4. PERSPEKTYWICZNY ROZWÓJ WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO A OCHRONA ŚRODOWISKA

Transkrypt

1 4. PERSPEKTYWICZNY ROZWÓJ WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO A OCHRONA ŚRODOWISKA 4.1. Wprowadzenie Istotnymi czynnikami warunkującymi stan środowiska jest rozwój gospodarczy i społeczny województwa. Zatem, aby zapobiec problemom z zakresu ochrony środowiska, bardzo ważne jest skupienie się na poszczególnych dziedzinach gospodarki. Diagnoza tych dziedzin oraz perspektywy rozwojowe zostały przedstawione w dokumentach sektorowych, opracowanych przez ekspertów dla potrzeb Strategii rozwoju województwa małopolskiego, która to strategia opiera się na modelu rozwoju regionalnego. Zarówno Strategia rozwoju województwa małopolskiego jak i wszystkie opracowania sektorowe zostały wykorzystane dla sformułowania wpływu prognozowanego rozwoju gospodarczego województwa na środowisko. Niemniej jednak należy zdać sobie sprawę, że są to pewne koncepcje wynikające z aktualnego stanu i występujących tendencji rozwojowych, a więc będą one dopasowywane do zmieniających się ciągle uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Niniejszy rozdział opisuje główne tendencje rozwojowe występujące na poszczególnych poziomach zarządzania i ich konsekwencje dla województwa małopolskiego (par. 4.2.). Perspektywiczny rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki w relacji do środowiska przedstawiono w par Dla każdego obszaru opisano aktualny stan, następnie sformułowano długoterminowy cel zintegrowany z ochroną środowiska i te zagadnienia, które bezpośrednio łączą się z ochroną środowiska. Zatem ten paragraf jest bazą dla proponowanej w następnym rozdziale długoterminowej polityki ochrony środowiska w zakresie poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości środowiskowych Tendencje przyszłego rozwoju województwa Poziom międzynarodowy Do głównych tendencji mogących pojawić się na poziomie międzynarodowym należą: globalizacja gospodarki, 24-godzinna gospodarka, wzrost zamożności społeczeństwa oraz integracja z Unią Europejską. Globalizacja gospodarki. W XXI wieku globalizacja gospodarki światowej oraz innowacyjność technologiczna i organizacyjna będą głównymi czynnikami zmian strukturalnych gospodarek narodowych i regionalnych. Produkcja będzie przenoszona do krajów lub na obszary, gdzie koszt pracy jest najniższy. Dotyczy to także przesyłania nośników energii i samej energii z miejsc, w których ich pozyskanie i wytworzenie jest najtańsze. Tworzenie nowych zakładów oznacza powstawanie nowych miejsc pracy, ale także presję na środowisko. Rolą władz województwa będzie promowanie czystych technologii, wspieranie rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw i pozyskiwanie inwestorów, którzy mogliby wykorzystać zasoby po zrestrukturyzowanych przedsiębiorstwach. 24 godzinna gospodarka. Rozwój rynku prowadzi do sytuacji, gdzie godziny i system pracy uwarunkowany jest kryteriami ekonomicznymi. Większość zakładów przemysłowych i innych firm będzie brać pod uwagę czas lokalny obszarów, do których towar jest dostarczany. Kluczowym obszarem, czułym na 24-godzinną gospodarkę, jest ruch uliczny i transport, który w najbliższych latach będzie coraz większy. Przeciążenie będzie się pojawiało nie tylko w tradycyjnych godzinach szczytu (między 7.00 a 9.00 i między a 17.00), ale w ciągu całego dnia. Konsekwencjami tej tendencji rozwoju będzie przede wszystkim wzrost ruchu ulicznego i transportu w ciągu całego tygodnia oraz wzrost zużycia surowców naturalnych takich jak woda, energia i gaz. Zatem bardzo ważną sprawą będzie lokalizacja sieci dróg. Główne drogi przebiegające przez miasta i wsie będą powodowały uciążliwości akustyczne w porze nocnej, a 46

2 tym samym obniżą jakość życia mieszkańców tych obszarów. Konsekwencją wzrostu ruchu ulicznego i transportu jest wzrost emisji zanieczyszczeń do powietrza, co prowadzi do wyższych stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. Przewiduje się, że nasilająca się tendencja wzrostu ruchu motorowego spowoduje przekroczenia standardów europejskich, jeżeli nie zostaną podjęte działania chroniące, zwłaszcza centra miast, przed nadmiernym ruchem ulicznym i transportem. Wzrost zamożności społeczeństwa. W nadchodzących latach, warunki życia i pracy prawdopodobnie będą coraz lepsze w wyniku autonomicznego rozwoju Polski i przyłączeniu do Unii Europejskiej. Wzrosną przychody rodzin, co odbije się na wzroście wymagań co do warunków pracy jaki i możliwości spędzania czasu wolnego. Wzrośnie potrzeba częstszego przemieszczania się. Będzie coraz większe zapotrzebowanie na posiadanie wolno stojącego domu z ogrodem i garażem, w miejsce mieszkania w bloku. Również rynek konsumenta będzie różnorodny. Omówione czynniki będą miały wpływ na zwiększenie ruchu ulicznego, nie tylko w związku z przemieszczaniem się na dużych odległościach, ale także do centrum miast (ośrodki kultury, obiekty sportowe). Wysoka jakość transportu publicznego będzie alternatywą w stosunku do korzystania z samochodów. Wzrastające wymagania co do produktów będzie skutkowało wzrostem produkowanych odpadów komunalnych. Oddziaływanie na przyzwyczajenia mieszkańców co do robienia zakupów jest znacznie trudniejsze, niż w odniesieniu do przyzwyczajeń przemieszczania się. Poprzez wykorzystanie instrumentów społecznych (komunikacja, informacja) istnieje możliwość wykształcenia proekologicznych zachowań mieszkańców. Wzrost zapotrzebowania na domy wolno stojące będzie wywierał coraz to większą presję na dostęp do wolnych terenów w pobliżu obecnych aglomeracji, co będzie negatywnie wpływało na przyrodę i krajobraz. Władze województwa, wspólnie z powiatami i gminami, wykorzystają planowanie przestrzenne w celu ukierunkowanego rozwoju nowych terenów. Aspekty środowiskowe będą brane pod uwagę w całym procesie budownictwa, od korzystania z surowców / materiałów budowlanych do zagospodarowania odpadów rozbiórkowych. Będą promowane materiały o długich okresach żywotności. Oczekuje się, że rozwój urbanizacji będzie dotyczył głównie otoczenia Krakowa, Tarnowa, Nowego Sącza i innych większych miast. Przyłączenie Polski do Unii Europejskiej. W najbliższych latach (ok roku), Polska połączy się z krajami Unii Europejskiej. W okresie wdrażania tego Programu Ochrony Środowiska, większość regulacji prawnych z zakresu ochrony środowiska rozwinie się w zgodzie z linią Europejskich dyrektyw i regulacji. Przyłączenie do UE będzie się wiązało z wieloma konsekwencjami dla Polski oraz dla województwa małopolskiego. Znaczenie integracji z UE zostało podkreślone w Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego (SRM) jako jeden z trzech kontekstów, rozumianych jako najważniejsze uwarunkowania strategii. W okresie kilku ostatnich lat, województwo stało się regionem szczególnego zainteresowania inwestorów zagranicznych (zwłaszcza obszar byłego woj. krakowskiego). Taki trend będzie występował nadal, i to z jeszcze większą intensywnością po integracji z UE. Władze państwowe muszą uaktualnić i dopasować większość ustaw i regulacji z zakresu ochrony środowiska do standardów i zasad ustawodawstwa Unii Europejskiej. Również, władze województwa małopolskiego muszą dopasować swoją politykę do wymagań UE. Nowe ustawodawstwo oznacza większą swobodę zakładów przemysłowych w podejmowaniu decyzji co do kierunku polityki środowiskowej, wprowadzania najlepszych środków technicznych, najtańszym sposobem. W związku z napływem kapitału zagranicznego, inwestorzy będą dokonywali wyboru terenów (miejsc) w oparciu o podstawowe czynniki, takie jak dostęp do rynku, dostępność komunikacyjna (sieć dróg i linii kolejowych), itp. Dla województwa małopolskiego ważna jest droga A4 (od granicy niemieckiej przez Wrocław i Kraków do granicy z Ukrainą) oraz droga 87 z Warszawy przez Kraków do granicy ze Słowacją. Powstające nowe inwestycje będą potencjalnym zagrożeniem dla przyrody i krajobrazu, a także mogą obniżyć jakość życia mieszkańców w związku z negatywnym oddziaływaniem na środowisko. 47

3 Atrakcyjność dla inwestorów zagranicznych oznacza dla władz województwa, powiatów i gmin - postawienie pytania - jaki rodzaj rozwoju i rodzaj przemysłu będzie atrakcyjny lub dozwolony na obszarze województwa. Inwestorzy, którzy będą zainteresowani modernizacją przestarzałego przemysłu będą zachęcani do pozostania w województwie. W województwie będzie preferowany przemysł nie zanieczyszczający środowiska i przemysł, który będzie w ścisłym związku z przemysłem zlokalizowanym w województwie śląskim. Wybór lokalizacji będzie dokonywany w oparciu o przebieg sieci dróg międzynarodowych i krajowych (np. transeuropejska sieć kolejowa i drogowa), stanu terenów zurbanizowanych oraz obecności miejsc o cennych wartościach przyrodniczych i krajobrazowych Poziom krajowy i regionalny Wśród tendencji występujących na poziomie krajowym i regionalnym należy wymienić restrukturyzację rolnictwa, restrukturyzację przemysłu ciężkiego, koncentrację zatrudnienia w obszarach zurbanizowanych i rozwój terenów przemysłowych nowego typu. Restrukturyzacja rolnictwa. Obecna struktura agrarna z rozdrobnieniem ziemi, niewielką powierzchnią gospodarstw i bardzo wysoki wskaźnik zatrudnienia w rolnictwie, a także wymagania wynikające z integracji Polski z UE zmuszają do głębokiej restrukturyzacji polskiego rolnictwa. Znaczna liczba gospodarstw ulegnie likwidacji, natomiast pozostałe będą miały szansę lepszego gospodarowania. Prowadzenie gospodarstw dużych związane będzie ze stosowaniem większych ilości środków chemicznych, co może wpłynąć na skażenie wód powierzchniowych i podziemnych. Normy stosowania środków chemicznych muszą zabezpieczyć środowisko przed negatywnym wpływem rolnictwa. Biorąc pod uwagę różne uwarunkowania małopolskiego rolnictwa, można założyć, że nie będzie ono konkurencyjne dla rolnictwa zachodnio-europejskiego, w zakresie klasycznej produkcji rolniczej. Natomiast szansą może być rolnictwo ekologiczne, które w tym województwie ma dobre warunki do rozwoju ze względu na stosunkowo niewielkie skażenie środowiska naturalnego. Małopolską specjalnością i szansą eksportową mogą być produkowane metodami ekologicznymi warzywa i owoce. Dla terenów górskich - produkcja wołowiny oraz odbudowa stada owiec. Jednakże, rozwój tych obszarów powinien być wspierany przez państwo poprzez preferencyjną politykę podatkową i kredytową, opartą na europejskich zasadach polityki rolnej na obszarach górskich. Restrukturyzacja przemysłu ciężkiego. Obecnie w województwie małopolskim zlokalizowane są zakłady przemysłowe wielu branż. W większości, zakłady spełniają wymagania z zakresu ochrony środowiska i są gotowe do integracji z UE. Niemniej jednak, niektóre branże, zwłaszcza przemysł ciężki, charakteryzują się przestarzałą technologią i wyeksploatowanymi urządzeniami. W nadchodzącej dekadzie te zakłady muszą być zrestrukturyzowane, aby sprostać rygorystycznym standardom ekologicznym. Niestety, restrukturyzacji będzie towarzyszyło zmniejszenie zatrudnienia, z czym będą się wiązały konsekwencje ekonomiczne i socjalne dla mieszkańców regionu. Koncentracja zatrudnienia w obszarach zurbanizowanych. Kolejną tendencją będzie coraz większa skala zatrudnienia na terenach zurbanizowanych i sąsiadujących z nimi. Na tych terenach, nowy przemysł, również zaawansowany technologicznie, będzie poszukiwał miejsc do swej działalności. Prawdopodobnie najlepsze lokalizacje to obszary podmiejskie Krakowa, Wieliczki, Myślenic, Tarnowa i Oświęcimia, także port lotniczy może przyciągnąć inwestorów. Z punktu widzenia ochrony środowiska ta tendencja może mieć negatywną stronę. Przeciążenie komunikacyjne już jest problemem, a w przyszłości będzie jeszcze większe. Zatem na tych terenach, podział przestrzeni między różne funkcje (zamieszkania, pracy, rekreacji, przyrody, rolnictwa) będzie bardzo trudny. Właściwe długoterminowe planowanie przestrzenne musi być elementem zabezpieczającym obszar województwa przed negatywnymi konsekwencjami, przy równoczesnym dostosowaniu układów komunikacyjnych i jakości nawierzchni do standardów UE. 48

4 Parki przemysłowe i technologiczne i rozwój terenów nowego typu. W ostatnich dekadach zakłady przemysłowe powstawały w powiązaniu z doraźnymi wymaganiami rynku. Wynikiem tego jest sytuacja, gdzie jedne zakłady nie mogą w optymalny sposób korzystać ze środków produkcji innych zakładów. Nową tendencją jest rozwój tzw. terenów nowego typu, gdzie podczas wszystkich faz planowania musi być brana pod uwagę specyfika danego terenu. Wśród aspektów, które powinny być wzięte pod uwagę, należy wymienić: - surowce naturalne i odpady (wspólne zaopatrzenie i odbiór), - energia (wykorzystanie zbędnej energii i ciepła), - gospodarka wodno-ściekowa (wspólna oczyszczalnia ścieków), - wydajne korzystanie z przestrzeni (wspólne parkingi, wspólne magazyny surowców i produktów), - krajobraz ( ograniczone magazynowanie na otwartej przestrzeni), - transport publiczny (transport publiczny do planowanych terenów, multimodalne środki transportu, plany transportu dla przemysłu), - infrastruktura terenów (obiekty gospodarki odpadami, telekomunikacja, komunikacja w zakresie danych), - harmonijne budownictwo (korzystanie z materiałów, energii, surowców wtórnych) Obecnie w województwie małopolskim, Kraków jest nie tylko regionalnym centrum administracyjnym oraz ośrodkiem nauki i kultury, ale także skupiskiem dużej liczby przedsiębiorstw przemysłowych. Między tymi przedsiębiorstwami występują słabe, a nawet bardzo słabe powiązania zaopatrzenio-produkcyjne i kooperacyjne. Obszar województwa małopolskiego nadaje się do tworzenia tzw. kompleksów przemysłowych. W 1997 roku został utworzony Krakowski Park Technologiczny, zainicjowano również powstanie Parku Przemysłowego Kraków - Wschód oraz Tarnowskiego Klasteru Przemysłowego Plastikowa Dolina. Władze wojewódzkie muszą wziąć pod uwagę powyższe inicjatywy i uwzględnić je w strategii rozwoju województwa. Władze województwa będą kreowały harmonijne tereny przemysłowe poprzez: - Wspomaganie przemysłu, mającego wizerunek przemysłu przyjaznego dla środowiska (niekonwencjonalne źródła energii, wspólne obiekty gospodarki odpadami, wspólne wyposażenie służące zarządzaniu, itd.). - Optymalną lokalizację i właściwe planowanie terenów przemysłowych z punktu widzenia ochrony środowiska, biorąc pod uwagę w/w czynniki, - Aktywne poszukiwanie inwestorów, chcących rozwijać działalność przemysłową, przyjazną dla środowiska. Wdrożenie tych działań, w większości wypadków, będzie oparte o współpracę wielu partnerów Poziom lokalny Uciążliwości środowiskowe w centrach miast. Obecnie występuje trend skupienia zatrudnienia w dużych miastach, np. takie zjawisko występuje w Krakowie, a także w innych większych miastach (np. w Tarnowie, Nowym Sączu) i będzie w nadchodzących latach jeszcze silniejsze. Miasta, a zwłaszcza ich centra, będą narażone na znaczne uciążliwości środowiskowe, w wyniku występowania tego trendu. Główne uciążliwości będą spowodowane ruchem ulicznym i transportem, działalnością średnich zakładów i codziennym bytowaniem mieszkańców - a będą się objawiały takimi problemami jak: smog, hałas, odory. Władze województwa i powiatów dołożą wszelkich starań, aby polepszyć jakość życia w miastach. Wspólnie z większymi gminami skupią się na zabezpieczeniu centrów miast przed negatywnym wpływem ruchu ulicznego i transportu oraz przemysłu. Jakość życia w centrum miast będzie spostrzegana jako ważny aspekt życia człowieka w województwie. Rozwój sektora usług. Współcześnie, dynamiczne regiony charakteryzują się dobrze rozwiniętą siecią usług. zwłaszcza wysoko specjalistycznych: finansowych, konsultingowych, zdrowotnych, turystycznych i rekreacyjnych. Województwo małopolskie ma sprzyjające warunki dla ich 49

5 rozwoju. Już obecnie w województwie małopolskim ważna jest rola sektora usług turystycznych, medycznych i konsultingowych, a duża atrakcyjność inwestycyjna Małopolski stwarza dobre warunki do rozwoju usług finansowych. Restrukturyzacja przemysłu (zwłaszcza organizacyjna i własnościowa) oraz restrukturyzacja rolnictwa będą skutkowały zwiększaniem się bezrobocia. Ci ludzie mogą znaleźć zatrudnienie w sferze usług. Rozwój różnych form aktywności gospodarczej w województwie małopolskim, oprócz niezaprzeczalnych korzyści (np. zmniejszenie bezrobocia), może jednak przynieść wiele negatywnych skutków: np.: chaos przestrzenny, rozproszenie zabudowy w strefach podmiejskich i na obszarach wiejskich, co nie sprzyja optymalnemu wykorzystaniu infrastruktury technicznej. Województwo może kreować rozwój sektora usług poprzez promocję produktów turystycznych Małopolski, rozwój funkcji uzdrowiskowej regionu, stworzenie regionalnej sieci instytucji finansowych i konsultingowych. Dużą uwagę należy zwracać na właściwą lokalizację tych usług, co można osiągnąć poprzez działania gmin dotyczące przeznaczania w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego terenów pod usługi i wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Rozwój Pozarządowych Organizacji. Ostatnim trendem, który będzie wpływał na politykę ekologiczną województwa jest coraz większy udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, bezpośrednio lub poprzez swych przedstawicieli, np. pozarządowe organizacje. W ostatnich kilku latach, coraz bardziej ważnym i widocznym procesem, jest tzw. otwarte planowanie, co oznacza potrzebę, a nawet konieczność współpracy z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi. Decyzje podejmowane na poziomie województwa, już w fazie planowania muszą być dyskutowane także z grupami zadaniowymi i innymi instytucjami i organizacjami. Podczas wdrażania niniejszego Programu, pozarządowe organizacje ekologiczne będą stymulowane do wzięcia udziału w realizacji strategii dotyczącej informacji i edukacji ekologicznej. Można je nawet uczynić odpowiedzialnymi za wdrożenie części polityki dotyczącej edukacji i współpracy z mieszkańcami, ale tylko wtedy, gdy członkowie tych organizacji odejdą od postaw protestujących i roszczeniowych, będą posiadali odpowiednią wiedzę i będą zdolni do konstruktywnych działań Główne obszary rozwojowe województwa a ochrona środowiska Wprowadzenie Rozwój gospodarczy województwa małopolskiego jest uwarunkowany specyficznymi czynnikami fizyczno-przyrodniczymi. Wśród najważniejszych należy wymienić: duży udział obszarów górskich (ok. 55% powierzchni województwa), mających ograniczone możliwości rozwoju ze względów naturalnych, duży udział obszarów prawnie chronionych (ok. 56% powierzchni województwa), duże zasoby wodne (ok. 10% zasobów Polski), występowanie surowców mineralnych, stanowiących istotną pozycję w krajowym bilansie zasobów (rudy cynku i ołowiu, surowce budowlane, wody mineralne) Prognozowanie wpływu rozwoju gospodarczego na środowisko jest niezmiernie trudne, jednak jest konieczne, bowiem bez znajomości zmian w gospodarce, jakie mogą nastąpić w ciągu najbliższych lat, można przeznaczyć środki finansowe na inwestycje proekologiczne, które później okażą się chybione. W opracowaniu niniejszego paragrafu wykorzystano propozycje zawarte w dokumencie pt. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego (SRM), zwłaszcza odnoszące się do dwóch pól strategii, tj.: Gospodarstwo i Więzi, a także niektóre zapisy dotyczące kontekstu Integracja Regionalna 50

6 (aktywizacja rozwoju terenów wiejskich, rozwinięte małe i średnie miasta Małopolski) oraz pól strategii: Mieszkańcy i Pejzaż (uwaga: większość zapisów w ramach pola Pejzaż została zintegrowana w tym Programie.. z polityką długoterminową / rozdz.5. i strategią wdrożeniową / rozdz.6. w zakresie poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości środowiskowych). Takie podejście zapewnia spójność opracowywanego Programu.. ze SRM, co jest jednym z podstawowych założeń przy opracowywaniu wszelkich programów, mających służyć rozwojowi danego obszaru. Ponadto przy formułowaniu niniejszego paragrafu wykorzystano także dokumenty sektorowe (np. Rolnictwo, Przemysł, Turystyka i rekreacja, itd.), jakie zostały opracowane dla potrzeb prac nad SRM. Kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju województwa, sformułowano ogólne cele strategiczne (do 2015 roku) dla poszczególnych dziedzin gospodarki, zintegrowane z ochroną środowiska: omówiono najważniejsze tendencje jakie mogą wystąpić w ramach tych dziedzin, a jednocześnie będą miały wpływ na stan środowiska naturalnego. Dla przejrzystości formułowanej strategii w niniejszym Programie.., dla każdego omawianego obszaru rozwojowego przygotowano schemat przedstawiający związki z polami strategii (bądź kontekstami) zdefiniowanymi w dokumencie SRM Przemysł Aktualny stan Województwo małopolskie charakteryzuje się średnim stopniem uprzemysłowienia, zajmując czwarte miejsce w Polsce pod względem wartości produkcji przemysłowej i budowlanej. Spośród 43 przedsiębiorstw z terenu województwa małopolskiego, mieszczących się na liście 500 największych przedsiębiorstw w Polsce, 20 zlokalizowanych jest poza Krakowem. Przemysł województwa małopolskiego charakteryzuje się stosunkowo wysokim udziałem gałęzi i branż rozwojowych: przemysł kablowy, telekomunikacyjny, komputerowy, farmaceutyczny, poligraficzny i materiałów budowlanych. Natomiast udział przemysłów nierozwojowych, takich jak górnictwa węglowego, syntezy chemicznej (ciężkiej chemii), przemysłu zbrojeniowego - jest mały. Do przemysłów nierozwojowych zaliczane jest również hutnictwo, reprezentowane przez Hutę im. T. Sendzimira, która poddawana jest głębokiej restrukturyzacji. Duże znaczenie odgrywa przemysł spożywczy, elektromaszynowy i produkcji mebli. Potencjał postępu technicznego i innowacyjności jest skoncentrowany w Krakowie. W województwie małopolskim zlokalizowane jest 7 zakładów będących na liście zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska w skali krajowej (tzw. Lista 80 ). Lista wojewódzka obejmuje 37 zakładów przemysłowych i obiektów (np. gospodarki wodno-ściekowej), w tym znajduje się 7 ww. zakładów z listy

7 Odniesienie do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego Program Ochrony Środowiska Obszar rozwoju: PRZEMYSŁ Cel strategiczny: Restrukturyzacja istniejących zakładów przemysłowych oraz rozwój nowoczesnych, innowacyjnych i proeksportowych sektorów przemysłowych o zminimalizowanym wpływie na zdrowie ludzi i środowisko naturalne Strategia: 1. Restrukturyzacja istniejących zakładów przemysłowych 2. Rozwój nowych przemysłów 3. Rozwój przemysłu na ściśle wyznaczonych terenach 4. Odpowiedzialność za ochronę środowiska 5. Współpraca Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego Pole strategii: GOSPODARSTWO Cel nadrzędny: Trwały rozwój gospodarczy Cele strategiczne: 1. Restrukturyzacja i podniesienie konkurencyjności tradycyjnych działów przemysłu 2. Innowacyjne firmy 3. Rozwinięte przemysły regionalnej szansy 4. Rozwinięte otoczenie biznesu 5. Wysoki poziom inwestycji Kontekst: Integracja regionalna Cel: Wykorzystanie potencjału Krakowa na rzecz rozwoju regionu Kontekst: Integracja Europejska Cele: Zwiększenie zdolności absorpcyjnych Przygotowanie się firm i instytucji do uczestnictwa w Unii Europejskiej Ogólny cel strategiczny dla przemysłu (do 2015 r.) w ramach Programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska.: Restrukturyzacja istniejących zakładów przemysłowych oraz rozwój nowoczesnych, Innowacyjnych i proeksportowych sektorów przemysłowych o zminimalizowanym wpływie na zdrowie ludzi i środowisko naturalne Strategia realizacji długoterminowego celu: Restrukturyzacja istniejących zakładów przemysłowych Funkcjonujące obecnie, duże zakłady przemysłowe będą kontynuowały swoją działalność, jednak większość z nich musi przeprowadzić restrukturyzację zarówno organizacyjną, jak i techniczną. Przy zmianach własnościowych zakładów i stąd wynikających zobowiązań, zagadnienie ochrony środowiska będzie jednym z ważnych elementów działalności zakładu. Z punktu widzenia ochrony środowiska ważna będzie restrukturyzacja techniczna, dotycząca w pierwszej kolejności przemysłu ciężkiego, który charakteryzuje się przestarzałymi technologiami i wymaga modernizacji. Wiele najbardziej niezbędnych przedsięwzięć już zrealizowano (likwidacja Huty Aluminium w Skawinie i Krakowskich Zakładów Sodowych, gruntowna przebudowa KZPN Bonarka, modernizacja Huty im. T. Sendzimira, stopniowa restrukturyzacja Zakładów Azotowych S.A. w Tarnowie, itd.). Lepsza sytuacja finansowa przedsiębiorstw, a także lepsze zrozumienie potrzeby modernizacji procesu produkcji i korzyści stąd wynikających (wprowadzanie technologii energooszczędnych, wodooszczędnych, małoodpadowych, lepsza jakość produktów) pozwala przypuszczać, że restrukturyzacja techniczna ulegnie przyspieszeniu. Przemysł elektromaszynowy i chemiczny (produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych) należą do przemysłów rozwojowych w województwie małopolskim. Ponadto duże znaczenie będzie odgrywał przemysł spożywczy, lekki (włókienniczy, odzieżowy, obuwniczy) oraz poligraficzny. 52

8 Rozwój nowych przemysłów Zgodnie z trendami światowymi w dalszy ciągu będzie traciła na znaczeniu produkcja na wielką skalę. Przewiduje się, że wielkie przedsiębiorstwa nie będą powstawały - jak dotąd - w wyniku koncentracji produkcji w dużych zakładach, a jedynie przez łączenie się różnorodnych podmiotów gospodarczych w holdingi. Wspierany będzie rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, zwłaszcza sektora drobnej wytwórczości i rzemiosła. Rzemiosło, przeżywające obecnie kryzys, powinno dostosować się do nowych potrzeb, w tym do kooperacji z przedsiębiorstwami produkcyjnymi. Rozwój drobnej wytwórczości stworzy szansę dla znacznej liczby osób, które muszą odejść z dużych zakładów i z rolnictwa w związku z ich restrukturyzacją. Priorytety rozwojowe będą miały przemysły wysokiej techniki, które wymagają zaplecza badawczego. Szczególne znaczenie będzie miała produkcja aparatury dla monitoringu ekologicznego oraz urządzeń ochrony środowiska, elektroniczny, teletechniczny, itd.. W procesie tworzenia jednostek innowacyjnowdrożeniowych będzie wykorzystany potencjał krakowskiego ośrodka naukowego (park technologiczny). Zostanie wykorzystana specyfika Krakowa (centrum administracyjno-naukowe, skupisko wielu zakładów przemysłowych) w realizacji idei utworzenia kompleksu przemysłowego. Większa uwaga będzie zwrócona na rozwój przemysłu przetwórstwa rolno-spożywczego, zwłaszcza w północno-wschodniej części województwa. Istotnym dla rozwoju województwa będzie rozwój tzw. przemysłu czasu wolnego (patrz nawiązanie do tendencji omówionych w par. 4.2.). Specyfika obszaru województwa małopolskiego stwarza szansę rozwoju usług obejmujących turystykę, rekreację, usługi kulturalne, transport, gastronomię, itp. Rozwój przemysłu na ściśle wyznaczonych terenach Aktualnie, wielkim ośrodkiem przemysłu jest Kraków, a poza nim, największa liczba zakładów znajduje się w Tarnowie, Nowym Sączu oraz w powiatach: krakowskim, chrzanowskim, olkuskim i oświęcimskim. Działalność przemysłowa w tych miejscowościach będzie nadal kontynuowana, niemniej jednak należy dążyć do zahamowania procesu koncentracji przemysłu w Krakowie. Oprócz wyżej wymienionych miejscowości, działalność przemysłowa nastawiona na przetwórstwo rolnospożywcze będzie mogła być prowadzona w innych miejscowościach, głównie w północnej i północno-wschodniej części województwa. Podobnie może być rozwijany sektor drobnej wytwórczości i rzemiosła W ten sposób powstanie szansa równomiernego zatrudnienia, niezależnie od rejonu województwa. Lokalizacja nowych zakładów będzie określana zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego i z zachowaniem wymagań ochrony środowiska. Odpowiedzialność za ochronę środowiska Od zakładów przemysłowych, które nadal są źródłem poważnych zagrożeń dla środowiska, oczekuje się zwiększonej aktywności na rzecz jego ochrony. Ochrona ta nie może sprowadzać się tylko do naprawy już zaistniałych szkód i spełniania wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska. Konieczne staje się przede wszystkim zapobieganie powstawaniu negatywnych oddziaływań czy szkód w środowisku. Działania na rzecz ochrony środowiska wymuszane były przez czynniki zewnętrzne: społeczeństwo, przepisy prawne, administrację publiczną zajmującą się ochroną środowiska, a także międzynarodowe otoczenie. Koncepcja zrównoważonego rozwoju stwarza podstawę do zmiany nastawienia przedsiębiorców do ochrony środowiska, polegające na samodzielnym definiowaniu problemów i szukaniu (z wyprzedzeniem) środków zaradczych. Stąd powstała koncepcja zarządzania ochroną środowiska. Zatem w działaniach przemysłu na rzecz ochrony środowiska wkraczamy w fazę, w której znaczące efekty można uzyskać nie tylko poprzez usprawnienia techniczne, ale także poprzez usprawnienia organizacyjne. Jak dotąd, organizacja zdecydowanie przegrywała z techniką. Wynikało to z faktu, że działania ze sfery organizacji są niewymierne w efektach, mniej konkretne od usprawnień technicznych i często sprawiały więcej trudności zarządzającym firmą, niż podjęcie decyzji o wyborze technologii. Cechą zarządzania ochroną środowiska jest włączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnień do kompetencji zarządu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (np. programy czystszej produkcji, normy ISO , itp.). 53

9 Współpraca Jak dotąd, relacje zakładów przemysłowych z instytucjami rządowymi (Urząd Wojewódzki, IOŚ) wynikały głównie z mocy prawa. Tradycyjne środki typu administracyjno-prawnego wykazują ograniczoną skuteczność. Zatem w najbliższych latach obydwie strony będą zainteresowane, aby te relacje wspierać współpracą i otwartą wymianą informacji. Takie podejście umożliwi zakładom podejmowanie działań opartych o ich większą dobrowolność i aktywność. Władze województwa będą zachęcały zakłady do wdrażania systemów zarządzania środowiskiem, a zakłady które rozpoczną nad nimi pracę mogą oczekiwać wsparcia i bardziej elastycznego podejścia do zagadnienia pozwoleń. Wsparcie będzie polegało na popieraniu starań tych zakładów przy ubieganiu się o pomoc finansową na realizację zadań ekologicznych z Wojewódzkiego i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Jednocześnie inwestycje te będą traktowane jako priorytety wojewódzkie w zakresie ochrony środowiska. Wiele zakładów w województwie małopolskim to zakłady średnie i małe. Zakłady te będą obiektem większego zainteresowania, aby lepiej rozeznać ich problemy i pomóc im w poszukiwaniach sposobów rozwiązania tych problemów Transport i ruch uliczny Aktualny stan Transport drogowy. Przez obszar województwa małopolskiego przebiegają trzy drogi międzynarodowe: E40 (nr 4) Zgorzelec - Medyka, E77 (nr 7) Gdańsk - Chyżne i E462 (nr 96) Głogoczów - Bielsko Biała. Wzdłuż południowej granicy województwa znajduje się 9 drogowych przejść granicznych, z tego 4 przejścia pełnią istotną rolę komunikacyjną. Najwyższa gęstość dróg na jednostkę powierzchni występuje w powiatach północnych a najmniejsza w powiatach południowych. Pomimo dobrej gęstości sieci dróg, ich przepustowość na kilku odcinkach dróg jest niewystarczająca, co wpływa na ograniczenie dostępności niektórych obszarów. Największe niedobory przepustowości występują na drodze nr 4 Kraków - Tarnów, zwłaszcza na odcinku Bochnia - Brzesko oraz drodze nr 7 na odcinku Myślenice - Lubień i na całej przebiegającej przez województwo drodze nr 96 Głogoczów - Bielsko Biała. Transport szynowy. Przez obszar woj. Małopolskiego przebiega 1072 km linii kolejowych. W ostatnich dziesięciu latach wielkość przewozów kolejowych, zarówno pasażerskich jak i towarowych zmniejszyła się niemal o połowę. Największe obciążenie ruchem pasażerskim występuje na linii magistralnej Kraków - Jaworzno i Kraków - Tarnów. Najmniejsze obciążenie występuje na liniach lokalnych: Kraków Niepołomice, Chabówka - Nowy Sącz, Kalwaria - Zebrzydowice, Trzebinia - Wadowice. Te linie jako najbardziej deficytowe - są przewidziane do likwidacji. Transport lotniczy. Międzynarodowy Port Lotniczy Kraków - Balice obsługuje region południowo-wschodniej części Polski, zamieszkany przez ok. 7,9 mln mieszkańców, w promieniu 100 km. Port lotniczy jest korzystnie usytuowany w stosunku do sieci dróg lotniczych. Oprócz Międzynarodowego Portu Lotniczego w Krakowie - Balicach, w województwie małopolskim funkcjonują trzy lotniska sportowe: lotnisko w Pobiedniku (pod Krakowem), w Nowym Targu i Łososinie Dolnej. Transport wodny. W województwie małopolskim do celów żeglugowych może być wykorzystana jedynie Wisła. Rozpoczęta w latach 70-tych budowa drogi wodnej kl. IV łączącej Centralny Port Węglowy w Tychach z Krakowem nie została ukończona, co uniemożliwia uruchomienie transportowego szlaku wodnego. 54

10 Odniesienie do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego Program Ochrony Środowiska Obszar rozwoju: TRANSPORT I RUCH ULICZNY Cel strategiczny: Poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności komunikacyjnej województwa poprzez optymalizację wykorzystania istniejącej infrastruktury oraz modernizację i rozbudowę układów komunikacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań minimalizujących lub eliminujących szkodliwy wpływ na środowisko Strategia: 1. System transportu regionalnego 2. System transportu lokalnego, w tym rozwój transportu publicznego 3. Rozwój alternatywnych rodzajów transportu Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego Pole strategii: WIĘZI Cel nadrzędny: Lepsza dostępność komunikacyjna całego regionu Cele strategiczne: 1. Dobrze rozwinięty system powiązań komunikacyjnych regionu z otoczeniem 2. Sprawny system transportu wewnętrznego Ogólny cel strategiczny dla transportu i ruchu ulicznego (do 2015 r.) w ramach Programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska : Poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności komunikacyjnej województwa Poprzez optymalizację wykorzystania istniejącej infrastruktury oraz modernizację i rozbudowę układów komunikacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań minimalizujących lub eliminujących szkodliwy wpływ na środowisko Celem generalnym polityki transportowej państwa jest osiągnięcie (w warunkach rozwijającej się w kraju gospodarki rynkowej, z uwzględnieniem konkurencji międzynarodowej) zrównoważonego pod kątem technicznym, przestrzennym, gospodarczym, społecznym i środowiskowym systemu transportowego. Cel ten jest zgodny z celem zaproponowanym powyżej. Strategia realizacji długoterminowego celu Polityka transportowa województwa powinna być ukierunkowana na stworzenie rozwiązań mniej uciążliwych dla mieszkańców i środowiska naturalnego. W opracowaniu sektorowym (dokument pt. Strategia Rozwoju Małopolski - Transport, autorzy określili docelowy kształt sieci komunikacyjnej województwa i zamierzenia inwestycyjne. Niestety, w perspektywie co najmniej 2010 r. preferowany będzie rozwój systemu drogowego, a system kolejowy i lotniczy będzie pełnił rolę uzupełniającą, głównie w zakresie powiązań zewnętrznych regionu. System wodny będzie posiadał znaczenie marginalne. Głównym węzłem transportowym, integrującym wszystkie podsystemy transportu będzie Kraków a węzłami wspomagającymi: Tarnów, Nowy Sącz, Rabka. System transportu regionalnego Podstawowymi elementami perspektywicznego modelu systemu transportu są: w zakresie sieci drogowej: autostrada A4 Katowice - Kraków Rzeszów, droga ekspresowa S-7 Kielce - Kraków Chyżne, droga ekspresowa S-7 bis Kielce - Tarnów - Nowy Sącz - granica państwa w zakresie sieci kolejowej: linia Warszawa-Psary Kraków, linia Katowice-Kraków Rzeszów, linia Kraków-Szczyrzyc- Muszyna / Zakopane w zakresie sieci lotniczej:międzynarodowy port lotniczy Kraków - Balice 55

11 System transportu drogowego i kolejowego (stan istniejący i plany rozwoju) przedstawia mapa 4.1. System komunikacyjny województwa małopolskiego, a zwłaszcza transport drogowy staje się w dobie lawinowego rozwoju motoryzacji coraz bardziej niewydolny. Brak ciągłości tras funkcjonalnie jednorodnych i koncentracja ruchu na kilku głównych drogach powoduje kumulowanie się problemów komunikacyjnych. Przewiduje się że transport drogowy będzie do roku 2015 podstawowym rodzajem transportu. Wzrośnie również liczba użytkowanych samochodów i natężenie ruchu, osiągając parametry zbliżone do istniejących obecnie w krajach Unii Europejskiej. Również znacznie wzrośnie międzynarodowy ruch tranzytowy, zwłaszcza w relacji wschód zachód. Postępował będzie proces modernizacji i rozbudowy infrastruktury (droga nr 7, drogi krajowe i wojewódzkie). Przykładem jest uruchomienie płatnego odcinka autostrady A4. Inwestycje te w perspektywie krótkoterminowej wpływać będą ujemnie na stan środowiska (zwłaszcza zmiany nieodwracalne: wycinka lasów, wyłączenia gleb, degradacja walorów krajobrazowych). Prawidłowo zrealizowane inwestycje (z poszanowaniem wymogów ochrony środowiska) w perspektywie przyniosą również skutki pozytywne takie jak: zmniejszenie zagrożenia wypadkowego, zmniejszenie uciążliwości dla mieszkańców (wibracje, hałas, emisja spalin), poprawa płynności ruchu prowadzące do zmniejszenia generowanych zanieczyszczeń, zmniejszenie skutków nadzwyczajnych zagrożeń środowiska (NZŚ), uporządkowanie otoczenia dróg. Modernizacji ulegnie tabor samochodowy (np. wycofanie z ruchu samochodów bez katalizatora). Poprawi się stan techniczny pojazdów, wyposażone zostaną w dodatkowe zabezpieczenia co poprawi stan bezpieczeństwa na drogach. Wielkość jednostkowa emisji ulegnie znacznemu obniżeniu, jednak należy zdawać sobie sprawę z tego, że znaczący przyrost liczby pojazdów i natężenia ruchu (w tym przyrost transportu ciężarowego) zniweluje większość pozytywnych skutków rozbudowy infrastruktury. Podsumowując stwierdzić należy że w dziedzinie regionalnego transportu drogowego, mimo planowanych zmian ilościowych i jakościowych, nie nastąpi znacząca poprawa. Transport kolejowy w perspektywie roku 2015 nie będzie rozwijał się w sposób intensywny. Dotyczy to zwłaszcza towarów masowych i surowców, których rola w ogólnym bilansie będzie malała. Ulegnie natomiast poprawie w zasadniczy sposób krajowy i międzynarodowy ruch pasażerski. Wymieniony zostanie tabor kolejowy. Wprowadzenie szybkich pociągów oprócz niewątpliwych korzyści w postaci zwiększenia ilości przewozów, poprawy bezpieczeństwa, stanu sanitarnego wokół torów i zmniejszenia hałasu przyniesie skutki negatywne w postaci rozbudowy i izolowania torowisk i utrudnień z tym związanych. Dla zapewnienia optymalnego wykorzystania i prawidłowego funkcjonowania układu transportu kolejowego oraz intensyfikacji przewozów pasażerskich założono następujące cele: Poprawa połączenia kolejowego Krakowa ze strefą rekreacyjno sanatoryjną Tatr, Beskidów i Słowacji (skrócenie czasów przejazdu do Zakopanego i Krynicy) Uzyskanie efektywnego połączenia z aglomeracją śląską (skrócenie czasu przejazdu do Katowic) Poprawa zaplecza technicznego Krakowskiego Węzła Kolejowego Intensyfikacja ruchu pasażerskiego poprzez modernizację i budowę nowych odcinków linii (wschód- zachód i północ - południe) oraz modernizację istniejących linii o znaczeniu lokalnym dla obsługi ruchu regionalnego i aglomeracyjnego. Ważnym zadaniem będzie modernizacja linii kolejowej E30 Katowice-Kraków-Tarnów-Rzeszów. Intensyfikacja przewozów pasażerskich przyczyni się do zmniejszenia ruchu drogowego, a w konsekwencji ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko. Rozkłady jazdy pociągów winny być dopasowane do rozkładów jazdy autobusów, co przyczyni się do częstszego wyboru takiego sposobu podróżowania. W zakresie transportu lotniczego główną rolę będzie pełnił Międzynarodowy Port Lotniczy Kraków Balice, obecnie rozbudowywany dla ruchu międzynarodowego. Lotnisko przechodzi aktualnie gruntowną modernizację i rozbudowę (np. wydłużenie pasa startowego). Docelowo planuje się, że w roku 2015 port lotniczy w Balicach będzie obsługiwał rocznie co najmniej 1,5 mln pasażerów. Większość projektowanych działa modernizacyjnych ma charakter inwestycji szczególnie 56

12 szkodliwych dla środowiska. Dlatego niezbędne jest stworzenie wizji perspektywicznego rozwoju krakowskiego portu lotniczego dla obszaru lotniska i terenów przyległych, którego nadrzędnym celem będzie ochrona walorów środowiska i zdrowia mieszkańców w otoczeniu portu. Obecnie niewykorzystanym, a stosunkowo mało uciążliwym dla środowiska jest transport wodny. Na Wiśle tworzona jest kaskada Górnej Wisły. Aktualnie budowane i projektowane stopnie wodne zapewnić mają żeglowność i przewóz towarów na odcinku od Oświęcimia do Krakowa. Pozwoli to na odciążenie transportu drogowego i kolejowego. Z drugiej strony, szereg czynników (również z punktu widzenia ochrony środowiska) stawia pod znakiem zapytania celowość kosztownych inwestycji. Do najważniejszych należą: zabudowa hydrotechniczna powoduje degradację naturalnych walorów przyrodniczych dolin rzecznych, wzrost zagrożenia powodziowego spowodowany wyłączaniem naturalnych terenów zalewowych, brak możliwości zamortyzowania poniesionych nakładów w dającej się przewidzieć perspektywie, spadek przewozu towarów masowych co powoduje brak konkurencyjności przewozu drogą wodną. Systemy transportu lokalnego W województwie małopolskim ruch uliczny o charakterze lokalnym koncentruje się głównie na terenie miasta Krakowa oraz innych dużych miast: Tarnowa, Nowego Sącza, Zakopanego, Oświęcimia, Chrzanowa. Podstawowym celem polityki miast w dziedzinie transportu lokalnego i komunikacji zbiorowej jest uczynienie ich sprawnymi, bezpiecznymi i wygodnymi. Konsekwencją podejmowanych działań winno być upłynnienie ruchu, obniżenie emisji zanieczyszczeń i hałasu, podniesienie poziomu bezpieczeństwa. W perspektywie 2015 roku zasadniczymi celami w ruchu wewnętrznym będzie skierowanie ruchu tranzytowego poza centra miast poprzez budowę obwodnic i obejść ( w ciągach dróg wojewódzkich w tym północnego obejścia Krakowa), poprawa stanu nawierzchni ulic i dróg lokalnych oraz przebudowa systemu transportu zbiorowego. W ostatnich latach na terenie województwa obserwuje się rozwój prywatnej komunikacji zbiorowej w oparciu o sieć mikrobusów. Ze względu na skalę zjawiska (zwłaszcza w porównaniu z innymi województwami), obok niewątpliwych korzyści związanych z udogodnieniami dla mieszkańców nadmierny rozwój tej branży niesie za sobą szereg zagrożeń niewspółmierny do korzyści przyrost ruchu, zagrożenia spowodowane złym stanem technicznym pojazdów, obniżenie atrakcyjności miejskiego transportu zbiorowego. Celowym wydaje się wprowadzenie mechanizmów ściślejszej kontroli tego zjawiska, jak również wbudowanie go w ogólną koncepcję rozwoju komunikacji zbiorowej na terenie województwa. Do najważniejszych instrumentów kształtowania i realizacji polityki w zakresie ruchu ulicznego należą: wyznaczanie stref dostępności, stref ruchu uspokojonego, stref parkowania, przygotowanie i wdrożenie strategii w zakresie parkowania, stworzenie transportu mieszanego tramwajowo-kolejowego, ustalenie priorytetów dla komunikacji zbiorowej (ciągi pieszo tramwajowe, wydzielone pasy autobusowe), polityka cenowa w zakresie opłat parkingowych i opłat za korzystanie z komunikacji miejskiej, kształtowanie komunikacyjnych zachowań społecznych (korzystanie z komunikacji zbiorowej, pozyskiwanie środków na inwestycje w dziedzinie infrastruktury. Rozwój alternatywnych rodzajów transportu Transport na małych odległościach ma duży udział w zanieczyszczeniu środowiska. Z tego powodu oczekuje się że jednym z głównych zadań będzie rozwój alternatywnych do motorowych rodzajów transportu (np. kolejowego, tramwajowego, rowerowego). Wymaga to od miast, a zwłaszcza Krakowa, Tarnowa, Zakopanego opracowania planu wprowadzania tych rodzajów transportu. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj lokalny transport kolejowy który w powiązaniu i skoordynowaniu ze sprawnym systemem komunikacji autobusowej, tramwajowej i systemem parkingów oraz ścieżek rowerowych stanowić może doskonałą alternatywę i uzupełnienie, zwłaszcza w dojazdach na średnich dystansach (do 60 km). 57

13 Planowane przekształcenia strukturalne i własnościowe w PKP polegające na wydzieleniu infrastruktury mogą stanowić dodatkowy impuls dla opracowanie polityki i wdrożenia działań w tym zakresie. Do elementów sieci drogowo - ulicznej zalicza się również system ścieżek rowerowych. Celem budowy sieci dróg rowerowych jest zapewnienie, każdemu chętnemu do korzystania z roweru, bezpiecznego poruszania się w dogodnych warunkach środowiskowych. Planowane ułatwienia dla ruchu rowerowego w śródmieściu wraz z zaplanowaną budową bogatej sieci wydzielonych dróg rowerowych (poza pasami drogowymi istniejących dróg) na obszarze całego miasta powinny zwiększać udział roweru w podróżach z obecnych 1,6% do minimum 7% w 2015 r Rozwój terenów wiejskich Aktualny stan w zakresie rolnictwa W oparciu o kryteria przyrodniczo - ekonomiczne wydzielono na obszarze województwa 3 strefy ułożone równoleżnikowo (patrz rozdz. 3, mapa 3.14). Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej woj. małopolskiego wg powiatów): Strefa I: Północna - to obszar o największych możliwościach intensywnego rozwoju rolnictwa i rodzinnych gospodarstw rolnych, o małym rozdrobnieniu ziemi. Występują najlepsze pod względem bonitacyjnym gleby, o stosunkowo dobrych warunkach wodnych. Obszar o przeciętnym wskaźniku zurbanizowania. Ośrodki miejskie nie posiadają zdecydowanie rozwiniętego przemysłu. Strefa II: Środkowa - to obszar silnie zurbanizowany, bardzo dużym rozdrobnieniu ziemi. Obszar umiarkowanego rozwoju gospodarstw rolnych, natomiast intensywnego rozwoju specjalistycznych gospodarstw o charakterze nakładczym. Gleby o przeciętnym wskaźniku przydatności rolniczej, o złych warunkach wodnych. Strefa posiada rozwinięty przemysł i najwyższe w województwie zagęszczenie zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego. Strefa III: Południowa (podgórska i górska) - to obszar o znacznych walorach krajobrazowych, lecz trudnych warunkach do produkcji rolniczej. W strefie znajdują się najgorsze pod względem bonitacyjnym gleby, złe warunki wodne, teren przeważnie górzysty o niskim stopniu zurbanizowania, dużym zalesieniu. Nieliczne zakłady przetwórstwa rolno - spożywczego. Województwo małopolskie jest regionem o dominacji ludności wiejskiej, której przeważająca część związana jest z rolnictwem. Prawie 81% powierzchni rolniczej województwa pozostaje we władaniu sektora prywatnego (222,5 tys. indywidualnych gospodarstw). Rozdrobnienie indywidualnych gospodarstw jest bardzo duże. Gospodarstwa o powierzchni do 5 ha stanowią ok. 85% ogólnej liczby gospodarstw, a gospodarstwa powyżej 10 ha stanowią zaledwie 1,7%. Strukturę agrarną znacznie pogarsza istnienie dużej liczby działek rolnych (pow. poniżej 1 ha). W większości gospodarstw produkcja ma wciąż wszechstronny, nie wyspecjalizowany charakter, chociaż występują mikroregiony specjalizujące się w sadownictwie, czy ogrodnictwie. Struktura produkcji nie odbiega zbytnio od przeciętnej w kraju: dominuje uprawa zbóż (50% gruntów ornych) oraz okopowych, głównie ziemniaków, a w produkcji zwierzęcej chów bydła i trzody. Wyposażenie w infrastrukturę techniczną obszarów wiejskich, w tym infrastrukturę ochrony środowiska, jest niewystarczające. Wskaźnik wyposażenia terenów wiejskich w wodociągi zbiorowe wynosi średnio w województwie 42,3%, natomiast w kanalizację - zaledwie 3,2%. Tak duża dysproporcja pomiędzy zwodociągowaniem a skanalizowaniem stanowi istotne zagrożenie środowiska naturalnego. Największe dysproporcje występują w powiatach: olkuskim, chrzanowskim i oświęcimskim, gdzie zwodociągowanie wynosi od 69,4% do 89,7% a skanalizowanie poniżej 2%. Również poważnym problemem jest gospodarka odpadami komunalnymi. 58

14 Odniesienie do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego Program Ochrony Środowiska Obszar rozwoju: ROZWÓJ TERENÓW WIEJSKICH Cel strategiczny: Dostosowanie struktur obszarów wiejskich i rolnictwa do warunków integracji z UE Strategia: 1. Selektywne powiększanie gospodarstw 2. Nowoczesne metody prowadzenia gospodarstw 3. Tradycyjne metody gospodarowania 4. Wprowadzanie rolnictwa ekologicznego 5. Rozwój infrastruktury technicznej 6. Zalesianie i zagospodarowywanie nieużytków 7. Rozwój systemu edukacji i informacji ekologicznej Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego Pole strategii: GOSPODARSTWO Cel nadrzędny: Trwały rozwój gospodarczy Cel strategiczny: 1. Konkurencyjne, rynkowe rolnictwo, w tym rozwiązania: wspieranie modernizacji gospodarstw, podniesienie jakości produkcji rolnej, rozwój instytucji i organizacji rynku rolnego, rozwój rolnictwa ekologicznego Kontekst: INTEGRACJA REGIONALNA Cel strategiczny: Aktywizacja rozwoju terenów wiejskich Ogólny cel strategiczny dla rolnictwa (do 2015 r.) w ramach Programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska : Dostosowanie struktur obszarów wiejskich i rolnictwa do warunków integracji z Unią Europejską Strategia realizacji długoterminowego celu W województwie małopolskim wystąpi zróżnicowanie w odniesieniu do metod gospodarowania. Jest ono w pewnym sensie uzależnione od różnic w jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej i walorów przyrodniczo-krajobrazowych. Oczekiwane przeobrażenia zostały ujęte w Małopolskim Programie Rozwoju Wsi i Rolnictwa, który został opracowany w 1999 roku. Tempo przeobrażeń będzie zależeć od wielu czynników, np.: Pomocy Państwa, poprzez stosowanie preferencyjnych kredytów na: zakup ziemi w celu powiększania gospodarstw, tworzenie zespołów produkcyjnych, inwestycje przetwórstwa rolnospożywczego na terenach wiejskich i miejsko-wiejskich, inwestycje budowlane (gospodarstwa fermowe), inwestycje agroturystyczne, Zaangażowania samorządów i społeczności lokalnej w realizację strategii rozwoju rolnictwa w woj. małopolskim. Selektywne powiększanie gospodarstw W najbliższych latach wystąpi zjawisko odchodzenia od pracy na roli. Proces ten może w województwie małopolskim objąć około 200 tys. osób. Gospodarstwa małe nie zapewnią rolnikom wystarczających dochodów. Transformacja w kierunku ekonomii rolnictwa, charakterystycznej dla krajów Unii Europejskiej, wymagać będzie innych sposobów gospodarowania, co oznacza konieczność powiększania areału gospodarstw rolnych i nawiązania ścisłej współpracy między nimi, aby zapewnić stabilną sytuację ekonomiczną rolników w dłuższym horyzoncie czasowym. Jednak, w niektórych gminach województwa (głównie strefa III) zostaną zachowane gospodarstwa małe. Za optymalne w województwie będzie gospodarstwo rodzinne o powierzchni ok. 10 ha, przy czym będą powstawały silne ekonomicznie, duże gospodarstwa rodzinne o powierzchni do 100 ha. Nastąpi także proces tworzenia przez spółki pracownicze i zespoły producenckie (głównie w strefie I) - gospodarstw w zwartych kompleksach obszarowych do areału 250 ha. Utworzenie Małopolskiego Banku Ziemi mogłoby wspomóc proces powiększania gospodarstw. Rolą banku byłoby gromadzenie, przetwarzanie i rozprzestrzenianie informacji o gruntach przeznaczonych do sprzedaży. Ponadto, efektywne stosowanie instrumentów przewidzianych Narodowej Strategii 59

15 Rolnictwa i Rozwoju Terenów Wiejskich będzie sprzyjało przemianom struktury obszarowej gospodarstw rolnych. Oznacza to, że zależnie od gminy, ale głównie w strefie I (o korzystniejszych warunkach glebowych) powstaną duże gospodarstwa, o powierzchni ponad 10 ha, sprawne ekonomicznie. Właściciele gospodarstw wchłoniętych przez rozwijające się gospodarstwa, muszą zmienić zawód. Nowotworzone miejsca pracy muszą być komplementarne ze strategią rozwoju gospodarczego gminy i województwa. Szansą może być rozwój przemysłu spożywczego, w oparciu o lokalną bazę surowcową dużych gospodarstw oraz gospodarstw działających zespołowo. Nowoczesne metody prowadzenia gospodarstw Postępować będzie dalsza specjalizacja i koncentracja produkcji roślinnej i zwierzęcej. W gospodarstwach dużych (zwłaszcza w strefie I) dominować będzie produkcja zbóż konsumpcyjnych (pszenica) i ziemniaków oraz produkcja bydła mlecznego i opasowego. W gospodarstwach mniejszych i małych - rozwój specjalizacji w uprawie warzyw gruntowych i przyśpieszonych, truskawek, krzewów owocowych, krzewów ozdobnych oraz rozbudowa specjalistycznych towarowych gospodarstw trzodowych i drobiowych, w oparciu o koncentraty paszowe (zwłaszcza w strefie II). Zostanie zoptymalizowane stosowanie nawozów sztucznych i pestycydów. Integrowana produkcja i obowiązek atestacji sprzętu ochrony roślin oraz kontrola stosowania środków ochrony (przestrzeganie okresu karencji i prewencji) przyczynią się do zapewnienia zrównoważonego rozwoju rolnictwa. Tradycyjne metody gospodarowania Zachowanie wielu wartości przyrodniczych obszaru województwa uzależnione jest od tradycyjnych metod gospodarowania, opartego o gospodarstwa małe, prowadzone indywidualnie, bądź współpracujące między sobą. Na obszarach narodowych i krajobrazowych parków rolnicy będą zachęcani do kontynuowania tradycyjnych metod gospodarowania. Przewiduje się odbudowę i wzrost pogłowia owiec na obszarze strefy III w celu utrzymania naturalnego krajobrazu wsi. Równocześnie promowany będzie rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. Taki system związany jest ze stosowaniem małych ilości nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, bądź w przypadku rolnictwa ekologicznego - stosowaniem tylko i wyłącznie naturalnych nawozów i biologicznych środków ochrony. Aby gospodarstwa małe mogły wytrzymać konkurencję silnych ekonomicznie gospodarstw dużych, muszą być prowadzone w sposób nowoczesny, przy uwzględnieniu dobrej współpracy między nimi. W strukturze współpracy, właściciele tych gospodarstw muszą określić system wspólnego używania maszyn, urządzeń oraz organizacji rynku zbytu. Taki sposób gospodarowania będzie bardziej efektywny niż tradycyjne metody, a zachowanie tych gospodarstw będzie ważnym zadaniem, zwłaszcza dla obszarów chronionego krajobrazu, lub obszarów wrażliwych ekologicznie. Wprowadzanie rolnictwa ekologicznego Niewielkie skażenie środowiska naturalnego w województwie małopolskim stwarza szansę rozwoju rolnictwa ekologicznego. W nadchodzących latach wiele gospodarstw zmieni metodę swej produkcji w tym kierunku. Małopolską specjalnością, a zarazem szansą eksportową mogą być produkowane metodami ekologicznymi warzywa i owoce. Aby tak się stało, należy przewidzieć rekompensaty dla rolników z tytułu strat w ich dochodach, wynikających z inwestycji ponoszonych w okresie dostosowywania gospodarstw do produkcji ekologicznej. Istnieje także konieczność wprowadzenia uregulowań prawnych statusu rolnictwa ekologicznego i całego systemu certyfikacji. Wówczas rolnicy zajmujący się produktami ekologicznymi będą tworzyć grupy producenckie, gdzie będzie się produkować żywność o jednakowych parametrach. Aby wspomóc rozwój tej nowej formy rolnictwa, musi być zorganizowana sieć dystrybucji zdrowej żywności. Zharmonizowanie rolnictwa ekologicznego z przyjaznym dla środowiska przetwórstwem będzie ważnym czynnikiem podnoszenia efektywności samego rolnictwa, poprzez pełniejsze wykorzystanie walorów ziemi, tworzenie miejsc pracy i aktywizację zawodową osób zamieszkałych na terenach wiejskich. 60

16 W oparciu o lokalną bazę surowcową dojdzie do rozwoju przemysłu rolno-spożywczego. W zakładach przetwórczych wszystkich branż będą wprowadzane nowe, przyjazne środowisku technologie (energoi wodooszczędne), co wpłynie na zmniejszenie presji na środowisko. Rozwój infrastruktury technicznej Rozwój rolnictwa i poprawa jakości życia mieszkańców wsi, przy równoczesnej ochronie środowiska, wymaga stworzenia właściwej infrastruktury technicznej, zwłaszcza kanalizacji i oczyszczalni ścieków, sieci wodociągowej, obiektów gospodarki odpadami, telefonizacji, gazyfikacji, poprawie stanu dróg, re-elektryfikacji. Pilną potrzebą jest zwiększenie tempa odbudowy i modernizacji zdekapitalizowanych urządzeń melioracyjnych. Największe braki w infrastrukturze występują na obszarze gmin położonych w strefie III. Poprzez rozwój i modernizację infrastruktury technicznej wsi, zostaną stworzone korzystne warunki dla inwestycji, zwłaszcza wśród potencjalnych inwestorów zagranicznych, a także obszary wiejskie staną się bardziej atrakcyjne zwłaszcza przy rozwijaniu turystyki, w tym agroturystyki. Zalesianie i zagospodarowywanie nieużytków Wskaźnik zalesienia województwa małopolskiego wynosi 28,5% (co daje 8 miejsce w kraju) i jest zbliżony do średniego krajowego. Niekorzystna sytuacja wynika z dużego zróżnicowania w zalesieniu poszczególnych obszarów województwa. Wysokim stopniem zalesienia, wynoszącym ok. 40% charakteryzuje się karpacka część województwa. Natomiast obszary byłego woj. krakowskiego są najsłabiej zalesione i ponadto występuje tutaj niekorzystne rozproszenie i rozdrobnienie kompleksów leśnych, co spowodowało przerwanie ciągłości ekologicznej ekosystemów naturalnych i zmniejszenie bio-różnorodności szaty roślinnej. Krajowy program zwiększenia lesistości zakłada, że do 2020 roku ten wskaźnik wzrośnie do ok. 30%, co dla woj. małopolskiego oznacza co najmniej taki sam wzrost lesistości. Zwiększenie powierzchni gruntów leśnych wpłynie korzystnie na środowisko przyrodnicze (poprawa bilansu wodnego, przeciwdziałanie erozjom, oczyszczanie powietrza, poprawa mikroklimatu, poprawa warunków życia i wypoczynku ludności). Obszary o ograniczonych szansach rozwoju, w związku ze słabą jakością gleby bądź jej skażeniem, mało przydatne lub nieprzydatne do produkcji rolniczej są odpowiednie do zalesień, ale należy się liczyć z koniecznością rekompensat dla rolników w związku z utratą gruntów. Dokonując wyboru obszarów do zalesień należy jednak pamiętać, by nie zalesiać ekosystemów cennych przyrodniczo, takich jak: torfowiska, murawy kserotermiczne, półnaturalne łąki, bowiem te tereny powinny pełnić rolę użytków ekologicznych. Rozwój systemu edukacji i informacji ekologicznej Stosunek do problemów ochrony środowiska naturalnego zależy od stanu świadomości rolników, który to stan w znacznej mierze zależy od ich przygotowania zawodowego. Obecnie struktura przygotowania zawodowego rolników woj. małopolskiego jest niekorzystna; podstawowe wykształcenie (pełne i niepełne) posiada 45,3% rolników, zasadnicze zawodowe 32,0%, policealne średnie 20,1% i 2,6% wykształcenie wyższe. Utrudnia to racjonalizację produkcji rolniczej, adaptacje do warunków gospodarki rynkowej i reorientację zawodową. Ponadto, w decydujący sposób wpływa na stosunek do zagadnienia ochrony środowiska naturalnego. W nadchodzących latach będzie następował rozwój szkolnictwa średniego szczebla i stopniowa likwidacja zasadniczych szkół rolniczych. W szkołach średnich będą wprowadzane kierunki kształcenia, wynikające z potrzeb gospodarki żywnościowej. Ponadto będą się rozwijały ośrodki doradztwa rolniczego, które wspólnie z samorządami lokalnymi, przy wsparciu władz wojewódzkich i powiatowych oraz innych instytucji / organizacji będą rozszerzały działalność edukacyjną rolników w zakresie prośrodowiskowych zachowań: optymalnego stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, rolnictwa ekologicznego, agroturyzmu, oszczędnego korzystania z zasobów, minimalizacji odpadów, segregacji odpadów, itp.. 61

17 Turystyka i rekreacja Aktualny stan Środowisko przyrodnicze województwa małopolskiego posiada cenne i unikalne w skali kraju walory krajoznawcze, które podnoszą atrakcyjność turystyczną regionu: występują tutaj formy krasu wysokogórskiego Tatr Zachodnich, formy krasowe Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, rzeźba polodowcowa Tatr Wysokich, przełom Dunajca przez Pieniny, itp.. Środowisko przyrodnicze zapewnia całoroczną atrakcyjność turystyczną, zwłaszcza w południowej, górskiej części województwa. Ponadto, walory kulturowe, zwłaszcza Krakowa, folklor ziem górskich i potencjał kulturalno-intelektualny środowiska Krakowa w istotny sposób podnoszą atrakcyjność turystyczną. Odniesienie do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego Program Ochrony Środowiska Obszar rozwoju: TURYSTYKA I REKREACJA Cel strategiczny: Strategia: 1. Turystyka i rekreacja jako czynnik rozwoju województwa 2. Ograniczona dostępność terenów o wysokich walorach przyrodniczych 3. Obiekty turystyczno-rekreacyjne a ochrona środowiska 4. Turystyka przyjazna środowisku (ekoturystyka) 5. Rozwój zaplecza rekreacyjnego w pobliżu miast Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego Pole strategii: PEJZAŻ Cel nadrzędny: Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Cel strategiczny: Rozwój zagospodarowania turystycznego zmniejszającego presję na parki narodowe w tym priorytet: opracowanie regionalnego programu rozwoju atrakcji turystycznych poza terenami chronionymi Ogólny cel strategiczny dla turystyki i rekreacji (do 2015 r.) w ramach Programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska.: Podniesienie atrakcyjności turystycznej przestrzeni województwa poprzez optymalne wykorzystanie jego atutów przyrodniczo-kulturowych i uzdrowiskowych, rozwój komfortowego zaplecza turystycznego i rekreacyjnego w warunkach pełnej ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych, utrzymania różnorodności biologicznej oraz podnoszenia zdrowotnego standardu wypoczynku. Strategia realizacji długoterminowego celu Turystyka i rekreacja jako czynnik rozwoju województwa Turystyka i rekreacja może odgrywać bardzo istotną rolę w kształtowaniu proekologicznych struktur gospodarczych w województwie małopolskim. W porównaniu z przemysłem turystyka jest mniej kapitałochłonna, a inwestycje turystyczne szybciej przynoszą efekty ekonomiczne i wzrost zatrudnienia. Turystyka wywołuje również zmiany wtórne w postaci zmian struktury branżowej poprzez pobudzenie rozwoju usług i handlu. Zapotrzebowanie na miejsca wyposażone w obiekty służące rekreacji i turystyki będzie coraz większe w związku ze wzrostem zamożności mieszkańców, wzrastającymi potrzebami aktywnego wypoczynku, jak też usprawnieniem transportu. W najbliższych latach jednym z bardzo ważnych czynników decydujących o poziomie życia właścicieli małych gospodarstw, którzy zmuszeni będą do poszukiwania alternatywnych źródeł przychodów, będzie rozwój turystyki, a zwłaszcza agroturystyki.. 62

18 Zasadą podstawową w planowaniu rozwoju turystyki jest partycypacja ludności miejscowej we wszystkich przedsięwzięciach związanych z rozwojem turystyki i rekreacji na danym obszarze, a oferta turystyczna powinna opierać się na miejscowym potencjale rozwojowym, tj. na miejscowych zasobach naturalnych, ludzkich i materialnych. Wzmożony ruch turystyczny i rekreacyjny często wywiera negatywny wpływ na środowisko. Wynika to zarówno ze zwiększonego ruchu samochodowego, jak i z aktualnie funkcjonującego zaplecza rekreacyjno-turystycznego, które często nie spełnia wymagań ochrony środowiska. Zatem, rozbudowa i modernizacja obiektów przebiegać będzie w oparciu o rygorystyczne respektowanie norm zanieczyszczenia środowiska i uciążliwości dla otoczenia. Ponadto, działania zostaną skoncentrowane na próbie wprowadzenia zmian w charakterze ruchu turystycznego z krótkoterminowego (np. aktualnie najczęstsze są jednodniowe pobyty w Krakowie) na dłuższy, związany z przedłużonym pobytem w województwie. W ten sposób zostanie osiągnięty lepszy rezultat ekonomiczny przy jednoczesnym zmniejszeniu ujemnego wpływu na środowisko. Ograniczona dostępność terenów o wysokich walorach przyrodniczych Tereny o największym nasileniu ruchu turystycznego są prawie zawsze terenami o wysokich walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. Z jednej strony stwarzają szansę rozwoju tej dziedziny gospodarki, a z drugiej strony istnieje realne niebezpieczeństwo nadmiernego ich obciążenia, czego wynikiem są różnorodne problemy zanieczyszczenia środowiska i destrukcji ekologicznej struktury regionu. Z tego powodu, rozwój turystyki i rekreacji musi być spostrzegany w relacji do ochrony przyrody i krajobrazu. Zatem dostęp do terenów cennych przyrodniczo będzie się odbywał w sposób selektywny tak, aby te obszary były nie tylko elementami struktury terenów chronionych, lecz również miejscami o ściśle zdefiniowanej funkcji turystycznej, funkcjonującej bezpiecznie ze środowiskiem. Nie zagospodarowane przestrzenie będą chronione przed zainwestowaniem turystycznym; ograniczenie zabudowy, ustalenie krańcowych możliwości zainwestowania terenu. Parki krajobrazowe i inne obszary chronione powinny mieć wyznaczone strefy o różnym stopniu dostępności publicznej. Na terenach o umiarkowanej dostępności powstaną obiekty rekreacyjne i turystyki kwalifikowanej, takie jak: trasy rowerowe, dydaktyczne ścieżki przyrodnicze i historyczne, znakowane szlaki piesze i narciarskie, parkingi leśne i rekreacyjne, punkty widokowe, itp.. Ich realizacja musi iść w parze z pewnymi ograniczeniami w planowaniu miejscowym niektórych sposobów użytkowania terenu, a także z likwidacją tzw. dzikiego zagospodarowania, będącego zagrożeniem dla środowiska, tradycji architektonicznych i krajobrazu kulturowego. Powyższe zagadnienie ma szczególne znaczenie na obszarze południowych gmin województwa oraz na obszarze Ojcowskiego Parku Narodowego. Domki letniskowe powstają na wykupywanych gruntach prywatnych oraz będących własnością gmin. Bardzo często zakłócają walory krajobrazowe i negatywnie wpływają na środowisko. Ważnym elementem aktywizującym rozwój turystyki i rekreacji są zbiorniki wodne. Obiekty turystyczno-rekreacyjne a ochrona środowiska Rozwój turystyki w województwie małopolskim jest uwarunkowany rozbudową infrastruktury turystycznej, w celu zaspokojenia rosnących z każdym rokiem potrzeb jakościowych i ilościowych turystyki oraz dostosowania jej do standardów Unii Europejskiej. Istniejąca baza noclegowa charakteryzuje się niskim standardem, słabym wyposażeniem i wysokim stopniem dekapitalizacji. Zatem, konieczna jest modernizacja istniejącej bazy i budowa nowych obiektów w celu zaspokojenia rosnącego popytu oraz tworzenie nowych produktów turystycznych. Oprócz modernizacji i rozbudowy bazy noclegowej, należy zwrócić uwagę na rozwój usług gastronomicznych, handlowych i komunikacyjnych, modernizację i rozbudowę urządzeń sportowo-rekreacyjnych: basenów, kortów tenisowych, kręgielni, parków wodnych, pól golfowych, wypożyczalni sprzętu wodnego i rowerów oraz zaplecza do uprawiania turystyki aktywnej, szczególnie narciarskiej, wodnej i jeździeckiej. Nowe obiekty powinny powstawać na terenach selektywnie wybranych, co wiąże się z koniecznością przeglądu planów gmin pod kątem nowych lokalizacji ośrodków turystycznych. Akceptacja budowy tych obiektów będzie uwarunkowana spełnieniem wszystkich wymogów ochrony środowiska i krajobrazu. Przygotowując odpowiednie oferty lokalizacyjne będzie brana pod uwagę generalna 63

19 zasada: im teren jest cenniejszy przyrodniczo, tym jego dostępność inwestycyjna mniejsza. Urządzenia zabezpieczające środowisko będą wymagane nie tylko w odniesieniu do nowo powstających ośrodków i obiektów, ale także w odniesieniu do już istniejących. Istniejąca już substancja budowlana będzie modernizowana i lepiej wykorzystana. Te ośrodki turystyczno - rekreacyjne, które nie spełnią wymagań ochrony środowiska nie będą promowane (np. w informatorach turystycznych). Turystyka przyjazna środowisku (ekoturystyka) Ekoturystyka jest dziedziną coraz bardziej świadomie dostrzeganą przez społeczeństwo, które pragnie przebywać w miejscach o cennych walorach przyrodniczych i jednocześnie dostrzega potrzebę ich ochrony. W wyniku wspomnianego wcześniej procesu powiększania gospodarstw, wiele spośród nich zaprzestanie działalności rolniczej. Gospodarstwa te będą bazą dla rozwoju agroturystyki. Upowszechnienie agroturystyki będzie wymagało rozbudowy infrastruktury technicznej i społecznej obszarów wiejskich i promowania ich walorów przyrodniczo-kulturowych. Działania w zakresie rozwoju agroturystyki skoncentrują się w rejonie gmin położonych w południowej części województwa: subregion podhalańsko- tarzański i nowosądecki oraz w obszarze Jury Krakowsko- Częstochowskiej. Aby uatrakcyjnić bazę agroturystyczną będą budowane trasy rowerowe, łączące poszczególne kwatery oraz stworzone zostaną inne formy czynnego wypoczynku (jazda konna, wędkowanie, zbieranie runa leśnego, itp.). Rozwój gospodarstw agroturystycznych i towarzyszącej im infrastruktury takiej jak: ścieżki rowerowe, szlaki spacerowe, ośrodki rękodzieła artystycznego, przyczyniać się będzie do zdrowego spędzania czasu i ochrony środowiska naturalnego i kulturowego. Systematyczna edukacja rolników, mająca na celu kształtowanie umiejętności prowadzenia takich gospodarstw, a także ich promocja wśród potencjalnych gości z kraju i zagranicy przyczynią się do zapewnienia korzyści ekonomicznych w przyszłości. Dalszy wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa, uwrażliwianie go na problemy ochrony przyrody, edukowanie i uaktywnianie w kierunku ochrony środowiska - będzie znacząco wspomagać rozwój ekoturystyki. Rozwój zaplecza rekreacyjnego w pobliżu miast Jakość życia człowieka zależy między innymi od możliwości aktywnego wypoczynku nie tylko w okresie swego urlopu, ale także codziennego i weekendowego. Zapewnienie możliwości rekreacji wymaga stworzenia właściwego zaplecza rekreacyjno-sportowego (pływalnie, kąpieliska, siłownie, korty tenisowe, pola golfowe, plaże) oraz dogodnego systemu komunikacji publicznej i budowy parkingów. Każdy mieszkaniec powinien mieć zapewnioną możliwość wypoczynku w pobliżu miejsca zamieszkania. Dlatego we współpracy z gminami będą rozszerzane i wzbogacane tereny zielone w obrębie miast i na ich obrzeżach, tak by stały się atrakcyjne dla codziennego wypoczynku. Zgodnie z polityką rozwoju województwa, istnieje kilka miejsc preferowanych jako subregionalne centra rekreacyjno-sportowe (gm. Kraków i Wieliczka nad Wisłą, lewy brzeg Raby na odcinku Gdów - Chełm - Uście Solne, Myślenice, Jezioro Rożnowskie). Ich powstanie będzie wymagało znacznych inwestycji, ale przyczyni się do lepszego standardu i szerszej oferty programowej dotyczącej spędzania wolnego czasu Osadnictwo Aktualny stan W województwie małopolskim znajdują się 2 miasta powyżej 100 tys. mieszkańców (Kraków - 740,5 tys. i Tarnów - 121,7 tys.), 6 miast powyżej 30 tys. i 46 miast poniżej 30 tys. mieszkańców. Odsetek ludności miejskiej wynosi 50,6% (średnia krajowa - 61,9 %). 64

20 Najbardziej zurbanizowana jest środkowa część Małopolski - powiaty: chrzanowski (63,3 %), oświęcimski (57,8%) i olkuski (54,0%), natomiast najmniej: proszowicki (15,0%), limanowski (18,4%) i dąbrowski (19,0%). Kraków jest drugim po Warszawie ośrodkiem o metropolitarnym oddziaływaniu w skali krajowej i po części międzynarodowej. Oprócz ośrodka krakowskiego, duże znaczenie mają dwa ośrodki o regionalnej skali oddziaływania - Tarnów i Nowy Sącz. Pod względem demograficznym Małopolska należy do województw prężnych, tj. o wysokim przyroście naturalnym, relatywnie młodej ludności i dodatnim saldzie migracji. Poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną mierzony liczbą ludności korzystających z sieci wodociągowej i kanalizacyjnej jest najwyższy w miastach, które są niewielkie zarówno pod względem liczby ludności jak i obszaru (Krzeszowice, Alwernia). Wynika to z faktu, że problem z dostępem do tych mediów mają przede wszystkim peryferie większych miast (np. w Krakowie). Najniższe wyposażenie w infrastrukturę posiadają miejscowości górskie i podgórskie (Grybów, Piwniczna, Mszana Dln.). Odniesienie do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego Program Ochrony Środowiska Obszar rozwoju: OSADNICTWO Cel strategiczny: Zrównoważona urbanizacja województwa, zapewniająca podniesienie jakości życia mieszkańców, poprawę estetyki obszarów zurbanizowanych, ochronę krajobrazu i wolnej przestrzeni, niedopuszczenie do rozwoju osadnictwa na terenach nieprzygotowanych infrastrukturalnie oraz racjonalizacja obszarów zainwestowanych Strategia: 1. Rozmieszczenie ośrodków miejskich 2. Ośrodki wiejskie i rozproszenie zabudowy 3. Infrastruktura techniczna 4. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego Pole strategii: PEJZAŻ Cel nadrzędny: Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego Cel strategiczny: Kształtowanie krajobrazu kulturowego, w tym rozwiązania: zapobieganie rozproszeniu osadnictwa Ogólny cel strategiczny dla osadnictwa (do 2015 r.) w ramach Programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska.: Zrównoważona urbanizacja województwa, zapewniająca podniesienie jakości życia mieszkańców, poprawę estetyki obszarów zurbanizowanych, ochronę krajobrazu i wolnej przestrzeni, niedopuszczenie do rozwoju osadnictwa na terenach nieprzygotowanych infrastrukturalnie oraz racjonalizację obszarów zainwestowanych. Strategia realizacji długoterminowego celu Rozmieszczenie ośrodków miejskich i planowanie miast Kraków z racji swego dziedzictwa kulturowego, potencjału naukowego i akademickiego oraz technicznego i gospodarczego będzie odgrywał rolę metropolii o znaczeniu europejskim. Umocniona będzie jego rola jako ośrodka nauki, kultury, administracji, handlu i turystyki. Równocześnie wzrośnie potencjał ekonomiczno - usługowy miast o randze regionalnej: Tarnowa i Nowego Sącza oraz ponadlokalnej - miasta powiatowe. Niektóre miasta (np. Skawina, Niepołomice, Stary Sącz, Tuchów, Mszana Dolna, Rabka) będą pełniły rolę ośrodków uzupełniających oddziaływanie ośrodków ponadlokalnych. 65