Wacław Wolski Tatry w zimie

Transkrypt

1 Zima w ogrodzie Gdyby welon pajęczy tatrzańskiej Goplany Skrzących mrozu kryształków stężałe opale przeźroczą mgłą lodową zawisły omdlałe nad srebrnymi wirchami Księżycem zalany, Świat lodowy lśni, gdyby baśń kuta w krysztale, Nieprzebrane kopalnie diamentów i ściany Lśniące srebra szczerego, niełupane wcaleś Wacław Wolski Tatry w zimie Cele ogólne: 1. Zdobycie wiedzy o procesach zachodzących w przyrodzie. 2. Zauważanie piękna otaczającego świata przyrody. 3. Wytworzenie i doskonalenie nawyków skierowanych na bezpieczeństwo przy przebywaniu zimą w górach. 4. Wytworzenie odpowiedzialności za jakość wody wypływającej ze śniegu. Cele szczegółowe: Uczestnik zajęć: rozpoznaje przy pomocy lupy różne rodzaje śnieżynek i potrafi opisać kilka ich wzorów; rozumie, jak zmiany struktury śniegu mogą prowadzić do zagrożeń lawinowych (od śnieżynki do lawiny); 60

2 uzyska sprawność w posługiwaniu się sprzętem lawinowym; wie, ile wody zawarte jest w śniegu i jaka to jest woda. Środki: Zdjęcia śnieżynek wykonanych przez Marię Kłapową, film o przemianach śniegu Kochaj śnieg, unikaj lawin, prezentacja Zabawa z piepsem, lupki, papier, ołówki, łopatka plastikowa, pojemniki na śnieg i waga, naczynie do roztapiania śniegu, przyrządy do pomiaru ph i przewodnictwa, mapa TPN w skali 1: (zimowa), karta pracy. Metody: Podające, praktyczne, problemowe. Forma pracy: Grupowa i indywidualna. Przebieg zajęć: Tematyka proponowanych zajęć obejmuje dwa wątki, które można przedstawiać równocześnie lub osobno. Są to Lawiny i bezpieczeństwo w górach oraz Właściwości śniegu. 1. W ramach wprowadzenia do zajęć prowadzący w krótkim wykładzie przekazuje informacje o transformacji śniegu od śnieżynki do lawin oraz o tym, kto i gdzie zajmował się badaniami śniegu. Wyświetla uczestnikom film o przemianach śniegu pt. Kochaj śnieg, unikaj lawin. Ćwiczenia praktyczne w Ogrodzie: 2. W Ogrodzie, przy pomocy lupy uczestnicy zajęć oglądają śnieżynki, opisują ich budowę oraz dyskutują z prowadzącym o wynikach obserwacji. 3. Uczestnicy zajęć pobierają próbki śniegu o różnym stopniu ubicia do pojemników i ważą je. 4. Uczestnicy uczą się posługiwania zestawem lawinowym. Ćwiczenia praktyczne w sali: 5. Po powrocie z Ogrodu uczestnicy roztapiają próbki śniegu i mierzą ich parametry fizykochemiczne, zapisują wyniki w karcie pracy i wyciągają wnioski. 61

3 6. Na mapie TPN w skali 1: (zimowej) odszukują zasięgi występowania lawin i porównują je z przebiegiem szlaków turystycznych, tras narciarskich i położeniem schronisk. 7. W ramach podsumowania uczestnicy wypełniają karty pracy oraz biorą udział w dyskusji na temat wpływu człowieka na jakość wody zawartej w śniegu oraz bezpieczeństwa w górach. Informacje dla nauczycieli: W Zakopanem każdego roku jest średnio 187 dni z opadem, a na Kasprowym 228 dni z opadem. W ciągu roku występuje około 25 proc. więcej opadów na wiosnę aniżeli jesienią. Z ogólnej ilości opadów 21 proc. stanowi opad w postaci śniegu. Opady śniegu występują w Zakopanem od końca października do maja, na Hali Gąsienicowej od września do czerwca, a na Kasprowym Wierchu występują w ciągu całego roku. Badaniami śniegu zajmowała się Maria Kłapowa, geograf, meteorolog, docent. Od lutego 1960 do 1975 roku pracowała na Hali Gąsienicowej jako kierownik Stacji Meteorologicznej PIHM, przekształconej w 1964 w Stację Badań Niwalnych IMGW. Od 1975 aż do końca 1990 roku była kierownikiem Zakładu Hydrologii i Meteorologii Tatr w Zakopanem. Prowadziła badania nad śniegiem i lawinami oraz z zakresu meteorologii. Z dziedzin tych ogłosiła szereg prac, m.in. Stan badań śniegowych w Tatrach Polskich ( Gaz. Obserw. PIHM 1963, Zdjęcia śnieżynek wykonanych przez Marię Kłapową (oprac. graficzne Joanna Galica-Dorula). nr 10), Badania śniegowe w 1962 r. na Hali Gąsienicowej ( Prace PIHM 1965, wsp. z K. Chomiczem), Wpływ temperatury powietrza na temperaturę gruntu w obszarze górnej granicy lasu w Tatrach ( Prz. Geogr. 1968, nr 2), Obserwacje lawin śnieżnych w Tatrach ( Wierchy 1969), Szata śnieżna w Tatrach ( Czas. Geogr. 1974, nr 1), La- 62

4 winy śnieżne w Tatrach ( Gaz. Obserw. PIHM 1975, nr 2), Z historii badań meteorologicznych na obszarze Tatr i Podhala ( Podtatrze, lato 1978). Po jej śmierci w 2002 roku Stacja na Hali Gąsienicowej otrzymała imię Marii i Mieczysława Kłapów. Słowniczek wybranych pojęć: Odczyn miara kwasowości i zasadowości roztworu. Jego miarą jest ph. Skala ph rozciąga sie od 0 do 14. ph poniżej 7,0 oznacza roztwór kwaśny, ph = 7 roztwór obojętny (takie ph ma chemicznie czysta woda), ph powyżej 7,0 roztwór zasadowy. Odczyn roztworu można zmierzyć papierkiem lakmusowym lub ph metrem. Konduktywność (przewodnictwo właściwe, przewodność elektryczna właściwa) to wielkość fizyczna pokazująca, jak dany materiał przewodzi prąd elektryczny. W przypadku roztworów wodnych przewodność jest związana z zawartością soli w roztworze woda bez soli (destylowana) nie przewodzi prądu, woda o niskiej zawartości soli przewodzi prąd słabo (niskie wartości przewodności), woda o dużej zawartości soli dobrze przewodzi prąd (wysokie wartości przewodności). Wody w Tatrach spływające z obszarów zbudowanych ze skał granitowych zawierają mało soli. Ich przewodność waha się od kilkunastu do kilkudziesięciu μs/cm. Wody rozpuszczające skały wapienne zawierają dużą ilość soli, ich przewodność przekracza kilkaset μs/cm. Przyrząd do pomiaru przewodności to konduktometr. Lawinowe ABC Na turystów i narciarzy poruszających się zimą w Tatrach czyha wiele niebezpieczeństw. Mogą spaść z oblodzonych szlaków, zabłądzić, zamarznąć po wyczerpaniu sił wędrówką w kopnym śniegu lub po złamaniu nogi. Jednak przyczyną największej liczby wypadków śmiertelnych jest zasypanie przez lawinę śnieżną. Aby uniknąć takiej groźby, turyści powinni zapoznać się przed wejściem na teren parku z aktualnym komunikatem turystycznym, jaki jest codziennie ogłaszany przez TPN. Należy zwrócić uwagę na panu- 63

5 jący aktualnie stopień zagrożenia lawinowego oraz prognozę pogody. Jeśli ktoś zostanie zasypany przez lawinę, to szanse na jego uratowanie zależą od czasu, jaki spędzi pod śniegiem. Jeśli zostanie odkopany w ciągu kwadransu, to szanse jego przeżycia będą znaczne. Jeśli zostanie odkopany w ciągu godziny, szanse te maleją. Jeśli jednak spędzi pod śniegiem więcej czasu, to prawdopodobieństwo przetrwania będzie znikome. Jak odnaleźć człowieka w wielkim lawinisku? To jak poszukiwanie igły w stogu siana! Wynaleziono jednak sposób, który to bardzo ułatwia. Jeśli turysta czy narciarz ma na 64

6 sobie nadajnik wysyłający sygnały radiowe o znanej częstotliwości fal, to nastawiając na tę częstotliwość odbiornik radiowy, można określić kierunek ich nadania, oraz natężenie, a przez to i odległość od źródla nadawania. Takie nadajniki, które mogą być i odbiornikami, to detektory lawinowe. W górach wszyscy poruszający się w terenie lawinowym powinni być wyposażeni w trzy elementy: detektor, sonda lawinowa i łopatka ( lawinowe ABC ). Jeśli turysta czy narciarz zostanie zasypany lawiną, a ma na sobie dekektor lawinowy to za pomocą drugiego detektora można go zlokalizować. Statystki wyraźnie mówią, że odnalezienie zasypanego przez wyszkolonych współtowarzyszy wycieczki wyposażonych w detektory, sondy i łopatki zabiera około 15 minut, co znacznie zwiększa szanse przeżycia. Detektorem namierza się zasypanego, sondą lawinową, czyli długim, składanym prętem, precyzyjnie go lokalizuje, a łopatką ostrożnie odkopuje. Literatura: Marcin Kacperek, Kochaj śnieg, unikaj lawin, Kraków Tatrzański Park Narodowy. Zimowa mapa turystyczna 1:30000, Maria Kłapowa, Klimat Zakopanego [w:] Mirek. Z. (red.)przyroda Kotliny Zakopiańskiej, Kraków-Zakopane WZKart, Zakopane-Warszawa Foldery: Zbigniew Ładygin, Bezpieczne Tatry, Tatrzański Park Narodowy, Zakopane

7 Zima w ogrodzie Karta pracy Uzupełnij poniższy tekst, skorzystaj z propozycji w nawiasie pod nim: Doświadczenie w posługiwaniu się zestawem lawinowym ABC tzn...., łopatką... sondą i detektorem lawinowym. Jak to się robi? Detektor lawinowy służy do... lokalizowania ludzi zasypanych śniegiem. Zasypana osoba musi mieć włączony na nadawanie tzw. pieps (detektor lawinowy), żeby można było ją odnaleźć. Włączamy... detektor i szukamy sygnału. Gdy go znajdziemy, idziemy w kierunku pokazywanym przez strzałki na ekranie... detektora Tam, gdzie pod śniegiem znajduje się..., człowiek odległość pokazywana na ekranie będzie najmniejsza. W tym miejscu sondujemy i po napotkaniu oporu sondę pozostawiamy. Kopiemy, a gdy znajdziemy zasypanego człowieka, powoli i... ostrożnie wyciągamy go. (sonda, człowiek, detektor, lokalizowania, ostrożnie, detektora, łopatka) sonda łopatka detektor

8 Zima w ogrodzie Karta pracy 1. Ile waży śnieg? Przy pomocy łopatki pobierz próbki śniegu do pojemnika o znanej objętości, który wcześniej zważyłeś pusty. Zważ pojemnik napełniony śniegiem, ze znanej objętości wagi samego śniegu oblicz gęstość śniegu, wynik wpisz do tabeli. Wzór na gęstość: objętość V, masa m ρ = m V Próbka nr Objętość próbki Waga próbki Gęstość śniegu 1. Śnieg świeży, nieubity 2. Śnieg świeży, ubity 3. Śnieg stary Badamy jakość wody ze śniegu Przy pomocy łopatki nabierz próbki śniegu do czystych pojemników z zakrętkami. Po przyniesieniu próbek do laboratorium pod ciepłą wodą ogrzej pojemniki, aby roztopić śnieg. Przy pomocy przyrządów pomiarowych zbadaj ph i przewodność wody ze śniegu. Próbka nr ph Przewodność µs/cm Zanieczyszczenia 1. Śnieg świeży, nieubity 2. Śnieg świeży, ubity 3. Śnieg stary 4. Odpowiedz na pytania? Czy w wodzie ze śniegu były jakieś zanieczyszczenia widoczne gołym okiem?... Skąd się mogły wziąć?... Czy są różnice pomiędzy wynikami dla różnych próbek?... Jaki jest odczyn wody ze śniegu?... Odczyn wody ma istotne znaczenie dla organizmów żywych i dla gospodarczego użytkowania wody. W wodach zbyt kwaśnych lub zbyt alkalicznych zamiera życie biologiczne. Organizmy wodne mają w stosunku do ph określony zakres tolerancji i zakres optimum. Zbyt niski odczyn wody wywołuje tzw. chorobę kwasową powodującą ciężkie uszkodzenia ciała. Zakres wahań odczynu wody tolerowany przez karpia, pstrąga potokowego i tęczowego wynosi od 4,5 do 9,2. Czy w wodzie ze śniegu mogą żyć ryby?