PG VIII TK 72/14 SK 32/14 TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA PROKURATOR GENERALNY Warszawa, dnia 2 grudnia 2014 r. PG VIII TK 72/14 SK 32/14 TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY W związku ze skargą konstytucyjną UPC Polska sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie o stwierdzenie, że art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zmianami) w zakresie, w jakim nakłada obowiązek zapłaty trzykrotności stosownego wynagrodzenia na rzecz podmiotu uprawnionego z tytułu majątkowych praw autorskich jest niezgodny z przepisami art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 32 ust. 1 i 2 oraz w zw. z art. 2 Konstytucji RP i w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, przez to, że nakłada niesprawiedliwy, nierówny i niewspółmierny do ewentualnego naruszenia obowiązek zapłaty odszkodowania - na podstawie art. 33 w związku z art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) -

2 2 przedstawiam następujące stanowisko: 1) art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zmianami) w zakresie, w jakim uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej - w przypadku gdy naruszenie jest zawinione - trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu - jest zgodny z art. 64 ust. 1 i w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; 2) postępowanie, w zakresie dotyczącym badania zgodności zaskarżonego przepisu z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 i w związku z art. 2 Konstytucji RP, podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, wobec niedopuszczalności wyrokowania. U Z A S A D N I E N I E UPC Polska sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie (dalej jako: UPC albo Skarżący) wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego ze skargą konstytucyjną, przytoczoną we wstępie niniejszego stanowiska.

3 3 Skarga ta została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego i prawnego. Skarżący jest spółką kapitałową prawa handlowego, działającą na podstawie przepisów ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2013 r., poz ze zmianami), a także przedsiębiorcą telekomunikacyjnym w rozumieniu ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. z 2014 r., poz. 243). Skarżący wskazał, że jako operator sieci kablowej ma ustawowy obowiązek wprowadzania do sieci kablowej programów w określonej kolejności, przy jednoczesnym braku możliwości pominięcia jakiegokolwiek z ogólnokrajowych programów radiofonii lub telewizji publicznej oraz żadnego z rozpowszechnianych na danym terenie regionalnych programów publicznej radiofonii lub telewizji (tzw. must carry ). Obecnie Skarżący ma obowiązek rozprowadzania programów Telewizja 'Polska I", Telewizja Polska II" i jednego regionalnego programu telewizyjnego rozpowszechnianego przez Telewizję Polską S.A. oraz programów rozpowszechnianych w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 30 czerwca 2011 r. o wdrożeniu naziemnej telewizji cyfrowej (Dz. U. Nr 153, poz. 903 ze zm.) na podstawie koncesji na rozpowszechnianie tych programów w sposób analogowy drogą rozsiewczą naziemną przez Telewizję Polsat S.A., TVN S.A., Polskie Media S.A., Telewizję Puls Sp. z o.o. Skarżący jest następcą prawnym operatora telewizji kablowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Aster z siedzibą w Warszawie. W dniu 2 stycznia 2012 r. nastąpiło połączenie Aster sp. z o.o. z jej jedynym udziałowcem - UPC sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie. Z dniem połączenia Skarżący wstąpił we wszystkie prawa i obowiązki spółki z o.o. Aster, w tym w dotychczasowe prawa Aster sp. z o.o. - jako strony w prowadzonych postępowaniach sądowych.

4 4 Skarżący i jego poprzednik prawny, jako operator telewizji kablowej, oraz Stowarzyszenie Filmowców Polskich (dalej: SFP), jako organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (dalej: OZZ), pozostawali w stałych stosunkach gospodarczych. Od 2004 r. strony łączyły umowy oraz porozumienia dotyczące udzielenia licencji. W dniu 1 października 2004 r. SFP podpisało z Ogólnopolską Izbą Gospodarczą Komunikacji Kablowej tzw. Kontrakt Generalny, który regulował zasady udzielenia licencji na reemisję utworów w sieciach kablowych, określając wysokość stawki wynagrodzenia w wysokości 2,8 % miesięcznych wpływów netto operatora. Skarżący i jego poprzednik prawny przystąpili do tego kontraktu w 2004 r. W dniu 22 stycznia 2009 r. Polska Izba Komunikacji Elektronicznej (dalej: PIKE) - następca prawny Ogólnopolskiej Izby Gospodarczej Komunikacji Kablowej - wypowiedziała tzw. Kontrakt Generalny. SFP, jeszcze przed wygaśnięciem obowiązywania Kontraktu z dnia 1 października 2004 r., przystąpiło do negocjacji z PIKE nowego Kontraktu Generalnego, który miałby obowiązywać od dnia 1 maja 2009 r. na przyszłość. Strony nie osiągnęły jednak porozumienia co do wysokości stawki wynagrodzenia w nowym kontrakcie. PIKE proponowała stawkę 1,6 % wpływów netto operatora, natomiast SFP było gotowe zawrzeć umowę licencyjną ze stawką nie mniejszą niż 2,2 % wpływów netto. Wobec przedłużających się negocjacji, których nie udało się zakończyć przed dniem 1 maja 2009 r., tj. przed wygaśnięciem obowiązywania tzw. Kontraktu Generalnego z dnia 1 października 2004 r., SFP i PIKE zdecydowały się na zawarcie w dniu 12 maja 2009 r. umowy określonej jako Porozumienie Tymczasowe w celu uregulowania współpracy stron na czas prowadzonych negocjacji, który został określony na 3 miesiące. Strony nie osiągnęły porozumienia co do warunków tzw. nowego Kontraktu Generalnego. PIKE stała nadal na stanowisku, że stawka wynagrodzenia dla FSP powinna wynosić maksymalnie 1,6 % wpływów netto operatora, natomiast SFP twierdziło, że

5 5 uwzględnienie zakresu repertuaru, którego dotyczyć ma tzw. Kontrakt Generalny, musi skutkować określeniem wynagrodzenia na poziomie co najmniej 2,2 % wpływów netto. Porozumienie Tymczasowe wygasło w dniu 31 lipca 2009 r. Skarżący i jego poprzednik prawny w dniu 28 sierpnia 2009 r. przedstawili SFP, za pośrednictwem Polskiej Izby Komunikacji Elektronicznej, ofertę umowy licencyjnej i rozpoczęli płatności w określonej w niej wysokości 1,6 % wpływów operatora. Strony nie zawarły nowej umowy. Od dnia 1 sierpnia 2009 r. Skarżący, nie posiadając zezwolenia organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, kontynuował reemisję programów telewizyjnych zawierających między innymi utwory audiowizualne, dokonując bezumownych wpłat w wysokości 1,6 % wpływów netto na rzecz FSP. Sugerował się przy tym orzeczeniem Komisji Prawa Autorskiego z dnia 6 maja 2009 r., które zapadło w sprawie o zawarcie umowy z wniosku innego operatora telewizji kablowej - Spółdzielni Mieszkaniowej Siarkowiec przeciwko SFP, w którym poziom wynagrodzenia umownego należnego SFP określono jako 1,6 % wpływów netto operatora. SFP wytoczyło powództwo o zapłatę trzykrotności stawki 2,2 % wpływów netto operatora, pomniejszoną o dotychczasowe wpłaty oraz o zakazanie reemisji. Powództwo obejmowało wynagrodzenie za okres od 1 sierpnia 2009 r. do 31 marca 2011 r. Przeciwko Aster sp. z o.o. żądanie zapłaty obejmowało kwotę ,47 zł, zaś przeciwko UPC kwotę ,16 zł. W związku z połączeniem spółek Aster sp. z o.o. i UPC sp. z o.o. doszło do połączenia postępowań sądowych i wyrok będący podstawą skargi, obejmuje roszczenia przeciwko UPC Polska sp. z o.o. jak i Aster sp. z o.o. Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. akt XXV C 829/11, częściowo uwzględnił żądanie powództwa, uznając, że stosowne wynagrodzenie, to różnica pomiędzy stawką 2,2 % wpływów a

6 6 płaconą przez Skarżącą stawką 1,6 % wpływów operatora. Wyrok ten został zaskarżony przez obydwie strony. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 14 października 2013 r., sygn. akt VI A Ca 208/13, zasądził roszczenie w wysokości żądanej w pozwach, tj. w kwocie ,16 zł i ,47 zł, a zatem w wysokości trzykrotności wynagrodzenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: ustawa lub p.a.p.p.), w wysokości 2,2 % wpływów operatora z tytułu reemisji, pomniejszonych o dotychczasowe dobrowolne wpłaty w wysokości 1,6 % wpływów. Przeprowadzone postępowanie egzekucyjne doprowadziło do zaspokojenia zasądzonych należności w całości. Skarżący wskazał w skardze konstytucyjnej, że wydanie przez Sąd Apelacyjny w Warszawie wyroku z dnia 14 października 2013 r., na podstawie zaskarżonego przepisu art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy, naruszyło jego prawo do: 1) równej ochrony w zakresie własności i innych praw majątkowych: a) poprzez zwiększenie uszczuplenia majątku Skarżącego, który został zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia w potrójnej wysokości, b) poprzez uprzywilejowanie szczególnej kategorii praw autorskich, co doprowadziło do niesłusznego wzbogacenia uprawnionego kosztem Skarżącego, 2) równego traktowania poprzez rażące faworyzowanie SFP, wynikające z przyznania uprawnienia do trzykrotności stosownego wynagrodzenia, na podstawie nieadekwatnego kryterium, jakim jest posiadanie majątkowych praw autorskich,

7 7 3) bycia niedyskryminowanym, przez zobowiązanie do zapłaty odszkodowania niewspółmiernego i niepowiązanego z ewentualną szkodą. Nadto Skarżący wskazał, że zastosowanie w stosunku do niego zaskarżonego przepisu naruszyło: 1) zasadę sprawiedliwości społecznej poprzez niesprawiedliwe zróżnicowanie podmiotów, którym przysługują roszczenia z tytułu naruszenia ich praw majątkowych, wynikające z nieuzasadnionego uprzywilejowania posiadaczy majątkowych praw autorskich, 2) zasadę proporcjonalności poprzez ograniczenie ochrony prawa własności i innych prawa majątkowych w stosunku do ochrony praw majątkowych autorskich, mimo że nie przemawia za tym interes tych podmiotów, ani też ważny interes publiczny, uzasadniający konieczność zasądzania trzykrotności stosownego wynagrodzenia. W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej Skarżący wskazuje, że osoba, która naruszyła majątkowe prawa autorskie zobligowana jest na mocy art. 79 p.a.p.p. do zaspokojenia czterech autonomicznych roszczeń, w tym prowadzącego do dodatkowego wzbogacenia w wysokości podwójnego bądź potrójnego wynagrodzenia, niezależnie od wykazania wielkości poniesionej szkody. Skarżący, w zakresie zarzutu naruszenia konstytucyjnego prawa do równej ochrony prawa własności, zwraca uwagę, że żadne inne prawo majątkowe nie korzysta z tak silnej ochrony, jak majątkowe prawa autorskie, i że nie istnieją żadne przesłanki do konstytucyjnego uzasadnienia takiej nierówności. Ochrona własności i innych praw majątkowych nie może być różnicowana z uwagi na charakter podmiotu danego prawa. Skarżący porównuje zakres ochrony prawnej związanej z naruszeniem prawa własności oraz odpowiedzialnością z tytułu bezumownego korzystania z lokalu mieszkalnego,

8 8 dochodząc do wniosku, że wskazane prawa nie są chronione z taką intensywnością, jak majątkowe prawa autorskie. W przypadku naruszenia prawa własności lub prawa do lokalu mieszkalnego, przepisy nie przewidują bowiem automatyzmu zasądzenia odszkodowania w wysokości trzykrotności wynagrodzenia za korzystanie z lokalu mieszkalnego. Skarżący wskazuje też na okoliczność, że z uwagi na niematerialny charakter majątkowych praw autorskich, może dojść do ich naruszenia przez nieograniczoną liczbę osób, co prowadzi do multiplikowania odszkodowania, podczas gdy w przypadku naruszenia własności rzeczy przysługuje tylko jedno odszkodowanie. Skarżący zwraca uwagę, że w art. 440 k.c. zawarta została ogólna zasada miarkowania odszkodowania ze względu na stan majątkowy poszkodowanego oraz osoby odpowiedzialnej za szkodę, w związku z zasadami współżycia społecznego. Wskazuje także, że automatyzm odszkodowania przejawia się w niemożności zasądzenia 2,5 krotności stosownego wynagrodzenia, co ogranicza władzę sądowniczą w orzekaniu odszkodowania adekwatnego do okoliczności sprawy. W odniesieniu do zarzutu braku równego traktowania, Skarżący zwraca uwagę, że właściciel rzeczy nie posiada analogicznych uprawnień jak twórca, nabywca majątkowych praw autorskich lub OZZ, a także, że waga interesu posiadacza majątkowych praw autorskich nie uzasadnia różnicowania tych uprawnień w stosunku do pozostałych praw majątkowych. Skarżący stwierdza także, że interes posiadacza majątkowych praw autorskich nie jest interesem publicznym i że różnicowanie podmiotów - posiadaczy praw majątkowych nie znajduje oparcia w wartościach, zasadach lub normach konstytucyjnych (s. 18 skargi). W odniesieniu do zarzutu naruszenia zasady niedyskryminacji, Skarżący argumentuje, że naprawienie szkody, o którym mowa w zaskarżonym przepisie,

9 9 przybrało postać swoistej kary cywilnej (s. 18 skargi). Na poparcie tej tezy wskazuje, że zgodnie z wyrażoną w art k.c. zasadą pełnego odszkodowania, poszkodowany nie uzyska więcej niż wynagrodzenie poniesionej szkody, nawet gdyby czyn sprawcy stanowił przestępstwo lub natężenie winy było oczywiste. Zauważa także, że odszkodowanie orzeczone na podstawie zaskarżonego przepisu jest niezależne od wysokości poniesionego uszczerbku. Powołując się na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2013 r., sygn. I CSK 697/12 (OSNC 2014 r., nr 1 poz. 9), Skarżący (s. 19 skargi) wskazuje, że przepis art. art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) p.a.p.p. wykracza poza funkcję kompensacyjną, czym narusza wynikającą z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji zasadę proporcjonalności. Zaskarżony przepis, zdaniem Skarżącego, nie ma na celu ułatwienia określenia wysokości odszkodowania, gdyż na jego podstawie poszkodowany uzyskał ośmiokrotnie więcej, niż wyniosła jego szkoda. Powołując się na wskazane postanowienie Sądu Najwyższego, Skarżący wskazuje na prewencyjno - represyjny charakter zaskarżonego przepisu, który stanowi podstawę orzeczenia odszkodowania przewyższającego rozmiar szkody. Zauważa przy tym, że trzykrotność wynagrodzenia autorskiego, przyjmując postać kary cywilnej, zasądzana jest w postępowaniu cywilnym, bez zachowania gwarancji procesowych, swoistych dla reżimu odpowiedzialności karnej. Skarżący wskazuje również, że nakładanie nieproporcjonalnej sankcji majątkowej jest sprzeczne z zasadą wolności gospodarczej, wyrażoną w art. 20 Konstytucji, tym bardziej, że SFP jest monopolistą i operatorzy nie mają swobody wyboru podmiotu, z którym mogliby podpisać umowę licencyjną. Zdaniem Skarżącego, zaskarżony przepis narusza także wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadę sprawiedliwości społecznej. Z zasady tej Skarżący wywodzi zasadę słusznego i sprawiedliwego odszkodowania, które nie powinno prowadzić do wzbogacenia posiadacza majątkowych praw autorskich oraz degradacji sytuacji majątkowej osoby naruszającej te prawa. Skarżący - w

10 10 kontekście wymienionej zasady - wskazuje, że nie zasługuje na akceptację różnicowanie sytuacji prawnej podmiotów w zakresie ich odpowiedzialności odszkodowawczej od rodzaju naruszonego prawa majątkowego. Podsumowując część motywacyjną skargi, UPC wskazuje na brak równowagi między normatywnymi obowiązkami operatora telewizyjnego a zakresem uprawnień przysługujących poszkodowanemu w przypadku naruszenia jego autorskich praw majątkowych. Na podstawie art. 51 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, pismem z dnia 29 października 2014 r. udział w postępowaniu zgłosił Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej: RPO lub Rzecznik), przedstawiając stanowisko, zgodnie z którym art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) p.a.p.p. w zakresie, w jakim nakłada obowiązek zapłaty trzykrotności stosownego wynagrodzenia na rzecz podmiotu uprawnionego z tytułu autorskich praw majątkowych, jest niezgodny z przepisami art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 i w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Rzecznik, w granicach wniesionej przez UPC skargi konstytucyjnej, podzielił częściowo zarzuty Skarżącego stwierdzając, że zaskarżony przepis narusza równowagę pomiędzy ochroną prawną podmiotów autorskich praw majątkowych a ochroną interesów majątkowych użytkowników tych praw. Według Rzecznika, zastosowanie zaskarżonego przepisu prowadzi do przekraczających zakres szkody przesunięć majątkowych pomiędzy poszkodowanym i sprawcą naruszenia, dochodzi do wzbogacenia uprawnionych z tytułu majątkowych praw autorskich kosztem użytkowników. Wzbogacenie to - zdaniem Rzecznika - nie znajduje uzasadnienia w zasadzie sprawiedliwości społecznej i narusza konstytucyjną zasadę równej ochrony praw majątkowych. Rzecznik, wskazując na niezgodność zaskarżonego przepisu z art. 64 ust. 1 i 2 w związku w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji stwierdził, że przepis ten ingeruje w sferę gwarantowanych konstytucyjnie praw majątkowych zobowiązanego oraz, że prowadzi do zróżnicowania poziomu ochrony praw

11 11 majątkowych poszkodowanego i sprawcy szkody, co narusza zasadę równego traktowania praw majątkowych zawartą w treści art. 64 ust. 2 Konstytucji. Zdaniem Rzecznika, zaskarżony przepis nie jest konieczny dla ochrony konstytucyjnie chronionych autorskich praw majątkowych, a ponadto wywołuje nadmiernie dotkliwe konsekwencje dla sytuacji majątkowej użytkowników tych praw, co jest niezgodne z zasadą proporcjonalności sensu stricto. Rzecznik uważa, że dla ochrony majątkowych praw autorskich wystarczająca jest możliwość dochodzenia roszczeń na zasadach ogólnych przewidzianych w art. 415 k.c. Rzecznik argumentuje, że zaskarżony przepis stanowi odejście od podstawowych zasad odpowiedzialności cywilnoprawnej na gruncie zarówno prawa polskiego, jak i regulacji prawnych obowiązujących na terenie kontynentu europejskiego. (s. 13 stanowiska). Rzecznik akcentuje, że zaskarżony przepis wprowadza pełniącą funkcję prewencyjną swoistą karę cywilną, która prowadzi do osiągania przez poszkodowanego nieuzasadnionych korzyści finansowych, które przekraczają rozmiar poniesionej szkody. Rzecznik zwraca również uwagę, że zaskarżony przepis prowadzi do odpowiedzialności obiektywnej o sztywno określonych granicach, pozbawiając sądy możliwości miarkowania odszkodowania, zależnie od wysokości wyrządzonej szkody. Twierdzenia te Rzecznik wsparł przywołanym w stanowisku orzecznictwem Sądu Najwyższego. W ocenie Rzecznika, zaskarżone unormowanie narusza zasadę równej ochrony praw majątkowych wyrażoną w art. 64 ust. 2 Konstytucji. Według RPO zaskarżony przepis prowadzi do zachwiania równowagi w ochronie praw majątkowych, gdyż w sposób nieuzasadniony faworyzuje autorskie prawa majątkowe, przez co narusza wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadę sprawiedliwości społecznej. Rzecznik, wskazując na okoliczność braku właściwego wyważenia interesów uprawnionego i sprawcy naruszenia w zaskarżonej regulacji, odwołał się do orzecznictwa Trybunału

12 12 Konstytucyjnego dotyczącego sposobu pojmowania zasady sprawiedliwości społecznej. Zdaniem Rzecznika, w świetle zasady sprawiedliwości społecznej żadne względy aksjologiczne nie uzasadniają uprzywilejowania autorskich praw majątkowych, a nierówne traktowanie poszkodowanego i sprawcy naruszenia tych praw prowadzi do dyskryminacji drugiego z wymienionych podmiotów, z naruszeniem zasady równej ochrony praw majątkowych wyrażonej w art. 64 ust. 2 Konstytucji. Nadto, jak stwierdził RPO, przewidziane w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit b) roszczenie osłabia pozycję negocjacyjną podmiotów zobowiązanych do zawarcia umowy z organizacjami zbiorowego zarządzania, takich jak operatorzy sieci kablowych (s. 25 stanowiska). Końcowo Rzecznik stwierdził również, że środki ochrony prawnej uprawnionego z tytułu majątkowych praw autorskich arbitralnie ingerują w prawa majątkowe pozostające pod ochroną art. 64 ust. 1 Konstytucji. Zaskarżony przez UPC przepis ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ma następującą treść: Art Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa: 1) zaniechania naruszania; 2) usunięcia skutków naruszenia; 3) naprawienia wyrządzonej szkody: a) na zasadach ogólnych albo b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione - trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu; 4) wydania uzyskanych korzyści. [podkr. wł.]. Zaskarżony przepis, dający możliwość dochodzenia przez uprawnionego trzykrotności stosownego wynagrodzenia, obowiązywał już w pierwotnym

13 13 brzmieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Początkowo dochodzenie tego roszczenia było możliwe niezależnie od roszczenia o naprawienie szkody. W ustawie z dnia 9 maja 2007 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 99, poz. 662), która weszła w życie w dniu 20 czerwca 2007 r., wprowadzono istotną zmianę ograniczającą zakres roszczeń uprawnionego. Do czasu wskazanej nowelizacji uprawniony (twórca) mógł dokonać kumulacji roszczenia odszkodowawczego i roszczenia o wydanie uzyskanych korzyści lub alternatywnie twórca mógł dochodzić dwukrotności lub w przypadku wykazania winy - trzykrotności stosownego wynagrodzenia, a także żądać naprawienia wyrządzonej szkody, jeżeli działanie naruszającego było zawinione. Zaskarżony przepis, w aktualnym stanie prawnym, nie przewiduje już roszczenia o zapłatę dwukrotności bądź trzykrotności wynagrodzenia, jako alternatywy dla naprawienia szkody, ale stanowi jeden z jej sposobów. Zgodnie z treścią art. 79 ust.1 pkt 3 lit. a) i b), uprawniony może domagać się naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę dwukrotności bądź trzykrotności stosownego wynagrodzenia. Wyeliminowana więc została możliwość kumulowania roszczeń wskazanych w aktualnym brzmieniu art. 79 ust.1 pkt 3 lit. a) i b) z roszczeniem odszkodowawczym. Skarżący, kwestionując zgodność przepisu art. 79 ust.1 pkt 3 lit. b) z ustawą zasadniczą, wskazał jako wzorce kontroli przepisy art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 32 ust. 1 i 2 oraz w zw. z art. 2 i w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Artykuł 64 ust. 1 i 2 Konstytucji stanowi: Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. Własność i inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej..

14 14 Art. 64 Konstytucji w ust. 1 przyznaje każdemu prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia, w ust. 2 wskazuje na równość ochrony tych praw. Wskazany wzorzec kontroli daje wyraz zasadzie, że wszystkie prawa majątkowe podlegają ochronie prawnej, a na ustawodawcy spoczywa nie tylko pozytywny obowiązek stanowienia przepisów i procedur je chroniących, ale także obowiązek negatywny - powstrzymania się od uchwalania regulacji, które mogłyby te prawa pozbawić ochrony albo ochronę tę ograniczać. W art. 64 Konstytucji, obok własności, wymienione jest pojęcie inne prawa majątkowe. Ustrojodawca nie definiuje go jednak, ani nie wymienia poszczególnych typów tych praw. Oznacza to, że prawa majątkowe należy traktować jako jeden z rodzajów praw podmiotowych, wydzielony według kryterium bezpośredniego uwarunkowania interesem ekonomicznym uprawnionego (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 marca 2008 r., sygn. K 32/05, OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 27). W Konstytucji odrębnie wymienione są tylko prawo własności i prawo dziedziczenia, natomiast istnienie innych praw gwarantowane jest w sposób sumaryczny. Obowiązkiem ustawodawcy zwykłego jest ustanowienie i ochrona praw majątkowych, tym bardziej, że bez istnienia zróżnicowanego systemu praw majątkowych trudna byłaby należyta realizacja zasady wolności majątkowej. Inne prawa majątkowe tworzą pewien system, który z jednej strony oddziałuje na treść i zakres prawa własności, a który zarazem tworzy pewną hierarchię wewnętrzną. Niektórym prawom można przypisać wyższą rangę, a więc mają pierwszeństwo w razie konfliktu z innymi (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 marca 2008 r., sygn. K 32/05, op. cit.). W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wskazuje się na ścisłe powiązania treści normatywnych art. 64 ust. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.

15 15 Art. 32 ust. 1 Konstytucji stanowi: Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.. Art. 32 ust. 2 Konstytucji ma następująca treść: Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.. W przywołanym wyroku z dnia 17 marca 2008 r. (sygn. K 32/05, op. cit.) Trybunał Konstytucyjny, przypominając, że adresatem obowiązku zapewnienia równej ochrony prawa własności i innych praw majątkowych, wynikającego z art. 64 ust. 2 Konstytucji, są władze publiczne, wyjaśnił zarazem: Równa ochrona praw majątkowych jest jednym ze szczegółowych odniesień ogólnej zasady równości. W związku z tym art. 64 ust. 2 Konstytucji powinien być interpretowany w związku z art. 32 Konstytucji, bo zapewnienie równej dla wszystkich ochrony prawnej jest elementem równego traktowania przez władze publiczne. Trybunał wskazywał też, że istotą normatywnego sensu art. 64 ust. 2 Konstytucji jest wynikająca z tego przepisu zasada, że ochrona własności i innych praw majątkowych nie powinna być, w obrębie każdego z praw majątkowych, różnicowana z uwagi na charakter podmiotu prawa. W wyroku z dnia 28 października 2003 r., (sygn. P 3/03 OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 82) Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na genetyczny związek, istniejący pomiędzy art. 64 ust. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, [powodujący, że - przyp. wł.] uprawnione jest odpowiednie posiłkowanie się sposobem rozumienia przesłanki równości oraz metodyką jej oceny wypracowaną w orzecznictwie Trybunału na tle tego ostatniego przepisu. Również w piśmiennictwie akcentowano potrzebę interpretacji i stosowania art. 64 ust. 2 w bliskim związku z art. 32 Konstytucji. Postanowienie art. 64 ust. 2 Konstytucji stanowi jedno ze szczegółowych

16 16 odniesień ogólnej zasady równości, przewidzianej w art. 32 ust. 1 Konstytucji do poszczególnych dziedzin życia społecznego (por. L. Garlicki, Komentarz do art. 64 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. III, red. L. Garlicki, Warszawa 2003, s ). Zasada równości stanowi nakaz jednakowego traktowania podmiotów prawa w obrębie określonej klasy (kategorii). Wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną powinny być traktowane równo, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących. Wobec tego punktem wyjścia do oceny zgodności danej regulacji prawnej z zasadą równości jest rozważenie, czy można wskazać wspólną cechę istotną, uzasadniającą równe traktowanie podmiotów prawa, biorąc pod uwagę treść i cel danej regulacji prawnej. Jeżeli kontrolowana norma traktuje odmiennie adresatów, którzy odznaczają się określoną cechą wspólną, to mamy do czynienia z odstępstwem od zasady równości (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 października 1998 r., sygn. K. 7/98, OTK ZU nr 6/1998, poz. 96 i cytowane tam orzeczenia). Ocena każdej regulacji prawnej z punktu widzenia zasady równości musi być zatem poprzedzona dokładnym zbadaniem sytuacji prawnej podmiotów, których dotyczy oraz przeprowadzeniem analizy, zarówno jeśli chodzi o ich cechy wspólne jak i cechy różniące (por. orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 marca 1988 r., sygn. U. 7/87, OTK ZU w 1988 r., poz. 1; oraz wyroki z dnia: 28 maja 2002 r., sygn. P 10/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 35; 14 lipca 2004 r., sygn. SK 8/03, OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 65; 21 października 2008 r., sygn. SK 51/04, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 140). Trybunał Konstytucyjny wskazywał też, że ze względu na ścisłe powiązania normatywne między art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji, w odniesieniu do wyjątków od zasady równej ochrony własności i innych praw majątkowych, określonej w art. 64 ust. 2 Konstytucji, należy się kierować

17 17 metodologią i dyrektywami wypracowanymi w orzecznictwie Trybunału w odniesieniu do wyjątków od zasady wyrażonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji (por. wyrok z dnia 18 stycznia 2011 r., sygn. P 44/08, OTK ZU nr 1/1/A/2011, poz. 44). Aby odpowiedzieć na pytanie, czy dane kryterium może stanowić podstawę różnicowania podmiotów prawa charakteryzujących się wspólną cechą istotną, należy rozstrzygnąć: 1) czy kryterium to pozostaje w racjonalnym związku z celem i treścią danej regulacji; 2) czy waga interesu, któremu różnicowanie ma służyć, pozostaje w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w wyniku wprowadzonego różnicowania; 3) czy kryterium różnicowania pozostaje w związku z innymi wartościami, zasadami czy normami konstytucyjnymi, uzasadniającymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 października 1998 r., sygn. K. 7/98, OTK ZU nr 6/1998 r., poz. 96). Odstępstwo od równego traktowania sytuacji podobnych nie zawsze jest konstytucyjnie niedopuszczalne, ponieważ mogą zachodzić przypadki, gdy odmienność tego potraktowania będzie usprawiedliwiona. Art. 31 ust. 3 Konstytucji stanowi: Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. (por. wyroki Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 29 listopada 2011 r.,

18 18 sygn. akt SK 15/09, OTK ZU nr 9/A/2011, poz. 98 i z dnia 26 kwietnia 1999 r., sygn. akt K. 33/98, OTK ZU nr 4/1999, poz. 71). Trybunał Konstytucyjny analizował kwestię dopuszczalności ograniczania praw majątkowych, w kontekście art. 31 ust. 3 Konstytucji, między innymi w wyrokach z dnia 12 stycznia 1999 r., sygn. P. 2/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 2 i z dnia 3 października 2000 r., sygn. K. 33/99, OTK ZU nr 6/2000, poz Wskazał w nich, że żadne z praw majątkowych gwarantowanych art. 64 Konstytucji nie ma charakteru absolutnego i ograniczenie ich przez ustawodawcę jest dopuszczalne, co winno jednak podlegać weryfikacji z punktu widzenia przesłanek sformułowanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji, najobszerniej precyzującym warunki zgodności z Konstytucją wprowadzonych ograniczeń. Przesłankami warunkującymi uznanie konstytucyjności konkretnego ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności są: ustawowa forma ograniczenia, jego konieczność w państwie demokratycznym oraz funkcjonalny związek ograniczenia z realizacją wymienionych w Konstytucji wartości (bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, zdrowia i moralności publicznej, wolności i praw innych osób), a także zakaz naruszenia istoty danego prawa lub wolności. W przesłance konieczności ograniczenia mieszczą się postulaty niezbędności, przydatności i proporcjonalności takiego ograniczenia, co uzależnione jest od stwierdzenia faktycznej potrzeby dokonania ingerencji w zakres korzystania z konstytucyjnego prawa bądź wolności i zastosowania środków prawnych rzeczywiście służących realizacji zamierzonych przezeń celów (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 grudnia 2008 r., sygn. K 37/07, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 172). W kontekście zawartych w skardze zarzutów szczególnego podkreślenia wymaga, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, gwarancja równej ochrony praw majątkowych nie może być utożsamiana

19 19 z identycznością intensywności ochrony udzielanej poszczególnym kategoriom praw majątkowych. Równość bowiem należy odnosić jedynie do praw majątkowych należących do tej samej kategorii. Nie jest natomiast dopuszczalne rozumienie równości, jako przypisanie tych samych gwarancji ochronnych prawom majątkowym, które należą do różnorodnych typów praw majątkowych, choćby nawet zbliżone było ich ujęcie funkcjonalne (por. wyrok z dnia 2 czerwca 1999 r., sygn. K 34/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 94). Gwarancja równej ochrony praw majątkowych nie oznacza więc równej intensywności ochrony udzielanej różnym kategoriom praw majątkowych, bo owa intensywność determinowana jest treścią i konstrukcyjnym ujęciem tych praw. Wymienioną gwarancją konstytucyjną objęte jest prawo podmiotowe, które pozwala realizować określony interes majątkowy, nawet gdy wynika on ze stosunków innych niż cywilnoprawne, a przepisy chroniące prawa majątkowe zawierają pośrednio w swojej treści także zasadę ochrony podstaw materialnego bytu obywateli (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 maja 2010 r., sygn. P 29/08, OTK ZU nr 4/A/2010, poz. 35). Nakaz równej ochrony praw majątkowych musi być postrzegany na tle zróżnicowania (hierarchii) tych praw. Ustawodawca nie może jedynie nadużyć swobody regulacyjnej przez sztuczne tworzenie poszczególnych praw majątkowych i zawężanie zakresu ich ochrony. Nakaz równej ochrony praw majątkowych tej samej kategorii nie jest więc absolutny. Jeżeli można wykazać, że zróżnicowanie ochrony znajduje oparcie w argumentacji w sprawie relewantności, proporcjonalności i powiązania z innymi normami, zasadami lub wartościami konstytucyjnymi, to zróżnicowanie takie staje się dopuszczalne (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 marca 2008 r., sygn. K 32/05, op. cit.). Odnosząc się do wskazanych wzorców kontroli zgodności zaskarżonego przepisu prawa autorskiego z ustawą zasadniczą podkreślenia wymaga, że kształtując zakres ochrony poszczególnych praw majątkowych ustawodawca

20 20 działa w sferze polityki ekonomiczno-społecznej państwa, a w tym zakresie jego swoboda jest znacznie większa niż w innych sferach stosunków społecznych. Wiąże się z tym również możliwość dokonywania częstszych zróżnicowań, stanowiących wyjątki od zasady równości określonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji. Uwaga ta odnosi się odpowiednio do wyjątków od zasady równej ochrony własności i innych praw majątkowych ( ) wyrażonej w art. 64 ust. 2 Konstytucji.( ), zasada większej swobody ustawodawcy i związanych z tym zróżnicowań stanowiących odstępstwa od ogólnej zasady równości wyrażonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz od szczególnej zasady równej ochrony prawa własności i innych praw majątkowych, określonej w art. 64 ust. 2 Konstytucji w sferze polityki ekonomiczno-społecznej - została ugruntowana w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 stycznia 2011 r., sygn. P 44/08, op. cit.). Skarżący wskazał również na naruszenie przez zaskarżony przepis art. 2 Konstytucji, który stanowi: Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.. Skarżący, przywołując wskazany przepis jako związkowy wzorzec kontroli, upatruje naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej w niesprawiedliwym zróżnicowaniu podmiotów, którym przysługują roszczenia z tytułu naruszenia ich praw majątkowych, a w konsekwencji nierówne obciążenie dłużników takich podmiotów. Zdaniem Skarżącego, brak jest podstaw do uprzywilejowania podmiotu posiadającego majątkowe prawa autorskie wobec innych uczestników obrotu gospodarczego. Należy podkreślić, że zasada sprawiedliwości społecznej pojmowana jest w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, jako dążenie do zachowania równowagi w stosunkach społecznych i powstrzymywanie się od kreowania nieusprawiedliwionych, niepopartych obiektywnymi wymogami i kryteriami