Wstęp. Key words: hospital pharmacist, hospital medical staff, tasks, perception

Transkrypt

1 Streszczenie Rola farmaceuty szpitalnego określona jest w Polsce przez artykuł 86 Ustawy Prawo farmaceutyczne. Przegląd piśmiennictwa wskazuje na coraz większe zainteresowanie w Polsce farmacją szpitalną nie tylko przez farmaceutów, ale także lekarzy i dyrektorów szpitali. Aby nowoczesny szpital mógł funkcjonować prawidłowo niezbędna jest współpraca personelu medycznego szpitala z farmaceutą szpitalnym. Celem badania była ocena postrzegania roli farmaceuty szpitalnego przez personel medyczny szpitala (lekarze, personel pielęgniarski, farmaceuci, technicy farmacji). Badanie miało charakter ankietowy i przeprowadzone zostało w wybranych szpitalach na terenie województwa śląskiego wśród personelu medycznego szpitali. W badaniu wykorzystano specjalnie przygotowaną zgodnie z wymogami psychometrycznymi ankietę autorską zawierającą 45 pytań (wypełnionych zostało 318 ankiet z 3575). Odpowiedzi respondentów wykazały dużą różnorodność w postrzeganiu roli farmaceuty pracującego w aptece szpitalnej. Różnice w odpowiedziach dotyczyły przygotowania leków w dawkach dziennych i racjonalizacji farmakoterapii. Zgodność w odpowiedziach respondentów zaobserwowano w zakresie zaopatrzenia szpitala w produkty lecznicze i wyroby medyczne. Często pracownicy oddziałów nie widzą potrzeby ingerencji farmaceuty szpitalnego w proces farmakoterapii. Słowa kluczowe: farmaceuta szpitalny, personel medyczny szpitala, zadania, postrzeganie Abstract The position of hospital pharmacist in Poland is outlined by Pharmaceutical Law of The duties of hospital pharmacist concern preparation of drugs in hospital pharmacy, drug management according to specific regulations and distribution of drugs to wards or individual patients. Review of publications shows increasing interest towards hospital pharmacy in Poland expressed by pharmacists, doctors and hospital management. If modern hospital is supposed to function properly, collaboration of medical staff and hospital pharmacist is absolutely necessary. Evaluation of perception of hospital pharmacist s role by medical staff (doctor, nurse and pharmacist). Author s survey fulfilling psychometric requirements has been carried out in selected hospitals in Silesia. Properly filled in forms (318 out of 3575 distributed) have been evaluated using statistical software SPSS 15.0 for Windows Evaluation Version Release 15.0 (6 Sep. 2006). There are discrepancies in the perception of hospital pharmacist s position by medical staff and it is divergent from the one expressed by hospital pharmacy staff. It is often that medical staff do not see any needs to intervene into pharmacotherapy process by hospital pharmacist. There is a need to put into practice more efficient methods of supervision safety of therapy on every level of healthcare system. Key words: hospital pharmacist, hospital medical staff, tasks, perception Wstęp Szpital jest zakładem opieki zdrowotnej, w którym wykonywane są całodobowe lub całodzienne świadczenia zdrowotne dla osób, których stan zdrowia nie pozwala na leczenie ambulatoryjne. Jedną z metod stosowanej tam terapii jest farmakoterapia bezpośrednia, która polega na bezpośrednim połączeniu procesów decyzyjnych - przepisanie leku i części wykonawczej - podanie leku [1]. W oddziałach szpitalnych główny nadzór nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii sprawują lekarze, jako osoby ordynujące leki oraz pielęgniarki, jako osoby przygotowujące i podające je bezpośrednio pacjentowi. Nadzór nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii w szpitalu powinien pełnić także farmaceuta szpitalny. Do obowiązków farmaceuty pracującego w aptece szpitalnej, szczegółowo określonych przez artykuł 86 Prawa farmaceutycznego z 2001 roku, należy: wydawanie produktów leczniczych i wyrobów medycznych, sporządzanie leków recepturowych,

2 sporządzenie leków aptecznych, udzielanie informacji o produktach leczniczych i wyrobach medycznych, sporządzanie leków do żywienia pozajelitowego i dojelitowego, przygotowywanie leków w dawkach dziennych, w tym leków cytostatycznych, wytwarzanie płynów infuzyjnych, organizowanie zaopatrzenia szpitala w produkty lecznicze i wyroby medyczne, przygotowywanie roztworów do hemodializy i dializy dootrzewnowej, udział w monitorowaniu niepożądanych działań leków, udział w badaniach klinicznych prowadzonych na terenie szpitala, udział w racjonalizacji farmakoterapii, współuczestniczenie w prowadzeniu gospodarki produktami leczniczymi i wyrobami medycznymi w szpitalu, prowadzenie ewidencji próbek do badań klinicznych oraz uzyskiwanych darów produktów leczniczych i wyrobów medycznych, ustalanie procedur wydawania produktów leczniczych lub wyrobów medycznych przez aptekę szpitalną na oddziały oraz dla pacjenta [2]. Z roku na rok wzrasta w Polsce ilość zarejestrowanych produktów leczniczych, co przyczynia się między innymi do wzrostu ryzyka występowania błędów w ich stosowaniu. Dlatego coraz większą rolę powinien odgrywać farmaceuta szpitalny, jako specjalista którego rolą powinno być udzielanie lekarzowi pełnej i obiektywnej informacji o lekach, a także służenie pomocą w ich doborze, przestrzeganie przed możliwością wystąpienia niezgodności i interakcji [3]. Aspekty te wskazują na potrzebę skutecznej weryfikacji wiedzy i umiejętności farmaceutów zatrudnianych w szpitalach. W listopadzie 2007 roku w Polsce po raz pierwszy odbył się Państwowy Egzamin Specjalistyczny z farmacji szpitalnej, który podnosi rangę zawodu farmaceuty szpitalnego, a także umożliwia nabycie odpowiednich umiejętności do zarządzania apteką szpitalną. Egzamin zdało czterdziestu farmaceutów [4, 5, 6]. Przeprowadzane analizy ekonomiczne wykazują, że zatrudnianie farmaceutów szpitalnych i tworzenie aptek szpitalnych powoduje zwiększenie bezpieczeństwa farmakoterapii, obniżenie kosztów leczenia i zmniejszenie ilości błędów medycznych [4, 7]. Cel pracy Celem pracy była analiza i porównanie postrzegania roli farmaceuty szpitalnego przez personel medyczny szpitali województwa śląskiego. Personel medyczny szpitali biorący udział w badaniu obejmował lekarzy, personel pielęgniarski, oraz pracowników apteki szpitalnej tj. farmaceutów i techników farmacji. Materiał i metody Badaniami objęto 10 wybranych szpitali z województwa śląskiego będących szpitalami wojewódzkimi, wielospecjalistycznymi, specjalistycznymi, ogólnymi i powiatowymi pod warunkiem uzyskania zgody dyrekcji i możliwości ich bezpłatnego przeprowadzenia. Kryteria te zostały spełnione w 8 szpitalach, w jednym szpitalu przeprowadzenie badania byłoby płatne, a w jednym nie uzyskano zgody. Badania miały charakter ankietowy. Przygotowano i dostarczono 3575 ankiet dla personelu medycznego pracującego w włączonych do badania szpitalach. Wypełnionych zostało 325 ankiet. Po odrzuceniu ankiet częściowo bądź niewłaściwie wypełnionych ostatecznie uzyskano 318 ankiet. W badaniu wykorzystano ankietę autorską opracowaną zgodnie z wymaganiami psychometrycznymi. Zastosowana metoda pozwoliła na skonstruowanie unikatowej ankiety z zachowaniem poprawności metodologicznej w trakcie jej tworzenia. Konstruowanie ankiety polegało na zdefiniowaniu celu pomiaru, mierzonej cechy, określono obszary treści i manifestacji. Zastosowano format pozycji testowych skali Likerta, dla każdej pozycji zaprojektowano pięć kategorii odpowiedzi: zawsze, czasami, nie wiem, wyjątkowo, nigdy. Pozycje ankiety przeanalizowane były pod względem trafności treściowej przy pomocy techniki sędziów kompetentnych. Miarą zgodności oceny sędziów kompetentnych był współczynnik trafności treściowej Lawshego (CVR). Celem weryfikacji poprawności odczytywanych przez respondentów pytań i staranności w zaznaczaniu świadomie wybieranych odpowiedzi powszechnie stosuje się wprowadzanie do ankiet pytań weryfikujących wiarygodność zaznaczanych odpowiedzi, pytań skonstruowanych poprzez zaprzeczenie [8]. W niniejszej pracy również zastosowano ten sposób i wytypowano 5 pytań, które powielono i zmieniono ich treść. Przygotowana ankieta zawierała 45 pytań z 8 grup tematycznych opisujących zadania farmaceuty zatrudnionego w aptece szpitalnej zgodne z Prawem farmaceutycznym. W celu umożliwienia zobrazowania różnic pomiędzy szpitalami wybrane do badania szpitale podzielone zostały na trzy grupy. Grupę szpitali ogólnych i powiatowych nazwano Szpital miejski, szpitali specjalistycznych i wielospecjalistycznych nazwano Szpital specjalistyczny, szpitali wojewódzkich nazwano Szpital wojewódzki. Uzyskane wyniki poddano statystycznej analizie nieparametrycznej przy użyciu testu Kruskala Wallisa. Za istotne statystycznie uznano te efekty, których istotność statystyczna była mniejsza niż 0,05. Wszystkie analizy statystyczne były przeprowadzane przy użyciu komputerowego programu SPSS 15.0 for Windows Evaluation Version Release (6 Sep 2006). Wyniki W przeprowadzonym badaniu 141 ankiet zostało wypełnionych przez lekarzy, 148 przez personel pielęgniarski, 10 przez farmaceutów i 19 przez techników farmacji. Respondenci należycie i sumiennie wypełniali ankietę, ponieważ statystycznie istotne różnice wystąpiły w 3 parach pytań kontrolnych, a istotność statystyczna była mniejsza niż 0,01. Analiza odpowiedzi udzielanych przez respondentów

3 Ryc.1. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych na wszystkie pytania w poszczególnych grupach zawodowych [%] Ryc.2. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych dotyczące monitorowania niepożądanych działań produktów leczniczych [%] Ryc.3. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych dotyczące współpracy farmaceuty z personelem medycznym w oddziale szpitalnym [%] Ryc.4. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych dotyczące konsultacji personelu medycznego z farmaceutą [%] Ryc.5. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych dotyczące organizowania zaopatrzenia szpitala w produkty lecznicze [%] wskazuje na dużą różnorodność w poszczególnych grupach zawodowych (Ryc. 1, Tab. I). W ankiecie zamieszczono 45 pytań. Stwierdzono istotne statystycznie różnice w odpowiedziach pracowników oddziałów szpitalnych w porównaniu do pracowników apteki szpitalnej, gdzie czynnikiem grupującym był zawód (Tab. II). Stwierdzono istotne statystycznie różnice w odpowiedziach respondentów w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie czynnikami grupującymi były zawód i rodzaj szpitala (Tab. III). Oceniając odpowiedzi na pytania dotyczące monitorowania przez farmaceutę niepożądanych działań produktów leczniczych wykazano zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie lekarze i pielęgniarki najczęściej odpowiadali nie wiem, a farmaceuci i technicy farmacji zawsze (Ryc. 2). Oceniając odpowiedzi na pytania dotyczące współpracy farmaceuty z personelem medycznym w oddziale szpitalnym wykazano zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie wszystkie grupy zawodowe najczęściej odpowiadały czasami (Ryc. 3). Oceniając odpowiedzi na pytania dotyczące konsultacji personelu medycznego z farmaceutą wykazano zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie lekarze i technicy farmacji najczęściej odpowiadali nigdy, pielęgniarki nie wiem a farmaceuci wyjątkowo (Ryc. 4). Oceniając odpowiedzi na pytania dotyczące organizowania przez aptekę szpitalną zaopatrzenia szpitala w produkty lecznicze i prowadzenia gospodarki produktami leczniczymi wykazano zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie lekarze najczęściej odpowiadali nie wiem a pielęgniarki, farmaceuci i technicy farmacji zawsze (Ryc. 5, Ryc. 6). Oceniając odpowiedzi na pytania dotyczące udziału farmaceuty w pracach Komitetów Szpitalnych wykazano zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie lekarze i pielęgniarki najczęściej odpowiadali nie wiem, farmaceuci zawsze a technicy farmacji nigdy (Ryc. 7). Oceniając odpowiedzi na pytania dotyczące udziału farmaceuty w badaniach klinicznych, przygotowania leków cytostatycznych i przygotowania leków w dawkach dziennych wykazano zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie

4 Tab. I. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych na poszczególne pytania ankiety w badanych grupach zawodowych Personel Lekarze Farmaceuci Technicy farmacji pielęgniarski Z CZ NW W N Z CZ NW W N Z CZ NW W N Z CZ NW W N Jak często farmaceuta szpitalny przygotowuje leki w dawkach dziennych? Jak często farmaceuta szpitalny przygotowuje leki cytostatyczne? Jak często farmaceuta szpitalny dostosowuje dawki do indywidualnych potrzeb pacjenta? Jak często farmaceuta szpitalny oblicza prawidłową indywidualną dawkę leku? Jak często apteka szpitalna zapewnia właściwe warunki przygotowania preparatów cytostatycznych? Jak często farmaceuta szpitalny zwiększa bezpieczeństwo i indywidualizację farmakoterapii? Jak często farmaceuta szpitalny organizuje zaopatrzenie szpitala w produkty lecznicze? Jak często farmaceuta szpitalny realizuje zamówienia zgodnie 41 z ustawą o zamówieniach publicznych? Jak często farmaceuta szpitalny bierze udział w monitorowaniu działań niepożądanych leków? Jak często farmaceuta szpitalny zgłasza działania niepożądane leków? Jak często lekarz podejrzewając złą jakość produktu leczniczego lub wyrobu medycznego zgłasza to farmaceucie szpitalnemu? Jak często farmaceuta szpitalny bierze udział w badaniach klinicznych prowadzonych na terenie szpitala? Jak często farmaceuta szpitalny monitoruje ordynacje lekarskie? Jak często farmaceuta szpitalny eliminuje ewentualne błędy lekarskie? Jak często lekarz konsultuje z farmaceutą szpitalnym przed wydaniem leku prawidłowość zastosowanej farmakoterapii? Jak często farmaceuta szpitalny bywa obecny na oddziale? Jak często farmaceuta szpitalny nie zgłasza działań niepożądanych leków? Jak często farmaceuta szpitalny przekazuje lekarzowi pełną i obiektywną informację o leku? Jak często farmaceuta szpitalny ma kontrolę nad właściwą gospodarką lekiem na oddziale? Jak często farmaceuta szpitalny pomaga lekarzom w doborze odpowiedniego sposobu dawkowania? Jak często farmaceuta szpitalny pomaga lekarzom w doborze odpowiedniego leku? Jak często farmaceuta szpitalny ma głos doradczy w podejmowaniu decyzji o zastosowaniu farmakoterapii? Jak często farmaceuta szpitalny przestrzega przed interakcjami? Jak często farmaceuta szpitalny pomaga lekarzom w doborze odpowiedniego schematu dawkowania? Jak często farmaceuta szpitalny pełni rolę doradcy farmaceutycznego? Jak często farmaceuta szpitalny kontroluje warunki przechowywania produktów leczniczych na oddziale? Jak często farmaceuta szpitalny realizuje zaopatrzenie szpitala w produkty lecznicze? Jak często farmaceuta szpitalny wydaje leki na oddziały? Komitetu Terapeutycznego? Jak często farmaceuta szpitalny nie przestrzega przed interakcjami? Jak często farmaceuta szpitalny prowadzi ewidencję próbek do badań klinicznych? Komitetu ds. Antybiotykoterapii? Jak często farmaceuta szpitalny powinien mieć dostęp do historii choroby pacjenta? Jak często lekarz korzysta z pomocy i wiedzy farmaceuty szpitalnego? Komitetu ds. Zakażeń Szpitalnych? Jak często farmaceuta szpitalny nie wydaje leków na oddziały? Komitetu ds. Farmakoekonomiki?

5 Jak często farmaceuta szpitalny nie prowadzi ewidencji próbek do badań klinicznych? Jak często farmaceuta szpitalny ustala procedury wydawania produktów leczniczych na oddziały? Jak często farmaceuta szpitalny prowadzi ewidencję darów produktów leczniczych? Jak często farmaceuta szpitalny ustala procedury wydawania produktów leczniczych dla pacjentów? Jak często farmaceuta szpitalny ma wpływ na koszty farmakoterapii w szpitalu? Jak często lekarz nie korzysta z pomocy i wiedzy farmaceuty szpitalnego? Jak często udział farmaceuty szpitalnego zwiększa obiektywność i wiarygodność otrzymywanych wyników w badaniach klinicznych? Jak często farmaceuta szpitalny powinien być obecny na oddziale? lekarze i pielęgniarki najczęściej odpowiadali nie wiem, a farmaceuci i technicy farmacji nigdy (Ryc. 8, Ryc. 9, Ryc. 10). Dyskusja Do zadań lekarzy, jak i farmaceutów pracujących w szpitalu należy monitorowanie niepożądanych działań produktów leczniczych [2]. Wyniki w przeprowadzonym badaniu wskazują na udział farmaceuty szpitalnego w monitorowaniu i zgłaszaniu niepożądanych działań, oraz na brak wiedzy dotyczącej tego zagadnienia u połowy badanego personelu medycznego. Jednak połowa badanych lekarzy deklaruje zgłaszanie złej jakości produktu leczniczego farmaceucie szpitalnemu (Ryc. 2). Racjonalizacja farmakoterapii w szpitalach obejmuje Ryc.6. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych dotyczące prowadzenia gospodarki produktami leczniczymi [%] Ryc.7. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych dotyczące udziału farmaceuty w pracach Komitetów Szpitalnych [%] zagadnienia związane z istnieniem Komitetów Szpitalnych, systemu dystrybucji dose dispensing oraz obecności farmaceuty szpitalnego w oddziale szpitalnym [7]. Uzyskane wyniki wskazują na współpracę farmaceuty z pielęgniarkami, ponieważ pielęgniarki zajmują się dystrybucją leków w oddziałach i posiadają wiedzę o kontroli przez farmaceutę apteczek oddziałowych. Natomiast lekarze w większości uważają, że farmaceuta nigdy nie jest obecny w oddziale szpitalnym (Ryc. 3). Odpowiedzi dotyczące tematyki związanej ze współpracą lekarza z farmaceutą w zakresie konsultacji dotyczących stosowanej farmakoterapii są zgodne w grupie zawodowej lekarzy i farmaceutów i wskazują na brak konsultacji. Natomiast farmaceuci zawsze udzielają pełnej i obiektywnej informacji o leku oraz przestrzegają przed interakcjami (Ryc. 4). Wszystkie grupy zawodowe biorące udział w badaniu są zgodne w odpowiedziach dotyczących obecności farmaceuty w oddziale i wskazują, że farmaceuta powinien być obecny w oddziale szpitalnym. Zaopatrzenie szpitala w leki odbywa się na zasadach zgodnych z Prawem Zamówień Publicznych z 2004 roku, a farmaceuta szpitalny jest członkiem zespołu odpowiedzialnego za zamówienia [9]. Przeprowadzone badanie wykazało zgodność odpowiedzi respondentów na pytania związane z organizacją zaopatrzenia szpitala w produkty lecznicze i potwierdziło, że farmaceuta szpitalny oprócz sporządzania leków i preparatów leczniczych w aptece szpitalnej organizuje także zaopatrzenie szpitala w produkty lecznicze (Ryc. 5). Gospodarka lekiem na terenie szpitala jest prawidłowa, gdy w szpitalu lekarze i farmaceuci współpracują w Komitetach Szpitalnych [7, 10]. W przeprowadzonym badaniu odpowiedzi respondentów dotyczące roli farmaceuty w prowadzeniu gospodarki lekiem w szpitalu są zgodne i wskazują na udział farmaceuty w prowadzeniu gospodarki lekiem, przez ustalanie procedur wydawania i wydawanie leków na oddziały (Ryc. 6). Odpowiedzi respondentów dotyczące udziału farmaceuty szpitalnego w pracach Komitetów Szpitalnych są zróżnicowane. Odpowiedzi farmaceutów potwierdzają ich udział w pracach wszystkich Komitetów Szpitalnych. Lekarze i pielęgniarki nie posiadają wiedzy w tym zakresie, natomiast technicy farmacji zazwyczaj uważają, że farmaceuta nie uczestniczy w pracach Komitetów. Dane z piśmiennictwa dotyczące istnienia Komitetów w szpitalu są potwierdzone odpowiedziami udzielanymi przez farmaceutów (Ryc. 7). Ustawa Prawo farmaceutyczne z 2001 roku nakłada

6 na farmaceutę obowiązek udziału w badaniach klinicznych prowadzonych na terenie szpitala [2]. Blisko połowa badanych farmaceutów odpowiedziała, że farmaceuta nigdy nie bierze udziału w badaniach klinicznych przeprowadzonych na terenie szpitala, co może wskazywać na brak takich badań w szpitalach lub na pominięcie apteki szpitalnej w tych badaniach. Podobnego zdania są też technicy farmacji. Natomiast lekarze i pielęgniarki w większości udzielili odpowiedzi nie wiem, co może świadczyć o braku znajomości zagadnień związanych z tą tematyką (Ryc. 8). Wyniki uzyskane w badaniu wskazują na brak Ryc.8. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych dotyczące udziału farmaceuty w badaniach klinicznych [%] Tab. II. Ilość pytań, w których respondenci różnych zawodów istotnie statystycznie różnili się wskazywanymi odpowiedziami Pracownicy oddziałów szpitala Pracownicy apteki szpitalnej Ilość pytań z różnymi odpowiedziami (n=45, p<0,05) Lekarz Farmaceuta 26 Lekarz Technik farmacji 23 Pielęgniarka Farmaceuta 20 Pielęgniarka Technik farmacji 23 Razem 92 Tab. III. Ilość pytań, w których respondenci różnych zawodów istotnie statystycznie różnili się wskazywanymi odpowiedziami ze względu na miejsce pracy Zawód względem zawodu Ilość pytań z różnymi odpowiedziami (n=45, p<0,05) Rodzaj szpitala Szpital miejski Szpital specjalistyczny Szpital wojewódzki Farmaceuta Lekarz Farmaceuta Pielęgniarka Farmaceuta Technik farm Lekarz Pielęgniarka Lekarz Technik farm Pielęgniarka Technik farm Razem pracowni cytostatycznych i brak sporządzania preparatów cytostatycznych przez farmaceutę w aptece szpitalnej. Wiedza lekarzy i pielęgniarek w zakresie cytostatyków, w włączonych do badania szpitalach odbiega od wiedzy pracowników apteki szpitalnej (Ryc. 9). Brak sporządzania leków cytostatycznych w aptece szpitalnej może wynikać z braku oddziału szpitalnego zajmującego się leczeniem chorób nowotworowych (brak jest oddziałów onkologicznych w szpitalach objętych badaniem) lub z powodu przygotowywania tych preparatów przez pielęgniarki w oddziałach szpitalnych. Dane dotyczące tematyki cytostatyków w literaturze medycznej wskazują, że w aptekach szpitalnych powinny zostać utworzone Centralne Pracownie Leku Cytostatycznego do sporządzania tych preparatów, a osobą przygotowującą leki cytostatyczne powinien być farmaceuta szpitalny, co zwiększy bezpieczeństwo sporządzania leków, zmniejszy stopień skażenia mikrobiologicznego i narażenie personelu na toksyczne działanie tych leków [11]. Przygotowanie leków w dawkach dziennych w aptece szpitalnej zwiększa bezpieczeństwo farmakoterapii oraz powoduje odciążenie personelu pielęgniarskiego [12]. Przeprowadzone badanie wykazało, że w szpitalach nim objętych farmaceuta zazwyczaj nie przygotowuje leków w dawkach dziennych oraz nie dostosowuje dawki do indywidualnych potrzeb pacjenta, co może wskazywać na brak stosowania systemu dose dispensing w szpitalach (Ryc. 10). Farmacja szpitalna jest bardzo ważną dziedziną farma- Ryc.9. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych dotyczące przygotowania leków cytostatycznych [%] Ryc.10. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych dotyczące przygotowania leków w dawkach dziennych [%]

7 cji. Na świecie farmaceuta szpitalny posiada status równy ordynatorowi, współpracuje z zespołem lekarskim i dyrekcją szpitala a zawód farmaceuty szpitalnego jest jednym z najbardziej prestiżowych wśród zawodów realizowanych przez farmaceutów [5, 13]. Uzyskane wyniki wskazują na konieczność zwrócenia uwagi na rozwój farmacji szpitalnej w polskich szpitalach, w tym umożliwienie zdobycia specjalizacji z farmacji szpitalnej. W związku z powyższym, zasadne wydaje się, aby w przyszłości wśród studentów kierunków medycznych były prowadzone działania promujące współpracę farmaceutów, lekarzy, pielęgniarek i dyrektorów szpitali, aby nowoczesny szpital mógł funkcjonować prawidłowo. Wnioski 1. Istnieje różnorodność w postrzeganiu roli farmaceuty szpitalnego przez personel medyczny oddziałów szpitali, jest on rozbieżny z odpowiedziami ze strony pracowników apteki szpitalnej, gdzie największe rozbieżności zaobserwowano w grupie zawodowej lekarzy w porównaniu do farmaceutów. 2. Pracownicy oddziałów szpitali często nie widzą potrzeby ingerencji farmaceuty szpitalnego w proces farmakoterapii, w szczególności przygotowania leków w dawkach dziennych i racjonalizacji farmakoterapii. 3. Istnieje zgodność w odpowiedziach personelu medycznego szpitali w zakresie realizacji przez farmaceutów zadań związanych z gospodarką lekiem i zaopatrzeniem szpitala w produkty lecznicze i materiały medyczne. 4. Istnieje zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach pomiędzy badanymi grupami respondentów, ze względu na miejsce pracy, gdzie największe zróżnicowanie zaobserwowano w szpitalach miejskich. 5. Istnieje potrzeba wdrażania skuteczniejszych metod nadzorowania bezpieczeństwa terapii na każdym szczeblu opieki zdrowotnej, co wpływa na obniżenie kosztów i zwiększenie efektywności leczenia. 6. Istnieje potrzeba wdrażania skuteczniejszych metod edukacji wszystkich grup zawodowych biorących udział w procesie leczniczym w lecznictwie zamkniętym, co wynika z różnorodności postrzegania przez personel medyczny szpitali roli farmaceuty pracującego w aptece zamkniętej. Piśmiennictwo 1. Paprocki M. Niewygodni farmaceuci. Menadżer Zdrowia 2005; 8: Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne. Dz. U nr 126 poz Pawłowska J. Czyim interesom zagraża apteka szpitalna?. Rynek Zdrowia 2009; 4: Horoszko B. Krok w dobrym kierunku. Puls Farmacji 2008; 3: Lisiewska A. Pierwsi specjaliści z farmacji szpitalnej. Puls Farmacji 2008; 2: Pawłowska J. Farmaceuta w Systemie Opieki Zdrowotnej. Apteka Szpitalna Hospital Pharmacy 2006; 1: Hornowska E. Testy psychologiczne. Teoria i praktyka. Warszawa 2001, 22-25, 85-89, , Harasim R. Realizacja umów o zamówienia publiczne w aptece szpitalnej. Apteka Szpitalna- Hospital Pharmacy 2006; 1: Giermaziak W. Rola farmaceuty szpitalnego w poprawie jakości opieki zdrowotnej. Farmacja Szpitalna w Polsce i na Świecie 2007; 2-3: Sobkowiak B. J. Ryzyko związane z przygotowaniem leków cytotoksycznych na oddziale. Farmacja szpitalna w Polsce i na Świecie 2007; 1: Kmieciak K, Biernikiewicz M. Wzrost jakości farmakoterapii ze szczególnym uwzględnieniem redukcji błędów medycznych wraz z optymalizacją kosztów dzięki zastosowaniu systemów dose dispensing. Farmacja szpitalna w Polsce i na Świecie 2007; 4: Zygadło E. Czy apteki szpitalne są w Polsce potrzebne? Farmaekonomika szpitalna 2008; 4: Adres do korespondencji: mgr Anna Żuk Zakład Farmakoekonomik Katedry Nauk Społecznych, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach ul. Ostrogórska 30, Sosnowiec tel sokrates22@poczta.onet.pl