków rybackich (VMS), rejestru statków rybackich zgodnie z wymogami unijnymi oraz dalszego uszczegółowienia statystyk rybackich w kontekście zarządzania kwotami połowowymi. W chwili obecnej istnieją trzy oddzielne rejestry statków rybackich prowadzone przez Okręgowe Inspektoraty Rybołówstwa. Z dniem 1 stycznia 2003 roku w ramach struktur Departamentu Rybołówstwa MRiRW powstanie system informatyczny do zarządzania polskimi kwotami połowowymi zintegrowany z centralnym rejestrem statków oraz systemem VMS. System ma zostać uruchomiony z dniem 1 maja 2003 roku. Równolegle realizowany jest projekt PHARE 2001 Organizacja Rynku Rybnego, którego celem jest stworzenie podstaw funkcjonowania rynku działającego na zasadach unijnych, a przede wszystkim kontroli ilości ryb z pierwszej sprzedaży i porównanie jej z ilością ryb wyładowywanych ze statków rybackich. Najważniejszą częścią inwestycyjną Programu jest zintegrowany system informatyczny wraz z wyposażeniem do kontroli ilości ryb w pierwszej sprzedaży oraz utworzenie Lokalnych Centrów Pierwszej Sprzedaży Ryb. Program obejmuje też pomoc przy tworzeniu Organizacji Producentów Zasoby rybne dostępne dla polskiego rybołówstwa Zasoby dalekomorskie. Polska jest członkiem następujących Komisji, które są organami wykonawczymi Konwencji: Komisja ds. Zachowania Żywych Zasobów Morskich Antarktyki (CCAMLR) - ustanowiona r. Organizacja Rybołówstwa Północno - Zachodniego Atlantyku (NAFO) - ustanowiona r. Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 9

10 Komisja Rybołówstwa Północno-Wschodniego Atlantyku (NEAFC) - ustanowiona r. Konwencja o Ochronie i Zarządzaniu Zasobami Mintaja w Centralnej Części Morza Beringa (CCMPRCBS) - ustanowiona r. (wprowadzono moratorium na połowy mintaja). Polska podpisała rybackie umowy bilateralne z następującymi państwami: Stany Zjednoczone, Federacja Rosyjska, Kanada, Islamska Republika Mauretanii, Norwegia, Szwecja, Korea Płn. i Angola. Polskie statki rybackie mają prawo do odłowu ryb i innych organizmów morskich (np. kryl w wodach Antarktyki) w ramach przyznanych limitów i na zasadach określonych przepisami dla danych obszarów lub stref ekonomicznych państw Zasoby rybne Bałtyku Polskie Obszary Morskie (POM) należą na Bałtyku do najbogatszych w zasoby rybne. Produktywność rybacka POM jest dwukrotnie większa niż średnia dla Morza Bałtyckiego. Tabela 4. Produktywność rybacka Bałtyku i POM (bez Zalewów) w kg/ha Lata Ogółem Produktywność rybacka Bałtyku kg/ha Połowy w POM Produktywność rybacka POM ** kg/ha ,6 15,4 110,3 32, ,9 14,1 105,3 31, ,1 13,6 100,8 30, ,5 14,8 99,2 29, ,5 19,2 113,2 33, ,4 19,8 115,9 34, ,4 23,1 153,5 45, ,9 24,6 171,3 51, ,3 * 22,2 113,0 33,7 * wstępne dane, ** bez Zalewów i ryb słodkowodnych Źródło: statystyki MIR, Gdynia Zalew Wiślany pow ha średnia produktywność w latach (10 lat): 69,7 kg/ha Zalew Szczeciński pow ha średnia produktywność w latach (10 lat): 51,1 kg/ha Podstawowymi gatunkami eksploatowanymi przez polskie rybołówstwo bałtyckie są: dorsze, śledzie, szproty, stornie, łososie i trocie. Poniżej przedstawiono obecny stan zasobów tych stad dla całego Bałtyku oraz szacunek polskich kwot połowowych na najbliższe lata. Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 10

11 Szproty Biomasa stada znajduje się w biologicznie bezpiecznych granicach i wynosi ostatnio ok. 70% swych rekordowych wartości z połowy lat 90. Wielkość biomasy i połowów opiera się na 2-3 pokoleniach i jest zależna od trudnego do oszacowania poziomu uzupełnienia stada. W prognozowanym okresie do 2006 roku szacuje się połowy szprotów w wysokości tys. ton. Błąd średnioterminowych prognoz połowowych może wynosić 40%. Udział Polski w kwocie połowowej szprotów wynosił 26,4%, zatem Polska miałaby prawo do odłowu tys. ton szprotów. Warto zaznaczyć, że zasoby bałtyckie szprota ulegają znacznym fluktuacjom, wpływając bezpośrednio na sytuację rynkową oraz stan wielkościowy przyszłych pokoleń dorszy, dla których stanowią podstawową bazę pokarmową. Śledzie Biomasa stada zachodnio-bałtyckiego nie została dotychczas wiarygodnie określona, ale przypuszczalnie jest dość stabilna i nie wykazuje oznak przełowienia. Biomasa śledzi stada centralnego Bałtyku maleje od ponad dwudziestu lat i wynosi obecnie około 30% jej najwyższych wielkości z połowy lat 70. Stan tego stada jest określany jako znajdujący się poza biologicznie bezpiecznymi granicami. W najbliższych latach, ze stad zachodnio-bałtyckich, można się spodziewać połowów w wysokości tys. ton, tj. średniej z ostatnich kilku lat. Z kolei biomasa stada wschodnio-bałtyckiego wykazuje ciągły trend spadkowy i prognoza wielkości połowów jest bardzo trudna. Prognozy średnioterminowe przy obecnej intensywności eksploatacji oraz intensywności wynikającej z zasady ostrożnego zarządzania wskazują na połowy rzędu tys. ton w roku Błąd prognoz średnioterminowych może wynosić 30%. Z kolei na podstawie trendu zmian biomasy i połowów można przypuszczać, że połowy śledzi tego stada w połowie dekady będą wynosiły tys. ton i ten zakres wydaje się być bardziej prawdopodobny od zakresu wynikającego z prognoz średnioterminowych. Zatem połowy łączne z obu stad wynosiłyby tys. ton. Udział Polski w kwocie połowowej śledzi wynosił 20,14%, zatem Polska miałaby prawo do odłowu tys. ton śledzi. Dorsze Stan stada zachodnio-bałtyckiego jest dość dobry, ale biomasa podlega znacznym fluktuacjom i stanowi ostatnio około 50% maksymalnych obserwowanych wielkości. Z kolei biomasa stada wschodnio-bałtyckiego stanowi obecnie jedynie 12-15% maksymalnej obserwowanej wartości, i będąc niższą od minimalnej dopuszczalnej biomasy, określa stan stada jako znajdujący się poza biologicznie bezpiecznymi granicami. W stadzie zachodniobałtyckim różne warianty prognoz wskazują zwykle na połowy mieszczące się w granicach tys. ton. Połowy ze stada wschodnio-bałtyckiego powinny mieścić się w granicach tys. ton, przy założeniu, że Komisja Bałtycka wdroży proponowaną przez ICES regulację połowów. Błąd średnioterminowych prognoz połowowych może wynosić 30-40%. W sumie oba stada łącznie dadzą połowy rzędu tys. ton. Udział Polski w ogólno bałtyckiej kwocie połowowej dorszy wynosił 21,1%, zatem Polska miałaby prawo do odłowu tys. ton dorszy po kilku latach ograniczania połowów. Stornie Biomasa zasobów storni na wybrzeżu zachodnim i środkowym stanowi około 60% maksymalnej, notowanej w 1995 r. wartości i jest na najniższym poziomie obserwowanym w ostatnim trzydziestoleciu. Mimo wysokiej śmiertelności połowowej stado nie wykazuje oznak przełowienia uzupełnieniowego. Dynamika biomasy stada w podobszarze 26 jest znana jedynie w przybliżeniu, ponieważ oparta jest głównie na danych polskich (niedostępność danych innych państw poławiających to stado). Połowy storni nie są limitowane przez Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 11

12 Międzynarodową Komisję Rybołówstwa Morza Bałtyckiego kwotami połowowymi. Ze względu na brak precyzyjnych danych na temat zasobów storni, ocenę przyszłych połowów oparto jedynie na średnich i trendach z ostatniego 10-ciolecia. Polskie połowy w następnych latach wyniosą w przybliżeniu 3-3,8 tys. ton i 1,5 tys. ton, odpowiednio dla stada z wybrzeża zachodniego i środkowego oraz stada z wybrzeża wschodniego. Całkowite połowy storni będą się prawdopodobnie mieściły w przedziale 4.5-5,3 tys. ton. Łososie Ogólne połowy łososia w Bałtyku w ostatniej dekadzie stale się zmniejszają. Podczas gdy w 1990 roku złowiono ton, to w roku 1999 tylko ton, niemniej jednak w 2000 r. połowy wzrosły o ponad 100 ton w porównaniu z 1999 r. W tym samym czasie daje się zaobserwować przesunięcie udziału połowów z połowów na morzu otwartym do połowów przybrzeżnych i w rzekach. Zwiększyła się wydajność połowowa (CPUE) w rybołówstwie pławnicowym, a zmniejszyła w rybołówstwie taklowym. Polskie połowy łososia na Bałtyku, po gwałtownym załamaniu w 1991 roku, powróciły w latach do poprzedniego poziomu ( ton), po czym z powrotem obniżyły się do poziomu ok. 120 ton. Od roku 1998 nieco się zwiększają wraz z wzrostem limitów. Naturalna produkcja smoltów w całej zlewni Bałtyku wyniosła w 2000 roku około 2,1 mln sztuk, czyli dwukrotnie więcej niż szacowano w ICES. Łączna produkcja smoltów (naturalna i z hodowli) w latach wynosiła po 6,1 mln sztuk i szacuje się, że podobnie ma być w 2001 i 2002 roku. Jak na razie, syndrom M74 nie jest spotykany w wodach Głównego Basenu, natomiast w Zatoce Botnickiej jest on nadal problemem, powodując śmiertelność larw od 10% do 45%. Szacuje się, że w 2001 r. będzie ona nieco wyższa. Na najbliższe lata nie przewiduje się zdecydowanego spadku śmiertelności. Trocie Połowy troci nie podlegają regulacjom międzynarodowym. Ogólne połowy troci na Bałtyku w latach wykazują tendencję spadkową. Połowy polskie w latach były względnie stabilne i utrzymywały się na poziomie ok. 250 ton. W 1998 roku nastąpił ich dwukrotny wzrost (do 477 ton), a w latach połowy polskie wzrastały o ok. 20% rocznie, osiągając w 2000 roku 650 ton. Polskie połowy w 2001 roku wzrosły o 186 ton w porównaniu z 1999 rokiem. Według statystyki rybackiej na 812 ton polskich połowów w 2001 roku składają się 474 tony z połowów morskich (wody otwarte), 268 ton z połowów w wodach przybrzeżnych i 70 ton z połowów w rzekach (głównie w Wiśle). Podsumowanie W skali najbliższych sześciu lat nie przewiduje się wyraźnej poprawy stanu biomasy dorszy w Bałtyku. W latach biomasa ta znajdowała się na najniższym obserwowanym poziomie, a połowy dorszy wynosiły średnio jedną trzecią z lat 80-tych. Stan zasobów śledzi zmniejsza się od kilkunastu lat, stan zasobów szprotów znacznie pogorszył się w latach Zasoby ryb w śródlądowych wodach powierzchniowych W Polsce śródlądowe wody powierzchniowe zasiedlają ryby z 83 gatunków, w tym 59 stanowią gatunki uznawane za charakterystyczne dla strefy geograficznej Polski, 20 zaliczonych zostało do gatunków wprowadzonych do wód w wyniku celowych działań Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 12

13 człowieka, pozostałe gatunki ryb wprowadzone zostały do wód przypadkowo. Ze względu na różnorodność wód powierzchniowych nie prowadzi się badań zmierzających do oszacowania wielkości wszystkich zasobów ryb słodkowodnych występujących w Polsce. Dla potrzeb śródlądowej gospodarki rybackiej prowadzonej w wodach powierzchniowych dokonuję się szacunkowej oceny składu gatunkowego i struktury populacji ryb występujących w konkretnej rzece lub jeziorze. Oceny dokonuje podmiot zainteresowany prowadzeniem gospodarki rybackiej w wodach powierzchniowych. Wyniki tej oceny podlegają naukowej weryfikacji i stanowią podstawę do opracowania założeń dotyczących połowu ryb i ochrony ich zasobów. Zmiany zachodzące w środowisku wodnym nie pozostają bez wpływu na zasoby ryb słodkowodnych. Proces eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych przyczynia się do głębokich zmian w składzie gatunkowym i strukturze zasiedlających ich populacji ryb. Stwierdzono, że w silnie zeutrofizowanych jeziorach dominują gatunki ryb karpiowatych, o małym znaczeniu gospodarczym. Czynnikami ograniczającymi występowanie określonych gatunków ryb są zanieczyszczenia wód i istniejąca zabudowa koryt rzecznych. Poprawa stanu zasobów ryb dwuśrodowiskowych w rzekach następuję w związku z realizowanymi zarybieniami Rybołówstwo morskie - ogólnie Światowa produkcja rybołówstwa w latach wynosiła rocznie około 120 milionów ton ryb i organizmów morskich. W tej ilości ponad 30 milionów ton stanowiły ryby śródlądowe. Oszacowano, że światowe połowy ryb i organizmów morskich wynoszące około 90 milionów ton znajdują się na pograniczu możliwości biologicznych. Większość obszarów jest już przełowiona, zaś łowisk słabo eksploatowanych pozostało niewiele. Zatem tylko eksploatacja zasobów uwzględniająca samoodnawialność biomasy, a więc rybołówstwo prowadzone zgodnie z zasadą odpowiedzialności i podejścia zapobiegawczego może zahamować ciągłe zmniejszanie zasobów ryb w morzach i oceanach. Eksperci FAO wyrażają pogląd, że istnieje szansa zwiększenia światowej produkcji rybnej do 2010 r. o ok. 20 milionów ton poprzez hodowlę i zagospodarowanie tzw. przyłowu wyrzucanego za burtę oraz wykorzystanie różnych gatunków cieszących się małym popytem na rynku (ostroboki, błękitki, sardele, szproty i inne małe ryby pelagiczne). W obszarze Bałtyku produkcja roczna pozwala na odłowienie około ton ryb, z tego ponad 10% stanowią dorsze, ok. 80% - tzw. małe ryby pelagiczne (szproty i śledzie) a pozostałe 10% to płastugi i inne ryby łącznie z zalewowymi. Należy podkreślić, że jednym z celów strategicznych przyjętych dla polskiego rybołówstwa bałtyckiego jest możliwie pełne wykorzystanie limitów połowowych szprotów i śledzi. Właściwy marketing, promocja, dobrze zorganizowana dystrybucja tych ryb może przyczynić się do zwiększenia popytu na produkty rybne w kraju. Polska flota rybacka dzieli się na dwie główne grupy: - flotę dalekomorską - flotę bałtycką Pod pojęciem floty dalekomorskiej rozumie się statki rybackie powyżej 50m długości, operujące poza Polskimi Obszarami Morskimi, w której skład wchodzą trawlery przetwórnie. Zgodnie z polskimi przepisami, flotę bałtycką dzieli się na kutrową i łodziową. Kutry są to statki rybackie o długości powyżej 15 metrów, a mniejsze od 15 metrów są definiowane jako łodzie rybackie. Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 13

14 Tabela 5. Podstawowe wyniki gospodarki rybnej w latach Wyszczególnienie POŁOWY (tys. ton) Połowy ogółem 221,8 200,1 207,4 - Dalekomorskie 93,7 59,0 50,8 - Bałtyckie 128,1 141,1 156,6 - Skup ryb na łowiskach dalekomorskich 13,0 20,4 23,3 Razem surowiec rybny 234,8 220,5 230,7 STAN FLOTY (na koniec roku) liczba statków Flota dalekomorska Flota kutrowa (powyżej 15 m długości) * Flota łodziowa (poniżej 15 m długości) PRZETWÓRSTWO (tys. ton) ** Produkcja finalna na lądzie *** 288,2 309,0 289,9 HANDEL ZAGRANICZNY (tys. ton) Import 254,3 276,0 257,6 Eksport ogółem 174,0 164,2 163,0 z lądu 108,8 102,6 99,9 z burt statków 65,2 61,6 63,1 RYNEK Dostawy rynkowe (tys. ton) *** 207,9 232,8 216,0 Spożycie na 1 mieszkańca (kg) *** 5,4 6,0 5,6 - waga handlowa *bez kutrów w remoncie; **wyroby konsumpcyjne; *** Szacunek Tabela 6. Połowy i skup ryb w latach ( tys. ton ). Źródło pochodzenia surowca Połowy 221,8 200,1 207,4 Dalekomorskie 93,7 59,0 50,8 Sektor publiczny 90,4 55,2 47,3 Sektor prywatny 3,3 3,8 3,5 Bałtyckie 128,1 141,1 156,6 Sektor publiczny 13,5 12,4 15,3 Sektor prywatny 114,6 128,7 141,3 Skup na łowiskach dalekomorskich 13,0 20,4 23,3 Razem połowy i skup 234,8 220,5 230,7 Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 14

15 Tabela 7. Połowy dalekomorskie według rejonów połowowych i gatunków ryb w latach (ton). Wyszczególnienie Rejony połowowe: Północno wschodni Atlantyk Północno zachodni Atlantyk Środkowo wschodni Atlantyk Południowo wschodni Atlantyk Południowo zachodni Atlantyk Atlantyk antarktyczny Północno wschodni Pacyfik 998 Północno zachodni Pacyfik Gatunki ryb i inne organizmy morskie: Dorsze Czarniaki Mintaje Buławiki Morszczuki Makrele 666 Ostroboki Sardynele Halibuty 492 Pelamidy 521 Kalmary Krewetki Kryle Inne morskie Ogółem połowy dalekomorskie Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 15

16 Tabela 8 Połowy bałtyckie według rejonów połowowych i gatunków ryb w latach (ton). Wyszczególnienie Rejon zachodniego wybrzeża Rejon środkowego wybrzeża Rejon wschodniego wybrzeża Gatunki ryb: Dorsze Śledzie Szproty Łososie Płastugi Trocie Węgorze Ryby zalewowe Inne morskie Ogółem połowy bałtyckie Istnieją cztery podsektory działalności polskiego rybołówstwa, różniące się od siebie zarówno obszarem, jak i sposobem eksploatacji żywych zasobów, a mianowicie rybołówstwo: * dalekomorskie, * bałtyckie, * przybrzeżne, * zalewowe Rybołówstwo dalekomorskie Rybołówstwo dalekomorskie jest dziedziną gospodarczą, która rozwinęła się w sposób znaczący dopiero od lat sześćdziesiątych minionego stulecia. Główną przesłanką jej rozwoju była chęć objęcia eksploatacją połowową wód wszechoceanu światowego i jego samoodnawialnych zasobów ożywionych. Całokształt wzajemnych stosunków międzynarodowych, zarówno w obszarze rybołówstwa dalekomorskiego jak i bałtyckiego, reguluje Konwencja o Prawie Morza, podpisana przez Polskę w roku 1982 i ratyfikowana w 1997 roku. Polskie rybołówstwo dalekomorskie prowadzi działalność na odległych łowiskach Pacyfiku i Atlantyku oraz wodach antarktycznych. Oprócz połowów, na statkach dalekomorskich prowadzone jest przetwórstwo wstępne, zaś produkt finalny w większości jest sprzedawany na rynkach zagranicznych. Połowy ryb i innych organizmów odbywają się w obcych wyłącznych strefach ekonomicznych na warunkach określonych umowami rządowymi oraz na wodach objętych konwencjami międzynarodowymi. W tej sytuacji, celem strategicznym jest uzyskiwanie możliwie największych kwot połowowych, na najdogodniejszych warunkach ekonomicznych. Warunki dostępu do zasobów określane są przez umowy dwustronne i wielostronne. Najistotniejsze znaczenie od 1991 do 1995 roku miały połowy w centralnej części międzynarodowych wód Morza Ochockiego. W roku 1995 polskie statki opuściły ten obszar i w latach prowadzono połowy mintaja w strefie rosyjskiej w oparciu o umowę Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 16

17 między Rządem RP i Rządem Federacji Rosyjskiej o stosunkach wzajemnych i współpracy w dziedzinie gospodarki rybnej, która została podpisana w 1995 roku. W latach polscy armatorzy nie byli w stanie wyłowić wykupionych kwot połowowych z powodu niskich wydajności łowisk przełowienia i zmiany warunków prowadzenia połowów. Spowodowało to zapaść finansową w dwóch przedsiębiorstwach połowów dalekomorskich Gryf i Odra, które zostały postawione w stan upadłości. W roku 2001 trzy statki PPDiUR Odra zostały skierowane na wody Mauretanii, jedna jednostka poławiała w EEZ Federacji Rosyjskiej, a dwie pozostawały na postoju międzysezonowym w Montevideo. Trzy statki Dalmoru pływały pod obcą banderą na wodach Nowej Zelandii (stanowią majątek Skarbu Państwa), trzy odławiały limity połowowe na wodach Morza Beringa w rosyjskiej EEZ, jedna jednostka poławiała kryla na wodach antarktycznych, a w okresie zimy antarktycznej - ostroboka na wodach południowej Afryki. W skład polskiego rybołówstwa dalekomorskiego wchodzą trzy jednostki armatorów prywatnych, które poławiały na wodach konwencji północnego Atlantyku NAFO i NEAFC oraz na łowiskach antarktycznych Południowa Georgia. Tabela 9. Wielkość kwot i połowów w obszarze Północno-Wschodniego Atlantyku (NEAFC), w tonach Gatunek Kwota */ */ Karmazyny Połowy Śledzie atlantyckie Makrele Kwota */ */ */ Połowy Kwota */ */ */ */ */ Połowy Grenadiery*/ Połowy ,3 0 Inne Połowy Razem * bez kwotowo Źródło: MIR Gdynia Kwota Połowy Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 17

18 Tabela 10. Wielkość kwot i połowów w norweskiej strefie ekonomicznej (EEZ) w (NEAFC), w tonach. Gatunek Czarniaki, dorsze, kwota plamiaki, witlinek połowy Błękitki Inne Razem kwota połowy kwota połowy , ,2 3 kwota połowy Źródło: MIR Gdynia Tabela 11. Wielkość kwot i połowów w rybackiej strefie wokół Jan Mayer w NEAFC, w tonach. Gatunek Kwota Błękitki Połowy Źródło: MIR Gdynia Tabela 12. Wielkość kwot i połowów w strefie Svalbard w NEAFC, w tonach. Gatunek Kwota Dorsze Połowy Inne Połowy Razem Źródło: MIR Gdynia Kwota Połowy Tabela 13. Wielkość kwot i połowów na Północno-Zachodnim Atlantyku (NAFO) w tonach Gatunek Dorsze Kwota Połowy Kalmary Kwota Połowy Halibuty Kwota * Połowy Krewetki Kwota ** Połowy Razem Kwota Połowy * kwota przyznana, ** dni połowowe Źródło: MIR Gdynia Poniższe Tabele przedstawiają wielkość połowów polskiej floty dalekomorskiej na wodach Centralno-Wschodniego i Południowego Atlantyku. Połowy odbywają się w systemie poza kwotowym, na podstawie porozumień dwustronnych pomiędzy RP a Namibią i Mauretanią. Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 18

19 Tabela 14. Wielkość połowów polskiej floty w EEZ Namibii w tonach. Gatunek Ostroboki Inne Razem Brak połowów w latach 1997, 1998, 1999, 2000 Źródło: MIR Gdynia Tabela 15. Połowy floty dalekomorskiej w EEZ Mauretanii w tonach. Gatunek Morszczuki 64,0 86,6 Ostroboki 3583,0 281,0 1449,5 1570,0 Sardynki 2439,0 1269, ,2 Sardynelle atlantyckie 7166,0 2553,0 3463,3 3041,4 Makrele 4086,0 480,0 1666,1 444,0 Bonito 225,0 39,0 520,6 19,5 Inne 2203,0 646,0 5998,9 1938,9 Razem 19766,0 5268, , ,0 Brak połowów w latach 1998, 1999, 2000 Źródło: MIR Gdynia Tabela 16. Wielkość połowów na wodach międzynarodowych Centralno-Wschodniego i Południowego Atlantyku, w tonach. Gatunek Kryle 254 Beryl Razem Brak połowów w latach: 1995, 1996, 1999, 2000, 2001 Źródło: MIR Gdynia Na podstawie Konwencji o Ochronie Żywych Zasobów Antarktydy (CCAMLR), polska flota dalekomorska obecna jest na wodach Antarktycznych, gdzie głównie pozyskiwała kryla, co obrazuje poniższa tabela. Tabela 17. Wielkość połowów kryla poławianego przez polską flotę dalekomorską w tonach. Gatunek Kryle Inne Razem Źródło: MIR Gdynia Najistotniejsze znaczenie do tej pory miały połowy mintaja pozyskiwanego z wód Północnego Pacyfiku (Morze Beringa i Ochockie). Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 19

20 Tabela 18. Wielkość kwot połowów mintaja w Rosyjskiej EEZ. Gatunek Druga połowa Mintaje* Kwota **/ Połowy , , , Mintaje*** Skup , * kwota przyznana,** w czasie negocjacji,*** wspólne przedsięwzięcia ; over the - side Całkowity stan floty dalekomorskiej na koniec 2001r. to 21 jednostki, trzy z nich znajdują się w rękach prywatnych. Tabela 19. Stan polskiego rybołówstwa dalekomorskiego na dzień Armator (przedsiębiorstwo) Zarejestrowana pod polska Zarejestrowana pod obcą banderą banderą (własność Skarbu Państwa) PPDiUR Gryf (w upadłości) 3 (w ofercie sprzedaży) - PPDiUR Odra 6 2 PPH Dalmor S.A. 4 3 Prywatni 3 - Łącznie 21 Mocne strony duża tradycja rybołówstwa dalekomorskiego; statki posiadają certyfikaty jakości umożliwiające eksport produktów do UE ; wykwalifikowana i fachowa kadra rybacka; opanowana technologia przetwórstwa; opanowane techniki połowów kryla; duże zaplecze szkoleniowe i naukowe; stosunkowo młoda i w pełni sprawna flota (wiek statków lat); wysoka jakość produkcji; aktualne umowy rybackie; dostęp do łowisk krylowych; patent na technologię pozyskiwania mięsa krylowego. Słabe strony ograniczony dostęp do surowca; brak kapitału na rozwój programu krylowego (działania marketingowe, poszerzenie rynku sprzedaży, uruchomienie produkcji na skalę przemysłową, modernizacja sprzętu połowowego i technik połowu, zwiększenie zdolności zamrażalniczej trawlerów, obniżenie kosztów produkcji); przestarzała technicznie flota; małe zdolności mrożenia; niska rentowność; brak kapitału na restrukturyzacje struktury zatrudnienia (zaawansowany wiek załóg rybackich, brak środków na szkolenie i przekwalifikowanie, prawny system zatrudnienia rybaków dalekomorskich) Rybołówstwo bałtyckie Drugi obszar działalności to rybołówstwo bałtyckie prowadzone w Polskich Obszarach Morskich (POM). Na tym obszarze Polska jest odpowiedzialna za ochronę żywych zasobów morza i racjonalną ich eksploatację. Odbywa się to wraz z innymi państwami w oparciu o rekomendacje Międzynarodowej Komisji Rybołówstwa Morza Bałtyckiego (MKRMB). Państwa Członkowskie Komisji, w miarę potrzeb, zawierają umowy dwustronne pozwalające na połowy w swoich strefach określonych ilości ryb. Niepokojącym zjawiskiem we flocie bałtyckiej jest wysoki średni wiek statków - 30 lat, a zwłaszcza ich stan techniczny. Należy wziąć pod uwagę fakt, że niektóre z kutrów bałtyckich zostały poddane modernizacji, przez co ich wiek nie odzwierciedla w prosty sposób stanu technicznego. Warto jednocześnie dodać, że średni wiek floty UE jest również Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 20

21 dość zaawansowany - w 1995 r. wynosił 19 lat, a np. średni wiek floty hiszpańskiej 25 lat, floty duńskiej 29 lat, jednak były to statki technicznie zmodernizowane. W tabeli 20 przedstawiono dane charakteryzujące skalę limitów połowowych i połowów na Morzu Bałtyckim. W tabeli tej przedstawiono także wykorzystanie limitów połowowych 4 podstawowych gatunków ryb w latach , przyznawanych Polsce przez Międzynarodową Komisję Rybołówstwa Morza Bałtyckiego. Tabela 20. Wykorzystanie limitów połowowych przydzielanych Polsce przez MKRMB w latach w tys. ton (wielkość limitów uwzględnia kwoty wymian między Polską i Szwecją /UE/ oraz innymi państwami) Dorsze Kwota Połowy % 66% 75% 63% 105% 114% 99% 100% 83% 79% 100% 100% 99% wykorzystania Śledzie Kwota Połowy % 67% 51% 65% 43% 40% 38% 26% 24% 19% 21% 29% 61% wykorzystania Szproty Kwota Połowy % 33% 54% 40% 39% 26% 38% 70% 81% 54% 89% 91% 105% wykorzystania Łososie Kwota Połowy % 206% 201% 106% 102% 101% 106% 101% 100% 100% 90% 106% wykorzystania Inne* Kwota Połowy RAZEM Kwota Połowy %wykorz 60% 59% 56% 46% 37% 46% 56% 59% 43% 61% 71% 89% y-stania * nie limitowane, ** od 1993 limit przyznawany w sztukach - przelicznik na tony (1szt. - 4,5kg) Źródło: statystyki Międzynarodowej Komisji Rybołówstwa Morza Bałtyckiego za lata Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 21

22 Z danych zawartych w tabeli 20 wynikają następujące wnioski: połowy dorsza i łososia determinują dochody rybaków, rośnie wykorzystanie kwot połowowych dorsza (przy zmiennych zasobach), natomiast w okresie ostatnich 10 lat w 100% wyławiane są kwoty połowowe łososia; rosną połowy szprotów, związane jest to z prowadzeniem połowów na cele paszowe; spadają połowy śledzia co spowodowane jest brakiem możliwości zagospodarowania w szczytowych okresach wydajności oraz niekorzystnymi relacjami cenowymi w pozostałych okresach. Zasoby śledzi bałtyckich nie są w pełni wykorzystywane przez rybołówstwo bałtyckie. Wynika to głównie z zasad funkcjonowania polskiego rynku rybnego i wahań cen tego surowca a szczególnie ich spadku poniżej poziomu opłacalności prowadzenia połowów w okresie największej dostępności zasobów śledzi. Polskie dostępne zasoby śledzi aktualnie mogą zaspokoić w 30% zapotrzebowanie krajowego przemysłu rybnego. Brak pełnego zagospodarowania zasobów śledzi bałtyckich nie wynika z niechęci rybaków do większego ukierunkowania połowów na ten gatunek, lecz z sytuacji panującej na polskim rynku. Brak jest systemu finansowania skupu nadwyżek surowca w okresach szczytów połowowych oraz finansowania ich składowania. Nie pozwala to na pełne wykorzystanie zasobów śledzi. Sugeruje to podjęcie odpowiednich działań na całym rynku ryb pelagicznych, zapewniających pełne i racjonalne wykorzystywanie polskich zasobów. Tendencje połowów na całym Bałtyku są podobne, jednak w innych państwach bałtyckich poławia się znacznie więcej śledzia niż w rybołówstwie polskim. Tabela 21. Połowy bałtyckie, liczba kutrów, ich moc w kw i pojemność w RT Ogółem Połowy Liczba Rok pojemność w tys. ton kutrów w tys. RT Moc ogółem w tys. kw Źródło: statystyki MIR. Wymowa danych z tabeli 21 jest wyraźna. W roku 1960 dla odłowienia około 80 tys. ton ryb należało zaangażować moc około 45 tys. kw. Natomiast w roku 1998 odłowienie około 120 tys. ton wymagało mocy blisko 95 tys. kw. Przyczyną tego zjawiska jest znaczny spadek biomasy dorsza, stanowiącego finansową podstawę połowów bałtyckich. Poniżej przedstawiamy jej rozmiary. Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 22

23 Tabela 22. Biomasa i połowy dorsza Rok Biomasa (w Połowy wszystkich Połowy polskie (w tys. ton) tys. Ton) państw na Bałtyku(w tys. ton) Ilość Procent biomasy , , , , , ,2 Źródło: Międzynarodowa Komisja Rybołówstwa Morza Bałtyckiego Jednocześnie, wraz ze wzrostem połowów szprotów, odwrotnie proporcjonalnie zmalały połowy dorszy. Tabela 23. Biomasa i połowy szprotów Rok Biomasa tarłowa (w tys. ton) Połowy wszystkich państw na Bałtyku (w tys. ton) Połowy polskie w tys. ton Ilość Procent biomasy , , , , , , ,1 Źródło: Międzynarodowa Komisja Rybołówstwa Morza Bałtyckiego, wrzesień 1998 Pełny obraz wartości polskich połowów bałtyckich przedstawia tabela 24. Tabela 24. Wartość połowów Polski na Bałtyku wyrażona w na 1 RT (wg cen wyładunkowych pierwszej sprzedaży ) Rok Wartość połowów w Pojemność floty w RT Połowy na 1 RT W tys. RT % tys. RT % tys. RT % tys. RT % Moc silników Połowy na 1 kw W tys. kw % tys. kw % tys. kw % tys. kw % Źródło: Studium Sektorowe Polskiego Rybołówstwa Ramboll / Dania, BCH / Sopot Wskaźnik wydajności 1980=100 Wskaźnik wydajności 1980=100 Ostateczna wersja Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 23