*Joanna Kałużna-Czaplińska, Jagoda Jóźwik

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "*Joanna Kałużna-Czaplińska, Jagoda Jóźwik"

Transkrypt

1 Borgis Techniki łączone w diagnostyce medycznej wybrane przykłady *Joanna Kałużna-Czaplińska, Jagoda Jóźwik Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Łódzka Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. Jacek Rynkowski Coupled techniques in medical diagnostics selected examples Summary Coupled techniques are widely used both in clinical analysis and medical diagnostics, which is a rapidly growing area of medicine. It is mainly based on determination of metabolites in human body fluids using various techniques, in particular gas chromatography mass spectrometry GC-MS and liquid chromatography coupled with mass spectrometry LC-MS. Each of these connections has advantages and disadvantages as well as limitations in their use. Most often the choice of a suitable analytical method depends on the type of test analytes. Coupled techniques have proved particularly useful in the case where the analytes determined in the samples are present in extremely low concentration levels, which makes it impossible to analyse them both qualitatively and quantitatively with the use of other commonly known methods. Owing to the coupled techniques, an early diagnosis of many diseases is possible including primarily metabolic disorders (such as different types of organic acidurias), cancers (such as breast cancer and colon cancer), lung disease (including tuberculosis), cardiovascular and neurological disorders (such as Alzheimer s disease). An application of a suitable technique not only helps in rapid diagnosis of the disease but it also allows the introduction of an appropriate therapy and a better understanding of the disease by doctors. This paper is a review of coupled techniques which are widely used in the diagnostics and monitoring of various diseases based on specific bioanalytes known as biomarkers. Key words: coupled techniques, medical diagnostics, biomarkers Wstęp Diagnostyka medyczna to dynamicznie rozwijająca się dziedzina medycyny. Stwarza ona lekarzom realne możliwości na szybsze rozpoznanie choroby i pacjentom szanse skutecznego leczenia w przypadku wielu chorób, w tym także tych, które są mało poznane. We współcze snym świecie diagnostyka medyczna jest nieodłącznym elementem procesu leczenia. Należy także zdawać sobie sprawę, że od czułości i specyficzności stosowanych w diagnostyce medycznej metod zależy szybkie i prawi dłowe rozpoznanie choroby. Współczesna diagnostyka medyczna w głównej mierze opiera się na badaniach metabolitów w płynach ustrojowych człowieka. Użyta do tych celów technika powinna spełniać określone kryte ria: selektywność rozdzielania pozwalającą na dotarcie oznaczanych form analitu do detektora oddzielonych od potencjalnych interferentów matrycy, czułość detekcji oraz identyfikację formy chemicznej oznaczanego ana litu. Te wszystkie kryteria spełniają techniki sprzężone (łączone), rozumiane jako połączenia co najmniej dwóch metod badawczych, które umożliwiają rozdzielenie ba danej próbki na poszczególne składniki oraz ich jedno znaczną identyfikację. Metody te stają się szczególnie przydatne, gdy jest potrzeba identyfikowania analitów występujących w płynach ustrojowych w ekstremalnie ni skich poziomach stężeń oraz gdy chcemy identyfikować anality bez konieczności stosowania żmudnego procesu przygotowania próbki (1). W badaniach diagnostycznych opartych o wydzieliny i wydaliny w organizmie człowieka szczególną rolę pełnią następujące techniki łączone: chromatografia gazowa-spektrometria mas (GC-MS), chromatografia gazowa-tandemowa spektrometria mas (GC-MS/MS), chromatografia cieczowa-spektrometria mas (LC-MS), chromatografia cieczowa-tandemowa spektrometria mas (LC-MS/MS), wysokosprawna chromatografia cieczowa (HPLC), coraz częściej stosowana elektroforeza kapilarna-spektrometria mas (CE-MS), a także spektrometria mas z analizatorem cyklotronowego rezonansu jonów z fourierowską transformacją FT-ICR MS i magnetyczny rezonans jądrowy. Techniki te stosowane są w diagnozie i wczesnym rozpoznaniu wielu chorób. Ponadto, dzięki nim jest możliwe monitorowanie zmian stężeń niektórych metabolitów w płynach ustrojowych po wprowadzeniu zindywidualizowanej terapii u pacjenta (2). Artykuł przedstawia najnowsze doniesienia literaturowe dotyczące wykorzystania technik łączonych w wybranych obszarach diagnostyki medycznej. 63

2 Joanna Kałużna-Czaplińska, Jagoda Jóźwik Wybrane przykłady zastosowań technik łączonych w badaniach diagnostycznych Diagnostyka wrodzonych wad metabolizmu Diagnostyka wrodzonych wad metabolizmu opiera się na metodach przesiewowych (badania u każdego noworodka) oraz przesiewu selektywnego (tylko w grupach szczególnego ryzyka). Podstawą skriningu jest wykonanie profili kwasów organicznych w moczu z zastosowaniem metody chromatografii gazowej sprzężonej ze spektrometrią mas (GC/MS) bądź metody GC-MS/MS. Choroby metaboliczne stanowią niekiedy zintegrowaną część innych zaburzeń, często o odmiennym charakterze. Dobrym przykładem może być przeprowadzenie analizy profili kwasów organicznych w moczu dzieci ze stwierdzonym spektrum zaburzeń autystycznych. Na podstawie profili kwasów organicznych możliwa jest identyfikacja prawdopodobnych przyczyn występowania szeregu nieprawidłowości zarówno w sferze behawioralnej, jak i psychosomatycznej autystyków. Odpowiednią techniką do tych badań okazała się chromatografia gazowa sprzężona ze spektrometrią mas (3). Wykorzystanie tego połączenia umożliwiło również identyfikację kwasu homowanilinowego (HVA) oraz wanilinomigdałowego (VMA) w moczu osób dotkniętych zespołem Costello (4). Jest to schorzenie metaboliczne uwarunkowane genetycznie, prowadzące do deforma cji ciała czy nawet do nowotworów. Innym obszarem wykorzystania sprzężenia GC-MS w badaniach moczu jest wykrywanie kwasów organicznych oraz aminokwa sów, których często sama obecność i nieprawidłowe poziomy stężeń mogą świadczyć o wystąpieniu m.in. różnego rodzaju kwasic organicznych, w tym kwasicy metylomalonowej, glutarowej typu I i II, dikarboksylowej, zaburzeń cyklu mocznikowego, galaktozemii, alkaptonu rii, neuroblastomy oraz choroby syropu klonowego (5, 6). Oznaczanie w moczu metabolitów neuroaktywnych steroidów, m.in. progesteronu, umożliwia diagnozę jeszcze innego wrodzonego zaburzenia metabolicznego, jakim jest zespół SLO (Smitha-Lemliego-Opitza), który charakteryzuje się niezdolnością do wytwarzania cholesterolu przez chorych. Brak diagnozy bądź błędna diagnoza może prowadzić nawet do śmierci. Chorzy odznaczają się szeregiem szczególnych cech zarówno w wyglądzie zewnętrznym, jak i wewnętrznym, a stopień zmian jest zależny od ilości cholesterolu oraz jego metabolitów obecnych w surowicy krwi (7, 8). Połączenie GC-MS otwiera możliwości analityczne także w przypadku innej powszechnie występującej choroby metabolicznej cukrzycy. Przeprowadzone w Chinach badania polegające na wykonaniu profili metabolicznych wolnych kwasów tłuszczowych (FFA) oraz zidentyfikowaniu biowskaźników, pozwoliły rozróżnić pacjentów z cukrzycą typu 2 oraz cierpiących na IPD (ang. isolated post-challenge diabetes) od grupy kontrolnej (9). Za potencjalne biomarkery IPD uznano kwas palmitynowy, stearynowy, oleinowy, linolowy i α-linolenowy. Użycie techniki LC-MS/MS pozwala na wykonanie analizy profili acylokarnityn w osoczu, które stanowią podstawę diagnozy defektów w metabolizmie rozgałęzionych aminokwasów czy utleniania kwasów tłuszczowych (10). Choroba Crohna (CD), jej pochodzenie oraz diagnostyka stanowią kolejne wyzwanie dla klinicystów. W celu wykonania bezkierunkowego profilowania metabolicznego, mającego za zadanie określenie wpływu metabolitów produkowanych przez mikroflorę jelitową na wystąpienie stanu chorobowego u pacjenta, można zastosować spektrometrię mas z analizatorem cyklotronowego rezonansu jonów z fourierowską transformacją FT-ICR MS (11). Diagnostyka nowotworów Diagnostyka nowotworów wymaga współpracy lekarzy wielu specjalności oraz zastosowania wielu metod badawczych. Każdego roku w Polsce i na całym świecie odnotowuje się setki tysięcy nowych przypadków zachorowań na różnego typu nowotwory. Duża liczba zgonów związanych z wystąpieniem raka determinuje konieczność rozwoju nowych, skutecznych metod diagnostycznych oraz terapeutycznych. Dużym zainteresowaniem na przestrzeni ostatnich lat cieszy się analiza zmian metabolicznych zachodzących przede wszystkim w komórkach rakowych (12). Najczęściej wykorzystywaną techniką jest spektroskopia magnetycznego rezonansu jądrowego (NMR) oraz spektroskopia mas (MS). Sposób obserwacji komórek rakowych zaproponowany w 1956 roku przez Otto Warburga wykazał, iż odznaczają się one wysoką aktywnością glikolityczną, która z kolei przy ograniczonym dostępie tlenu prowadzi do wzmożonej produkcji kwasu mlekowego. Długotrwała glikoliza może skutkować rozrostem komórek rakowych oraz ich agresywnością wobec zaatakowanego organizmu. Wykorzystanie dostępnych technik, w tym przede wszystkim technik sprzężonych, umożliwia lepsze i dokładniejsze poznanie choroby oraz możliwości jej leczenia. Do najczęściej występujących nowotworów u kobiet należy rak piersi. Zespół chińskich naukowców wykorzystując chromatografię gazową sprzężoną ze spektrometrią mas (13), oznaczył poziomy wolnych kwasów tłuszczowych (FFA) oraz podjął próbę wskazania potencjalnych biomarkerów tego rodzaju raka. Wśród badanej populacji wyróżniono pacjentów dotkniętych nowotworem, osoby ze zdiagnozowaną łagodną postacią raka oraz osoby zdrowe. Badania wykazały istnienie istotnych różnic dla trzech kwasów nasyconych (w tym kwasu tetradekanowego i heksadekanowego) oraz trzech nienasyconych kwasów tłuszczowych (w tym linolowego i linolenowego) u wyżej wymienionych grup. Wnioskuje się, iż FFA mogą być uznane za biomarkery rozważanego rodzaju nowotworu. Metoda GC-MS dzięki niskiej granicy wykrywalności oraz dobrej precyzji umożliwia prowadzenie badań nad lotnymi biomarkerami obecnymi w oddechu pacjentów ze stwierdzonym nowotworem płuc (14, 15). W przeprowadzonych analizach badaną populację stanowili ochotnicy, wśród których znajdowali się palacze, osoby niepalące oraz ze zdiagnozowanym rakiem płuc, którzy nie byli leczeni przy zastosowaniu chemioterapii ani metod 64

3 Techniki łączone w diagnostyce medycznej wybrane przykłady ra diologicznych. Na podstawie wyników uzyskanych metodą analizy multiwariacyjnej stwierdzono, że substancje obecne w oddechu osób dotkniętych tym schorzeniem oraz grupy kontrolnej różnią się zasadniczo. U chorych zidentyfikowane zostały liniowe oraz rozgałęzione węglowodory C14 i C23, które potencjalnie mogą pełnić funkcję wskaźników tej choroby. Innym nowotworem, który stanowi ogromne zagrożenie dla mężczyzn, jest rak prostaty (16). Szacowano, iż w samych Stanach Zjednoczonych w 2011 roku miało zostać zdiagnozowanych ok nowych przypadków zachorowań. W celu identyfikacji biomarkerów tego schorzenia zespół amerykańskich naukowców wykorzystał sprzężenie NMR-MS. Badania wykazały charakterystyczny spadek ilości cytrynianów, poliamidów oraz jednoczesny wzrost ilości cholin, glicerofosfolipidów, a także mleczanów w moczu i osoczu. W skali światowej największą ilością zgonów wśród chorób nowotworowych odznacza się rak jelita grubego, co powoduje konieczność poszukiwania nowych metod diagnostycznych oraz terapeutycznych. Po raz pierwszy Zimmermann i wsp. (17) zbadali różnice jakościowe w profilach lotnych metabolitów komórek rakowych jelita grubego w stosunku do zdrowych komórek, wykorzystując w tym celu sprzężenie GC-MS. W profilach badanych osób widać było istotne różnice wśród alkoholi i ketonów. Techniki sprzężone znalazły także zastosowanie w monitorowaniu terapii nowotworowych. Jednym z poznanych sposobów leczenia jest terapia borowo-neutronowa (ang. Boron Neutron Capture Therapy BNCT), która wykorzystywana jest w leczeniu niektórych nowotworów, w tym także mózgu (18). Metoda opiera się na wprowadzeniu do organizmu chorego nieradioaktywnych związków boru. Dzięki stosunkowo selektywnemu osadzaniu się tych substancji w tkankach rakowych możliwe jest niszczenie komórek nowotworowych po naświetleniu pacjenta wiązką neutronów. Najczęściej monitorowanie terapii prowadzi się, badając próbki moczu pacjentów przy zastosowaniu elektroforezy kapilarnej sprzężonej ze spektrometrią mas CE-MS. Zespół Zorza i Puzzo (19) zastosował połączenie LC-MS do oznaczenia i monitorowania w osoczu krwi, moczu i kale pacjenta alkaloidowego leku podawanego w terapii nowotworowej. Diagnostyka chorób płuc Diagnostyka chorób płuc charakteryzuje się dużą różnorodnością stosowanych metod badawczych w zależności od rozpoznawanego schorzenia. Znane są badania prowadzone nad poszukiwaniem biomarkerów nowotworów płuc. Inny obszar działań naukowców w zakresie analizy wydychanego przez człowieka powietrza opiera się na poszukiwaniu lotnych biowskaźników np. gruźlicy (20). Najbardziej odpowiednia w tym celu okazała się metoda GC-MS. Dzięki niej można zidentyfikować wiele związków, m.in. naftalen, heptan, 1-metyloetyl czy cykloheksan. Na podstawie analiz rozróżniono wśród badanej populacji gruźlików i osoby zdrowe. Lotne związki organiczne (ang. Volatile Organic Compounds VOC) znajdujące się w wydychanym powietrzu są zaliczane do tzw. nieinwazyjnych wskaźników zdrowia (15). W ludzkim oddechu standardowo oznacza się zaledwie kilka związków, w tym tlenek azotu będący markerem astmy, czy 13C-mocznik w przypadku podejrzenia infekcji bakteriami Helicobacter pylori. Dzięki wykorzystaniu techniki GC-MS możliwe jest oznaczenie oraz zbadanie wskaźników charakterystycznych dla astmy oraz alergicznego nieżytu nosa (21). Badania te niosą ze sobą istotną wartość poznawczą oraz terapeutyczną. Ponadto stanowią ważne narzędzie w diagnostyce oraz w badaniach klinicznych z zakresu farmakologii. Zastosowanie chromatografii cieczowej sprzężonej ze spektrometrią mas (22) pozwala na oznaczenie w osoczu pacjentów poddanych terapii antyalergicznej substancji czynnych leków przeciwhistaminowych oraz jednoczesną identyfikację pseudoefedryny i cetyryzyny. Diagnostyka chorób układu sercowo-naczyniowego Kolejny obszar wykorzystania technik łączonych stanowi diagnostyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Nowoczesne technologie wykorzystujące spektrometrię mas i magnetyczny rezonans jądrowy umożliwiają oznaczanie i monitorowanie wielu substancji obecnych w tkankach oraz płynach ustrojowych, mających znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego (23). Wśród związków tych wyróżnia się m.in tłuszcze, cukry, kwasy organiczne oraz aminokwasy. Zna czący wpływ na występowanie chorób tego układu ma palenie papierosów (24). Wykorzystanie metody GC-MS pozwala na zbadanie biowskaźników stresu oksydacyjnego w moczu i osoczu palaczy oraz osób niepalących. Osoby palące, nawet w czasie nocnej abstynencji nikotynowej, charakteryzują się podwyższoną ilością niektórych substancji w odniesieniu do niepalących. Zaobserwowano u nich m.in. odmienny skład kwasów tłuszczowych w osoczu. Stężenia biomarkerów zaburzeń oksydacyjnych są większe u palaczy niż u osób niepalących, nawet w czasie długotrwałego snu. Sprzężenie chromatografii gazowej ze spektrometrią mas służy również do oznaczania w oddechu pacjentów ze stwierdzoną przewlekłą niewydolnością serca poziomu innego wskaźnika stresu oksydacyjnego, jakim jest izopren (25). Poszukiwanie markerów stresu tlenowego opiera się również na badaniu składu lipidów błony komórkowej erytrocytów u cukrzyków (26). Przeprowadzone badania z zastosowaniem GC-MS wykryły w komórkach krwi produkty utleniania cholesterolu, tj. 3,5,7-cholestarien, który stanowi marker przedklinicznej miażdżycy tętnic (26). Diagnostyka chorób neurologicznych Choroby neurologiczne mają niezwykle ważny wpływ na właściwe funkcjonowanie organizmu, w tym ośrodkowego układu nerwowego (ang. Central Nervous System CNS), obwodowego układu nerwowego. Ponadto mają istotny wpływ na zachowanie człowieka i stanowią duże wyzwanie zarówno w obszarze diagnostycznym, 65

4 Joanna Kałużna-Czaplińska, Jagoda Jóźwik jak i terapeutycznym. Nieprawidłowości w przypadku chorób neurologicznych dotyczą nie tylko ośrodkowego układu nerwowego, ale także naczyń krwionośnych odpowiedzialnych za transport krwi do mózgu. Zaburzenia CNS (27) związane są z szeregiem nieprawidłowości metabolicznych, błędnym funkcjonowaniem systemów neuroprzekaźników (tj. dopaminy, serotoniny, kwasu gamma-aminomasłowego (GABA) oraz glutaminy) i stresem oksydacyjnym. Możliwe jest śledzenie procesów zachodzących w wielu szlakach metabolicznych. Te z kolei stanowią kluczową informację w poszukiwaniu biowskaźników różnych chorób, w tym także choroby Alzheimera, schizofrenii czy zaburzeń depresyjnych (ang. Major Depressive Disorder MDD). Zastosowanie techniki magnetycznego rezonansu jądrowego umożliwia badanie tkanek oraz osocza u pacjentów ze zdiagnozowaną schizofrenią. Połączenie GC-MS i LC-MS jest wykorzystywane do oznaczenia wielu metabolitów (kwasów organicznych, aminokwasów, cukrów, alkoholi, amin, amidów i tioli) w płynach ustrojowych. Uzyskane dotychczas wyniki posłużyły do stworzenia profili metabolicznych oraz identyfikacji biomarkerów zaburzeń CNS. Połączenie elektroforezy kapilarnej i spektrometrii mas z plazmą indukcyjnie sprzężoną CE-ICP-MS zostało z powodzeniem wykorzystane przez zespół Michalke (28) do identyfikacji manganu w osoczu i płynie mózgowo- -rdzeniowym. Toksyczność tego pierwiastka względem ośrodkowego układu nerwowego może prowadzić w efekcie do neurozwyrodnieniowych zaburzeń ruchu, przypominających chorobę Parkinsona. Versio i wsp. (29) wykorzystali osocze w celu oznaczenia w nim i identyfikacji peptydów beta-amyloidowych (Ab) oraz markerów choroby Alzheimera (ang. Alzheimer Disease AD) przy zastosowaniu metody LC-MS. Było to możliwe z uwagi na fakt, iż związki te gromadzą się pierwotnie w mózgu, a następnie we krwi osób z tymi zaburzeniami. Pomocną w tego typu badaniach okazała się także LC-MS ze względu na dużą czułość. Zespół chińskich naukowców podjął się oznaczenia nasyconych oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych w surowicy osób hospitalizowanych oraz grupy kontrolnej przy użyciu połączenia GC-MS. Poziomy niektórych z nich (C14:0, C16:0, C18:1, C18:3, C22:6) okazały się znacznie niższe u osób chorych. Wyniki otrzymane metodą statystycznej analizy multiwariacyjnej pozwalają wysnuć wniosek, iż związki te mogą zostać uznane za potencjalne biomarkery AD. Technika ta służy również do oznaczenia w moczu (30) substancji psychoaktywnej występującej w mózgu β-fenyloetyloaminy (PEA). Pełni ona funkcję neuroprzekaźnika, a jej niski poziom jest charakterystyczny dla osób cierpiących na depresję. Coraz większym zainteresowaniem cieszą się badania w zakresie autyzmu. Choroba ta definiowana jest jako zaburzenie ogólnorozwojowe, dla którego charakterystycznymi cechami jest występowanie szeregu nieprawidłowości w obszarze trzech podstawowych sfer życia codziennego: interakcji społecznych, zdolności do komunikacji oraz powtarzalności zachowań. Mimo iż nieznana jest dokładna jej etiologia, wiele z poznanych teorii upatruje przyczyn autyzmu we wczesnych uszkodzeniach neuropoznawczych mózgu (31). Analiza ilościowa oraz jakościowa kwasów organicznych (m.in. kwasu homowanilinowego oraz wanilinomigdałowego) w moczu dzieci autystycznych z zastosowaniem technik chromatograficznych stanowi cenne źródło informacji na temat pracy neuroprzekaźników oraz występujących tzw. zaburzeń współtowarzyszących (32). Podsumowanie Analiza płynów ustrojowych, w tym głównie moczu oraz krwi, umożliwia nie tylko diagnozę i rozpoznanie wielu schorzeń, lecz także jest kluczowa w monitorowaniu przebiegu choroby oraz ma istotne znaczenie w prowadzeniu terapii u pacjenta. Nie tylko obecność, ale również brak niektórych składników może być istotnym źródłem informacji na temat stanu zdrowia pacjenta. Pośród różnych metod diagnostycznych stosowanych w obszarze medycyny metody łączone są w diagnostyce i profilaktyce wielu chorób coraz częściej wykorzystywane. Stają się obok innych metod diagnostycznych, tj. badań endoskopowych, ultrasonograficznych, istotnym narzędziem w ręku lekarzy. Coraz częstsze wprowadzanie ich do diagnostyki stwarza ogromne możliwości poznawcze danej choroby i umożliwia podjęcie odpowiednich działań ze strony lekarzy. Piśmiennictwo 1. Witkiewicz Z, Czaplińska-Kałużna J: Podstawy chromatografii i technik elektromigracyjnych. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa Kałużna-Czaplińska J, Grys W, Rynkowski J: Techniki łączone oparte na spektrometrii mas we współczesnych badaniach klinicznych. Medycyna rodzinna 2009; 1: Kałużna-Czaplińska J, Socha E, Rynkowski J: Wartość badań chromatograficznych we wczesnym rozpoznaniu zaburzeń rozwojowych u dzieci na przykładzie autyzmu. Nowa Pediatria 2011; 2: Bowron A, Scott JG, Brewer C et al.: Increased HVA detected on organic acid analysis in a patient with Costello syndrome. J Inherit Metab Dis 2005; 28: Kuhara T: Diagnosis of inborn errors of metabolism using filter paper urine, urease treatment, isotope dilution and gas chromatography-mass spectrometry. J Chromatogr B 2001; 758: Barshop BA: Metabolomic approaches to mitochondrial disease. Correlation of urine organic acids. Mitochondrion 2004; 4: Macros J, Guo LW, Wilson WK et al.: The implications of 7-dehydrosterol-7-reductase deficiency (Smith-Lemli-Opitz syndrom) to neurosteroid production. Steroids 2004; 69: Sieja A, Bujewski M, Misiuk-Hojło M: Powikłania oczne w zespole Smitha-Lemliego-Opitza. Nowiny Lekarskie 2009; 78: Liu L, Li Y, Guan C et al.: Sun. Free fatty acid metabolic profile and biomarkers of isolated post-challenge diabetes and type 2 diabetes mellitus based on GC-MS and multivariate statistical analisis. J of Chromatogr B 2010; 878: Ferrer I, Ruiz- -Sala P, Vincente Y et al.: Separation and identification of plasma short- -chain acylocarnitine isomers by HPLC/MS/MS for the differential diagnosis of fatty acids oxidation defects and organic acidemias. J Chromatogr B 2007; 860: Jansson J, Willing B, Lucio M et al.: Metabolomics reveals metabolic biomarkers of Crohn s disease. PLoS ONE 2009; 4: e Chiaradonna F, Moresco RM, Airoldi C et al.: From cancer metabolism to new biomarkers and drug targets. Biotechnology Advances 2012; 30: Wuwen LV, Tongshu Y: Identification of possible biomarkers for breast cancer from free fatty acid profiles determined by GC-MS and multivariate statistical analysis. Clinical Biochemistry 2012; 45: Kischkel S, Miekisch W, Sawacki A et al.: Breath biomarkers for lung cancer detection and assessment of smoking related effects 66

5 Techniki łączone w diagnostyce medycznej wybrane przykłady confounding variables, influence of normalization and statistical algorithms. Clinica Chimica Acta 2010; 411: Gaspar EM, Lucena AF, Duro da Costa J, Chaves das Neves H: Organic metabolites in exhaled human breath A multivariate approach for identification of biomarkers in lung disorders. J of Chromatogr A 2009; 1216: Trock BJ: Application of metabolomics to prostate cancer. Uro logic Oncology: Seminars and Orginal Investigations 2011; 29: Zimmermann D, Hartmann M, Moyer MP et al.: Determination of volatile products of human colon cell line metabolism by GC/MS analysis. Metabolomics 2007; 3: Pitois A, de las Heras LA, Zampolli A et al.: Capillary electrophoresis-electrospray mass spectrometry and HR- ICP-MS for the detection and quantification of 10 B-boronophenylalanine ( 10 B-BPA) used in boron neutron capture therapy. Anal Bioanal Chem 2006; 384: Mei S, Yao Q, Wu C, Xu G: Determination of urinary 8-hydroxy-2 -deoxyguanosine by two approaches-capillary electrophoresis and GC MS: An assay for in vivo oxidative DNA damage patients. J Chromatogr B 2005; 827: Philips M, Cataneo RN, Condos R et al.: Volatile biomarkers of pulmonary tuberculosis in the breath. Tuberculosis 2007; 87: Diamant Z, Boot JD, Mantzouranis E et al.: Biomarkers in asthma and allergic rhinitis. Pulmonary Pharmacology & Therapeutics 2010; 23: Ming M, Feng F, Sheng Y et al.: Development and evaluation of an efficient HPLC/MS/MS method for the simultaneous determination of pseudoephedrine and cetirizine in human plasma: application to phase-i pharmacokinetic study. J of Chromatogr B 2007; 846: Lewis GD, Asnani A, Gerszten RE: Application of Metabolomics to Cardiovascular Biomarker and Pathway Discovery. Journal of the Americal College of Cardiology 2008; 52: Seet RC, Lee CY, Loke WM et al.: Biomarkers of oxidative damage in cigarette smokers: Which biomarkers might reflect acute versus chronic oxidative stress? Free Radical Biology & Medicine 2011; 50: McGrath LT, Patric R, Silke B: Breath isoprene in patients with heart failure. Eur J Heart Failure 2001; 3: Miwa S, Inouye M, Ohmura C et al.: Relationship between carotid atherosclerosis and erythrocyte membrane cholesterol oxidation products in type 2 diabetic patients. Diabetes Res Clin Pract 2003; 61: Quinones MP, Kaddurah-Daouk R: Metabolomics tools for identifying biomarkers for neuropsychiatric diseases. Neurobiology of Disease 2009; 35: Michalke B, Berthele A, Mistriotis P et al.: Manganese species from human serum, cerebrospinal fluid analyzed by size exclusion chromatography-, capillary electrophoresis coupled to induc tively coupled plasma mass spectrometry. J Trace Elem Med Biol 2007; 21: Kałużna-Czaplińska J: Current medical research with the applica tion of coupled techniques with mass spectrometry. Med Sci Monit 2011; 17: Clarke A, Brewer F, Johnson ES et al.: A new formulation of selegiline: improved bioavailability and selectivity for MAO-B inhibition. J Neural Transm 2003; 110: Kałużna-Czaplińska J, Grys W, Rynkowski J: Czynniki neurotoksyczne w środowisku życia dzieci przyczyną zaburzeń rozwojowych w aspekcie autyzmu. Nowa Pediatria 2008; 3: Kałużna-Czaplińska J, Socha E, Rynkowski J: Wartość badań chromatograficznych we wczesnym rozpoznaniu zaburzeń rozwojowych u dzieci na przykładzie autyzmu. Nowa Pediatria 2011; 2: nadesłano: zaakceptowano do druku: Adres do korespondencji: *Joanna Kałużna-Czaplińska Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej Wydział Chemiczny Politechnika Łódzka ul. Żeromskiego 116, Łódź tel.: +48 (42) jkaluzna@p.lodz.pl 67

WSTĘP. Skaner PET-CT GE Discovery IQ uruchomiony we Wrocławiu w 2015 roku.

WSTĘP. Skaner PET-CT GE Discovery IQ uruchomiony we Wrocławiu w 2015 roku. WSTĘP Technika PET, obok MRI, jest jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się metod obrazowych w medycynie. Przełomowymi wydarzeniami w rozwoju PET było wprowadzenie wielorzędowych gamma kamer,

Bardziej szczegółowo

Zastosowanie metabolomiki w diagnostyce medycznej Nowoczesne metody wykrywania chorób

Zastosowanie metabolomiki w diagnostyce medycznej Nowoczesne metody wykrywania chorób Zastosowanie metabolomiki w diagnostyce medycznej Nowoczesne metody wykrywania chorób Wojciech Wojtowicz wojciech.wojtowicz@pwr.edu.pl Bioorganic Chemistry Group Department of Chemistry Wrocław University

Bardziej szczegółowo

Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego

Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego Marcin Kalisiak Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Kierownik Kliniki: prof. Ewa Helwich 1 Plan prezentacji co to

Bardziej szczegółowo

Przydatność spektroskopii MR u noworodków

Przydatność spektroskopii MR u noworodków Przydatność spektroskopii MR u noworodków DR HAB. MED. PRZEMKO KWINTA, PROF. UJ KLINIKA CHORÓB DZIECI KATEDRY PEDIATRII, INSTYTUT PEDIATRII WL UJ W KRAKOWIE Nowe techniki MR Obrazowanie dyfuzyjne DWI diffusion-

Bardziej szczegółowo

Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE

Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE Pomorski Uniwersytet Medyczny Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE Promotor: dr hab. prof. nadzw.

Bardziej szczegółowo

Materiał i metody. Wyniki

Materiał i metody. Wyniki Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).

Bardziej szczegółowo

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań Łukasz Adamkiewicz Health and Environment Alliance (HEAL) 10 Marca 2014, Kraków HEAL reprezentuje interesy Ponad 65 organizacji członkowskich

Bardziej szczegółowo

w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,

w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego, 1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i

Bardziej szczegółowo

ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )

ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( ) ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,

Bardziej szczegółowo

Spis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47

Spis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47 Spis treści Przedmowa... 9 1. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego w róŝnych stanach chorobowych (Danuta Gajewska)... 11 Wiadomości ogólne... 11 Całkowita przemiana materii... 12 Wprowadzenie... 12

Bardziej szczegółowo

Metody analizy jakościowej i ilościowej lipidów powierzchniowych i wewnętrznych owadów

Metody analizy jakościowej i ilościowej lipidów powierzchniowych i wewnętrznych owadów Metody analizy jakościowej i ilościowej lipidów powierzchniowych i wewnętrznych owadów Dr Marek Gołębiowski INSTYTUT OCHRONY ŚRODOWISKA I ZDROWIA CZŁOWIEKA ZAKŁAD ANALIZY ŚRODOWISKA WYDZIAŁ CHEMII, UNIWERSYTET

Bardziej szczegółowo

Chemia kryminalistyczna

Chemia kryminalistyczna Chemia kryminalistyczna Wykład 2 Metody fizykochemiczne 21.10.2014 Pytania i pomiary wykrycie obecności substancji wykazanie braku substancji identyfikacja substancji określenie stężenia substancji określenie

Bardziej szczegółowo

Programy przesiewowe w onkologii. Badam się więc mam pewność

Programy przesiewowe w onkologii. Badam się więc mam pewność Programy przesiewowe w onkologii Badam się więc mam pewność Badanie przesiewowe zorganizowane przeprowadzenie testu medycznego lub wywiadu u osób, które nie zgłaszają się po pomoc kwalifikowaną w związku

Bardziej szczegółowo

Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?

Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność

Bardziej szczegółowo

Nowoczesne metody analizy pierwiastków

Nowoczesne metody analizy pierwiastków Nowoczesne metody analizy pierwiastków Techniki analityczne Chromatograficzne Spektroskopowe Chromatografia jonowa Emisyjne Absorpcyjne Fluoroscencyjne Spektroskopia mas FAES ICP-AES AAS EDAX ICP-MS Prezentowane

Bardziej szczegółowo

Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid

Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid http://www.maggiedeblock.be/2005/11/18/resolutie-inzake-de-klinischebiologie/ Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Obecna Minister Zdrowia Maggy de Block wraz z Yolande Avontroodt, i Hilde Dierickx

Bardziej szczegółowo

WIEDZA. wskazuje lokalizacje przebiegu procesów komórkowych

WIEDZA. wskazuje lokalizacje przebiegu procesów komórkowych Załącznik nr 7 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Medycyna Molekularna w Praktyce Klinicznej Typ studiów:

Bardziej szczegółowo

Pakiet onkologiczny. w podstawowej opiece zdrowotnej

Pakiet onkologiczny. w podstawowej opiece zdrowotnej Pakiet onkologiczny w podstawowej opiece zdrowotnej Agnieszka Jankowska-Zduńczyk Specjalista medycyny rodzinnej Konsultant krajowy w dziedzinie medycyny rodzinnej Profilaktyka chorób nowotworowych Pakiet

Bardziej szczegółowo

Lek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych.

Lek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Lek. Ewelina Anna Dziedzic Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk medycznych Promotor: Prof. dr hab. n. med. Marek Dąbrowski

Bardziej szczegółowo

Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych

Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia

Bardziej szczegółowo

Co to jest termografia?

Co to jest termografia? Co to jest termografia? Słowo Termografia Pochodzi od dwóch słów "termo" czyli ciepło i "grafia" rysować, opisywać więc termografia to opisywanie przy pomocy temperatury zmian zachodzących w naszym organiźmie

Bardziej szczegółowo

Śląskie Centrum Chorób Serca. Cukrzyca. Krzysztof Strojek Konsultant Krajowy w dziedzinie diabetologii

Śląskie Centrum Chorób Serca. Cukrzyca. Krzysztof Strojek Konsultant Krajowy w dziedzinie diabetologii Śląskie Centrum Chorób Serca Cukrzyca Krzysztof Strojek Konsultant Krajowy w dziedzinie diabetologii Warszawa 26.11.2014 Czynniki ryzyka rozwoju i powikłania cukrzycy Nadwaga i otyłość Retinopatia Neuropatia

Bardziej szczegółowo

Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011

Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki,

Bardziej szczegółowo

Europejski Tydzień Walki z Rakiem

Europejski Tydzień Walki z Rakiem 1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie

Bardziej szczegółowo

Cukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.

Cukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o. Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 2 Jeśli otrzymałeś tę ulotkę, prawdopodobnie zmagasz się z problemem cukrzycy. Musisz więc odpowiedzieć sobie na pytania: czy wiesz, jak żyć z cukrzycą? Jak postępować w wyjątkowych

Bardziej szczegółowo

Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego

Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Wacław Karakuła Katedra i Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii U.M. w Lublinie Kierownik Kliniki prof. Tomasz Zubilewicz Lublin, 27.02.2016 Zespół

Bardziej szczegółowo

Diagnostyka i monitorowanie cukrzycy i chorób nerek

Diagnostyka i monitorowanie cukrzycy i chorób nerek Diagnostyka i monitorowanie cukrzycy i chorób nerek Business Development Manager Konferencja naukowo-szkoleniowa Ryn Badania laboratoryjne w chorobach nerek Wyzwaniem dla współczesnej medycyny jest badanie

Bardziej szczegółowo

Kompleksowa Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna nad pacjentem z Otępieniem - propozycja ekspercka

Kompleksowa Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna nad pacjentem z Otępieniem - propozycja ekspercka Kompleksowa Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna nad pacjentem z Otępieniem - propozycja ekspercka D. Ryglewicz, M. Barcikowska, A. Friedman, A. Szczudlik, G.Opala Zasadnicze elementy systemu kompleksowej

Bardziej szczegółowo

Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych

Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych Piotr Fiedor VI Letnia Akademia Onkologiczna dla Dziennikarzy Opracowano na podstawie źródeł udostępnionych w systemie informacji publicznej 11.08.2016

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA

PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego

Bardziej szczegółowo

Choroby peroksysomalne

Choroby peroksysomalne 148 PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS Choroby peroksysomalne Peroxisomal disorders Teresa Joanna Stradomska Pediatr Pol 2010; 85 (2): 148 155 2010 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 29.10.2009

Bardziej szczegółowo

Leki biologiczne i czujność farmakologiczna - punkt widzenia klinicysty. Katarzyna Pogoda

Leki biologiczne i czujność farmakologiczna - punkt widzenia klinicysty. Katarzyna Pogoda Leki biologiczne i czujność farmakologiczna - punkt widzenia klinicysty Katarzyna Pogoda Leki biologiczne Immunogenność Leki biologiczne mają potencjał immunogenny mogą być rozpoznane jako obce przez

Bardziej szczegółowo

LEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE

LEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE LEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE PRODUKT LECZNICZY - DEFINICJA Art. 2 pkt.32 Ustawy - Prawo farmaceutyczne Substancja lub mieszanina substancji, przedstawiana jako posiadająca właściwości: zapobiegania

Bardziej szczegółowo

Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego. Zarys Projektu

Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego. Zarys Projektu Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego Zarys Projektu Dr n. med. Roman Sosnowski Klinika Nowotworów Układu Moczowego, Centrum Onkologii Projekt współfinansowany

Bardziej szczegółowo

HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA Jak z nią żyć i skutecznie walczyć?

HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA Jak z nią żyć i skutecznie walczyć? HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA Jak z nią żyć i skutecznie walczyć? KIM JESTEŚMY JESTEŚMY GRUPĄ, KTÓRA ZRZESZA PACJENTÓW Z ZABURZENIAMI GOSPODARKI LIPIDOWEJ Z CAŁEJ POLSKI HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA FAKTY:

Bardziej szczegółowo

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W

Bardziej szczegółowo

SYTUACJA ZDROWOTNA DZIECI I MŁODZIEŻY W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM

SYTUACJA ZDROWOTNA DZIECI I MŁODZIEŻY W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM SYTUACJA ZDROWOTNA DZIECI I MŁODZIEŻY W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM 2 LICZBA LUDNOŚCI W 2010 ROKU 2010 województwo łódzkie miasto Łódź liczba ludności ogółem 2552000 737098 0 19 r.ż. 504576 (19,7) 117839 (15,9)

Bardziej szczegółowo

diagnostyka różnicowa złośliwych i niezłośliwych zmian w jajnikach nie tylko CA 125 i HE4, ale również wybrane wykładniki gospodarki lipidowej

diagnostyka różnicowa złośliwych i niezłośliwych zmian w jajnikach nie tylko CA 125 i HE4, ale również wybrane wykładniki gospodarki lipidowej diagnostyka różnicowa złośliwych i niezłośliwych zmian w jajnikach nie tylko CA 125 i HE4, ale również wybrane wykładniki gospodarki lipidowej Pracownia Markerów Nowotworowych Zakładu Patologii i Diagnostyki

Bardziej szczegółowo

Źródła i zasady zbierania danych o stanie zdrowia populacji

Źródła i zasady zbierania danych o stanie zdrowia populacji Źródła i zasady zbierania danych o stanie zdrowia populacji Źródła informacji, którymi dysponuje epidemiologia dzielimy na: pierwotne (bezpośrednie) wtórne (pośrednie) Za pierwotne źródła informacji uznaje

Bardziej szczegółowo

Onkologia - opis przedmiotu

Onkologia - opis przedmiotu Onkologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Onkologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-On Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj studiów jednolite

Bardziej szczegółowo

PAMIĘTAJ O ZDROWIU! ZBADAJ SIĘ

PAMIĘTAJ O ZDROWIU! ZBADAJ SIĘ PAMIĘTAJ O ZDROWIU! ZBADAJ SIĘ Przewodnik po programach profilaktycznych finansowanych przez NFZ Lepiej zapobiegać niż leczyć Program profilaktyki chorób układu krążenia Choroby układu krążenia są główną

Bardziej szczegółowo

Choroby ultra-rzadkie. Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka

Choroby ultra-rzadkie. Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Choroby ultra-rzadkie Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Definicje, częstość występowania Podstawą definicji chorób rzadkich są dane epidemiologiczne dotyczące występowania choroby w całej populacji

Bardziej szczegółowo

NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r.

NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r. NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r. Najczęstsza postać raka trzustki Gruczolakorak przewodowy trzustki to najczęstsza

Bardziej szczegółowo

Uwarunkowania genetyczne. w cukrzycy

Uwarunkowania genetyczne. w cukrzycy Uwarunkowania genetyczne Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu w cukrzycy Lek. Sylwia Wenclewska Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Farmakologii Klincznej Kliknij, aby edytować format tekstu

Bardziej szczegółowo

Wydłużenie życia chorych z rakiem płuca - nowe możliwości

Wydłużenie życia chorych z rakiem płuca - nowe możliwości Wydłużenie życia chorych z rakiem płuca - nowe możliwości Pulmonologia 2015, PAP, Warszawa, 26 maja 2015 1 Epidemiologia raka płuca w Polsce Pierwszy nowotwór w Polsce pod względem umieralności. Tendencja

Bardziej szczegółowo

Interdyscyplinarny charakter badań równoważności biologicznej produktów leczniczych

Interdyscyplinarny charakter badań równoważności biologicznej produktów leczniczych Interdyscyplinarny charakter badań równoważności biologicznej produktów leczniczych Piotr Rudzki Zakład Farmakologii, w Warszawie Kongres Świata Przemysłu Farmaceutycznego Łódź, 25 VI 2009 r. Prace badawczo-wdrożeniowe

Bardziej szczegółowo

Nowe terapie w cukrzycy typu 2. Janusz Gumprecht

Nowe terapie w cukrzycy typu 2. Janusz Gumprecht Nowe terapie w cukrzycy typu 2 Janusz Gumprecht Dziś już nic nie jest takie jak było kiedyś 425 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2017 629 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2045 International

Bardziej szczegółowo

USG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.

USG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia. STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia

Bardziej szczegółowo

S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne. Biochemia kliniczna

S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne. Biochemia kliniczna Załącznik Nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 S YLABUS MODUŁU (PRZDMIOTU) Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Biochemia

Bardziej szczegółowo

Co roku na POChP umiera ok. 15 tys. Polaków

Co roku na POChP umiera ok. 15 tys. Polaków Światowy Dzień POChP - 19 listopada 2014 r. Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) stanowi coraz większe zagrożenie dla jakości i długości ludzkiego życia. Szacunki Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA. UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie

Bardziej szczegółowo

Choroby ultra-rzadkie Warszawa, 12 marca Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka

Choroby ultra-rzadkie Warszawa, 12 marca Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Choroby ultra-rzadkie Warszawa, 12 marca 2010 Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Definicje, częstość występowania Podstawą definicji chorób rzadkich są dane epidemiologiczne dotyczące występowania

Bardziej szczegółowo

Pytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej

Pytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej Pytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej - 2017 1. Proszę wymienić zagrożenia zdrowotne dla kobiety jakie mogą wystąpić w okresie okołomenopauzalnym. 2. Proszę omówić rolę położnej w opiece

Bardziej szczegółowo

Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego

Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób

Bardziej szczegółowo

Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji

Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji

Bardziej szczegółowo

Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą

Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą 14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces

Bardziej szczegółowo

Krzysztof Krzemieniecki. Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Onkologii Klinicznej. Szpital Uniwersytecki w Krakowie

Krzysztof Krzemieniecki. Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Onkologii Klinicznej. Szpital Uniwersytecki w Krakowie Nowotwory wyzwanie globalne Krzysztof Krzemieniecki Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Onkologii Klinicznej Szpital Uniwersytecki w Krakowie 1 Dlaczego onkologia jest tak ważna? Nowotwory zjawisko masowe

Bardziej szczegółowo

Recenzenci Adam Grochowalski Irena Staneczko-Baranowska. Projekt okładki Krzysztof Skrzypczyk

Recenzenci Adam Grochowalski Irena Staneczko-Baranowska. Projekt okładki Krzysztof Skrzypczyk Recenzenci Adam Grochowalski Irena Staneczko-Baranowska Projekt okładki Krzysztof Skrzypczyk Opracowanie redakcyjne i korekta Andrzej Piotr Lesiakowski Printed in Poland Copyright by Wydawnictwo Naukowe

Bardziej szczegółowo

EPP ehealth. Niezaspokojone potrzeby w ochronie zdrowia: czy e-zdrowie może pomóc? Mateusz Lichoń

EPP ehealth. Niezaspokojone potrzeby w ochronie zdrowia: czy e-zdrowie może pomóc? Mateusz Lichoń EPP ehealth Niezaspokojone potrzeby w ochronie zdrowia: czy e-zdrowie może pomóc? Mateusz Lichoń Upodmiotowienie pacjentów Światowa Organizacja Zdrowia definiuje upodmiotowienie pacjentów jako proces,

Bardziej szczegółowo

PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH

PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje pakietów Genodiet Pakiet konsultacji genetycznych Genodiet składaja się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki

Bardziej szczegółowo

Podejście lekarzy rodzinnych do czynników ryzyka i leczenia dyslipidemii w 9 krajach Europy środkowo-

Podejście lekarzy rodzinnych do czynników ryzyka i leczenia dyslipidemii w 9 krajach Europy środkowo- Podejście lekarzy rodzinnych do czynników ryzyka i leczenia dyslipidemii w 9 krajach Europy środkowo- wschodniej Dr hab. med. Tomasz Tomasik Zakład Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński, Collegium

Bardziej szczegółowo

Męska profilaktyka: o czym należy pamiętać

Męska profilaktyka: o czym należy pamiętać Męska profilaktyka: o czym należy pamiętać Statystycznie, na dobrowolne badania kontrolne mężczyźni zgłaszają się zdecydowanie rzadziej, niż kobiety. Niestety profilaktyka w tej części naszego społeczeństwa

Bardziej szczegółowo

ZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU

ZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU ZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU 14 czerwca 2012 r dr n. med. Piotr Tomczak Klinika Onkologii U.M. Poznań Epidemiologia raka nerki RCC stanowi 2 3% nowotworów złośliwych

Bardziej szczegółowo

Zanieczyszczenia powietrza w Polsce. Zagrożenia zdrowotne

Zanieczyszczenia powietrza w Polsce. Zagrożenia zdrowotne Zanieczyszczenia powietrza w Polsce Zagrożenia zdrowotne Health and Environment Alliance, 2015 Główne źródła zanieczyszczeń powietrza Do głównych źródeł zanieczyszczeń powietrza w Polsce zaliczamy: Emisje

Bardziej szczegółowo

Kwasy tłuszczowe EPA i DHA omega-3 są niezbędne dla zdrowia serca i układu krążenia.

Kwasy tłuszczowe EPA i DHA omega-3 są niezbędne dla zdrowia serca i układu krążenia. Kwasy tłuszczowe EPA i DHA omega-3 są niezbędne dla zdrowia serca i układu krążenia. Kwasy tłuszczowe omega-3 jak pokazują wyniki wielu światowych badań klinicznych i epidemiologicznych na ludziach, są

Bardziej szczegółowo

S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne. Nie dotyczy

S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne. Nie dotyczy S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne Nazwa modułu: Molekularne markery diagnostyczne w medycynie Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów

Bardziej szczegółowo

OKREŚLANIE STRUKTURY RÓŻNYCH TOKSYN PRZY ZASTOSOWANIU TECHNIKI CHROMATOGRAFII CIECZOWEJ SPRZĘŻONEJ ZE SPEKTROMETREM MASOWYM (HPLC-MS)

OKREŚLANIE STRUKTURY RÓŻNYCH TOKSYN PRZY ZASTOSOWANIU TECHNIKI CHROMATOGRAFII CIECZOWEJ SPRZĘŻONEJ ZE SPEKTROMETREM MASOWYM (HPLC-MS) KREŚLANIE STRUKTURY RÓŻNYC TKSYN PRZY ZASTSWANIU TECNIKI CRMATGRAFII CIECZWEJ SPRZĘŻNEJ ZE SPEKTRMETREM MASWYM (PLC-MS) Dr inż.agata Kot-Wasik Dr anna Mazur-Marzec Katedra Chemii Analitycznej, Wydział

Bardziej szczegółowo

Choroby wewnętrzne - diabetologia Kod przedmiotu

Choroby wewnętrzne - diabetologia Kod przedmiotu Choroby wewnętrzne - diabetologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Choroby wewnętrzne - diabetologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-ChW-D Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek

Bardziej szczegółowo

Badania obserwacyjne w ocenie bezpieczeństwa leków This gentle murmur it could be stings of remorse

Badania obserwacyjne w ocenie bezpieczeństwa leków This gentle murmur it could be stings of remorse Badania obserwacyjne w ocenie bezpieczeństwa leków This gentle murmur it could be stings of remorse Magdalena Władysiuk 1. Pharmacovigilance: Co to jest pharmacovigilance? Podstawowe założenia systemu

Bardziej szczegółowo

Choroby genetycznie uwarunkowane edukacja i diagnostyka

Choroby genetycznie uwarunkowane edukacja i diagnostyka Instytut Matki i Dziecka realizuje projekt Choroby genetycznie uwarunkowane edukacja i diagnostyka współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój

Bardziej szczegółowo

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie

Bardziej szczegółowo

EBM w farmakoterapii

EBM w farmakoterapii EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna

Bardziej szczegółowo

OncoOVARIAN Dx (Jajniki) - Raport

OncoOVARIAN Dx (Jajniki) - Raport IMS Sp. z o.o. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 4 4 OncoOVARIAN Dx (Jajniki) - Raport Informacje o pacjencie Dane identyfikacyjne Kod: PRZYKLAD PESEL: 00999000000 Dane osobowe Wiek (w latach): 40 Status menopauzalny

Bardziej szczegółowo

GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH

GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje testów Genodiet Test Genodiet składają się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki do poznania indywidualnych zasad zdrowia. Identyfikacja typu

Bardziej szczegółowo

7 IV ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA

7 IV ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA 7 IV ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA DEPRESJA Depresja: przyczyny, objawy, rodzaje depresji, leczenie Przyczyny depresji są różne. Czasem chorobę wywołuje przeżycie bardzo przykrego zdarzenia najczęściej jest to

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE

Bardziej szczegółowo

PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa. wprowadzenie

PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa. wprowadzenie PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa wprowadzenie CZĘŚĆ PIERWSZA: Czym jest prokalcytonina? PCT w diagnostyce i monitowaniu sepsy PCT w diagnostyce zapalenia dolnych dróg oddechowych Interpretacje

Bardziej szczegółowo

OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ

OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ Badania kinetyki utleniania wybranych grup związków organicznych podczas procesów oczyszczania

Bardziej szczegółowo

Finansowanie badań klinicznych niekomercyjnych

Finansowanie badań klinicznych niekomercyjnych Finansowanie badań klinicznych niekomercyjnych www.kpk.gov.pl W niniejszej prezentacji wykorzystano materiały udostępnione m.in. przez KE i/lub Ministerstwa oraz Agendy RP Badania kliniczne w programach

Bardziej szczegółowo

Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń?

Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń? Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń? Palenie jest najważniejszym, pojedynczym, możliwym do wyeliminowania czynnikiem odpowiedzialnym za szereg chorób i zgonów. Jest przyczyną większej liczby zgonów niż

Bardziej szczegółowo

dniu przyjęcia oraz w przypadku chorych z krwotokiem dodatkowo dwukrotnie podczas hospitalizacji po embolizacji lub klipsowaniu tętniaka mózgu.

dniu przyjęcia oraz w przypadku chorych z krwotokiem dodatkowo dwukrotnie podczas hospitalizacji po embolizacji lub klipsowaniu tętniaka mózgu. 1 STRESZCZENIE Krwotok podpajęczynówkowy w przebiegu pękniętego tętniaka mózgu ze względu na młodszy wiek zachorowania niż w przypadku innych schorzeń sercowonaczyniowych oraz wysoką śmiertelność wymaga

Bardziej szczegółowo

SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA Wykł. Ćw. Konw. Lab. Sem. ZP Prakt. GN Liczba pkt ECTS

SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA Wykł. Ćw. Konw. Lab. Sem. ZP Prakt. GN Liczba pkt ECTS SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2017-2022 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Biochemia Kod przedmiotu/ modułu* Wydział (nazwa jednostki prowadzącej kierunek) Nazwa

Bardziej szczegółowo

Rak płuca wyzwania. Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie

Rak płuca wyzwania. Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Rak płuca wyzwania Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Innowacje w leczeniu RAKA PŁUC ocena dostępności w Polsce Warszawa, 1 marca 14 Nowotwory główna przyczyna

Bardziej szczegółowo

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Diagnostyka laboratoryjna w pediatrii 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek

Bardziej szczegółowo

EDYTA KATARZYNA GŁAŻEWSKA METALOPROTEINAZY ORAZ ICH TKANKOWE INHIBITORY W OSOCZU OSÓB CHORYCH NA ŁUSZCZYCĘ LECZONYCH METODĄ FOTOTERAPII UVB.

EDYTA KATARZYNA GŁAŻEWSKA METALOPROTEINAZY ORAZ ICH TKANKOWE INHIBITORY W OSOCZU OSÓB CHORYCH NA ŁUSZCZYCĘ LECZONYCH METODĄ FOTOTERAPII UVB. Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Uniwersytet Medyczny w Białymstoku EDYTA KATARZYNA GŁAŻEWSKA METALOPROTEINAZY ORAZ ICH TKANKOWE INHIBITORY W OSOCZU OSÓB CHORYCH NA ŁUSZCZYCĘ

Bardziej szczegółowo

Sepsa, wstrząs septyczny, definicja, rozpoznanie

Sepsa, wstrząs septyczny, definicja, rozpoznanie Sepsa, wstrząs septyczny, definicja, rozpoznanie dr hab. n.med. Barbara Adamik Katedra i Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Sepsa, wstrząs septyczny, definicja,

Bardziej szczegółowo

Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych

Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza

Bardziej szczegółowo

Finansowanie Zdrowia Publicznego i badań naukowych w UE. Doc. Adam Fronczak

Finansowanie Zdrowia Publicznego i badań naukowych w UE. Doc. Adam Fronczak Finansowanie Zdrowia Publicznego i badań naukowych w UE Doc. Adam Fronczak Zdrowie obywateli jest podstawowym priorytetem Unii Europejskiej. Unijna polityka w dziedzinie zdrowia funkcjonuje równolegle

Bardziej szczegółowo

Opieka pielęgniarska w chorobach przewlekłych układu oddechowego Pielęgniarstwo

Opieka pielęgniarska w chorobach przewlekłych układu oddechowego Pielęgniarstwo Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie Instytut Pielęgniarstwa Nazwa modułu (przedmiotu) Kierunek studiów Profil kształcenia Poziom studiów Forma studiów Semestr studiów Tryb zaliczenia przedmiotu Formy

Bardziej szczegółowo

LECZENIE CHOROBY GAUCHERA ICD-10 E

LECZENIE CHOROBY GAUCHERA ICD-10 E załącznik nr 19 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008 r. Nazwa programu: LECZENIE CHOROBY GAUCHERA ICD-10 E 75 Zaburzenia przemian sfingolipidów i inne zaburzenia spichrzania

Bardziej szczegółowo

Dodatek F. Dane testowe

Dodatek F. Dane testowe Dodatek F. Dane testowe Wszystkie dane wykorzystane w testach pochodzą ze strony http://sdmc.lit.org.sg/gedatasets/datasets.html. Na stronie tej zamieszczone są różne zbiory danych zebrane z innych serwisów

Bardziej szczegółowo

PLAN STUDIÓW. Seminaria. Wykłady. Psychologia ogólna Egzamin. Technologie informatyczne w pracy naukowej Zaliczenie z oceną

PLAN STUDIÓW. Seminaria. Wykłady. Psychologia ogólna Egzamin. Technologie informatyczne w pracy naukowej Zaliczenie z oceną Nazwa kierunku: Psychologia zdrowia Poziom: jednolite studia magisterskie Cykl kształcenia: 2019/2020 do 2023/2024 PLAN STUDIÓW ROK: I (19/20) Nazwa modułu/ przedmiotu Psychologia ogólna 5 70 40 30 Egzamin

Bardziej szczegółowo

Znaczenie PFS oraz OS w analizach klinicznych w onkologii

Znaczenie PFS oraz OS w analizach klinicznych w onkologii Znaczenie PFS oraz OS w analizach klinicznych w onkologii experience makes the difference Magdalena Władysiuk, lek. med., MBA Cel terapii w onkologii/hematologii Kontrola rozwoju choroby Kontrola objawów

Bardziej szczegółowo

Monitorowanie niepożądanych działań leków

Monitorowanie niepożądanych działań leków Monitorowanie niepożądanych działań leków Anna Wiela-Hojeńska Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Niepożądane działanie leku (ndl) Adverse Drug Reaction (ADR) (definicja

Bardziej szczegółowo

Badania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka jelita grubego. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN)

Badania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka jelita grubego. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Badania przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka jelita grubego zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Badania przesiewowe stosowane w celu wykrycia raka jelita grubego Ocena

Bardziej szczegółowo

Wyzwania wynikające z rozwoju metod obrazowania

Wyzwania wynikające z rozwoju metod obrazowania Wyzwania wynikające z rozwoju metod obrazowania Konferencja w ramach projektu Wykorzystywanie nowych metod i narzędzi w kształceniu studentów UMB w zakresie ochrony radiologicznej Uniwersytet Medyczny

Bardziej szczegółowo

Medycyna rodzinna - opis przedmiotu

Medycyna rodzinna - opis przedmiotu Medycyna rodzinna - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Medycyna rodzinna Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-MRodz Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj

Bardziej szczegółowo

NIEDOBÓR ALFA-1 ANTYTRYPSYNY

NIEDOBÓR ALFA-1 ANTYTRYPSYNY NIEDOBÓR ALFA-1 ANTYTRYPSYNY Diagnoza. I co dalej? POMOC CHORYM LECZENIE PROFILAKTYKA CO TO JEST NIEDOBÓR A1AT OBJAWY NIEDOBORU A1AT DZIEDZICZENIE CHOROBY NIEDOBÓR A1AT Niedobór alfa-1 antytrypsyny (A1AT)

Bardziej szczegółowo

S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne. Toksykologia. Nie dotyczy

S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne. Toksykologia. Nie dotyczy Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Nazwa modułu Załącznik Nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Toksykologia I nformacje ogólne Obowiązkowy

Bardziej szczegółowo