Zachowania żywieniowe u chorych leczonych hemodializą
|
|
- Michał Jankowski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Tokarska Probl Hig A, Epidemiol Bidas K.. 211, Zachowania 92(1): żywieniowe u chorych leczonych hemodializą 77 Zachowania żywieniowe u chorych leczonych hemodializą Nutrition in patients treated with hemodialysis Anna Tokarska 1/, Krzysztof Bidas 2/ 1/ Dział Żywienia, Świętokrzyskie Centrum Onkologii, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej 2/ Oddział Nefrologii z Ośrodkiem Dializ Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Kielcach Wprowadzenie. Stan odżywienia w momencie rozpoczęcia i leczenia dializami determinuje w dużym stopniu przyszłe losy chorego, ponieważ niedożywienie białkowo-kaloryczne jest najsilniejszym czynnikiem ryzyka zgonu w tej grupie pacjentów. Wobec wysokiej śmiertelności należy przypuszczać, że zrozumienie mechanizmów leżących u podłoża niedożywienia będzie kluczem do poprawy rokowania w tej grupie. Cel. Ocena wpływu edukacji na zmianę nieprawidłowych nawyków żywieniowych w zapobieganiu powstawania niedożywienia białkowoenergetycznego u chorych hemodializowanych. Materiały i metody. Badania przeprowadzono wśród 48 pacjentów (24 mężczyzn i 24 kobiety) w wieku od 28 do 78 lat (średnia wieku 58,25±12,47 lat). Badania zapoczątkowano dokładnymi wywiadami dotyczącymi żywienia w czasie niewydolności nerek przed dializoterapią i żywienia w trakcie dializoterapii, wpływu żywienia na stan zdrowia, preferencji żywieniowych. Po okresie roku trwania badań powtórzono wywiady żywieniowe, zebrano informacje o realizacji diety i dokonano porównania między zachowaniami żywieniowymi chorych. Wyniki. Oceniając przystosowanie się do zaleceń dietetycznych po pierwszym roku badania stwierdzono że 61,9% mężczyzn i 75% kobiet deklarowało realizację diety w codziennym jadłospisie, wykazując większą znajomość wpływu żywienia na stan zdrowia, więc znacznie więcej niż przed edukacją żywieniową. Pacjenci częściej zwracali uwagę na spożycie produktów mających wpływ na zmianę wskaźników biochemicznych krwi Widoczna jest również znaczna dysproporcja w zmniejszeniu spożycia przypraw do celów kulinarnych takich, jak vegeta, kucharek, czy maggi. Wnioski. Porównanie wyników po pierwszym roku badań wykazało korzystną zmianę zachowań w żywieniu pacjentów, deklaracje posiadania większej wiedzy i świadomości oraz przestrzegania zaleceń dietetycznych. Słowa kluczowe: hemodializa, edukacja, zmiana zachowań żywieniowych Introduction. Nutritional status at the start of dialysis and during the treatment largely determines the future of the patient, because proteincalorie malnutrition is the strongest death risk factor in these patients. Given high mortality rates it can be assumed that the understanding of the mechanisms of malnutrition will be the key to improving prognosis in this group. Aim. Evaluation of the impact of education on change of incorrect eating habits to prevent the formation of protein-energy malnutrition in hemodialysis patients. Material and method. The study was conducted among 48 patients (24 men and 24 women) aged from 28 to 78 years (mean age 58.25±12.47 years). The studies were initiated with detailed interviews concerning nutrition during renal failure before dialysis and nutrition during dialysis, the effect of nutrition on health status, food preferences. After one year of the survey dietary interviews were repeated with collected information on the implementation of the diet and a comparison of the eating behaviors of patients was made. Results. The assessment of adaptation to the diet after the first year of the study revealed that 61.9% of men and 75% of women reported the diet implementation in their daily menus, demonstrating a greater awareness of the impact of nutrition on health. Patients often drew attention to the consumption of products affecting the change in biochemical indices. Declarations also showed a considerable disparity in reducing the consumption of culinary spices such as vegeta, cook and maggi. Conclusions. Comparison of results after the first year of the study showed a favorable change in the eating behaviors of patients, declarations to acquire further nutritional awareness and knowledge and compliance with dietary recommendations. Key words: hemodialysis, education, change of dietary habits Probl Hig Epidemiol 211, 92(1): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Mgr inż. Anna Tokarska Dział Żywienia, Świętokrzyskie Centrum Onkologii, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, ul. Artwińskiego 3, Kielce, tel./fax , annato@onkol.kielce.pl Wykaz skrótów PChN przewlekła choroba nerek IŻŻ Instytut Żywienia i Żywności ESPEN European Society for Enteral and Parenteral Nutrition Europejskie Towarzystwo Żywienia Dojelitowego i Pozajelitowego Wprowadzenie Przewlekła choroba nerek (PChN) jest zespołem chorobowym, który rozwija się w wyniku zmniejszenia liczby czynnych nefronów, niszczonych przez różnorodne pierwotne i wtórne procesy chorobowe toczące się w nerkach. Charakteryzuje się objawami związanymi ze stopniowym upośledzeniem funkcji nerek w następstwie zniszczeń strukturalnych w miąższu nerkowym [1].
2 78 Probl Hig Epidemiol 211, 92(1): Leczenie nerkozastępcze pozwala zastąpić funkcje nerek. Dzięki rozwojowi dializoterapii nefrologia stała się pierwszą dziedziną medycyny, w której pomimo całkowitego ustania funkcji ważnych dla życia narządów, jakimi są nerki można chorych utrzymywać przy życiu przez wiele lat [2]. Niemniej jednak leczenie nerkozastępcze stanowi jeden z etapów wieloletniej choroby upośledzającej niemal wszystkie szlaki metaboliczne ustroju i sprzyjające znacznym niedoborom składników odżywczych. Stan odżywienia w momencie rozpoczęcia i leczenia dializami determinuje w dużym stopniu przyszłe losy chorego, ponieważ niedożywienie białkowo-kaloryczne jest najsilniejszym czynnikiem ryzyka zgonu w tej grupie pacjentów. Jednocześnie w żadnej innej grupie chorych granica miedzy ryzykiem niedożywienia a ryzykiem rozwoju powikłań leczenia żywieniowego jest tak niewielka [3]. Cele leczenia żywieniowego zależą w znacznym stopniu od rodzaju stosowanej terapii nerkozastępczej. Celem nadrzędnym i wspólnym dla całej heterogennej grupy chorych z PChN pozostaje zapobieganie w niedożywianiu. Definicja ESPEN (European Society for Enteral and Parenteral Nutrition) mówi, że niedożywienie to stan niedoboru, nadmiaru lub braku równowagi w podaży energii, białka bądź innych składników odżywczych, powodujących zmiany w strukturze tkanek/ciała (kształt, rozmiar, skład), funkcji, jak też stanie klinicznym pacjenta [3, 4]. Wobec wysokiej śmiertelności związanej z terapią przewlekłymi dializami należy przypuszczać, że zrozumienie mechanizmów leżących u podłoża niedożywienia będzie kluczem do poprawy rokowania w tej grupie [3]. Cel pracy Ocena wpływu edukacji na zmianę nieprawidłowych nawyków żywieniowych w zapobieganiu powstawania niedożywienia białkowo-energetycznego u chorych hemodializowanych 1/. Materiał i metody Badania 2/, które były wykonane przez dyplomowaną dietetyczkę, przeprowadzono w Oddziale Nefrologii z Ośrodkiem Dializ Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego i Stacji Dializ Świętokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach w latach Chorzy wyrazili pisemną zgodę na udział w badaniu i byli poinformowani o możliwości rezygnacji w każdej chwili z udziału w badaniach. 1/ W Probl Hig Epidemiol 28, 89(1): 9-92 został opublikowany pierwszy etap badania pt. Rola dietetyka w leczeniu schyłkowej niewydolności nerek metodą hemodializy (Anna Tokarska, Jacek Starzyk). 2/ Na przeprowadzenie badań otrzymano zgodę Komisji Bioetycznej przy Świętokrzyskiej Izbie Lekarskiej w Kielcach nr 18/26 w dniu 12 grudnia 26 r. Badaniem objęto 48 pacjentów (24 mężczyzn i 24 kobiety). Średnia wieku mężczyzn wynosiła 57,58±12,15 lat (28-77 lat), a kobiet 58,92±13, lat (34-78 lat). Pacjenci byli poddawani zabiegom hemodializy z powodu przewlekłej choroby nerek. Wszyscy pacjenci byli dializowani 3 razy w tygodniu. Średni czas dializowania pacjentów przed rozpoczęciem badań wynosił 38,65+53,96 miesięcy (1-248 miesięcy). Mężczyźni byli dializowani istotnie krócej niż kobiety; średni czas dializowania mężczyzn wyniósł 18,25±17,91 miesięcy (1-77 miesięcy), a kobiet 59,4±69, miesięcy (1-248 miesięcy). Liczba pacjentów w okresie badania była zmienna. W trakcie prowadzenia badań nastąpiły cztery zgony, jeden przeszczep, dwóch pacjentów zrezygnowało z badania. Badania zapoczątkowano dokładnymi wywiadami żywieniowymi, gdyż znaczna część chorych nigdy nie otrzymała zaleceń i porad dietetycznych. Z chwilą rozpoczęcia leczenia hemodializami dieta pacjenta ulega zmianie, dlatego też w części żywieniowej uwzględniono pytania dotyczące: żywienia w czasie niewydolności nerek przed dializoterapią i żywienia w trakcie dializoterapii, wpływu żywienia na stan zdrowia, preferencji żywieniowych, częstości spożywanych posiłków, technologii sporządzanych potraw, przyjmowanych leków i suplementów diety. Ze względu na ograniczenia i zwiększenie niektórych składników w diecie pacjenta hemodializowanego postawiono pytania uwzględniające ilości spożycia produktów zawierających te składniki. Dokonano oceny i przystąpiono do opracowania indywidualnych zaleceń dietetycznych. Wszystkim pacjentom udzielono merytorycznych porad z wyliczeniem dziennego zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze. W celu sprawdzenia realizacji zaleceń dietetycznych, po pierwszym roku prowadzenia badania powtórnie dokonano wywiadów żywieniowych przy pomocy kwestionariusza, który uwzględniał podobne pytania, jakie postawiono chorym na początku badania. Wyniki poddane zostały analizie statystycznej programem Statistica 8. PL (firma StatSoft). Różnice między otrzymanymi wynikami wyliczano odpowiednimi testami nieparametrycznymi, przyjmując jako poziom istotności α=,5. Wyniki Ocena zachowań żywieniowych przed rozpoczęciem badania Przed rozpoczęciem badań oceniono zachowania żywieniowe chorych w odniesieniu do stosowania diety w trakcie leczenia przewlekłej choroby nerek. Badana grupa licząca 48 osób została podzielona na płeć. W opracowaniu statystycznym wykorzystano
3 Tokarska A, Bidas K.. Zachowania żywieniowe u chorych leczonych hemodializą 79 test Manna-Whittneya do porównania grup. Wyniki z ankiet sondażowych przedstawiono w tabeli I. Nie odnotowano różnic istotnie statystycznych w grupach. W odpowiedzi na pytania postawione w kwestionariuszu wykazano, że w czasie leczenia przewlekłej choroby nerek w okresie przeddializacyjnym 75% badanych mężczyzn i 62% kobiet nie stosowało diety w codziennym jadłospisie, 1,4% wszystkich badanych czasami stosowało dietę, a tylko 2,8% chorych (37,5% kobiet i 4,2%) mężczyzn deklarowało przestrzeganie diety, (ryc. 1). Z danych wynika, że kobiety dłużej dializujące się częściej realizowały prawidłowe żywienie w chorobie nerek. Z chwilą rozpoczęcia zabiegu hemodializy, kiedy dieta powinna ulec zmianie z niskobiałkowej na dietę o zwiększonej ilości białka i zwiększonej ilości energii stwierdzono, podobnie jak poprzednio, że 83,3% mężczyzn i 75,% kobiet również nie stosowało diety, 6,3% chorych czasami stosowało dietę, natomiast 16,7% kobiet i 12,5 mężczyzn deklarowało realizację prawidłowego żywienia w chorobie (ryc. 2). Prezentowane wyniki należy również odnieść do produktów, których stosowanie w diecie pacjenta hemodializowanego powinno być ograniczone (chlorek sodu, produkty z dużą zawartością potasu i fosforu) oraz produktów, których niewystarczające spożycie lub ich brak mogą wpływać negatywnie na zmianę wskaźników biochemicznych krwi (albumina, , 68,8 Ogół Mężczyźni Kobiety 62,5 37,5 2,8 2,8 1,4 4,2 Nie Tak Czasami ,2 83,3 Ogół Mężczyźni Kobiety 75, 14,6 16,7 12,5 6,3 4,2 8,3 Nie Tak Czasami Ryc. 1. Realizacja diety w czasie leczenia choroby nerek przed zabiegiem hemodializy wg płci Fig. 1. Implementation of diet in renal disease during hemodialysis treatment before surgery, by gender Ryc. 2. Realizacja diety w czasie leczenia hemodializą wg płci Fig. 2. Implementation of diet during hemodialysis treatment by gender Tabela I. Odpowiedzi badanych pacjentów dotyczące zachowań żywieniowych przed rozpoczęciem badań z uwzględnieniem płci. (Skala odpowiedzi: a: 1 nie, 2 tak, 3 czasami; b: 1 nie, 2 - tak; c: 1 vegeta, 2 kucharek, 3 maggi, 4 nie stosuje; d: 1 codziennie, 2 codziennie w małych ilościach) Table I. Responses of patients concerning their dietary behaviors before the start of the study, by gender (The scale of responses: a: 1 no, 2 yes, 3 sometimes; b: 1 no, 2 yes, c: 1 vegeta, 2 cook, 3 - maggi, 4 does not apply, d: 1 day, 2 day in small quantities) Zachowania żywieniowe / Dietary habits Ogół / Total N=48 X±SD (min-maks) Mężczyźni / Men N=24 X±SD (min-maks) Kobiety / Women N=24 X±SD (min-maks) Różnice statystyczne / Statistic differences P Stosowanie diety w czasie niewydolności nerek/ Diet at the time of renal 1,42±,68 1,46±,83 1,38±,49,7328 failure a Stosowanie diety od czasu hemodializy / Diet from the time of hemodialysis 1,27±,57 1,21±,51 1,33±,64,4663 a Wiedza z zakresu żywienia w chorobie / Knowledge of nutrition in 1,23±,42 1,17±,38 1,29±,46, disease /b Kontrola w diecie ilości produktów zawierających białko, fosfor,wapń, 1,25±,56 1,25±,61 1,25±,53,7847 potas, sód/ Control of the quantity of products in the diet containing protein, phosphorus, calcium potassium, sodiuma Rodzaje stosowanych przypraw / types of spicesc 2,8±1,29 1,88±1,23 2,29±1,33,61 warzyw i owoców / Fruit and vegetable intaked 1,73±,45 1,75±,44 1,71±,46,7479 mięsa/ Meat consumptionb 1,71±,46 1,79±,41 1,63±,49,287 mleka/ Milk consumptionb 1,47±,48 1,67±,48 1,67±,48 1, ryb/ Fish Consumptionb 1,69±,46 1,58±,5 1,79±,41,1233 N liczba pacjentów / numer of patients; X+SD średnia arytmetyczna + odchylenie standardowe / arithmetic mean+standard deviation; min-maks -minimum-maksimum/minimum-maximum; p poziom istotności występowania różnic / level of statistically significant differences
4 Probl Hig Epidemiol 211, 92(1): prealbumina). Wykazano, że 75% chorych stosuje przyprawy. W odniesieniu do produktów białkowych tylko,8 spożywało mięso zwierząt, 67% piło mleko i napoje mleczne, a 68,8% chorych spożywało mięso ryb. Odnotowano również, że spożycie owoców i warzyw u ogółu pacjentów wyniosło (72,9%). Dane dotyczące spożycia produktów przez badanych pacjentów, wg płci, przedstawia rycina 3. Ocena i porównanie zachowań żywieniowych po pierwszym roku badania Niedożywienie jest istotnym czynnikiem, który zwiększa zachorowalność i śmiertelność w grupie pacjentów przewlekle dializowanych [5]. Prawidłowy stan odżywienia pacjentów hemodializowanych warunkuje lepsze efekty terapeutyczne. Dlatego po pierwszym roku prewencyjnej interwencji żywieniowej ponownie poddano analizie odpowiedzi zawarte w kwestionariuszu, dotyczące realizacji zaleceń dietetycznych. Porównując zachowania żywieniowe pacjentów na początku badania i przystosowanie się do zaleceń dietetycznych po pierwszym roku stwierdzono istotne różnice w grupie mężczyzn i grupie kobiet (tab. II). Zarówno mężczyźni (p=,8) jak i kobiety (p=,46) znacznie częściej deklarowali realizację diety w codziennym jadłospisie. Podniosła się wiedza z zakresu żywienia w chorobie, gdzie wstępnie 23%, a po rocznej edukacji więcej, bo 83% chorych deklarowało znajomość zasad żywienia w chorobie. Pacjenci częściej zwracali uwagę na spożycie produktów mających wpływ na zmianę wskaźników biochemicznych krwi tj. albumina, fosfor, potas i sód (mężczyźni p=,23, kobiety p=,12).widoczna jest również znaczna dysproporcja w zmniejszeniu spożycia przypraw takich, jak vegeta, kucharek, czy maggi, gdzie różnica po roku badań była istotna i wynosiła u mężczyzn p=,31 i u kobiet p=,69. W grupie kobiet istotnie większe było spożycie mleka p=,455. W pozostałych parametrach nie odnotowano różnic w obu grupach badanych pacjentów. Procent wartości opisanych wyżej zachowań przedstawiono na rycinach 4a, 4b, 4c,i 4d ,2 75,8 Stosowanie przypraw 79,4, ,5 mięsa Ogół mleka Mężczyźni Kobiety 68,8 58,3 ryb 79, ,9,8 spożycie owoców i warzyw Ryc. 3. produktów mający wpływ na wartość wskaźników biochemicznych (białko, fosfor, wapń, potas, sód) wg płci Fig. 3. Consumption affecting change in biochemical indices (protein, phosphorus, calcium, potassium, sodium), by gender Tabela II. Porównanie zachowań żywieniowych pacjentów na początku i po roku badania wg płci. (Skala odpowiedzi: a: 1 nie, 2 tak, 3-czasami; b: 1 nie, 2-tak; c: 1 vegeta, 2 kucharek, 3 maggi, 4 nie stosuje; d: 1 codziennie, 2 codziennie w małych ilościach) Table II. Responses of patients concerning their dietary behaviors before the start and after one year of study, by gender (The scale of responses: a: 1 no, 2 yes, 3 sometimes; b: 1 no, 2 yes, c: 1 vegeta, 2 cooks, 3 maggi, 4-does not apply, d: 1 day, 2 day in small quantities) Parametry Stosowanie się do zaleceń dietetycznych po pierwszym roku badań / Adherence to dietary recommendations after the first year of researcha Kontrola w diecie ilości produktów zawierających białko, fosfor, wapń, potas, sód / Control of the quantity of products in the diet containing protein, phosphorus, calcium potassium, sodiumb Mężczyźni/Men N=21 X±SD (min-maks) Przed badaniem before the start 1,24±,53 1,29±,64 Rodzaje stosowanych przypraw / types of spicesc 1,71±1,18 mięsa / Fruit and vegetable intake b 1,86±,35 mleka/ Consumption of mil b 1,62±,49 ryb / Consumption of milkb 1,62±,49 warzyw i owoców/ Consumption of fishd 1,61±,39 Po roku after one year 2,1±,62 2,19±,67 3,±1, 1,95±,21 1,67±,48 1,62±,49 1,71±,46 Różnice statystyczne Statistic differences P Kobiety/Women N=2 X±SD (min-maks) Przed badaniem before the start,14 1,4±,68,23 1,±,57,31 2,4±1,39,317 1,55±,51,6547 1,±,47 1 1,±,41,1521 1,±,47 Po roku after one year study 2,5±,51 2,1±,55 3,35±1,13 1,±,47 1,9±, 1,85±,36 1,45±,51 Różnice statystyczne Statistic differences P,29 N liczba pacjentów / numer of patients; X+SD średnia arytmetyczna + odchylenie standardowe / arithmetic mean+standard deviation; min-maks -minimum-maksimum/minimum-maximum; p poziom istotności występowania różnic / level of statistically significant differences,12,69,2568,455,5637,587
5 Tokarska A, Bidas K.. Zachowania żywieniowe u chorych leczonych hemodializą ,5 61,9 Realizacja diety 8,3 52,4 Kontrola produktów w diecie 16,7 Wiedza z zakresu żywienia Na początku Ryc. 4a. Porównanie zachowań żywieniowych na początku i po roku badania u badanych mężczyzn Fig. 4a. Comparison of nutritional habits at the beginning and after one year of study in male subjects ,7 75 Realizacja diety 16,7 Kontrola produktów w diecie 29,2 Ryc. 4b. Porównanie zachowań żywieniowych na początku i po roku badania u badanych kobiet Fig. 4b. Comparison of nutritional habits at the beginning and after one year of study in women subjects ,9 Stosowanie przypraw 79,4 95,2 mięsa mleka Wiedza z zakresu żywienia Na początku ryb Na początku owoców i warzyw Rys. 4c produktów mający wpływ na wartość wskaźników biochemicznych (białko, fosfor, wapń, potas, sód) na początku i po roku badania u badanych mężczyzn Fig. 4c. Consumption affecting change in biochemical indices (protein, phosphorus, calcium, potassium, sodium) at the beginning and after one year of study in male subjects Rys. 4d. produktów mający wpływ na wartość wskaźników biochemicznych (białko, fosfor, wapń, potas, sód) na początku i po roku badania u badanych kobiet Fig. 4d. Consumption affecting change in biochemical indices (protein, phosphorus, calcium, potassium, sodium) at the beginning and after one year of study in women subjects Dyskusja,8 Stosowanie przypraw 55 miesa Na początku badania mleka ryb,8 warzyw i owoców Etiologia niedożywienia w schyłkowej niewydolności nerek jest złożona i może obejmować wiele czynników. Wyniki badań zgodnie wykazują że głównym czynnikiem powodującym niedożywienie jest niedostateczne spożycie pokarmu. Niedożywienie obniża jakość życia i zwiększa częstość hospitalizacji, chorobowość i śmiertelność chorych dializowanych [6]. Analiza zebranych wyników na początku badania wykazała, że pacjenci zarówno w czasie leczenia przewlekłej choroby nerek, jak i podczas leczenia hemodializami posiadali małą wiedzę z zakresu żywienia dietetycznego. Zaznaczyć należy iż tylko ok. % chorych stosowało dietę w obu przypadkach chorobowych. Stan złego odżywienia białkowo-energetycznego objawia się skrycie postępującą utratą tłuszczu ustrojowego oraz zasobów białek ustrojowych (mięśni), zmniejszonym stężeniem białek, a zwłaszcza albumin w surowicy krwi [7]. W badaniu z 26 r. prowadzonym w Klinice Nefrologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie wykazano, że w diecie osób leczonych dializami zawartość białka była niska, (średnio 41,8 g dieta kobiet i 5, g dieta mężczyzn). Wykazano również niedobór energii, a także bardzo niską podaż wapnia w obu grupach [8]. Potwierdzają to również wyniki badań z innych ośrodków w Polsce (Reszotarski, Walasek, Ligocki). Autorzy ci stwierdzają, że dieta chorych dializowanych w ich badaniu była umiarkowanie normokaloryczna i niskobiałkowa [9]. Wyniki naszego badania wykazały, że tylko 62,5% kobiet i 79,4% mężczyzn deklarowało spożycie mięsa zwierząt rzeźnych w codziennym jadłospisie. Podobnie odsetek deklarowanego spożycia ryb był zaniżony
6 82 Probl Hig Epidemiol 211, 92(1): i wynosił 62% u mężczyzn a 85% u kobiet. Fakt ten może niepokoić, gdyż oba produkty zawierają znaczną ilość białka w swoim składzie. Nieprawidłowym zjawiskiem, jest spożywanie przypraw, których głównym składnikiem jest glutaminian sodu. Wynika, że 75% zarówno kobiet jak i mężczyzn wykorzystywało przyprawy do przygotowania potraw, najczęściej vegetę, i maggi. Autorzy wielu prac wykazują, że utrzymanie rekomendowanej zawartości sodu w diecie oznacza całkowite zaprzestanie dodawania soli do pokarmów [3]. W ciągu roku podczas prowadzonego badania udzielono pacjentom szczegółowych porad i indywidualnych zaleceń dietetycznych. Dokonana ocena zachowań żywieniowych pacjentów po pierwszym roku wykazała, że zarówno grupa kobiet jak i mężczyzn deklarowała częstą realizację diety w codziennym jadłospisie, wykazując większą znajomość wpływu żywienia na stan zdrowia. Pacjenci częściej zwracali uwagę na spożycie produktów mających wpływ na nieprawidłową zmianę wskaźników biochemicznych krwi, jak: albumina, prealbumina, fosfor, potas, wapń i sód. Widoczna jest znaczna dysproporcja w spożyciu przypraw, gdzie znacznie mniej pacjentów deklarowało używanie ich do celów kulinarnych. Deklarowane spożycie warzyw i owoców w grupie mężczyzn utrzymywało się na tym samym poziomie, natomiast u kobiet spożycie zmniejszyło się, co wydaje się być korzystne z punktu ograniczenia potasu u chorych z bezmoczem, którego owoce i warzywa zawierają w znacznych ilościach. Żywienie chorych po rozpoczęciu leczenia hemodializą ulega zmianie z wcześniej zalecanej diety niskobiałkowej na dietę o zwiększonej ilości białka, stąd zadowalający jest fakt, że powtórne wyniki ankiet wykazały deklaracje częstszego spożycia mięsa zwierząt w obu grupach hemodializowanych pacjentów, oraz większego udziału mięsa ryb, mleka i napojów mlecznych w codziennych jadłospisach u grupy kobiet. W badaniu obejmującym więcej niż 5 amerykańskich chorych leczonych hemodializami spożywających od 1, do 1,4 g białka na dzień odnotowano niższą śmiertelność [9]. Rutkowski i wsp. stwierdzają, iż prawidłowa realizacja zaleceń dotyczących oceny stanu odżywienia oraz postępowania dietetycznego jest możliwa tylko przy współpracy z dietetyczką [6]. Podsumowanie i wnioski 1. Oceniając zachowania żywieniowe pacjentów na początku badania stwierdzono: a) duży odsetek chorych nie stosował diety zarówno w 4 i 5 stadium PChN jak i w czasie hemodializy; b) porównywalny procent chorych nie posiadał wiedzy z zakresu żywienia w hemodializie; c) codzienne spożycie przypraw polepszających smak, zawierający glutaminian sodu, nie wskazanych w diecie chorych dializowanych; d) brak deklaracji spożycia produktów białkowych u % badanych. 2. Analiza wywiadów żywieniowych wykazała brak apetytu do spożycia mięsa zwierząt u chorych stosujących dietę niskobiałkową w przewlekłej chorobie nerek przed rozpoczęciem hemodializy. 3. Porównując wyniki po pierwszym roku badania, stwierdzono korzystną zmianę zachowań w żywieniu pacjentów, deklarację posiadania wiedzy z zakresu żywienia w hemolizie oraz przestrzegania zaleceń dietetycznych w codziennych jadłospisach. 4. Długotrwała i prawidłowa edukacja oraz indywidualne zalecenia dietetyczne mogą być pomocne w poprawie stanu odżywienia, zwiększenia jakości życia i dłuższego przeżycia pacjentów dializowanych. Piśmiennictwo / References 1. Rutkowski B. Przewlekła niewydolność nerek. [w:] Kardionefrologia. Pasierski T, Myśliwiec M, Imiela J (red). Medical Tribune, Warszawa 26: Ostrowski J, Rutkowski P, Rutkowski B. Historia leczenia nerkozastępczego. [w:] Leczenie nerkozastępcze. Rutkowski B (red). Czelej, Lublin 27: Jankowska MM, Małgorzewicz S, Kaczan M, Łysiak- Szydłowska W, Czekalski S. Zaburzenia odżywiania oraz zasady racjonalnego żywienia u pacjentów leczonych nerkozastępczo. [w:] Leczenie nerkozastępcze. Rutkowski B (red). Czelej, Lublin 27: Pupim LB, Cuppari L, Ikizler TA. Nutrition and metabolism in kidney disease. Semin Nephrol 26, 26(2): Rutkowski B, Małgorzewicz S, Łysiak-Szydłowska W z Grupą Ekspertów. Stanowisko dotyczące rozpoznawania oraz postępowania w przypadku niedożywienia dorosłych chorych z przewlekłą choroba nerek. Forum Nefrol 21; 3,2: Krenitsky J. Nutrition in renal failure: myths and management. Pract Gastroenterol 24, 28: Czekalski S, Gellert R, Rutkowski B, Bidas K. Leczenie dietetyczne w chorobach nerek -dlaczego, komu, kiedy, jak? [w:] Nefroprotekcja. Podstawy patofizjologiczne i standardy postępowania terapeutycznego. Rutkowski B, Czekalski S, Myśliwiec M (red). Czelej, Lublin 26: Szpakowska-Wohn A, Kolarzyk E, Lang-Młynarska D, Wojtowicz B. Ocena realizacji zaleceń dietetycznych przez pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek leczonych dializoterapią. Probl Hig Epidemiol 26, 87(3): Rzeszotarski J, Walasek I, Ligocki P. Analiza spożycia wapnia, fosforu i magnezu w diecie chorych z przewlekłą niewydolnością nerek leczonych hemodializami. J Elem 25, 1(4): Shinaberger CS, Kilpatrick RD, Regidor DL, et al. Longitudinal associations between dietary protein intake and survival in hemodialysis patients. Am J Kidney Dis 26, 48(1):
ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE. dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed
ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed AKTUALNE ZALECENIA I NOWE MOŻLIWOŚCI LECZENIA NIEDOŻYWIENIA CELE LECZENIA ŻYWIENIOWEGO: zapobieganie
Bardziej szczegółowoWPŁYW RYTMU I PORY DIALIZ NA SPOŻYCIE WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH PRZEZ PACJENTÓW ZE SCHYŁKOWĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ NEREK
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 159-163 AGNIESZKA WYSZOMIERSKA, LUCYNA NAROJEK, JOANNA MYSZKOWSKA-RYCIAK WPŁYW RYTMU I PORY DIALIZ NA SPOŻYCIE WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH PRZEZ PACJENTÓW ZE SCHYŁKOWĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ
Bardziej szczegółowoLECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia
Bardziej szczegółowoInformacja prasowa Warszawa, 12 marca 2019 r.
Informacja prasowa Warszawa, 12 marca 2019 r. Aż 4 miliony Polaków cierpi na przewlekłą chorobę nerek. 80 000 osób rocznie przedwcześnie umiera z powodu jej następstw alarmują nefrolodzy. Odpowiednio prowadzona
Bardziej szczegółowoDIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK
KURS 15.04.2016 Szczecinek DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK dr hab. n. med. Sylwia Małgorzewicz, prof.nadzw. Katedra Żywienia Klinicznego Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoOcena zawartości wybranych składników mineralnych w dziennych racjach pokarmowych pacjentów hemodializowanych
272 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 272-277 Ocena zawartości wybranych składników mineralnych w dziennych racjach pokarmowych pacjentów hemodializowanych Assessment of the content of selected mineral
Bardziej szczegółowo50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 20-50% sięga
Bardziej szczegółowoCzy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
Bardziej szczegółowoOtyłość i choroby nerek. groźny problem XXI wieku
Otyłość i choroby nerek groźny problem XXI wieku Dr Lucyna Kozłowska SGGW, Wydział Nauk o śywieniu Człowieka i Konsumpcji Katedra Dietetyki e-mail: lucyna_kozlowska@sggw.pl Nadwaga + otyłość 25% 27% Nadwaga
Bardziej szczegółowoOCENA ŻYWIENIA PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁA NIEWYDOLNOŚCIA NEREK LECZONYCH HEMODIALIZA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 2008, 2, str. 161 167 Elżbieta Kucharska, Joanna Bober 1), Anna Bogacka, Małgorzata Woś OCENA ŻYWIENIA PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁA NIEWYDOLNOŚCIA NEREK LECZONYCH HEMODIALIZA Zakład
Bardziej szczegółowoWIEDZA. K_W01 Zna definicje, cele i metody żywienia klinicznego oraz sposoby oceny odżywienia w oparciu o metody kliniczne.
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Żywienie kliniczne Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA K_W01 Zna definicje,
Bardziej szczegółowoTERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające
TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające dr hab. inż. Monika Bronkowska, prof. nadzw. UP Konferencja firm cateringowych - CATERING SZPITALNY
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ ZDROWIA PUBLICZNEGO STUDIA STACJONARNE I STOPNIA KIERUNEK DIETETYKA ROK III SEMESTR ZIMOWY ROK AKADEMICKI 2016/2017 ŻYWIENIE KLINICZNE
WYDZIAŁ ZDROWIA PUBLICZNEGO STUDIA STACJONARNE I STOPNIA KIERUNEK DIETETYKA ROK III SEMESTR ZIMOWY ROK AKADEMICKI 2016/2017 ŻYWIENIE KLINICZNE WYKŁADY: Sala wykładowa - Budynek WZP SUM w Bytomiu, ul. Piekarska
Bardziej szczegółowoOcena wiedzy żywieniowej pacjentów z przewlekłą chorobą nerek w okresie leczenia zachowawczego
Ocena wiedzy żywieniowej pacjentów z przewlekłą chorobą nerek w okresie leczenia zachowawczego Jednym ze sposobów hamowania progresji chorób nerek jest leczenie dietetyczne. Odpowiednio zaplanowane i konsekwentnie
Bardziej szczegółowoWaldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 285 290 Waldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska OCENA WARTOŚCI ODŻYWCZEJ I KALORYCZNEJ JADŁOSPISU DLA DOROSŁYCH Z CUKRZYCĄ TYPU II PROPONOWANEGO W JEDNEJ Z PORADNI
Bardziej szczegółowo10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowojest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz
Światowy Dzień Nerek Światowy Dzień Nerek jest ogólnoświatową kampanią, której celem jest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz informowanie o powszechności
Bardziej szczegółowoKomentarz dietetyk 321[11]-01 Czerwiec 2009
Strona 1 z 16 Strona 2 z 16 Strona 3 z 16 Strona 4 z 16 Strona 5 z 16 Strona 6 z 16 Strona 7 z 16 Strona 8 z 16 W pracach egzaminacyjnych oceniane były następujące elementy: I. Tytuł pracy egzaminacyjnej.
Bardziej szczegółowoZMIANY ODŻYWIANIA SIĘ KOBIET W CZASIE CIĄŻY
Agnieszka Palka, Kamil Rzeźnikowski Akademia Morska w Gdyni ZMIANY ODŻYWIANIA SIĘ KOBIET W CZASIE CIĄŻY Dieta kobiety ciężarnej jest istotnym czynnikiem wpływającym na zdrowie zarówno matki, jak i dziecka.
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE NR 9/2013/DSOZ PREZESA NARODOWEGO FUNDUSZU ZDROWIA. z dnia 12 marca 2013 r.
ZARZĄDZENIE NR 9/2013/DSOZ PREZESA NARODOWEGO FUNDUSZU ZDROWIA z dnia 12 marca 2013 r. zmieniające zarządzenie w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju rehabilitacja lecznicza
Bardziej szczegółowoOpis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych ŻYWIENIE KLINICZNE I OPIEKA METABOLICZNA WIEDZA
Załącznik nr 8 do zarządzenia nr 68 Rektora UJ z 18 czerwca 2015 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych ŻYWIENIE KLINICZNE I OPIEKA METABOLICZNA Nazwa studiów: ŻYWIENIE KLINICZNE
Bardziej szczegółowoGospodarka witaminą B1 u chorych przewlekle hemodializowanych
Białystok 8.10.2018 Dr hab. Tomasz Hryszko II Klinika Nefrologii z Oddziałem Leczenia Nadciśnienia Tętniczego i Pododdziałem Dializoterapii UM w Białymstoku Ul. M. Skłodowskiej-Curie 24A 15-276 Białystok
Bardziej szczegółowoAnaliza stopnia przygotowania pielęgniarek nefrologicznych do prowadzenia edukacji terapeutycznej pacjentów z przewlekłą chorobą nerek
ROZDZIAŁ XI ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2015 DOBROSTAN I ZDROWIE 1 Stacja Dializ Fresenius Nephrocare Zabrze, Fresenius Nephrocare Zabrze, 2 Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoPROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE
1. Ramowe treści kształcenia PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE L.p. DATA TEMAT ZAJĘĆ LICZBA GODZIN: FORMA ZALI- CZENIA PUNKTY ECTS 1. 2. 22.09.2012 23.09.2012 20.10.2012 21.10.2012 Żywienie
Bardziej szczegółowoparametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,
1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te
Bardziej szczegółowoOCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW UCZELNI MEDYCZNEJ W LATACH 2003/2004 I 2008/2009
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 723 727 Danuta Czapska, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska, Jan Karczewski OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH
Bardziej szczegółowodr hab. Paweł Bogdański, prof. UM
dr hab. Paweł Bogdański, prof. UM Zakład Edukacji i Leczenia Otyłości oraz Zaburzeń Metabolicznych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 0% 5% 6% do 5 tys. mieszkańców 5-50
Bardziej szczegółowoPaństwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Gnieźnie Instytut Nauk o Zdrowiu Kierunek - Pielęgniarstwo
Nazwa przedmiotu: Kierunek: Specjalność: Dietetyka Pielęgniarstwo Wymiar godzin: 45godzin Wykłady: 15godzin, Samokształcenie: 30godzin, Europejski System Transferu Punktów Karta opisu przedmiotu Kod: Rok
Bardziej szczegółowoPaństwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu. Karta przedmiotu. obowiązuje w roku akademickim 2012/2013
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Karta przedmiotu Instytut Zdrowia obowiązuje w roku akademickim 01/013 Kierunek studiów: Pielęgniarstwo Profil: Praktyczny Forma studiów: Stacjonarne Kod
Bardziej szczegółowoRola pielęgniarki w zapobieganiu i leczeniu niedożywienia u chorych dializowanych
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 8-12 Rola pielęgniarki w zapobieganiu i leczeniu niedożywienia u chorych dializowanych The nurse s role in prevention and treatment of malnutrition in dialysis patients
Bardziej szczegółowostanowiska, zalecenia, standardy
stanowiska, zalecenia, standardy Forum Nefrologiczne 2011, tom 4, nr 2, 183 188 Copyright 2011 Via Medica ISSN 1899 3338 Stanisław Czekalski 1, Bolesław Rutkowski 2, Sylwia Małgorzewicz 2, 3, Alicja Dębska-Ślizień
Bardziej szczegółowoPowszechne mity dotyczące diety. Zofia Kwiatkowska
Powszechne mity dotyczące diety 1 Zofia Kwiatkowska Struktura prezentacji O Historia O Czym jest dieta? O Czym jest żywienie? O Zasady zdrowego żywienia O Najczęstsze mity dotyczące diety O Podsumowanie
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Bardziej szczegółowoJakość życia pacjentów dializowanych i po przeszczepie nerek
PRACA ORYGINALNA Jakość życia pacjentów dializowanych i po przeszczepie nerek Quality of life of patients on dialysis and after renal transplantation Monika Gętek 1, Ewa Nowakowska-Zajdel 2, Natalia Czech
Bardziej szczegółowoBadania przesiewowe w ocenie stanu odżywienia
LECZENIE ŻYWIENIOWE DLA ZESPOŁÓW ŻYWIENIOWYCH Kurs pod patronatem POLSPEN. Gdynia, dnia 8.04.2015 Badania przesiewowe w ocenie stanu odżywienia Sylwia Małgorzewicz Katedra Żywienia Klinicznego GUMed Celem
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Stanowisko Rady Przejrzystości nr 147/2013 z dnia 29 lipca 2013 w sprawie oceny środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego Renilon
Bardziej szczegółowoInterwencja żywieniowa w przypadku niedożywienia u pacjentki hemodializowanej opis przypadku
Forum Nefrologiczne 2019, tom 12, nr 1, 28 32 Copyright 2019 Via Medica ISSN 1899 3338 PRZYPADKI KLINICZNE Natalia Szupryczyńska 1, Sylwia Małgorzewicz 2, Alicja Dębska-Ślizień 3 1 Zakład Biochemii Żywienia,
Bardziej szczegółowoZajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe
Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii
Bardziej szczegółowoSkale i wskaźniki jakości leczenia w OIT
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoLeczenie przeciwpłytkowe w niewydolności nerek (PCHN) Dr hab. Dorota Zyśko, prof. nadzw Łódź 2014
Leczenie przeciwpłytkowe w niewydolności nerek (PCHN) Dr hab. Dorota Zyśko, prof. nadzw Łódź 2014 Leki przeciwpłytkowe (ASA, clopidogrel) Leki przeciwzakrzepowe (heparyna, warfin, acenocumarol) Leki trombolityczne
Bardziej szczegółowo2011-03-17. Woda. Rola wody. Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia?
Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia? A. Jarosz Woda głównym składnikiem ciała i podstawowym składnikiem pożywienia stanowi 50 80 %masy ciała zasoby wodne organizmu muszą być stale
Bardziej szczegółowoPLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ
Kurs Zespołów Żywieniowych PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ Stanisław Kłęk Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu Szpital Specjalistyczny im. Stanley Dudrick a, Skawina
Bardziej szczegółowoWYBRANE ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE OSÓB LECZONYCH PRZECIWNOWOTWOROWO
WYBRANE ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE OSÓB LECZONYCH PRZECIWNOWOTWOROWO Ewa Lange, Jolanta Krusiec, Bronisława Tymolewska-Niebuda, Aleksandra Skrzypkowska Katedra Dietetyki, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i
Bardziej szczegółowoprzytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia
SŁOWA KLUCZOWE: przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia STRESZCZENIE Wstęp. Ze względu na stosunki anatomiczne oraz wspólne unaczynienie tarczycy
Bardziej szczegółowoDieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.
Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną
Bardziej szczegółowoFinansowanie leczenia żywieniowego
Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego i Dojelitowego Finansowanie leczenia żywieniowego Stanisław Kłęk REFUNDOWANE LECZENIE ŻYWIENIOWE SZPITAL DOM HOSPICJUM ZOL LECZENIE ŻYWIENIOWE SZPITALNE Zarządzenie
Bardziej szczegółowoOCENA ZAWARTOŚCI WITAMIN W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Z PRAWIDŁOWĄ MASĄ CIAŁA, Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 2, str. 134 142 Małgorzata Kardasz, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska OCENA ZAWARTOŚCI WITAMIN W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Z PRAWIDŁOWĄ
Bardziej szczegółowoPrzewlekła choroba nerek
KONFERENCJA PRASOWA WARSZAWA 04.03.2010 PCHN - EPIDEMIOLOGIA Prof. Bolesław Rutkowski Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański Uniwersytet Medyczny 1 Przewlekła choroba
Bardziej szczegółowoOCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM
OCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM Elżbieta Karpińska*, Katarzyna Socha, Maria H. Borawska Zakład Bromatologii Uniwersytetu Medycznego
Bardziej szczegółowoKidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment
1 Kidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment Duża część nadmiaru przyjętego mięsa przechodzi w organizmie w postać mocznika i innych składników moczu, które
Bardziej szczegółowoWitaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany
Bardziej szczegółowoOcena wiedzy pacjentów hemodializowanych na temat preferowanej diety
Forum Nefrologiczne 2014, tom 7, nr 1, 54 60 Copyright 2014 Via Medica ISSN 1899 3338 Aktualności w pielęgniarstwie nefrologicznym www.fn.viamedica.pl Agnieszka Bach 1, Grażyna Janicka 2 1 Klinika Nefrologii,
Bardziej szczegółowoOcena sposobu żywienia osób chorujących na cukrzycę typu 1 i 2
Szewczyk Probl Hig A Epidemiol i wsp. Ocena 11, sposobu 92(2): 267-271 żywienia osób chorujących na cukrzycę typu 1 i 2 267 Ocena sposobu żywienia osób chorujących na cukrzycę typu 1 i 2 Evaluation of
Bardziej szczegółowoSKIEROWANIE NA PRAKTYKI ZAWODOWE
roku II semestru 4 roku akademickiego 201 /201, posiadającej/ego nr albumu:.., Praktyka w poradni lub oddziale chorób układu pokarmowego/chorób metabolicznych - realizowana w: poradnie/oddziały gastrologiczne,
Bardziej szczegółowoOrganizacja Zespołu Żywieniowego w szpitalu
LECZENIE ŻYWIENIOWE DLA ZESPOŁÓW ŻYWIENIOWYCH Kurs pod patronatem POLSPEN. Gdynia, dnia 8.04.2015 Organizacja Zespołu Żywieniowego w szpitalu Jarosław Szefel Zakład Propedeutyki Onkologii Wydział Nauk
Bardziej szczegółowoTalerz zdrowia skuteczne
Talerz zdrowia skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania PSSE Chełm Kierownik Sekcji OZiPZ Alicja Bork PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE Gwarancją właściwego rozwoju fizycznego, sprawności umysłu oraz dobrego zdrowia
Bardziej szczegółowoOsteoporoza w granicznej niewydolności nerek - problem niedoboru witaminy D
Atlanta Osteoporoza w granicznej niewydolności nerek - problem niedoboru witaminy D Jerzy Przedlacki Katedra i Klinika Nefrologii Dializoterapii i Chorób Wewnętrznych, WUM Echa ASBMR 2016 Łódź, 14.01.2017
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 59 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 59 SECTIO D 2005 Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Epidemiologii AM w Lublinie Students Scientific Association
Bardziej szczegółowoOcena Pracy Doktorskiej mgr Moniki Aleksandry Ziętarskiej
Prof. dr hab. n. med. Robert Słotwiński Warszawa 30.07.2018 Zakład Immunologii Biochemii i Żywienia Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawski Uniwersytet Medyczny Ocena Pracy Doktorskiej mgr Moniki Aleksandry
Bardziej szczegółowoWARTOŚĆ ODŻYWCZA WYBRANYCH PRODUKTÓW ŻYWNOŚCI TRADYCYJNEJ.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 236 240 Barbara Ratkovska, Krystyna Iwanow, Agata Gorczakowska, Beata Przygoda, Anna Wojtasik, Hanna Kunachowicz WARTOŚĆ ODŻYWCZA WYBRANYCH PRODUKTÓW ŻYWNOŚCI
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Anna Sobczak-Czynsz Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka (MS i TŻiŻCz z uz.)
Bardziej szczegółowoAgnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 2008, 4, str. 987 991 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska WARTOŚĆ ENERGETYCZNA ORAZ ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW PODSTAWOWYCH W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH
Bardziej szczegółowoOcena pracy doktorskiej. mgr Beaty Jakusik. pt. Ocena żywienia dojelitowego według programu Fast Track u chorych
Ocena pracy doktorskiej mgr Beaty Jakusik pt. Ocena żywienia dojelitowego według programu Fast Track u chorych operowanych z powodu nowotworów jelita grubego Przedstawiona do recenzji praca porusza bardzo
Bardziej szczegółowoSpis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47
Spis treści Przedmowa... 9 1. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego w róŝnych stanach chorobowych (Danuta Gajewska)... 11 Wiadomości ogólne... 11 Całkowita przemiana materii... 12 Wprowadzenie... 12
Bardziej szczegółowoKWESTIONARIUSZ informujący WSEIiI w Poznaniu o poziomie osiągnięcia efektów kształcenia przez Studenta odbywającego praktykę zawodową
Załącznik 5 do Programu praktyk ( )Dietetyka KWESTIONARIUSZ informujący WSEIiI w Poznaniu o poziomie osiągnięcia efektów kształcenia przez Studenta odbywającego praktykę zawodową Szanowni Państwo w związku
Bardziej szczegółowoPrealbumina w ocenie powikłań u chorych ze schyłkową niewydolnością nerek leczonych hemodializami
diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics 2013 Volume 49 Number 2 107-111 Praca oryginalna Original Article Prealbumina w ocenie powikłań u chorych ze schyłkową niewydolnością nerek leczonych
Bardziej szczegółowoUtrata masy ciała? Zmniejszony apetyt? Niechęć do jedzenia? Problemy z połykaniem? lub/i gryzieniem? Utrata sił? ZDR WY APETYT NA ŻYCIE
PROBLEM? ROZWIĄZA: Utrata masy ciała? Zmniejszony apetyt? Niechęć do jedzenia? Problemy z połykaniem? lub/i gryzieniem? Utrata sił? Dla kogo niezbędny jest Dzieci powyżej 1. roku życia Wymagające kompletnej
Bardziej szczegółowoOpis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych WIEDZA
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Żywienie w zdrowiu i chorobie Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA K_W01 K_W02
Bardziej szczegółowoPrzypadek kliniczny Akademia Żywienia w Onkologii. Małgorzata Misiak
Przypadek kliniczny Akademia Żywienia w Onkologii Małgorzata Misiak Pacjentka TP l.61 Wzrost 154 cm Wyjściowa masa ciała 47 kg BMI 19.8 Hb 9.8 g/dl; Lym 1.66 G/l TP 56.2 g/l; Alb 28.5 g/l; Prealb 14.0
Bardziej szczegółowoPraktyczne aspekty doboru produktów spożywczych i technik kulinarnych w żywieniu pacjentów z PChN w okresie przeddializacyjnym i dializacyjnym.
Praktyczne aspekty doboru produktów spożywczych i technik kulinarnych w żywieniu pacjentów z PChN w okresie przeddializacyjnym i dializacyjnym. dr n. med. Małgorzata Kaczkan Katedra Żywienia Klinicznego
Bardziej szczegółowoLeczenie chorych na kzn: dla kogo tylko nefroprotekcja?
Leczenie chorych na kzn: dla kogo tylko nefroprotekcja? Przemysław Rutkowski Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych GUMed 1. Co to jest nefroprotekcja 2. Zmiany w nefroprotekcji 1.
Bardziej szczegółowoPRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego
Bardziej szczegółowoWITAMINY I MINERAŁY DLA OSÓB DIALIZOWANYCH
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego WITAMINY I MINERAŁY DLA OSÓB DIALIZOWANYCH Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany w oparciu o doniesienia naukowe oraz przyjęte
Bardziej szczegółowoPierwsi pacjenci z cukrzycą leczeni powtarzanymi dializami
KONFERENCJA PRASOWA WARSZAWA 04.03.2010 LECZENIE NERKOZASTĘPCZE Prof. Bolesław Rutkowski Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański Uniwersytet Medyczny 1 Pierwsi pacjenci
Bardziej szczegółowoRaport z realizacji program zapobieganie nadwadze i otyłości oraz innym zaburzeniom okresu rozwojowego u dzieci i młodzieży szkolnej w latach
Raport z realizacji program zapobieganie nadwadze i otyłości oraz innym zaburzeniom okresu rozwojowego u dzieci i młodzieży szkolnej w latach 2012-2017 realizowanego wspólnie z Wydziałem Zdrowia Urzędu
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 594 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 594 SECTIO D 2005 Zakład Higieny i Epidemiologii Akademii Medycznej w Białymstoku Department of Higiene and Epidemiology
Bardziej szczegółowoOCENA WIEDZY ŻYWIENIOWEJ OSÓB Z CHOROBĄ NOWOTWOROWĄ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 581 585 Monika Michalak-Majewska 1, Dorota Domagała 2, Małgorzata Solecka 1 OCENA WIEDZY ŻYWIENIOWEJ OSÓB Z CHOROBĄ NOWOTWOROWĄ 1 Katedra Technologii Owoców,
Bardziej szczegółowoNOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r.
NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r. Najczęstsza postać raka trzustki Gruczolakorak przewodowy trzustki to najczęstsza
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 610 614 Anna Harton, Joanna Myszkowska-Ryciak OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE Katedra Dietetyki Wydziału
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla studentów V roku
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla studentów V roku 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Nefrologia 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek )
Bardziej szczegółowoSpecyfika żywienia i leczenia żywieniowego chorych na nowotwory układu krwiotwórczego
Podstawy Żywienia Klinicznego w Onkologii, Warszawa 8 grudnia 2018 Specyfika żywienia i leczenia żywieniowego chorych na nowotwory układu krwiotwórczego Joanna Krawczyk-Lipiec Plan Najczęstsze problemy
Bardziej szczegółowoNIEWYDOLNOŚĆ NEREK - EPIDEMIOLOGIA, OBJAWY, STADIA NIEWYDOLNOŚCI, DIAGNOSTYKA AGNIESZKA BARTOSZ GR.1
NIEWYDOLNOŚĆ NEREK - EPIDEMIOLOGIA, OBJAWY, STADIA NIEWYDOLNOŚCI, DIAGNOSTYKA AGNIESZKA BARTOSZ GR.1 Niewydolność nerek Niewydolność nerek charakteryzuje się utratą zdolności do oczyszczania organizmu
Bardziej szczegółowoDZIENNIK PRAKTYK ZAWODOWYCH STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA
KRAKOWSKA WYŻSZA SZKOŁA PROMOCJI ZDROWIA Z SIEDZIBĄ W KRAKOWIE Wydział Promocji Zdrowia Kierunek: DIETETYKA DZIENNIK PRAKTYK ZAWODOWYCH STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA (imię i nazwisko studenta)... (nr albumu)
Bardziej szczegółowoWarsztaty Ocena wiarygodności badania z randomizacją
Warsztaty Ocena wiarygodności badania z randomizacją Ocena wiarygodności badania z randomizacją Każda grupa Wspólnie omawia odpowiedź na zadane pytanie Wybiera przedstawiciela, który w imieniu grupy przedstawia
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTY PODSTAWOWE
PRZEDMIOTY PODSTAWOWE Anatomia człowieka 1. Które z białek występujących w organizmie człowieka odpowiedzialne są za kurczliwość mięśni? 2. Co to są neurony i w jaki sposób stykają się między sobą i efektorami?
Bardziej szczegółowoZbiór założonych efekty kształcenia dla studiów podyplomowych: ŻYWIENIE CZŁOWIEKA
Zbiór założonych efekty kształcenia dla studiów podyplomowych: ŻYWIENIE CZŁOWIEKA Efekty kształcenia dla przedmiotu Słuchacz, który zaliczył przedmiot, ma wiedzę, umiejętności i kompetencje 1. Współczesne
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Z PRAWIDŁOWĄ MASĄ CIAŁA, Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 1, str. 82 88 Małgorzata Kardasz, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Z PRAWIDŁOWĄ MASĄ CIAŁA, Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ Zakład
Bardziej szczegółowoOCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH SPOŁECZNYCH CZ. III.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 2, str. 117 122 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH
Bardziej szczegółowoFinansowanie żywienia dojelitowego
Polska Szkoła Żywienia Klinicznego i Metabolizmu Finansowanie żywienia dojelitowego Stanisław Kłęk Kraków, 4 II 2012 REFUNDOWANE LECZENIE ŻYWIENIOWE SZPITAL DOM HOSPICJUM ZOL LECZENIE ŻYWIENIOWE SZPITALNE
Bardziej szczegółowoPlanowanie interwencji żywieniowej: wybór drogi leczenia, określenie zapotrzebowania. Stanisław Kłęk
Planowanie interwencji żywieniowej: wybór drogi leczenia, określenie zapotrzebowania Stanisław Kłęk Gdynia, 8 IV 2016 PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ Definicja: leczenie żywieniowe Leczenie żywieniowe
Bardziej szczegółowoMAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA
MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA Na czym polega zdrowy styl życia? ZDROWY STYL ŻYCIA Prawidłowe odżywianie Aktywność
Bardziej szczegółowoKOMITET NAUKOWY I WARSZAWSKIEGO DNIA DIETETYKI KLINICZNEJ
1 KOMITET NAUKOWY I WARSZAWSKIEGO DNIA DIETETYKI KLINICZNEJ Przewodnicząca: Dr hab. n. o zdr. Dorota Szostak-Węgierek (Warszawski Uniwersytet ) Członkowie: Prof. dr hab. n. med. Magdalena Durlik (Warszawski
Bardziej szczegółowo