Komunikat na temat uwarunkowań społeczno gospodarczych funkcjonowania przedsiębiorstw w kraju i województwie warmińsko - mazurskim

Transkrypt

1 Komunikat na temat uwarunkowań społeczno gospodarczych funkcjonowania przedsiębiorstw w kraju i województwie warmińsko - mazurskim Czerwiec 2014

2 1. Przegląd najważniejszych wydarzeń gospodarczych w czerwcu 2014 r. wraz z głównymi trendami gospodarczymi. Poniżej przedstawiony został skrót najważniejszych artykułów dotyczących trendów gospodarczych w regionie, w Polsce oraz w krajach euro landu. Mniej przedsiębiorstw zbankrutuje w tym roku Rzeczpospolita, Według danych Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych (KUKE) w maju br. sądy ogłosiły upadłość 78 przedsiębiorstw (o 11,4% więcej niż miesiąc wcześniej i 30% więcej niż przed rokiem). Zgodnie z prognozami KUKE, w 2014r. liczba upadłości ma spaść do 790, co oznacza spadek o ponad 11% w porównaniu do roku ubiegłego (wówczas upadłość ogłosiło 886 spółek). Branżą gospodarczą najbardziej narażoną na w/w zjawisko jest budownictwo, które zdaniem specjalistów najgorszy okres ma już za sobą. Na koniec 1 kwartału 2014r. zyski wykazało 50,8% firm (o 6,9 pkt. proc. więcej niż rok wcześniej). Drugie miejsce pod względem upadłości zajmuje branża produkująca maszyny i urządzenia. W dalszej kolejności jest sektor produkcji wyrobów z drewna i branża związana z magazynowaniem i działalnością pocztową. Na ogólny spadek liczby ogłaszanych upadłości ma wpływ wyższe tempo wzrostu gospodarczego, ożywienie na rynkach eksportowych w krajach Europy Zachodniej, a także rosnąca konsumpcja wewnętrzna wspierana przez zmniejszające się bezrobocie i wzrost płac. Bank Światowy: Ukraina ciągnie region w dół Rzeczpospolita, W obecnej sytuacji napięcia na linii Kijów Moskwa, najbardziej ucierpią gospodarki krajów należących do Wspólnoty Niepodległych Państw oraz Rosja i Ukraina. Zdaniem ekspertów, może dojść do spowolnienia w handlu, jednak w przypadku Polski nie będzie to miało znacznego wpływu na kondycję gospodarki. Zdaniem Banku Światowego PKB Polski w 2014 r. wzrośnie o 3,3%, natomiast w 2015r. już o 3,5%. Według ekspertów, istnieje ryzyko pogorszenia sytuacji, gdyby okazało się, że sankcje nałożone przez Zachód na Rosję zostaną zaostrzone. Wówczas mogłoby dojść do zerwania umów handlowych. W przypadku Polski, Niemiec i Czech głównym problemem może być 50-procentowa dostawa gazu z Rosji. W przypadku konieczności zastąpienia jej importem z innych kierunków, to koszty dostaw mogą wzrosnąć nawet o połowę. Regiony kończą dzielenie dotacji. Pomorze liderem Rzeczpospolita, Polskie województwa z budżetu UE na lata otrzymały na regionalne programy operacyjne łącznie 17,2 mld euro. Ich wykorzystanie wkracza w decydującą fazę, gdyż środki muszą zostać wydatkowane do końca 2015r. Z danych Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju wynika, iż jedynym regionem, który rozdzielił już wszystkie środki finansowe jest Pomorze. Na drugim miejscu jest województwo łódzkie, które rozdysponowało 99,1% swojej puli, a dalej opolskie 99%. Ostatnie miejsca zajmują województwa: kujawsko pomorskie (85,3%) oraz zachodniopomorskie (89,4%). Biorąc pod uwagę najwyższe poniesione wydatki, na pierwszym miejscu jest województwo opolskie, dalej świętokrzyskie i pomorskie. Ostatnie miejsca zajmują: kujawsko pomorskie i podlaskie. 1

3 Usługi w maju rosły, ale w strefie euro najwolniej Rzeczpospolita, r. W maju br. sektor usług w strefie euro rozwijał się w tempie najszybszym od prawie trzech lat. PMI w sektorze tym wzrósł do 53,2 pkt. z 53,1 pkt. w kwietniu. O słabej koniunkturze gospodarczej w strefie euro świadczy raport Eurostatu. Zgodnie z jego wynikami, PKB wzrósł o 0,2%, a nie jak zakładano o 0,3%. Jednocześnie bilans handlu zagranicznego zmniejszył wzrost PKB o 0,2 pkt. proc. Dużo lepiej wygląda gospodarka Wielkiej Brytanii, gdzie usługowy PMI wyniósł w maju br. 58,6 pkt. Jest to poziom o 0,4 pkt. proc. większy od prognoz ekonomistów. Wskaźnik ISM (Institute for Supply Management) w Stanach Zjednoczonych dla sektorów nieprodukcyjnych wzrósł w maju do 56,3 pkt. z 55,2 pkt. w kwietniu br. mediana prognoz ekonomistów dla wspomnianego wskaźnika wyniosła 55,5 pkt. EBC bije w kurs euro Rzeczpospolita, r. Europejski Bank Centralny r. obniżył główną stopę procentową do poziomu 0,15%. Po raz pierwszy w historii zmniejszył jednocześnie stopę depozytową do ujemnego poziomu (-0,1%). Wskutek decyzji, euro osłabiło się wobec dolara, natomiast polska waluta umocniła się. Ogłoszono także nowy program tanich pożyczek dla banków (LTRO), wart 400 mld euro. Zapowiedziano rozpoczęcie prac nad programem skupu aktywów. Łatwiej o pracę i podwyżkę Rzeczpospolita, r. Agencja Zatrudnienia Randstad i TNS na przełomie kwietnia i maja br. przeprowadziły badania wśród polskich pracodawców dotyczące zatrudniania nowych pracowników. Z badania wynika, iż 26% firm zamierza zwiększyć obsadę pracowniczą. 62% badanych bardzo dobrze albo dobrze oceniło swoją sytuację, zaś tylko 7% określiło ją sceptycznie. Minister Pracy i Polityki Społecznej uważa, iż reforma urzędów pracy oraz nowe instrumenty wsparcia zachęcą pracodawców do zwiększania zatrudnienia i liczy na utrzymanie stopy bezrobocia poniżej 13%. Według ekspertów, najwięcej nowych wakatów ma pojawić się w przemyśle i budownictwie. Wraz ze wzrostem popytu na pracę, zapowiadane są podwyżki płac. Największe szanse na nie mają pracownicy firm finansowych, transportowych i logistycznych. Przed nami dobre lato: firmy będą zatrudniać Dziennik Gazeta Prawna, Według Barometru Manopwer dotyczącego perspektyw zatrudnienia, 15% pracodawców planuje zwiększenie zatrudnienia, 6% - redukcję etatów, natomiast 75% nie deklaruje żadnych zmian w obsadzie stanowisk pracy. Najlepsze perspektywy zatrudnienia planowane są w przemyśle. Zwiększenie zatrudnienia planowane jest także w branżach: transport, logistyka, komunikacja oraz w handlu detalicznym i hurtowym. Pozytywny trend odczuje również rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo oraz finanse, ubezpieczenia, nieruchomości i usługi. Najgorzej ma być w kopalniach i całym przemyśle wydobywczym, w których przedsiębiorcy planują redukcje etatów. Zmniejszanie zatrudnienia planowane jest także w energetyce, gazownictwie i wodociągach. Nieliczne firmy będą zwalniać także w budownictwie. Z badań Manpower, wynika, iż głównie zatrudniać będą duże firmy. Ożywienie zatrudnienia widoczne jest nie tylko w Polsce. Spośród przebadanych 42 krajów, w 37 przewiduje się zwiększenie 2

4 zatrudnienia (m.in. w Indiach, na Tajwanie, w Turcji, Nowej Zelandii i Singapurze). Negatywne prognozy zanotowano we Włoszech, w Belgii, we Francji i Holandii. Polska Kontra Bieda, czyli komu służy wzrost Gazeta Wyborcza, Wzrost PKB, spadek bezrobocia i zwiększanie się liczby miejsc pracy świadczyć mogą o ożywieniu gospodarczym. Mimo optymistycznych prognoz, w Polsce wzrasta liczba osób zagrożonych ubóstwem. W 2013r. 7,4% Polaków żyło w skrajnym ubóstwie (rok wcześniej było to 6,8%). Żyjący poniżej minimum egzystencji, zazwyczaj utrzymują się nie z pracy, ale z zasiłków, dlatego ożywienie w gospodarce, głównie w przemyśle, nie jest przez nich odczuwalny. Wspomniane zjawisko dotyczy przede wszystkim mieszkańców wsi i małych miast, gorzej wykształconych i rodzin wielodzietnych. Zdaniem ekspertów, zwiększanie płacy minimalnej nie spowoduje spadku liczby osób zagrożonych ubóstwem, gdyż są oni poza obiegiem gospodarczym. Należałoby włączyć ich do grupy aktywnych zawodowo. Pomocne w zmniejszeniu zjawiska jest także podnoszenie wydatków socjalnych, zwłaszcza związanych z edukacją i zdrowiem. Coraz mniej mieszkańców. Warmia i Mazury pod kreską Gazeta Wyborcza, W 2013 r. po raz pierwszy od 1999r., czyli od utworzenia województwa warmińsko mazurskiego, zanotowano ujemne wskaźniki demograficzne. W I kw. 2013r. województwo zamieszkiwało tys. osób o 3,8tys. mniej niż w 2012r. Z danych US w Olsztynie wynika, iż w roku poprzednim liczba zgonów o 299 przewyższyła liczbę narodzin. Problemem regionu jest jednocześnie starzejące się społeczeństwo. Według stanu na koniec 2013r. średni wiek mieszkańca regionu wyniósł 38 lat i w ciągu 3 lat wzrósł o 1,5r. (przeciętny wiek kobiet 39,7 lat, natomiast mężczyzn 36,5 lat). Olsztyn jest enklawą, która radzi sobie z kryzysem (na koniec ubiegłego roku żyło tu osób). Według danych GUS- Olsztyn, Warszawa i Kraków będą miastami, w których w najbliższych latach zwiększać się ma liczba mieszkańców. Oprócz Olsztyna, wyjątkowo dobrze radzi sobie powiat ełcki, który jako jedyny oprócz miasta wojewódzkiego, ma dodatnie saldo migracji. W 2013r. w całym województwie zameldowało się ponad 17tys osób (8% więcej niż rok wcześniej). Jednak 21 tys. osób wymeldowało się o 13 osób więcej niż w 2012r. 2. Rynek pracy w województwie warmińsko-mazurskim Liczba bezrobotnych w województwie warmińsko-mazurskim według stanu na 31 maja br., wyniosła osób i w stosunku do kwietnia 2014 r. spadła o osób, tj. o 5,7%. W ujęciu rocznym, liczba bezrobotnych zmniejszyła się o osób (12,3%). Na przestrzeni dwóch pierwszych tygodni czerwca, liczba osób zarejestrowanych w urzędach pracy w naszym regionie, w stosunku do końca maja, spadła o osób, (tj. o 1,8%) i wynosiła osób. W okresie rocznym, liczba osób bezrobotnych zmniejszyła się o osób (tj. 8,0%). Spadek poziomu bezrobocia wystąpił w dziewiętnastu powiatach, a największy w: iławskim o 33,8% (tj. o osób), nowomiejskim o 16,3% (tj. o 616 osób) oraz ostródzkim o 10,2% (881 osób). Natomiast wzrost poziomu bezrobocia nastąpił jedynie w powiatach: braniewskim (o 3,7%, tj. o 155 osób) oraz szczycieńskim (o 0,6%, tj. 36 osób). 3

5 Stopa bezrobocia rejestrowanego w regionie, w maju 2014 roku ukształtowała się na poziomie 19,6%, w kraju natomiast 12,5%. W odniesieniu do kwietnia 2014 r. wartość tego wskaźnika spadła w województwie o 0,9 pkt. proc., natomiast w kraju o 0,5 pkt. proc. W maju 2014 r. dystans pomiędzy wartością stopy bezrobocia w kraju i w województwie wyniósł 7,1 pkt. proc., co oznacza, iż był o 0,4 pkt. proc. niższy niż miesiąc wcześniej. W ujęciu rocznym, tj. w odniesieniu do maja 2013 r. stopa bezrobocia spadła we wszystkich województwach, przy czym w największym stopniu w lubuskim (o 1,7 pkt. proc.), dolnośląskim, kujawsko pomorskim, warmińsko mazurskim oraz zachodniopomorskim (po 1,4 pkt. proc.). Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w maju 2014 roku w województwie warmińsko- mazurskim wyniosło 135,2 tys. osób i spadło o 0,8% w stosunku do analogicznego okresu 2013 roku. W porównaniu do maja ub. roku zatrudnienie zmalało min. w budownictwie (o 7,9%). Natomiast w ujęciu rocznym wzrost zatrudnienia nastąpił m.in. w sekcjach: pozostała działalność usługowa (o 22,5%), informacja i komunikacja (o 10,5%), transport i gospodarka magazynowa oraz handel; naprawa pojazdów samochodowych (po 2,5%). Tabela 2. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w tys. (Maj ) Wyszczególnienie Maj 2013 Maj 2014 Ogółem 136,3 135,2 Przemysł 76,9 77,9 w tym przetwórstwo przemysłowe 70,3 71,0 Budownictwo 12,8 11,8 Handel; naprawa pojazdów samochodowych 19,8 20,3 Transport i gospodarka magazynowa 5,0 5,1 Zakwaterowanie i gastronomia 2,9 2,9 2,0 2,1 Informacja i komunikacja 1,0 1,1 Obsługa rynku nieruchomości 2,3 2,4 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna * * Nie obejmuje działów: Badania naukowe i prace rozwojowe oraz Działalność weterynaryjna. 3. Kursy Walut, stopy procentowe Średni miesięczny kurs dolara amerykańskiego w Narodowym Banku Polskim w maju 2014 roku, wyniósł 304,15 zł/100 USD i wzrósł w stosunku do poprzedniego miesiąca o 0,4%. Średni miesięczny kurs euro w Narodowym Banku Polskim w maju 2014 roku, wyniósł 417,90 zł/100 EUR, i zmniejszył swoją wartość w stosunku do poprzedniego miesiąca o 0,1%. Średni miesięczny kurs franka szwajcarskiego w Narodowym Banku Polskim w maju 2014 roku, wyniósł 343,17 zł/100 CHF i zmniejszył swoja wartość się w stosunku do poprzedniego miesiąca o 0,2%. 4

6 Na posiedzeniu w dniach r. Rada Polityki Pieniężnej (RPP) postanowiła utrzymać stopy procentowe na poziomie obowiązującym niezmiennie od 4 lipca 2013r. Obecnie stopy procentowe notują następujące wartości: stopa referencyjna- 2,50% w skali rocznej; stopa lombardowa- 4,0% w skali rocznej; stopa depozytowa- 1,0% w skali rocznej; stopa redyskonta weksli- 2,75%. W maju 2014 r. sytuacja społeczno-gospodarcza kraju przedstawiała się następująco: Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w kraju w końcu maja br. wyniosła 1 986,7 tys. i w porównaniu do kwietnia 2014 r. zmniejszyła się o 4,4% (tj. o 92,3 tys. osób), natomiast w skali roku - o 8,7% (tj. o 189,6 tys.); Stopa bezrobocia rejestrowanego w maju 2014 r. wyniosła 12,5% i była niższa o 0,5 pkt. proc. w stosunku do kwietnia 2014r. W odniesieniu do maja roku 2013 była niższa o 1,1 pkt. proc. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w maju 2014 r. wyniosło 5 514,7 tys. osób i było o 0,7% większe niż przed rokiem. Wzrost zatrudnienia w skali roku odnotowano m.in. w: działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (o 5,7%), informacji i komunikacji oraz dostawie wody; gospodarowaniu ściekami i odpadami, rekultywacji (po 3,2%), obsłudze rynku nieruchomości (o 2,3%), administrowaniu i działalności wspierającej (o 2,1%) oraz przetwórstwie przemysłowym (o 2,0%). Spadek zatrudnienia nastąpił w: budownictwie (o 7,2%), górnictwie i wydobywaniu (o 5,9%) oraz wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (o 4,7%). W maju 2014 roku, przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 3 878,31 zł i w stosunku do tego samego okresu 2013 roku, wzrosło o 4,8%. Wzrost płac odnotowano we wszystkich sekcjach, natomiast najbardziej w: budownictwie (o 8,3%), przetwórstwie przemysłowym (o 5,9%), informacji i komunikacji (o 5,5%), wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (o 4,9%), działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (o 4,4%), administrowaniu i działalności wspierającej oraz obsłudze rynku nieruchomości (po 4,3%), zakwaterowaniu i gastronomii (o 4,1%). W maju br. ceny towarów i usług konsumpcyjnych kształtowały się na poziomie o 0,1% niższym od obserwowanego w kwietniu br. Największy wpływ na poziom tego wskaźnika miały spadki cen żywności, towarów i usług związanych z rekreacją i kulturą oraz w zakresie transportu, które wpłynęły na obniżenie tego wskaźnika odpowiednio o 0,11 pkt. proc, 0,04 pkt. proc. oraz 0,03 pkt. proc. W maju br. produkcja sprzedana przemysłu ukształtowała się na poziomie o 4,4% wyższym niż przed rokiem (w porównaniu z poprzednim miesiącem obserwowano spadek o 1,5%). Dochody budżetu państwa w okresie styczeń maj 2014 r. ukształtowały się na poziomie ,1 mln zł (41,1% kwoty założonej w ustawie budżetowej na 2014 r.), wydatki ,8 mln zł (42,3%). Deficyt ukształtował się na poziomie ,7 mln zł, co stanowiło 47,3% planu. 5

7 Według wstępnych danych w maju br. oddano do użytkowania 8,9 tys. mieszkań, tj. o 7,9 % mniej niż przed rokiem. Spadek obserwowano w budownictwie indywidualnym ( z mieszkań przed rokiem do 5 453), przeznaczonym na sprzedaż lub wynajem (z do 3 228) oraz spółdzielczym (z 71 do 46). Wzrost natomiast odnotowano w budownictwie komunalnym (z 51 mieszkań przed rokiem do 75), zakładowym (z 1 do 2) oraz społecznym czynszowym (przed rokiem nie oddano do użytkowania żadnego mieszkania, a w maju br. 137 mieszkań). Produkcja budowlano- montażowa zrealizowana w maju br. na terenie kraju była o 10,0% wyższa niż przed rokiem. Wzrost odnotowano we wszystkich działach budownictwa: w jednostkach specjalizujących się w robotach budowlanych specjalistycznych o 23,1%, podmiotach wykonujących roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej- o 9,5% oraz w jednostkach zajmujących się głównie budową budynków- o 2,4%. W maju br. sprzedaż detaliczna zwiększyła się w skali roku o 4,3%. Wyższa niż w maju ubiegłego roku była sprzedaż w większości grup. Najwyższy wzrost w skali roku odnotowano w jednostkach prowadzących sprzedaż detaliczną w niewyspecjalizowanych sklepach (o 6,5%), w podmiotach handlujących żywnością, napojami i wyrobami tytoniowymi (o 2,8%) oraz w grupie meble, rtv, agd (o 1,6%). Spadek sprzedaży nastąpił natomiast w podmiotach zajmujących się handlem pojazdami samochodowymi, motocyklami, częściami (o 3,9%). Sprzedaż hurtowa w maju br. była o 3,9% wyższa niż przed rokiem, w tym w przedsiębiorstwach hurtowych zwiększyła się o 3,8%. Wpływ czynników makroekonomicznych na sytuację społeczno-gospodarczą Warmii i Mazur w maju 2014 roku: Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w maju 2014 r. wyniosło 3 174,17 zł. i w stosunku do analogicznego okresu 2014 roku, wzrosło o 5,1%. W porównaniu do maja 2014 roku wzrost przeciętnych wynagrodzeń odnotowano m.in. w obsłudze rynku nieruchomości (o 7,4%), handlu, naprawie pojazdów samochodowych (o 5,6%) oraz transporcie i gospodarce magazynowej (o 3,3%). Niższy niż przed rokiem poziom przeciętnych wynagrodzeń zanotowano m.in. w pozostałej działalności usługowej (o 12,3%) oraz górnictwie i wydobywaniu (o 5,5%). Tabela 4. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw w zł. (maj ) Wyszczególnienie Maj 2013 Maj 2014 Ogółem 3 019, ,17 Przemysł 3 180, ,24 w tym przetwórstwo przemysłowe 3 147, ,81 Budownictwo 3 062, ,30 Handel; naprawa pojazdów samochodowych 2 550, ,00 Transport i gospodarka magazynowa 2 628, ,25 Zakwaterowanie i gastronomia 2 526, ,59 Informacja i komunikacja 3 888, ,93 Obsługa rynku nieruchomości 3 355, ,05 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna * , ,83 * Nie obejmuje działów: Badania naukowe i prace rozwojowe oraz Działalność weterynaryjna. 6

8 Produkcja sprzedana budownictwa, w cenach bieżących, w maju 2014 r. wyniosła 205,3 mln zł i była o 1,2% niższa niż w maju ub. roku i o 0,8% wyższa niż przed miesiącem. Produkcja budowlano montażowa, w cenach bieżących, w maju 2014 r. ukształtowała się na poziomie 117,8 mln zł i stanowiła 57,4% ogółu produkcji sprzedanej budownictwa. W stosunku do poprzedniego miesiąca produkcja budowlano montażowa spadła o 11,8%, a w stosunku do maja ubiegłego roku o 10,3%. Produkcja sprzedana przemysłu w maju br. osiągnęła wartość 2 354,3 mln zł. i była o 6,3% wyższa niż w maju ub. roku. Wzrost produkcji sprzedanej odnotowano w dostawie wody; gospodarowaniu ściekami i odpadami; rekultywacji (o 9,1%), przetwórstwie przemysłowym (o 6,4%), wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (o 4,9%). Spadek odnotowano w górnictwie i wydobywaniu (o 8,6%). Według wstępnych danych w maju br. oddano do użytkowania 195 mieszkań, tj. o 41,8 % mniej niż przed rokiem. Mieszkania przekazali do użytkowania tylko inwestorzy indywidualni (167, tj. 85,6% ogółu oddanych mieszkań) oraz budujący mieszkania na sprzedaż lub wynajem (28, tj. 14,4% ogółu oddanych mieszkań). Mieszkania oddane do użytkowania w województwie warmińsko mazurskim w maju br. stanowiły 2,2% mieszkań oddanych do użytkowania w kraju. W maju br. sprzedaż detaliczna zwiększyła się w skali roku o 8,2%. Wzrost w skali roku odnotowano w sprzedaży farmaceutyków, kosmetyków, sprzętu ortopedycznego (o 20,8%), włókna, odzieży obuwia (o 14,9%), pojazdów samochodowych, motocykli, części (o 13,4%). Spadek sprzedaży zanotowano tylko w sprzedaży prasy, książek, pozostałej sprzedaży w wyspecjalizowanych sklepach (o 0,6%). Sprzedaż hurtowa w przedsiębiorstwach handlowych w maju br. była mniejsza o 1,7% niż przed rokiem, natomiast w przedsiębiorstwach hurtowych o 5,4%. Opracowanie: Wydział Polityki Rynku Pracy, Zespół Przewidywania i Zarządzania Zmianą Gospodarczą WUP w Olsztynie, na podstawie: 1) Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej w maju 2014 r. Główny Urząd Statystyczny; ) Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa warmińsko-mazurskiego w maju 2014, Nr 5/2014. Urząd Statystyczny w Olsztynie, r. 3) Strona internetowa Narodowego Banku Polskiego, 7