Copyright by Tomasz W. Pyrcz, Wojciech Kudła & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2014 All rights reserved

Transkrypt

1

2

3

4 Projekt okładki Jadwiga Burek Copyright by Tomasz W. Pyrcz, Wojciech Kudła & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2014 All rights reserved Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy. Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Muzeum Zoologicznego. Grant wewnętrzny IZUJ (Tomasz W. Pyrcz) K/DS/ ISBN Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, Kraków tel , tel./fax Dystrybucja: tel , tel./fax tel. kom , sprzedaz@wuj.pl Konto: PEKAO SA, nr

5 SPIS TREŚCI Tomasz W. Pyrcz Słowo wstępne... 7 Tomasz W. Pyrcz Peru kraj megaróżnorodny: motyle andyjskie jako grupa modelowa... 9 Jana Horáčková Pei dau, leaf medicine of Peruvian cashinahua. Ethnobotanical inventory of Peruvian plants used in popular medicine and ritual in the province of Purús Katarzyna Paradowska Badania związków biologicznie czynnych obecnych w Uncaria tomentosa Andrzej Krzanowski Kultura Cayash grody i świątynie na szczytach Andów, region Checras-Oyón, Peru Marta Kania Kolekcjonerstwo, huaquería, archeologia. Problemy ochrony dziedzictwa archeologicznego Peru z perspektywy początków XXI wieku Andrzej Paulo Polskie badania przyrodnicze Kanionu Colca, Peru Rafał Garlacz, Michał Filipiak Eksploracja górskich lasów mgielnych Parku Narodowego Yanachaga-Chemillén, Peru Piotr Kalicki, Tomasz Kalicki, Piotr Kittel Osadnictwo prekolumbijskie na pustyni: badania geoarcheologiczne w Lomas de Lachay, Środkowe Wybrzeże, Peru Radosław Tarkowski Konstanty Jelski ( ) przyrodnik i badacz Peru Zdzisław Jan Ryn Ojciec Edmund Szeliga ( ). Polski misjonarz i uzdrawiacz w Amazonii Peruwiańskiej... 73

6 6Spis treści Elżbieta Jodłowska Wampir andyjski postać pishtaco we współczesnej kulturze peruwiańskiej Katarzyna Górska Chicha fuzja rytmów tropikalnych i andyjskich w muzyce popularnej Peru Chiara Paduano, Laura Cornara, Mauro Mariotti Ethnobotanical knowledge and medicinal plants conservation strategies in a Peruvian native community... 97

7 Słowo wstępne Peru od dawna fascynowało Polaków, bez wątpienia o wiele bardziej niż jakikolwiek inny zakątek Ameryki Łacińskiej. Źródła tego zainteresowania można upatrywać w niezwykle bogatej, różnorodnej kulturze i przyrodzie tego kraju oraz aurze tajemniczości i inności, które przyciągały jak magnes badaczy, ludzi sztuki, różnej maści podróżników i awanturników, a także zwykłych emigrantów poszukujących lepszego jutra. Początki polskiej obecności w Peru datują się na drugą połowę XIX wieku i zbiegają się w czasie zarówno z wyjątkowo trudnym okresem politycznym i gospodarczym w Polsce pod zaborami, jak i intensywnym rozwojem nauk humanistycznych i przyrodniczych oraz renesansem zainteresowania Europy innymi kontynentami. W ten wątek wpisują się pionierzy polskich badań w Peru: Jan Sztolcman oraz Konstanty Jelski, których wieloletnie wędrówki po Peru były motywowane zarówno celami naukowymi wytyczonymi przez bogatych sponsorów w Europie, jak i brakiem perspektyw na godziwą pracę w kraju. Polska eksploracja Peru znacznie wyprzedza podpisanie w 1923 roku polsko-peruwiańskich stosunków dyplomatycznych. To bez wątpienia ważne z politycznego punktu widzenia wydarzenie nie mogło mieć bezpośredniego znaczenia dla rozwoju polskich badań naukowych w Peru. Nastąpiło bowiem w nadzwyczaj delikatnym momencie niepodległego bytu naszego kraju, który dopiero co uporał się z problemami terytorialnymi, a zainteresowanie elit i zwykłych obywateli było skupione na sprawach wewnętrznych. Trwał kryzys gospodarczy, co spowodowało kolejną fazę emigracji, w wyniku czego wielu naszych rodaków trafiło do Peru za chlebem, ale również w poszukiwaniu przygody, a ich działalność w rozmaity sposób przyczyniła się do rozwoju wiedzy o tym kraju dość wspomnieć o Feliksie Woytkowskim oraz Janie Kalinowskim. Przez wiele lat po zakończeniu II wojny światowej polscy naukowcy funkcjonujący w nowej, peerelowskiej rzeczywistości mieli bardzo ograniczone możliwości działania za granicą. Polakom pozostawały najczęściej podróże wirtualne po Peru poprzez utożsamianie się z bohaterami książek przygodowych, np. Tomek u źródeł Amazonki Alfreda Szklarskiego. W tym czasie bada-

8 8 Słowo wstępne nia w Peru były jednak prowadzone przez polskich misjonarzy, takich jak o. Edmund Szeliga, oraz emigrantów i ich dzieci, np. Marię Roztworowską i wielu innych. Wraz z liberalizacją polityczną w Polsce w latach 70. nastąpiła eksplozja zainteresowania Peru w poważnym naukowym wymiarze, która przyczyniła się do rozwoju specjalności i kierunków badań z dziedziny archeologii, geologii, etnografii i biologii, na wielu polskich uczelniach prowadzonych do dziś. Jeszcze bardziej widoczny, przynajmniej w polskich mediach, był wówczas nurt podróżniczo-eksploratorski, którego przedstawicielami byli Stanisław Szwarc-Bronikowski i Tony Halik, a także odkrywcy źródeł Amazonki i kanionu rzeki Colca. W ostatnim 25-leciu zainteresowanie Peru nie osłabło, a działalność naukowa i popularno-naukowa w tym kraju stała się o wiele bardziej dostępna, nawet dla młodych. Odzwierciedleniem tego jest chociażby spora liczba magistrantów i doktorantów Uniwersytetu Jagiellońskiego realizujących z powodzeniem tematy swoich prac dyplomowych w Peru. Można zatem powiedzieć, że przyszłość polskich badań w Peru znajduje się w dobrych rękach. Na niniejsze opracowanie składają się rozszerzone streszczenia przedstawionych podczas konferencji Przyroda i kultura Peru prezentacji jedenaście w języku polskim oraz dwie w języku angielskim. Tomasz W. Pyrcz

9 Redaktor Renata Włodek Korektor Agnieszka Toczko-Rak Skład i łamanie Katarzyna Mróz-Jaskuła Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, Kraków tel , tel./fax