EkoGmina 8/2015 Budownictwo proekologiczne i inteligentne BIULETYN SZKOLENIOWY

Transkrypt

1 EkoGmina 8/2015 Budownictwo proekologiczne i inteligentne BIULETYN SZKOLENIOWY BIULETYN SZKOLENIOWY 1

2 Spis treści 3 Budownictwo komunalne nowocześnie i energooszczędnie 6 Budynek efektywny energetycznie, ekologiczny i inteligentny 9 Planowanie energetycznej efektywności budynków 13 Charakterystyka energetyczna budynków nowe przepisy 17 Inteligentne liczniki i smart metering w budynkach Szanowni Czytelnicy! Budownictwo uważane jest ze koło zamachowe gospodarki. Jak w soczewce skupia się w nim wiele dziedzin i branż gospodarki, zarówno sektora produkcji jak i usług. Tak samo zielone trendy w budownictwie (ekoinnowacje) stanowią lokomotywę proekologicznych branż produkcji, zazieleniania gospdoarki i tworzenia przyjaznych środowisku miejsc pracy. Chodzi tu zarówno o proekologiczne materiały budowlane, rozwiązania architektoniczne jak i stosowane urządzenia (np. grzewcze) charakteryzujące się wysoką efektywnością energetyczną, wykorzystaniem energii z odnawialnych źródeł oraz podatnością na odzysk i recykling. Dla środowiska znaczenie mają jednak nie tylko surowce, sposoby użytkowania i eksploatacji, lecz w coraz większym zakresie również rozwiązania inteligentne (smart), opierające się o nowoczesne technologie i rozwiązania informatyczne i telekomunikacyjne. Przykładem jest tzw. inteligentne budownictwo i inteligentne sieci (domowe HAN i energetyczne smart grids), w tym inteligentne liczniki, które zgodnie z zapowiedziami Komisji Europejskiej mają zostać zainstalowane w 80% gospodarstw domowych do 2020 r. Odpowiednie kształtowanie polityki klimatyczno-energetycznej, zapobiegające degradacji środowiska, wspierające ochronę zasobów naturalnych oraz bioróżnorodności, jest jednym z istotnych wyzwań wynikających z postanowień przyjętych przez państwa członkowskie UE. Prowadzone działania mają jednocześnie przynieść wzrost innowacyjności oraz wdrożenie nowych technologii w budownictwie, technice instalacyjnej, zmniejszenie energochłonności, generowanie nowych miejsc pracy, a w konsekwencji wzrost konkurencyjności gospodarki i zamożności obywateli. W tym też celu opracowany został Krajowy plan mający na celu zwiększenie liczy budynków o niskim zużyciu energii, będący konsekwencją zapisów ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków. Ustawa ta, której wiele przepisów wchodzi obecnie w życie, wdraża do krajowego porządku prawnego część postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Krajowy plan zawiera definicję budynku o niskim zużyciu energii odzwierciedlającą istniejące warunki i możliwe do osiągnięcia, uzasadnione ekonomicznie środki poprawy charakterystyki energetycznej budynków. Ponadto przedstawia działania administracji rządowej podejmowane w celu promowania budynków o niskim zużyciu energii, w tym w zakresie projektowania, budowy i przebudowy budynków w sposób zapewniający ich energooszczędność, oraz zwiększenia pozyskania energii ze źródeł odnawialnych w nowych oraz istniejących budynkach. Powstanie Krajowego planu wiąże się z dążeniem do osiągnięcia celu głównego określonego w dyrektywie 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, który wymaga, aby do końca 2020 r. wszystkie nowe budynki były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii oraz po dniu 31 grudnia 2018 r. nowe budynki zajmowane przez władze publiczne oraz będące ich własnością były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii. Od ubiegłego roku NFOŚiGW rozpoczął realizację programu Prosument. Ze środków publicznych finansowane są przydomowe i nadachowe mikroinstalacje OZE na i przy nieruchomościach, których właścicielami są osoby fizyczne, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe. Zintegrowanie odnawialnych źródeł energii (mikroinstalacji) z budynkami, czyli rozwój energetyki prosumenckiej, stanowi najbardziej obiecujący i perspektywiczny dla wdrażania zrównoważonego rozwoju kierunek. Po przyjęciu przez Sejm RP oczekiwanej już od pięciu lat ustawy o odnawialnych źródłach energii przewiduje się dynamiczny rozwój prosumpcji w Polsce, choć do osiągnięcia poziomu zachodniego, jak w sąsiednich Niemczech jeszcze dużo nam brakuje. Wiele zależy jednak od woli i aktywności samorządów gminnych, które zarówno na polu budownictwa (budownictwo komunalne), jak i energetyki (gminne plany zaopatrzenia w energię, plany gospodarki niskoemisyjnej, tworzenie warunków, stymulowanie i podejmowanie przedsięwzięć prosumenckich) mogą wykazać się dużą inicjatywą, inwencją i (eko) innowacyjnością, czego wszystkim gminom życzymy! Jednocześnie przypominamy o trwającym konkursie Gmina Ekoinnowacji i oczekiwaniem na dobre praktyki wdrożenia innowacji środowiskowych w gminach (w gospodarce komunalnej, polityce samorządowej i w zarządzaniu gminą). Szczegóły na stronie Zapraszamy zatem i życzymy ciekawej lektury! Mikołaj Niedek Biuletyn został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada Fundacja Promocji Gmin Polskich, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 2 BUDOWNICTWO PROEKOLOGICZNE I INTELIGENTNE

3 Budownictwo komunalne nowocześnie i energooszczędnie ochrony środowiska. Lokale muszą nadawać się do zamieszkania. Jak to się stało, że zadania związane z polityką mieszkaniową oddano samorządom? Istotnie, w Polsce obowiązek zaspokojenia podstawowych potrzeb mieszkaniowych najbiedniejszych gospodarstw domowych spoczywa na gminach, a rolą państwa jest stworzenie w głównej mierze takich uwarunkowań prawnych, aby gminy miały możliwość realizacji powierzonych w tym zakresie zadań. Zagadnienia związane z zadaniami gminy na płaszczyźnie gospodarki mieszkaniowej unormowane są m. in. w takich aktach prawnych, jak pomijając Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej ustawa o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, której art. 7 ust. 1 i 2 stanowi, iż zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania te związane są z gospodarką mieszkaniową, obejmując m. in. kwestie ładu przestrzennego, czy gospodarki nieruchomościami. Z kolei w ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego, znalazł się zapis o tworzeniu warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej, co też należy do zadań własnych gminy. Rozmowa z Piotrem Popą rzecznikiem prasowym Biura Ministra w Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju. Jaki jest stan tych budynków, a jaki standard lokali gminnych? Standard mieszkań komunalnych poprawia się, na co wskazują wyniki przytaczanego już Spisu Powszechnego. Szczegółowe informacje o stanie swojego zasobu także w aspekcie technicznym posiadają poszczególne gminy, które na tej podstawie określają programy remontowe. Prawo budowlane, wprowadza wymóg projektowania i budowania obiektów w sposób zapewniający, m.in. odpowiednie warunki higieniczne i zdrowotne oraz Czy w przypadku budynków komunalnych można mówić o proekologicznej budowie skoro zakłada to wyższe koszty budowy przy braku pieniędzy w kasie? Wprowadzanie energooszczędnych rozwiązań jest czynnikiem rozwijającym sektor budowlany. W dłuższej perspektywie może okazać się, że takie inwestycje są bardziej opłacalne, gdyż nakłady na energooszczędność na etapie budowy lub remontu są wielokrotnie niższe niż koszty ewentualnej termomodernizacji. Wyższy koszt realizacji inwestycji poniesiony przez gminę na etapie budowy, a związany z wykorzystaniem proekologicznych rozwiązań, znajdzie także odzwierciedlenie m. in. w niższych opłatach związanych z użytkowaniem lokali. Wybór rozwiązań technologicznych stosowanych w procesie inwestycyjnym leży w gestii inwestora. Żaden akt Proszę powiedzieć, ile mieszkań gminy budują średniorocznie w ostatnich latach? Według danych GUS, w latach wybudowano 30,3 tys. mieszkań gminnych, a więc ok. 3 tys. mieszkań rocznie. BIULETYN SZKOLENIOWY 3

4 prawny nie nakłada obowiązku wykorzystywania ściśle określonych technologii. Jak, na przykład, przebiega termomodernizacja budynków komunalnych? Gminy prowadzą dosyć aktywną politykę remontową swoich zasobów. Zgodnie z danymi GUS, w 2013 r. gminy przeprowadziły remonty kapitalne 624 mieszkań. Ponadto wymieniono instalacje w mieszkaniach, a stolarkę budowlaną w Wyremontowano dachy budynków, w których znajduje się lokali. Do mieszkań doprowadzono instalacje techniczne (głownie kanalizację i centralne ogrzewanie). Jeżeli chodzi o klasycznie rozumianą termomodernizację, to w ocieplanych przez gminy w 2013 r. budynkach znajdowało się 7136 mieszkań. Realizując programy termomodernizacyjne budynków mieszkalnych lub obiektów użyteczności publicznej, gminy mogą otrzymać tzw. premię termomodernizacyjną, finansowaną z funduszy BGK. Może ona stanowić do 16 proc. kosztu inwestycji lub do 20 proc. wartości kredytu zaciągniętego na realizację przedsięwzięcia. W latach samorządom przyznano 1226 premii termomodernizacyjnych w związku z realizacją przedsięwzięć o wartości 683,3 mln zł. Zdecydowana ich większość ok. 91 proc., dotyczyła budynków użyteczności publicznej. Na inwestycje dotyczące termomodernizacji można było pozyskiwać także Fundusze Europejskie mijającej perspektywy. W latach unijne środki będzie można przeznaczać m.in. na modernizację energetyczną budynków publicznych oraz wielorodzinnych budynków mieszkalnych np. ocieplenie obiektu, wymiana okien, drzwi zewnętrznych oraz oświetlenia na energooszczędne. Jak wynika z danych GUS w ostatnich latach maleje o kilka proc. liczba mieszkań oddawanych do użytku. Są to głównie mieszkania wznoszone indywidualnie (55%) i przez deweloperów (40%) dla rodzin zamożnych, które stać na zaciąganie drogich kredytów. W grupie mieszkań pozostałych (spółdzielcze, społeczno-czynszowe, komunalne, socjalne), oddano ch zaledwie 5 proc. chociaż potrzeby są tu największe. Gminy same nie dadzą sobie rady z tym problemem. W polityce społecznej używa się sformułowania kwestia mieszkaniowa, co oznacza, że brak mieszkań w Polsce nie jest tylko problemem społecznym, ale niezmiernie ważnym od lat deficytem, który potrzebuje systematycznych, coraz skutecznych rozwiązań. Państwo stara się podejmować działania mające na celu zaradzić tej trudnej sytuacji. M. in. wspomaga gminy w tej działalności. Dostarcza środki na tworzenie nowego zasobu mieszkań komunalnych, lokali socjalnych, mieszkań chronionych oraz noclegowni i domów dla bezdomnych. Realizowane są ogólnopolskie programy mieszkaniowe, takie jak Mieszkanie dla młodych (MdM), program wspierania termomodernizacji i remontów oraz przygotowywany jest obecnie nowy program wspierania budownictwa społecznego. W gestii państwa leży również polityka podatkowa oraz regulacja cyklu inwestycyjno-budowlanego. Należy podkreślić, ze również w tej sprawie dużo do powiedzenia mają także gminy, uchwalające miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Słychać zewsząd, że wciąż są to za małe środki. Jaka jest struktura własnościowa mieszkań w Polsce? Jest zróżnicowana, co pokazują wyniki Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r. Zanim do tego wrócę uwaga ogólna. Od 2002 roku GUS wyróżnia następujące formy własności mieszkań: mieszkania osób fizycznych, mieszkania spółdzielni mieszkaniowych (w tym lokatorskie i własnościowe), mieszkania gmin, mieszkania Skarbu Państwa, mieszkania zakładów pracy, mieszkania Towarzystw Budownictwa Społecznego, mieszkania innych podmiotów. Największą grupę nadal stanowią mieszkania 4 BUDOWNICTWO PROEKOLOGICZNE I INTELIGENTNE

5 osób fizycznych a także mieszkania spółdzielni mieszkaniowych o statusie własnościowym. Według badania pn. Finansowy barometr ING prawie 70 proc. Polaków posiada mieszkanie na własność. Jest to najwyższy wynik wśród przebadanych przez grupę ING piętnastu krajów. W miastach do osób fizycznych należało ok. 52 proc. zasobu mieszkaniowego, do spółdzielni mieszkaniowych ok. 26 proc., a do gmin ok. 12 proc. Niewielka część lokali jest w posiadaniu zakładów pracy, Skarbu Państwa, towarzystw budownictwa społecznego i innych podmiotów. Na obszarach wiejskich natomiast, zdecydowaną większość właścicieli (89 proc.), stanowią osoby fizyczne. Do gminy należy tylko ok. 2 proc. zasobów. Budownictwo komunalne nie cieszy się jednak popularnością samorządowców. Przy obecnym tempie budowy mieszkań socjalnych potrzeby w tym zakresie zostaną zaspokojone za około 50 lat. W Polsce ok. 50% dorosłych dzieci mieszka z rodzicami ze względu na brak możliwości wynajęcia lub zakupu własnego mieszkania, podczas gdy ten wskaźnik w UE wynosi tylko ok. 15%. Czy wiadomo, gdzie mieszkań komunalnych brakuje najbardziej? Według Spisu z 2011 r., gminy posiadały 1089 tys. mieszkań komunalnych, co stanowiło 8,7 proc. wszystkich mieszkań w Polsce. Najwięcej jest ich w Polsce zachodniej i południowej. W województwie dolnośląskim stanowią one ok. 13,4 proc. zasobów, w śląskim 10,6 proc.., zachodniopomorskim 9,9 proc., zaś w lubuskim 9,3 proc. Udział tych lokali jest najmniejszy w regionach, gdzie dominuje rolnictwo. Na Podkarpaciu mieszkania gminne stanowią tylko 4,7 proc. zasobów, na Lubelszczyźnie 4,9 proc. Natomiast w woj. świętokrzyskim, wskaźnik ten stanowi 5,5 proc. Bardzo trudno jest określić ile takich mieszkań brakuje. Instytut Rozwoju Miast w swoim badaniu z 2014 r. szacował zapotrzebowanie na mieszkania komunalne na poziomie ok. 125 tys., zaś na lokale socjalne ok. 180 tys. Liczbę osób oczekujących na najem mieszkania będzie weryfikował w 2015 r. Główny Urząd Statystyczny (GUS). Należy zaznaczyć, że liczba osób na listach zależy głównie od kryteriów ustalonych przez gminy, a te mając do dyspozycji niewielki zasób ustalają kryteria dochodowe na bardzo niskim poziomie. Oznacza to, że o najem tego typu mieszkań mogą się ubiegać tylko osoby najuboższe. Niektórzy eksperci przekonują, że państwo nie wykorzystuje dostatecznie rozwiązań, które mogłyby przyspieszyć rozwój budownictwa komunalnego w Polsce? Czy PPP byłoby dobrym rozwiązaniem tych problemów? Projekty PPP w sektorze mieszkalnictwa komunalnego oraz socjalnego spotykają się z coraz większym zainteresowaniem ze strony samorządów, z uwagi na wciąż rosnące potrzeby gmin w tym zakresie. Zastosowanie takiej formuły, przy odpowiednim jej przygotowaniu i właściwie określonych celach, mogłoby sprzyjać realizacji tego typu inwestycji w sposób efektywny, pozwalając jednocześnie na rozłożenie w czasie związanych z nią wydatków publicznych. Dzięki temu gminy mogłyby realizować dodatkowe przedsięwzięcia. Konieczne jest jednak jednoznaczne rozstrzygnięcie kwestii zaliczania zobowiązań związanych z formułą do wydatków majątkowych, ponieważ ma to istotne znaczenie dla kształtowania budżetu gmin i wskazywania ich poziomu zadłużenia. Obecnie trwają prace legislacyjne w tym zakresie. Jest Panu znany przykład jakiegoś modelowego rozwiązania w sferze budownictwa komunalnego w ramach PPP, które wskazują, że takie działania są możliwe i warto je stosować? Kwestia modelu współpracy między partnerem publicznym i prywatnym jest bardzo indywidualna zależy m.in. od rodzaju przedsięwzięcia i jego charakterystyki, wartości projektu, stosowanych technologii, lokalizacji. Nie mniej ważne jest to, jak partnerzy podzielą między siebie zadania i ryzyka. Współpraca publiczno-prywatna możliwa jest zarówno w ramach partnerstwa publiczno- -prywatnego, jak i koncesji. Wydaje się, że bardziej prawdopodobna jest pierwsza forma. Czy są już przykłady takiej współpracy? Toruń, Oława, Kobyłka podjęły się realizacji takich zadań. Tego typu działania przewiduje też Kraków. Jak sytuacja pod względem termomodernizacji oraz innych działań na rzecz ochrony przyrody wygląda jeśli chodzi o bloki budowane pod szyldem Towarzystwo Budownictwa Społecznego? Przepisy określające zasady realizacji programu społecznego budownictwa czynszowego, ściśle określały wymagania w zakresie właściwości energetycznych obiektów budowanych, odbudowywanych, rozbudowywanych, przebudowywanych lub adaptowanych przy wykorzystaniu środków z Krajowego Funduszu Mieszkaniowego. W obecnych planach legislacyjnych, mających na celu reaktywację programu społecznego budownictwa czynszowego, zakłada się, że jednym z kryteriów oceny punktowej wniosków o finansowe wsparcie będzie standard energetyczny. Budynki realizowane przez towarzystwa budownictwa społecznego są relatywnie młode. Powstawały od połowy lat 90-tych i w związku z tym nie potrzebują kompleksowych modernizacji. Zgodnie z danymi GUS, w 2013 r. wymieniono instalację w 353 mieszkaniach, a stolarkę w 649. Wyremontowano dach w budynkach, w których jest 524 mieszkania, do 115 doprowadzono instalacje techniczne (ciepłą wodę i centralne ogrzewanie). Jeżeli chodzi o termomodernizację budynków, w 2013 r. towarzystwa ociepliły budynki, w których znajdowało się 511 mieszkań. W latach TBS-y uzyskały 56 premii termomodernizacyjnych w związku z realizacją inwestycji o wartości 13,9 mln zł. Czy ministerstwo ma konkretne plany rozwoju nowoczesnego budownictwa komunalnego na najbliższe lata? Rola rządu polega na tworzeniu warunków optymalizujących rozwój tego segmentu inwestycji mieszkaniowych. Opracowanie takich planów to przede wszystkim zadanie gmin, które w przypadku budownictwa komunalnego są inwestorem i przyszłym właścicielem zasobów. Państwo musi zapewnić właściwe regulacje prawne, odnoszące się zarówno do projektowania i realizacji projektów budowlanych, jak i eksploatacji mieszkań komunalnych. Uzupełnieniem tych działań powinny być instrumenty wsparcia, które wzbogaci projektowany obecnie program dotyczący społecznego budownictwa czynszowego. Dziękuje za rozmowę. Rozmawiał: Włodzimierz Kaleta BIULETYN SZKOLENIOWY 5

6 Budynek efektywny energetycznie, ekologiczny i inteligentny Choć wielu temat efektywności energetycznej kojarzy się głównie z oszczędzaniem energii lub z termomodernizacją budynków, uzyskiwanie coraz bardziej znaczących efektów w tym zakresie związane jest ze stosowaniem zaawansowanych rozwiązań informatycznych, teleinformatycznych i automatyki. Nie jest to już, jak pokazuje wiele przykładów pieśń przyszłości, ale kierunek, w którym zmierzają coraz bardziej nowoczesne i proekologiczne rozwiązania w energetyce, budownictwie, architekturze i teleinformatyce. Termomodernizacja Termomodernizacja to chyba najbardziej znany sposób na zwiększanie efektywności energetycznej budynków. Obejmuje zmiany zarówno w systemach ogrzewania, wentylacji, jak i w strukturze budynku oraz instalacjach doprowadzających ciepłą wodę. Zakres termomodernizacji, podobnie jak jej parametry techniczne i ekonomiczne, określane są poprzez przeprowadzenie audytu energetycznego. Najczęściej przeprowadzane działania to: docieplanie ścian zewnętrznych i stropów; wymiana okien; wymiana lub modernizacja systemów grzewczych. W myśl ustawy z z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów, do przedsięwzięć termomodernizacyjnych zaliczamy: ulepszenia na skutek których następuje zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię, którą zużywa się do ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej od 10 do 25%, w zależności od typu modernizacji i wcześniejszych usprawnień; ulepszenia na skutek których o przynajmniej 25% zostaną zmniejszone roczne straty energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i lokalnej sieci ciepłowniczej zmniejszenie kosztów zakupu ciepła dostarczanego do obiektu o co najmniej 20% w stosunku rocznym dzięki wykonaniu przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła i likwidację lokalnego źródła ciepła zamiana konwencjonalnych źródeł eenrgii (węgiel, olej opałowy, gaz ziemny) na odnawialne źródła energii (energia: słońca, wiatru, wody, biomasy, biogazu) lub zastosowanie wysokosprawnej kogenergacji, czyli równoległego zaopatrzenia budynku w energię cieplną i elektryczną z odnawialnego źródła. Sama efektywność energetyczna to wg. definicji ustawy o efektywności energetycznej z dnia 15 kwietnia 2011 r. to stosunek uzyskanej wielkości efektu użytkowego danego obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji, w typowych warunkach ich użytkowania lub eksploatacji, do ilości zużycia energii przez ten obiekt, urządzenie techniczne lub instalację, niezbędnej do uzyskania tego efektu. Pasywne rozwiązania architektoniczne Zmiany w wymaganiach energetycznych znajdują odzwierciedlenie w trendach w budownictwie energooszczędnym. We współczesnych budynkach energooszczędnych staramy się uzyskać m.in.: jak najniższe straty energii przez obudowę budynków (ściany i otwory okienne, drzwiowe i in.) oraz instalacje, jak najniższe uzależnienie od energii pochodzącej ze spalania tradycyjnych paliw nieodnawialnych, jak najlepsze wykorzystanie dostępnych korzyści i energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Koncepcją odpowiadającą na ww. postulaty są np. budynki pasywne, charakteryzujące się sezonowym zapotrzebowaniem na ciepło do ogrzewania pomieszczeń do 15 kwh/(m2 rok). Budynek energooszczędny wymaga właściwego: projektu, wyrobów budowlanych, wykonania oraz utrzymania. Wyróżnić można kilka głównych celów i kierunków działań w celu uzyskania korzystnych charakterystyk energetycznych budynków: 1. Rozwój architektury wykorzystującej słoneczne zyski ciepła, przez właściwe usytuowanie, orientację budynku, optymalizację jego kształtu, odpowiednie stosowanie przegród przeszklonych, transparentnych izolacji cieplnych, przegród akumulujących ciepło, buforowych pomieszczeń nieogrzewanych, z uwzględnieniem ochrony przed przegrzewaniem latem i optymalnego wykorzystania oświetlenia światłem naturalnym. 2. Rozwój techniki instalacyjnej w zakresie: poprawy sprawności wytwarzania, magazynowania, dystrybucji i emisji ciepła w budynku oraz regulacji pracy instalacji oraz ograniczenia zapotrzebowania na pomocniczą energię elektryczną do działania instalacji w budynku, wykorzystania źródeł ciepła na biopaliwa, kogeneracji, źródeł energii odnawialnej: wiatrowej, geotermalnej i słonecznej pozyskiwanej bezpośrednio przez kolektory lub fotoogniwa lub pozyskiwanej pośrednio pompami ciepła z gruntu, wody, powietrza lub w wymiennikach gruntowych powietrza do wentylacji pomieszczeń, 6 BUDOWNICTWO PROEKOLOGICZNE I INTELIGENTNE

7 odzysku ciepła ze zużytego powietrza wentylacyjnego w rekuperatorach lub pompami ciepła. 3. Poprawa jakości wyrobów budowlanych i rozwiązań konstrukcyjnych stosowanych w obudowie w zakresie cech i właściwości użytkowych mających wpływ na charakterystykę energetyczną budynku i zapewnienie w nim ochrony cieplnej, przez: zastosowanie w ścianach, stropach i dachu większych grubości warstwy izolacji oraz wyrobów budowlanych do izolacji cieplnej i wyrobów konstrukcyjnych o niższej przewodności cieplnej, wykorzystanie rozwiązań technicznych zmniejszających oddziaływanie konstrukcyjnych mostków cieplnych w połączeniach przegród budynku, zastosowanie wyrobów zapewniających dużą szczelność na przenikanie powietrza obudowy w przegrodach budynku, połączeniach przegród i w miejscach wbudowania okien oraz drzwi, zastosowanie okien i drzwi o niskich wartościach współczynnika przenikania ciepła, uzyskanych dzięki wykorzystaniu energooszczędnych rozwiązań technicznych ram okien i drzwi oraz szyb zespolonych. Budynek inteligentny Określenie budynek inteligentny oznacza zastosowanie w nim systemów wykazujących cechy sztucznej inteligencji. Mogą to być proste działania będące reakcją na określoną sytuację, albo bardziej rozbudowane instrukcje. Idea inteligentnego budynku IB (ang. Intelligent Building) służy czterem podstawowym celom: 1. poprawianiu ekonomiki użytkowania budynku; 2. zwiększeniu bezpieczeństwa użytkowników; 3. polepszeniu komfortu użytkowników; 4. poprawie oddziaływania budynku na środowisko naturalne. Wprowadzanie systemów inteligentnych ma na celu automatyzację wielu czynności związanych z funkcjonowaniem i użytkowaniem budynku. W swoim najprostszym zastosowaniu dotyczą one np.: automatycznego gaszenia świateł, czy zasłanianie/otwieranie żaluzji w zależności od poziomu oświetlenia. W swojej bardziej rozbudowanej Źródło: i zaawansowanej technologicznie formie inteligentny system zarządzania budynkiem posiada rozbudowane centrum zarządzające, które może służyć do prowadzenia obliczeń optymalizacyjnych między poszczególnymi systemami i dokonywania najwłaściwszych wyborów, często poza świadomością domowników. W tym przypadku nie chodzi jedynie o komfort, tylko o takie sterowanie domowymi mediami (prądem, wodą, gazem), by zużywać ich jak najmniej i wykorzystywać jak najefektywniej. Zwykle polega to na działaniach regulacyjnych ograniczających pracę pomp obiegowych, wentylacji czy nawet mocy ogrzewania lub chłodzenia w każdym momencie, kiedy jest to uzasadnione (wyjście z domu, wyjazd, zmiana parametrów pogodowych, dostępność tańszych mediów). Do działań takiego systemu należy również skoordynowana z innymi podsystemami decyzja o zmianie źródła ciepła do centralnego ogrzewania, bieżące zasłanianie żaluzji, tak aby nie dopuścić do nagrzewania pomieszczeń, czy wreszcie wybór sposobu przygotowania ciepłej wody użytkowej. Lista ta może być uzupełniona o pełne sterowanie systemem wentylacji i rekuperacji z ogrzewaniem i chłodzeniem powietrza, c.w.u., zużyciem mediów (wody, prądu, gazu), zarządzaniem odnawialnymi źródłami energii (ogniwami fotowoltaicznymi, małymi turbinami wiatrowymi, kolektorami słonecznymi), zbieraniem i analizą tych wszystkich danych w dowolnym czasie. Bardzo ważną funkcję pełni tu interfejs użytkownika. Do najbardziej niestandardowych czynności zintegrowanych systemów zasilania domów energooszczędnych zaliczają się: 1) sterowanie odzyskiwaniem ciepła ze ścieków i automatycznym opróżnianiem szamba; 2) długofalowe programowanie temperatury w domu w przypadku wyjazdów domowników z opcją wcześniejszego powrotu (sterowanego np. przez SMS); 3) odzyskiwanie i wykorzystanie ciepła powierzchni dachu do przygotowywania ciepłej wody użytkowej przez pompy ciepła; 4) sterowanie z paneli BMS robotami użytkowymi sprzątającymi dom; Inteligentny dom w praktyce pozwala zaoszczędzić od 20 do 30 procent energii. Domem uzbrojonym w sieć inteligentną można sterować przez Internet czy telefon kilka godzin przed powrotem można wydać komendę, żeby komputer podniósł temperaturę w pomieszczeniach, podgrzał podjazd i taras usuwając zalegający śnieg, ustawił żaluzje itd. Instalacja ułatwia również życie codzienne. Rodzice, którzy dowiedzieli się, że ich dzieci wcześniej wrócą ze szkoły, mogą przez Internet odciąć niektóre gniazdka, co uniemożliwi np. włączenie telewizora czy komputera. Mając w domu starsze osoby, podobnie można sprawdzać, czy nie zapomniały one wyłączyć żelazka lub kuchenki, albo zamknąć drzwi wejściowych. BIULETYN SZKOLENIOWY 7

8 Inteligentna sieć domowa Wdrożenie inteligentnych systemów energetycznych ISE w tym inteligentnego opomiarowania (smart metering) ma na celu zoptymalizowanie pracy sieci energetycznej, ograniczenie kosztów zarządzania dostawami energii oraz ułatwienie integracji różnych, w tym odnawialnych źródeł energii. Sprawniejsza będzie też komunikacja z odbiorcami usług energetycznych, nakierowana głównie na zwiększenie ich świadomości w zakresie możliwości oszczędzania energii. Realizacja ostatniego założenia zależy od rozwoju koncepcji tzw. sieci domowej HAN (Home Area Networks), inaczej określanej też mianem ISD Infrastruktury Sieci Domowej której elementy zapewnią komunikację między domowymi odbiornikami energii a jej elektronicznymi miernikami. Elektroniczne mierniki i sieci HAN są dopełnieniem koncepcji ISE (Smart Grirds), która jeżeli zostanie w pełni wdrożona, pozwoli dostawcom energii zoptymalizować pracę sieci energetycznej, a użytkownikom świadomiej zarządzać zużyciem energii. Według ogólnych przewidywań w obrębie sieci HAN realizowana będzie transmisja danych z elektronicznego miernika do wyświetlacza LCD z ekranem dotykowym, na którym prezentowane będą informacje o zużyciu energii przez domowe odbiorniki. Na tej podstawie użytkownik będzie mógł zdecydować np. o ręcznym odłączeniu najbardziej energochłonnych sprzętów. W przyszłości będą też z pewnością dostępne bardziej zaawansowane rozwiązania. Na przykład korzystając z komunikacji w sieci HAN, użytkownik będzie mógł za pośrednictwem panelu sterować poszczególnymi urządzeniami, np. wyłączając/włączając je lub regulując ich ustawienia w celu ograniczenia poboru mocy. Przewiduje się, że wbudowana możliwość komunikacji w sieciach HAN w przyszłości będzie standardem w przypadku większości odbiorników, zwłaszcza tych o dużym poborze mocy, takich jak np.: systemy ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji, oświetlenie, podgrzewacze wody użytkowej i wody w basenach elektryczne sprzęty domowe np. pralki, lodówki, a także gniazda do ładowania akumulatorów pojazdów elektrycznych. Chociaż oczekiwania wobec funkcjonalności sieci HAN są określone, to kwestia ich realizacji nie jest jeszcze do końca jasna. Nie wiadomo na przykład, jaki standard komunikacji będzie w nich obowiązywał, ani nawet czy będą to sieci bezprzewodowe, czy przewodowe. Pod uwagę brana jest też kombinacja obu tych metod, przez jej zwolenników uważana za rozwiązanie zapewniające największą elastyczność oraz gwarantujące niezawodność transmisji. Nie jest też pewne, czy w tym zakresie użytkownicy będą mieli swobodę wyboru, czy konkretny standard komunikacji zostanie narzucony odgórnie przez operatora sieci energetycznej. Wiadomo już natomiast, że konkurencja między poszczególnymi standardami trwa, a ich twórcy prześcigają się w tworzeniu nowych wersji dostosowanych do wymagań zarządzania energią w sieciach HAN oraz zachęcaniu producentów inteligentnych liczników do implementacji akurat ich specyfikacji. Wdrożenie systemów ISE, w tym sieci HAN, odbiorcom energii zapewni m. in.: wgląd w informacje o bieżącym zużyciu energii możliwość monitorowania zużycia energii w ciągu doby wybór optymalnych godzin pracy energochłonnych urządzeń w zależności od aktualnej taryfy opłat dostęp do informacji o każdej zmianie taryfy opłat możliwość zmiany taryfy rozliczeniowej możliwość przystąpienia do programów rabatowych. Oprócz tego użytkownicy, którzy świadomiej będą zarządzać zużyciem energii we własnym domu, będą wnosić swój wkład w ochronę środowiska naturalnego. Z kolei dostawcy energii elektrycznej, wykorzystując systemy smart grid, w tym dwukierunkową łączność z odbiorcami energii, będą mogli: usprawnić proces odczytu danych z mierników energii usprawnić zarządzanie olbrzymią ilością danych z liczników energii wyznaczać profile obciążenia, które pozwolą dokładniej rozliczać odbiorców usprawnić zarządzanie zasobami sieci zoptymalizować pracę zakładów wytwórczych w oparciu o dane o rzeczywistym zapotrzebowaniu na energię reagować na duże obciążenie sieci w celu uniknięcia tzw. blackoutów wykrywać i weryfikować zgłoszenia o występowaniu przerw w dostawach energii szybciej reagować na zaniki napięcia. W artykule wykorzystano informacje ze stron: elektronikab2b.pl; www. instalacje-instalacje.com.pl/inteligentne. php; 8 BUDOWNICTWO PROEKOLOGICZNE I INTELIGENTNE

9 Planowanie energetycznej efektywności budynków W końcu 2014 r. opracowany został przez resort infrastruktury i rozwoju Krajowy plan mający na celu zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii. Krajowy plan zawiera definicję budynku o niskim zużyciu energii odzwierciedlającą istniejące warunki i możliwe do osiągnięcia, uzasadnione ekonomicznie środki poprawy charakterystyki energetycznej budynków. Ponadto przedstawia on działania administracji rządowej podejmowane w celu promowania budynków o niskim zużyciu energii, w tym w zakresie projektowania, budowy i przebudowy budynków w sposób zapewniający ich energooszczędność, oraz zwiększenia pozyskania energii ze źródeł odnawialnych w nowych oraz istniejących budynkach oraz określa harmonogram osiągnięcia założonych celów. Krajowy plan Powstanie Krajowego planu wiąże się z dążeniem do osiągnięcia celu głównego określonego w dyrektywie 2010/31/ UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, który stanowi, aby do dnia 31 grudnia 2020 r. wszystkie nowe budynki były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii oraz po dniu 31 grudnia 2018 r. nowe budynki zajmowane przez władze publiczne oraz będące ich własnością były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii. Przez władze publiczne rozumiane są organy wymiaru sprawiedliwości, prokuratura oraz organy administracji publicznej. W rozdziale drugim Krajowego planu, który stanowi wprowadzenie do tematu, oceniono strukturę budynków, zarówno istniejących, jak i nowowybudowanych, z przedstawieniem zapotrzebowania na energię. Szczególną uwagę zwrócono na gospodarstwa domowe, które są jednym z głównych konsumentów energii w Polsce. Przedstawiono też, jak na przestrzeni ostatnich lat zmieniały się wymagania izolacyjności cieplnej i oszczędności energii w budynkach. Kluczowym elementem Krajowego planu jest zdefiniowanie budynków o niskim zużyciu energii w Polsce przy uwzględnieniu stanu istniejącej zabudowy oraz możliwych do osiągnięcia i jednocześnie uzasadnionych ekonomicznie środków poprawy efektywności energetycznej. W rozdziale 4 Krajowego planu omówiono cel główny oraz cele pośrednie związane z poprawą efektywności energetycznej budynków, wraz z harmonogramem ich osiągnięcia, przy prowadzonym wsparciu, wskazanym w kolejnych punktach rozdziału. Przedstawiono charakterystykę działań, głównie administracji rządowej, podejmowanych w celu promowania budynków o niskim zużyciu energii, w tym w zakresie projektowania, budowy i przebudowy budynków w sposób zapewniający ich energooszczędność oraz zwiększenia pozyskania energii ze źródeł odnawialnych w nowych oraz istniejących budynkach. Omówiono zmiany przepisów wpływających na efektywność energetyczną budynków, wskazano też szereg dostępnych mechanizmów finansowych i innych działań zwłaszcza poszerzających wiedzę społeczeństwa z omawianej dziedziny. Ponadto odniesiono się do kwestii promowania wykorzystania odnawialnych źródeł energii w budynkach, potrzeby poprawy stanu zabudowy istniejącej oraz wskazano na aspekt kompleksowego podejścia do efektywności energetycznej. BIULETYN SZKOLENIOWY 9

10 Wyzwania energoefektywności W Polsce znaczna część istniejących zasobów budynków w najbliższym czasie będzie wymagała remontu, czy przebudowy, a prowadzone prace powinny uwzględniać działania wpływające na poprawę charakterystyki energetycznej budynku. Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w 2011 r. w Polsce istniało 5.54 mln budynków, a liczba mieszkań wynosiła 12,96 mln. W 2011 r. najstarszych budynków, tj. wybudowanych przed 1918 r., było ok. 405 tys. Stanowiły one 7,3% ogółu zamieszkanych budynków mieszkalnych. Znajdowało się w nich ok. 1,2 mln mieszkań, które stanowiły 9,0% ogółu mieszkań. Struktura budynków mieszkalnych jest znacznie zróżnicowania przestrzennie pod względem wieku (okresu wybudowania). W województwach lubuskim, dolnośląskim i opolskim jest znacznie wyższy odsetek budynków wybudowanych przed 1945 r. w porównaniu z województwami Polski centralnej i wschodniej. W miastach najwyższy odsetek budynków przedwojennych odnotowano w województwach: dolnośląskim 40,4% ogółu zamieszkanych budynków mieszkalnych, lubuskim 37,4%, opolskim 36,1% i zachodniopomorskim 35,1%. Najmniejszy odsetek budynków oddanych do użytkowania przed 1945 r. w miastach utrzymuje się w województwie: lubelskim 11,6%, podlaskim 11,7% i mazowieckim 12,4%. Na wsi budynki wzniesione przed 1945 r. stanowiły w niektórych województwach ponad połowę całkowitej liczby budynków mieszkalnych zamieszkanych. W województwie lubuskim udział tych budynków na wsi wyniósł 64,0%, a w województwach: dolnośląskim 60,6%, zachodniopomorskim 55,6%, warmińsko-mazurskim 53,0% i opolskim 52,3%. Najniższy odsetek budynków wybudowanych przed 1945 r. występował na wsi w województwach: mazowieckim 7,9%, świętokrzyskim 8,1% i lubelskim 10,1%. W miastach budynki najnowsze, tj. wybudowane po 2002 r. lub będące w budowie, stanowiły najwyższy udział w województwach: mazowieckim 13,7%, podkarpackim 12,7% i pomorskim 12,5%, zaś najniższy odsetek występował w miastach województw: opolskiego 7,5% i świętokrzyskiego 8,4%. Na wsi najwięcej budynków wybudowanych po 2002 r., w stosunku do ogółu budynków mieszkalnych zamieszkanych na tym terenie odnotowano w województwach: pomorskim 15,5%, dolnośląskim 12,2% i wielkopolskim 11,8%. Z kolei najmniej tych budynków na wsi wystąpiło w województwach: opolskim 4,8%, świętokrzyskim 5,8%, podlaskim 6,0% i lubelskim 6,1%. Z uwagi na dużą liczbę budynków istniejących osiągnięcie odpowiedniego poziomu ich charakterystyki energetycznej istotnie wpłynie na ograniczenie zużycia energii pochodzącej ze źródeł nieodnawialnych w całym sektorze budynków. Kształtowanie niskiego poziomu wartości wskaźnika zapotrzebowania na energię pierwotną (EP) w budynkach istniejących jest zazwyczaj bardziej kosztowne, a optymalny ekonomicznie poziom standardu energetycznego szacuje się na nieco gorszy w stosunku do budynków nowych. Energochłonne budynki i gospodarstwa domowe Sektor budynków wskazywany jest w polityce klimatycznej UE jako ten, w którym uzasadnione ekonomicznie działania będą prowadziły do znacznego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, racjonalizacji wykorzystania energii oraz zwiększenia udziału energii pochodzącej z odnawialnych źródeł. Bazę surowcową dla energetyki w Polsce stanowią węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny i dodatkowo pozostałe źródła energii, w tym odnawialne (przede wszystkim biomasa, energia wody, wiatru oraz promieniowania słonecznego). Z danych na 2013 r. wynika, iż wykorzystywanymi źródłami energii odnawialnej, które stanowią 7,22% energii pierwotnej ogółem, są przede wszystkim biomasa, zwłaszcza drewno i odpady drewna (ponad 85%) oraz energia wodna (ok. 3%), jednocześnie wzrasta ilość energii wytwarzanej z wiatru (do 3,5%). Według Krajowego planu i godnie z prognozowanymi do 2020 r. zmianami w wykorzystaniu zasobów odnawialnych źródeł energii przewidziany jest wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych 10 BUDOWNICTWO PROEKOLOGICZNE I INTELIGENTNE

11 w zużyciu energii finalnej do 17,8%. Gospodarstwa domowe w naszym kraju są jednym z największych konsumentów energii, zużywają około 20% energii finalnej (bez paliw silnikowych) co przekłada się na całkowite zużycie energii w sektorze budynków. Szacuje się, iż na koniec 2011 r. w Polsce istniało 14,57 mln gospodarstw domowych, a w 2012 r. i na koniec 2013 r. ich liczba wzrosła odpowiednio o około 69,5 tys. i 56,6 tys. Jednocześnie w 2011 r. w Polsce było 13,7 mln mieszkań. W ostatnich latach obserwowany jest spadek jednostkowego zużycia energii w mieszkaniach, co związane jest z licznymi działaniami prowadzonymi w tym zakresie, które mają na celu redukcję strat w sieciach ciepłowniczych, poprawę sprawności instalowanych urządzeń. Istotne znaczenie w przypadku efektywności energetycznej budynków ma struktura zużycia energii w gospodarstwach domowych. Istotnym kryterium energetycznego przeglądu budynków jest sposób zasilania ich w ciepło do ogrzewania. W budynkach mieszkalnych potrzeby związane z ogrzewaniem pochłaniają ok. 70% energii końcowej zużywanej przez gospodarstwa domowe. Według opracowania GUS Zużycie energii w gospodarstwach domowych w 2012 r. W ogrzewaniu pomieszczeń wyraźnie dominują paliwa stałe oraz ciepło sieciowe. Prawie połowa krajowych gospodarstw domowych (49,1%) użytkowała urządzenia grzewcze wykorzystujące paliwa stałe, spośród których największe zastosowanie miały dwufunkcyjne kotły centralnego ogrzewania, służące do wytwarzania ciepła i przygotowania ciepłej wody użytkowej. O ograniczaniu strat ciepła z budynku przez przegrody zewnętrzne, a tym samym zmniejszeniu zużycia energii na ogrzewanie w budynkach świadczą również zmiany zachodzące w przepisach dotyczących współczynnika przenikania ciepła U [W/ (m2.k)] ścian zewnętrznych, stropów budynków oraz okien. Budynki o niskim zużyciu energii Według Krajowego planu przez budynek o niemal zerowym zużyciu energii należy rozumieć budynek o bardzo wysokiej charakterystyce energetycznej określonej zgodnie z wytycznymi zawartymi w załączniku I dyrektywy. Niemal zerowa lub bardzo niska ilość wymaganej energii powinna pochodzić w bardzo wysokim stopniu z energii ze źródeł odnawialnych, w tym energii ze źródeł odnawialnych wytwarzanej na miejscu lub w pobliżu. Według Krajowego planu przez budynek o niskim zużyciu energii należy rozumieć budynek, spełniający wymogi związane z oszczędnością energii i izolacyjnością cieplną zawarte w przepisach technicznobudowlanych, o których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U r., poz. 1409, z późn. zm.), tj. w szczególności dział X oraz załącznik nr 2 do rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, z późn. zm.), obowiązujące od 1 stycznia 2021 r., a dla budynków zajmowanych przez władze publiczne oraz będących ich własnością od 1 stycznia 2019 r. Wybrane szczegółowe wymagania, jakie ma spełniać w warunkach krajowych budynek o niskim zużyciu energii, przedstawiono w załączniku nr 1 do Krajowego planu. Krajowy plan zawiera także działania administracji rządowej podejmowane w celu promowania budynków o niskim zużyciu energii, w tym w zakresie projektowania, budowy i przebudowy budynków w sposób zapewniający ich energooszczędność, oraz zwiększenia pozyskania energii ze źródeł odnawialnych w nowych oraz istniejących budynkach oraz harmonogram osiągania celów. Krajowy plan zawiera między innymi pośrednie cele służące poprawie charakterystyki energetycznej nowych budynków na rok 2015, z myślą o przygotowaniu realizacji założeń, aby do dnia 31 grudnia 2020 r. wszystkie nowe budynki były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii; oraz po dniu 31 grudnia 2018 r. nowe budynki zajmowane przez władze publiczne oraz będące ich własnością były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii. Cele pośrednie zakładają stopniową zmianę przepisów techniczno-budowlanych związanych z oszczędnością energii. Za cel pośredni na rok 2015 należy uznać wymagania stawiane nowym budynkom obowiązujące od 1 stycznia 2014 r. zawarte w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, które określają zarówno poziom izolacyjności termicznej przegród budowlanych, jak i kształtowanie odpowiednio niskiej wartości wskaźnika EP [kwh/m2/rok]. Celem pośrednim jest też dążenie do poziomu wymagań, który zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2017 r. Od dnia 1 stycznia 2014 r. zmianie i uzupełnieniu uległy wymagania dotyczące wyposażenia technicznego budynku, parametrów wpływających na jego energooszczędność oraz jakość ochrony cieplnej. Powyższe wymogi, tak jak dotychczas, będą miały zastosowanie przy BIULETYN SZKOLENIOWY 11

12 projektowaniu budynków, ich budowie, przebudowie oraz zmianie sposobu użytkowania. Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami techniczno-budowlanymi budynek i jego instalacje ogrzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne, ciepłej wody użytkowej, a w przypadku budynków użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, gospodarczych i magazynowych również oświetlenia wbudowanego, powinny być zaprojektowane i wykonane w sposób zapewniający spełnienie wymagań minimalnych. Przez wspomniane wymagania minimalne rozumie się zapewnienie wartości wskaźnika EP [kwh/(m2rok)], określającego roczne obliczeniowe zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną do ogrzewania, wentylacji, chłodzenia oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej, a w przypadku budynków użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, gospodarczych i magazynowych również do oświetlenia wbudowanego, obliczonej według przepisów dotyczących metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynków, mniejszej od wartości granicznych określonych w rozporządzeniu; przegrody oraz wyposażenie techniczne budynku powinny odpowiadać przynajmniej wymaganiom izolacyjności cieplnej określonym w załączniku nr 2 do rozporządzenia. Wymagania minimalne uznaje się za spełnione dla budynku podlegającego przebudowie, jeżeli przegrody oraz wyposażenie techniczne budynku podlegające przebudowie odpowiadają przynajmniej wymaganiom izolacyjności cieplnej, określonym w rozporządzeniu. Poziom wymagań w zakresie oszczędności energii i izolacyjności cieplnej będzie stopniowo podnoszony, aż do roku Takie etapowe zmiany pozwolą m.in. na płynne dostosowanie się rynku budowlanego do obowiązujących wymogów prawnych. System oceny energetycznej System oceny energetycznej budynków wprowadzono przepisami ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r., poz. 1409, z późn. zm.) i będzie on funkcjonował w oparciu o te przepisy do dnia 9 marca 2015 r., a od dnia 9 marca 2015 r. w oparciu o przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków. System ten obejmuje obowiązki związane z wydawaniem i przekazywaniem świadectw charakterystyki energetycznej budynków w określonych sytuacjach prawnych oraz przeprowadzanie okresowych kontroli systemów ogrzewania i systemów klimatyzacji w budynkach. Od 1 lipca 2012 r. do katalogu definicji dodano dwie nowe: odnawialne źródło energii (OZE) i ciepło użytkowe z kogeneracji. W związku z wprowadzoną nowelizacją przepisów dotyczących projektu budowlanego, od 3 października 2013 r., zaczęło obowiązywać nowe brzmienie rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz. U. poz. 462 oraz 2013 r. poz. 762). Nowelizacja objęła zmiany przepisów w zakresie opisu technicznego projektu budowlanego poprzez rozszerzenie obowiązku przeprowadzania analizy możliwości racjonalnego wykorzystania wysokoefektywnych systemów alternatywnych dla wszystkich budynków (do tej pory obowiązek ten dotyczył budynków o powierzchni użytkowej większej niż 1000 m2) oraz zmianę zakresu analizy. Zgodnie z nowym brzmieniem 11 ust. 2 pkt 12 ww. rozporządzenia, opis techniczny projektu architektoniczno-budowlanego powinien określać analizę możliwości racjonalnego wykorzystania wysokoefektywnych systemów alternatywnych zaopatrzenia w energię i ciepło, do których zalicza się zdecentralizowane systemy dostawy energii oparte na energii ze źródeł odnawialnych, kogenerację, ogrzewanie lub chłodzenie lokalne lub blokowe, w szczególności, gdy opiera się całkowicie lub częściowo na energii ze źródeł odnawialnych oraz pomp ciepła. Zastosowanie tych systemów powinno być rozważane na etapie sporządzania projektu budowlanego, który jest zatwierdzany w decyzji o pozwoleniu na budowę lub decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlanego. Ponadto określono co taka analiza powinna zawierać. Przedmiotowa analiza może zostać przeprowadzona dla wszystkich znajdujących się na tym samym obszarze budynków o tym samym przeznaczeniu i o podobnych parametrach techniczno- -użytkowych. Niniejsze rozwiązania mają na celu upowszechnienie stosowania rozwiązań alternatywnych tam, gdzie ma to ekonomiczne, techniczne i środowiskowe uzasadnienie. Dnia 3 października 2014 r., weszło w życie rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 3 czerwca 2014 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową oraz sposobu sporządzania i wzorów świadectw charakterystyki energetycznej. W porównaniu z obowiązującymi dotychczas w tym zakresie przepisami, w których uregulowano sposób wyznaczania charakterystyki energetycznej oraz wzór świadectwa charakterystyki energetycznej, wprowadzono metodę obliczania charakterystyki energetycznej opartej o faktycznie zużytą ilość energii oraz obliczenia dotyczące wielkości emisji CO2 oraz udziału odnawialnych źródeł energii w rocznym zapotrzebowaniu na energię końcową. Ponadto, większe znaczenie mają zalecenia w zakresie możliwych środków poprawy wykorzystania energii. Osoba sporządzająca świadectwo, będzie miała obowiązek podzielenia się swoją fachową wiedzą, która w istotny sposób wpłynie na zmianę świadomości zarówno właściciela, jak i użytkownika budynku w zakresie możliwych, uzasadnionych ekonomicznie i efektywnych energetycznie termomodernizacji. W związku z tym zaleca się, aby władze publiczne pełniące rolę wzorcową w zakresie charakterystyki energetycznej, w prowadzonych działaniach zmierzających do poprawy charakterystyki energetycznej budynków, których są właścicielami, brały pod uwagę zalecenia ujęte w świadectwie charakterystyki energetycznej. W załączniku nr 2 do Krajowego planu przedstawiono dostępność środków finansowych w ramach poszczególnych programów omówionych w rozdziale z uwzględnieniem podziału na rodzaj budynku i grupy beneficjentów oraz przedstawiono możliwe źródła finansowania, jak: Fundusze Unii Europejskiej; Fundusze Ochrony Środowiska (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska); Środki jednostek samorządu terytorialnego; Środki zagraniczne (m.in. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), Norweski Mechanizm Finansowy (NMF); Budżet Państwa (m.in. Fundusz Termomodernizacji i Remontów); Banki komercyjne i pozostałe źródła dofinansowania (agencje, fundusze). 12 BUDOWNICTWO PROEKOLOGICZNE I INTELIGENTNE

13 Charakterystyka energetyczna budynków nowe przepisy Ze względu na szeroki zakres tematyki związanej z efektywnością energetyczną budynków przyjęta została nowa ustawa o charakterystyce energetycznej budynków, której większość przepisów wejdzie w życie 8 marca 2015 r. Oznacza to, że przepisy z zakresu charakterystyki energetycznej budynków, obecnie zawarte w ustawie Prawo budowlane, w większości zostaną uchylone i ujęte w osobnym, nowym akcie prawnym, tj. w ustawie z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (Dz. U. z dnia 8 września 2014 r., poz. 1200/2014). Jej przepisy weszły w życie z dniem 9 marca 2015 r. z wyjątkiem art. 39 i art. 45, które obowiązują już od dnia 23 września 2014 r. Ustawa w zakresie swojej regulacji wdraża dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz. Urz. UE L 153 z ). Ustawa wprowadził ponadto zmiany do ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U.poz z dnia r. z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2014 r. poz. 518, z późn. zm.). Zakres ustawy Naczelnym celem ustawy jest promocja poprawy charakterystyki energetycznej budynków, a także udoskonalenie istniejącego systemu oceny charakterystyki energetycznej budynków przy uwzględnieniu dotychczasowego doświadczenia. W ustawie rozszerzono katalog osób uprawnionych do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej, określono sposób przeprowadzania kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji, wprowadzono weryfikację sporządzanych świadectw oraz protokołów z kontroli z urzędu lub na wniosek. Ponadto, powstanie centralny rejestr charakterystyki energetycznej budynków, obejmujący wykazy: 1) osób uprawnionych do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej; 2) osób uprawnionych do kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji; 3) świadectw charakterystyki energetycznej; 4) protokołów z kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji; 5) budynków, których powierzchnia użytkowa zajmowana przez organy wymiaru sprawiedliwości, prokuraturę oraz organy administracji publicznej przekracza 250 m2 i w których dokonywana jest obsługa interesantów. W porównaniu z obecnie obowiązującymi przepisami w zakresie charakterystyki energetycznej ustawa o charakterystyce energetycznej budynków obejmuje następujące nieuregulowane dotąd kwestie: zapewnia weryfikację świadectw charakterystyki energetycznej oraz protokołów z przeglądów systemu ogrzewania (w tym kotłów) i systemu klimatyzacji przez niezależny organ; wprowadza obowiązek podawania informacji dotyczącej efektywności energetycznej budynków w reklamach, w przypadku gdy dla budynku sporządzono już świadectwo; zawiera upoważnienie dla ministra właściwego do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa do opracowania krajowego planu mającego na celu zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii; wprowadza obowiązek posiadania świadectwa dla budynków zajmowanych przez organy wymiaru sprawiedliwości, prokuraturę oraz organy administracji publicznej, w których dokonywana jest obsługa interesantów, o powierzchni większej niż 500 m 2, przy czym próg dotyczący powierzchni użytkowej 9 lipca 2015 r. zostanie obniżony do 250 m 2 oraz wprowadza obowiązek ich umieszczania w widocznym miejscu; wprowadza obowiązek umieszczania świadectw charakterystyki energetycznej w widocznym miejscu, także w przypadku budynków o powierzchni użytkowej przekraczającej 500 m 2, w których są świadczone usługi dla ludności, w szczególności dworców, lotnisk, muzeów, hal wystawienniczych, dla których zostało sporządzone świadectwo charakterystyki energetycznej; zmienia wymogi w zakresie posiadanego wykształcenia dla osób ubiegających się o wpis do wykazu osób uprawnionych do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynków, a także rozszerza katalog podmiotów, które mogą ubiegać się o wpis do wykazu osób uprawnionych do kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji. W stosunku do przepisów obecnie obowiązujących, w projektowanej ustawie wprowadza się nowe rozwiązania w zakresie weryfikacji świadectw charakterystyki energetycznej budynków lub części budynków oraz protokołów z kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji, rozszerzenia zakresu rejestru prowadzonego przez ministra właściwego do spraw budownictwa, lokalnego BIULETYN SZKOLENIOWY 13

14 planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa, a także opracowania krajowego planu działań mającego na celu zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii. W art. 2 ustawy zdefiniowano najważniejsze pojęcia związane z charakterystyką energetyczną. Ponieważ dyrektywa odnosi się nie tylko do budynków, ale także do ich modułów, w projekcie zawarto definicję części budynku, zgodnie z którą przez część budynku należy rozumieć zarówno piętro jak i lokal w budynku. Celowość wprowadzania przedmiotowej definicji wynika przede wszystkim z tego, że świadectwa charakterystyki energetycznej sporządza się nie tylko dla budynku, ale także dla jego części. Świadectwa energetyczne Świadectwo charakterystyki energetycznej to dokument, który określa wielkość zapotrzebowania na energię niezbędną do zaspokojenia potrzeb związanych z użytkowaniem budynku lub lokalu, czyli energii na potrzeby ogrzewania, przygotowania ciepłej wody, wentylacji i klimatyzacji, a w przypadku budynków użyteczności publicznej również oświetlenia. Art. 3 ust. 1 szczegółowo określa przypadki, w których wymagane jest sporządzenie świadectwa charakterystyki energetycznej oraz podmioty, które zlecają sporządzenie tego świadectwa. Zgodnie z ust. 1 sporządzenie świadectwa charakterystyki energetycznej zlecają: właściciel lub zarządca budynku (w przypadku sprzedaży lub najmu), osoba, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (w przypadku zbycia tego prawa) oraz najemca. W projektowanym przepisie wprowadzono również obowiązek sporządzenia świadectwa dla budynków, w których całkowita powierzchnia użytkowa powyżej 250 m 2 (do dnia 8 lipca 2015 r. powierzchnia użytkowa powyżej 500 m 2 ) jest zajmowana przez organy wymiaru sprawiedliwości, prokuraturę oraz organy administracji publicznej i w których dokonywana jest obsługa interesantów. Przez obsługę interesantów należy rozumieć wykonywanie takich zadań przez organ, które wymagają utworzenia specjalnego punktu obsługi interesantów (kasy czy biura) w celu np. złożenia wniosku czy udzielenia informacji. Miejsce to powinno mieć zapewniony publiczny, otwarty dostęp. Należy zauważyć, że ww. warunki muszą być spełnione łącznie, tj. budynek musi być zajmowany przez jeden z ww. organów i jednocześnie muszą w nim być obsługiwani interesanci. Przykładami takich budynków będą budynki zajmowane przez: Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, urzędy skarbowe, urzędy starostw powiatowych, urzędy wojewódzkie, komenda główna i komendy wojewódzkie policji. Celem przedmiotowej regulacji jest zapewnienie wzorcowej roli organów administracji publicznej, organów wymiaru sprawiedliwości oraz prokuratury w zakresie zapewnienia stosowania i promowania rozwiązań energooszczędnych w budynkach zajmowanych przez te organy. W art. 3 ust. 5 zawarty jest katalog budynków wyłączonych z obowiązku sporządzania dla nich świadectw charakterystyki energetycznej. Należy bowiem zauważyć, że w pewnych przypadkach sporządzanie świadectwa charakterystyki energetycznej nie jest konieczne, np. w przypadku zabytków czy miejsc kultu. Zgodnie z art. 4 ustawy świadectwo charakterystyki energetycznej sporządza się w oparciu o metodologię wyznaczania charakterystyki energetycznej, a więc o obliczenia, dokonane zgodnie z wzorem (metoda obliczeniowa) albo 14 BUDOWNICTWO PROEKOLOGICZNE I INTELIGENTNE

15 na podstawie faktycznie zużytej energii (metoda zużyciowa), co ocenia się na podstawie wskazań przyrządów pomiarowych. Zastosowanie tzw. metody zużyciowej będzie uzależnione od istnienia systemu pomiaru ilości ciepła lub gazu ziemnego, który to system pozwoli na wyznaczenie rzeczywistego zużycia energii przez mieszkańca użytkującego lokal lub budynek. Jest to nowe rozwiązanie, które powinno przełożyć się na niższą cenę świadectwa. Metodą tą będzie można posługiwać się w większości budynków zasilanych z sieci ciepłowniczej miejskiej lub zaopatrywanych w gaz ziemny. W art. 5 ustawy doprecyzowano, że przy sporządzaniu świadectwa bierze się pod uwagę parametry techniczne konstrukcji i instalacji budynku, a także parametry źródła ciepła. Oznacza to, że sporządzając świadectwo charakterystyki energetycznej dla części budynku, należy brać pod uwagę dane i parametry dotyczące całego budynku, a więc wynikające z istniejącej dokumentacji budowlanej oraz innych dokumentów, które dotyczą instalacji danego budynku. W art. 6 projektowanej ustawy wprowadzono zasadę sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej w systemie teleinformatycznym. Osoba wpisana do właściwego wykazu będzie otrzymywała identyfikator (login) i hasło, umożliwiające zalogowanie się w systemie teleinformatycznym centralnego rejestru, prowadzonego przez ministra właściwego do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa. Po zalogowaniu się na swoim koncie, osoba ta będzie mogła wykonywać świadectwo charakterystyki energetycznej, które po nadaniu przez system teleinformatyczny odpowiedniego numeru, wydrukowaniu i podpisaniu, będzie mogło być przekazane osobie zlecającej. Rejestracja świadectw pozwoli na dokonywanie losowej weryfikacji, przy użyciu odpowiedniego programu informatycznego. Analogicznie będą postępowały osoby uprawnione do kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji przy sporządzaniu protokołów z tych kontroli (art. 29 projektowanej ustawy). Art. 7 umożliwia opracowanie świadectwa na podstawie charakterystyki energetycznej zawartej w projekcie architektoniczno-budowlanym, a art regulują rozwiązania upraszczające opracowywanie świadectw charakterystyki energetycznej, tj. możliwości sporządzenia świadectwa charakterystyki energetycznej części budynku na podstawie świadectwa innej części budynku oraz świadectwa charakterystyki energetycznej budynku jednorodzinnego na podstawie świadectwa innego budynku, pod warunkiem zbliżonych parametrów konstrukcyjnych i instalacyjnych. Projektowane przepisy umożliwiają także sporządzanie tzw. świadectw wzorcowych dla lokali, które poza spełnieniem wymogu zbliżonych parametrów konstrukcyjnych i instalacyjnych mają jednakową powierzchnię użytkową, a ich położenie w bryle budynku pozwala na przyjęcie jednakowych charakterystycznych parametrów technicznych w zakresie ich kubatury, powierzchni użytkowej, powierzchni przegród zewnętrznych. Rozwiązanie to umożliwia opracowanie jednego świadectwa dla np. pięciu lokali mieszkalnych w tym samym budynku, o takiej samej powierzchni użytkowej, o takim samym stopniu zużycia, o takich samych rozwiązaniach dla przegród zewnętrznych i instalacji oraz położonych tak samo w bryle budynku. Oznacza to, że obliczenia charakterystyki energetycznej dokonywane są jeden raz, a świadectwo o tej samej treści przekazywane jest w takiej ilości egzemplarzy, ilu lokali mieszkalnych dotyczy. Zakłada się, że koszt takiego wzorcowego świadectwa, będzie dużo niższy od standardowego świadectwa. Art. 10 przewiduje możliwość sporządzenia świadectwa charakterystyki energetycznej części budynku w oparciu o świadectwo budynku. Właściciel lub zarządca takiego budynku ma obowiązek przekazania świadectwa budynku właścicielowi części budynku lub osobie, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, na jego wniosek. BIULETYN SZKOLENIOWY 15

16 W art. 11 ustawy o charakterystyce energetycznej budynków określono zawartość świadectwa charakterystyki energetycznej. Świadectwo, poza danymi identyfikacyjnymi budynku lub części budynku, będzie zawierało charakterystykę energetyczną budynku, a więc zbiór danych i wskaźników energetycznych budynku lub części budynku, określających całkowite zapotrzebowanie na energię niezbędną do ich użytkowania zgodnie z przeznaczeniem. Zapewni to wyczerpującą informację o zużyciu energii przez dany budynek, pozwalającą przewidzieć wysokość ponoszonych z tego tytułu kosztów. Świadectwo będzie ponadto zawierało zalecenia sformułowane przez osobę, która je sporządza, a celem przedmiotowych zaleceń będzie ocena zasadności i możliwości zastosowania określonych środków, mogących poprawić charakterystykę energetyczną budynku lub jego części, w szczególności robót budowlanych. Zalecenia powinny zawierać także, w miarę możliwości, wstępną prognozę kosztów związanych z poprawą efektywności energetycznej budynku. Zgodnie z art. 12 właściciel lub zarządca budynku lub części budynku lub osoba, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, jest obowiązany do przekazania świadectwa nabywcy albo najemcy, w przypadku sprzedaży lub najmu budynku lub części budynku. W razie niewywiązania się z tego obowiązku, nabywcy lub najemcy przysługuje prawo do wykonania świadectwa na koszt drugiej strony umowy. Dodatkowo wprowadza się zakaz zrzeczenia się żądania przekazania świadectwa przez nabywcę lub najemcę, co oznacza, że postanowienie o zrzeczeniu się zawarte w umowie byłoby nieważne. Wprowadzenie ww. zakazu ma na celu ochronę interesów nabywcy lub najemcy oraz przyczyni się do zapewnienia faktycznego przekazywania świadectw charakterystyki energetycznej przy zawieraniu umowy najmu albo sprzedaży. Art. 13 dotyczący umieszczania w widocznym miejscu w budynkach świadectw charakterystyki energetycznej tych budynków o określonej powierzchni, tj. 500 m 2, które posiadają już świadectwo oraz w których świadczone są usługi dla ludności, stanowi wdrożenie art. 13 ust. 2 dyrektywy. Spełnienie tego wymagania ma na celu rozpowszechnienie wśród potencjalnych nabywców budynków lub lokali mieszkalnych dokumentów, jakimi są świadectwa charakterystyki energetycznej, oraz uświadomienie dużego wpływu zastosowania rozwiązań energooszczędnych w budownictwie na zmniejszenie zużycia energii przez ten sektor. W praktyce przedmiotowy obowiązek obejmie w szczególności takie budynki, jak dworce, lotniska, muzea, teatry, kina, hale wystawiennicze, centra handlowe, hotele, ośrodki sportowe. Kolejne artykuły ustawy dotyczą wymogów i kwalifikacji osób uprawnionych do sporządzania świadectw energetycznych budynków, procedur ich sporządzania oraz prowadzenia rejestru świadectw. Analogicznie do przepisów dotychczasowych, świadectwo charakterystyki energetycznej jest ważne 10 lat od momentu jego sporządzenia. W celu systemowego zagwarantowania wysokiej jakości procesu określania charakterystyki energetycznej budynków, ustawa wprowadza procedurę wyrywkowej kontroli świadectw charakterystyki energetycznej budynków oraz protokołów z przeprowadzonych kontroli systemów ogrzewania i klimatyzacji. Doświadczenia krajów UE wskazują, że zwiększenie jakości i wiarygodności świadectw stwarza istotną zachętę do realizacji zaleceń i konsekwentnie prowadzi do oszczędności zużywanej energii oraz redukcji emisji CO BUDOWNICTWO PROEKOLOGICZNE I INTELIGENTNE

17 Inteligentne liczniki i smart metering w budynkach Pakiet energetyczny UE przewiduje, że do 2020 r. 80% gospodarstw domowych powinno być wyposażonych w inteligentne liczniki. Licznik mechaniczny a inteligentny W większości mieszkań i budynków komercyjnych do pomiaru zużycia energii elektrycznej wykorzystuje się liczniki mechaniczne. Są one co prawda relatywnie niezawodne i tanie, ale nie nadają się do użytku w nowoczesnych systemach dystrybucji energii. Spowodowane jest to wymaganą dokładnością, powtarzalnością pomiarów oraz zdolnością komunikowania się z otoczeniem, w tym w sposób bezprzewodowy. Z tego względu dużą popularność zyskują nowoczesne liczniki energii elektrycznej określane mianem inteligentnych. Pozwalają one na dokładniejsze pomiary energii oraz bieżące śledzenie jej zużycia i związanych z tym kosztów. Dzięki komunikacji z dostawcą energii, liczniki takie mogą wskazywać dokładny koszt za rzeczywiście wykorzystane kwh zamiast rachunków zryczałtowanych. Umożliwiają one też płacenie w formie przedpłaty. Inteligentny licznik zawiera w swoim wnętrzu mikrokontroler, przetworniki, czujniki do pomiaru prądu i napięcia, zasilanie rezerwowe (bateria) oraz moduł do komunikacji bezprzewodowej. Obecność mikroprocesora pozwala nazwać urządzenie inteligentnym, bo dzięki niemu na wyświetlaczu można zaprezentować wiele użytecznych informacji, np.: całkowite zużycie energii w kwh i koszt, bieżące zapotrzebowanie na energię, koszt 1 kwh i inne. W przypadku rozliczania się z zakładem energetycznym na zasadzie przedpłaty, dodatkowo mogą być zaprezentowane dane dotyczące środków pozostałych do wykorzystania i przewidywanego terminu odłączenia zasilania. Ważnym parametrem nowoczesnych liczników energii jest ich efektywność energetyczna, czyli prąd pobierany przez pracujący przyrząd. Wszystkie nowe liczniki są zintegrowane z infrastrukturą informatyczną, co umożliwia zdalny odczyt (pod warunkiem, że w budynku znajduje się odpowiednia instalacja). Wymiana danych jest dwukierunkowa informacje mogą być przesyłane zarówno z licznika do centrali, jak i z centrali do licznika. Większość inteligentnych liczników pozwala na rozliczanie się zarówno w tradycyjnym trybie kredytowym, jak i przedpłaconym. Tryby da się zmieniać w każdym momencie, bez konieczności modyfikowania domowej instalacji elektrycznej. Jest to szczególnie przydatne wtedy, gdy nieruchomość jest zamieszkiwana stale jedynie przez kilka miesięcy w roku. Taki licznik sprawdzi się więc świetnie w domku letniskowym czy wakacyjnym mieszkaniu. Przez 3-4 miesiące w roku może on pracować w trybie kredytowym, przez pozostały okres w przedpłaconym. Raz kupiona energia jest ważna przez dłuższy czas, można ją wykorzystywać podczas okazyjnych, kilkudniowych wizyt. Inteligentne liczniki w Europie Obecność nowoczesnych mierników zużycia energii elektrycznej w Europie jest w dużej mierze uwarunkowana wprowadzaniem regulacji prawnych. Większość krajów Europy Zachodniej opracowała politykę wprowadzania tych przyrządów do powszechnego użytku. Pierwsza w tym względzie była Szwecja, za którą podążyła Holandia, Irlandia, Norwegia, Francja, Włochy i Hiszpania. Wielka Brytania i Finlandia ogłosiły to odpowiednio w październiku 2008 i lutym 2009 r. Prawdopodobnie Dania również podąży w tym kierunku. Dodatkowo, międzynarodowy projekt prowadzony przez publiczne spółki energetyczne jest rozwijany w Portugalii i na Malcie. Włochy są pierwszym krajem europejskim, w którym zainstalowano inteligentne liczniki na masową skalę w pierwszej połowie 2000 roku. Rząd Wielkiej Brytanii planuje instalację 26 mln nowoczesnych mierników zużycia energii elektrycznej do 2020 roku. Propozycją rządu Wielkiej Brytanii jest, aby zakłady energetyczne były odpowiedzialne za dostarczenie i zainstalowanie nowoczesnych mierników. Przewidywany koszt wymiany liczników wyniesie 7 mld funtów, czyli około 15 funtów na gospodarstwo domowe. Według raportu przygotowanego przez Berg Insight, liczba instalowanych liczników energii elektrycznej nowego typu na terenie Unii Europejskiej będzie wzrastała corocznie o 16% Docelowo ma to być 80% gospodarstw zlokalizowanych na terenie wspólnoty. Pomysł instalacji tych urządzeń popierają również ekolodzy, którzy dostrzegają w nim szansę na uświadomienie społeczeństwu ilości marnowanej energii. BIULETYN SZKOLENIOWY 17

18 Inteligentne liczniki w Polsce Jeżeli chodzi o Polskę, to w połowie 2009 roku Urząd Regulacji Energetyki (URE) wraz z Federacją Konsumentów, Stowarzyszeniem Konsumentów Polskich, Krajową Agencją Poszanowania Energii oraz Forum Odbiorców Energii Elektrycznej i Gazu podpisały deklarację w sprawie wprowadzenia inteligentnych liczników do polskiego systemu elektroenergetycznego. Przygotowane zostało studium wykonalności instalacji urządzeń pomiarowych. URE uzasadniło przygotowanie tego projektu obowiązkiem zwiększenia efektywności energetycznej, który został nałożony przez Unię Europejską na państwa członkowskie. Termin wprowadzenia tych postanowień w życie upływa w 2020 roku. Na rynku polskim dostępne są różne inteligentne liczniki energii elektrycznej. Mają one możliwość zdalnego odczytywania pomiarów i funkcję automatycznego przełączania trybu kredytowego na przedpłatowy. Pozwala to na świadome planowanie zużycia energii polegające na jej zakupie w dowolnej chwili i na dowolną kwotę. Prowadzi to do świadomego oszczędzania i wydłużania czasu, na jaki energia ta wystarczy. Okres zwrotu na przykładzie projektu włoskiego jest szacowany na 4 lata, a oszczędności roczne przeciętnego odbiorcy domowego wynikające z ograniczenia zużycia energii o 10% to około 100 zł/rok. Obecnie liderem w liczbie zainstalowanych inteligentnych liczników jest Energa-Operator. HAN inteligentna domowa sieć Skrót HAN (Home Area Network) oznacza obszar sieci domowej obejmującej dowolne urządzenia użytkownika. Możliwości komunikacyjne nowoczesnych liczników energii sprawiają, że mogą one wchodzić w skład takiej sieci. Oprócz bieżącej informacji o kosztach i zużyciu energii, dostawca energii będzie mógł wysyłać komunikaty informujące o zmianach taryfy, np. o wyższej cenie energii w najbliższych godzinach. Zachęci to konsumentów do odłączenia urządzeń od sieci i oczekiwania na godziny poza szczytem, kiedy energia będzie tańsza. Idąc krok dalej, możliwa będzie zdalna komunikacja z licznikiem i sterowanie niektórymi urządzeniami, pozwalając w ten sposób zakładowi energetycznemu na włączenie ogrzewania, lub np. wyłączenie pompy w basenie. Podstawą takiej działalności jest jednak wyposażenie urządzeń domowych w układ radiowy umożliwiający komunikację z zainstalowanym licznikiem. Korzyści odniosą także dystrybutorzy energii, zyskując m.in. likwidację niektórych barier rozwoju rynku (w oparciu o otrzymywane dane możliwe będzie zminimalizowanie strat wywołanych błędnymi prognozami dotyczącymi zakupu energii, co otworzy rynek również dla mniejszych przedsiębiorców). Istotne jest też zmniejszenie strat wywołanych kradzieżą infrastruktury i energii, większa dokładność pomiarów, która umożliwi rejestrację prądu pobieranego przez urządzenia pozostające w trybie standby, oszczędności wynikające ze zdalnego odczytu stanu liczników (redukcja kosztów związanych z tradycyjnym odczytem liczników) oraz ułatwiona egzekucja należności, gdyż nowoczesne liczniki pozwalają na zdalne odcięcie zasilania w przypadku zalegania z płatnościami. W 2009 r., wzorem innych państw, takich jak Włochy, USA czy Holandia, pojawiły się w Polsce urządzenia elektroniczne, umożliwiające bezpośrednie przesyłanie stanów do dostawcy energii elektrycznej. Takie liczniki są dziś instalowane w większości nowych nieruchomości. Właściciele starszych domów jednorodzinnych oraz zarządcy istniejących już od jakiegoś czasu wspólnot mieszkaniowych także coraz częściej wymieniają liczniki na nowoczesne, elektroniczne urządzenia. Wiele zależy jednak w tym przypadku od polityki zakładu energetycznego, który podejmuje decyzję o modernizacji. Inteligentne zarządzanie Elektroniczne liczniki energii elektrycznej pozwalają sprawnie zarządzać zużyciem prądu. Takie urządzenia potrafią dokładnie wskazać, które domowe sprzęty zużywają najwięcej energii. Właściciel domu czy mieszkania może więc przeanalizować, kiedy te sprzęty są zwykle włączane i na tej podstawie wybrać najkorzystniejszą dla siebie taryfę u dostawcy. Takie rozwiązanie generuje realne oszczędności od 10 do nawet 30%, czyli od 100 do 300 zł rocznie dla przeciętnej rodziny. Sporo daje też stałe korzystanie z systemu przedpłaconego, na razie mało popularne, ale stopniowo coraz chętniej wybierane. Model ten wymusza niejako planowanie zużycia energii, pomaga przewidywać wydatki i prowadzi do wykształcenia dobrych nawyków. Zaletą systemu przedpłaconego jest likwidacja faktur opartych na szacunkach. Czasami możliwe jest to także w tradycyjnym trybie kredytowym. Wiele zależy tu od polityki zakładu energetycznego. Niektóre firmy w pełni wykorzystują potencjał elektronicznych liczników, analizują ich stany co miesiąc i na tej podstawie wysyłają faktury. Problemy z wdrożeniami i funkcje przyszłości Niestety, wiele zakładów wciąż trzyma się tradycyjnego modelu także w stosunku do użytkowników dysponujących najnowocześniejszymi licznikami. Odczytują stany co kilka miesięcy i na tej podstawie obliczają nadpłatę, niedopłatę oraz wystawiają oparte na szacunkach wysokości opłat na kolejny dłuższy okres. To będzie się jednak z czasem zmieniać. Zakłady energetyczne mogą liczyć na spore korzyści związane z instalacją nowoczesnych urządzeń. Tak jak już wspomniano, prowadzi to do obniżki kosztów odczytów i strat handlowych, minimalizuje ryzyko kradzieży prądu. Pozwala więc na znaczne obniżenie kosztów eksploatacji całej sieci. Niestety, nowoczesny licznik kosztuje kilkaset złotych. Teoretycznie urządzenia są własnością zakładu energetycznego i to on podejmuje decyzję o wymianie, a także ponosi koszty. Nie brakuje jednak obaw, że w procesie umasowienia inteligentnych liczników firmy zaczną przerzucać wydatki związane z ich zakupem i instalacją na klientów. Po prostu podniosą ceny. Być może już za kilka lat inteligentne liczniki energii elektrycznej zyskają kolejne, przydatne funkcje. Będą np. ostrzegać użytkownika przed włączaniem niektórych prądożernych sprzętów w okresie, gdy kilowatogodzina jest najdroższa. Dzięki sprzężeniu z domową infrastrukturą informatyczną licznik będzie mógł nawet sterować domowymi sprzętami, takimi jak lodówka czy pralka. Dostawca prądu będzie oferował dwukierunkową komunikację między licznikiem a centralą. Gdy zmieni się cena kilowatogodziny lub zostanie zmodyfikowana taryfa, licznik automatycznie otrzyma aktualizację oprogramowania i od razu zacznie wyświetlać nowe ceny oraz kosztorysy. Dzięki przyjaznemu, opartemu na dużym ekranie LCD interfejsowi, urządzenie wyświetli nie tylko podstawowe dane. Zaprezentuje szczegółowe symulacje kosztów oparte na parametrach podłączonych do licznika urządzeń. W kilka sekund policzy np. ile w danym miesiącu 18 BUDOWNICTWO PROEKOLOGICZNE I INTELIGENTNE

19 będzie kosztowała praca lodówki czy komputera. Wyliczy też zyski wynikające z zakupu nowego, bardziej energooszczędnego urządzenia. Z analiz Urzędu Regulacji Energetyki dotyczących wpływu wymiany urządzeń pomiarowych na systemy inteligentnego opomiarowania wywieranych na otoczenie społeczno- -gospodarcze, a w szczególności na poprawę efektywności zużycia energii przez odbiorców wynika szereg wniosków. Po pierwsze, analiza zachowania odbiorców korzystających z układów pomiarowych o większej liczby stref wskazuje na potencjalne możliwości zmian zużycia energii elektrycznej przez gospodarstwa domowe. Udostępnienie informacji o rożnicowaniu cen energii w ciągu doby skłaniać może do użytkowania odbiorników o większej mocy w godzinach niższych cen energii. System ten może być połączony z systemem pomocy społecznej dla odbiorców wrażliwych ekonomicznie. Obecny system, oparty w dużej mierze na licznikach indukcyjnych, nie daje wystarczających informacji zarówno odbiorcom energii jak i pozostałym uczestnikom rynku elektroenergetycznego. Nie pozwala on zatem na pełne wykorzystanie wszystkich możliwości, jakie daje konkurencyjny rynek energii elektrycznej. Wobec powyższego, rekomendowane jest wprowadzenie nowych, bardziej zaawansowanych technologicznie rozwiązań w zakresie systemu opomiarowania zużycia energii. Zarówno dla zachowań odbiorców, jak i dla zachowań pozostałych uczestników rynku, istotny jest sam model systemu opomiarowania. Powinien on przede wszystkim umożliwić odbiorcom energii aktywny udział w tym rynku. Ich dane pomiarowe dotyczące zużycia energii elektrycznej powinny być podstawą otrzymywania ofert ze strony konkurujących ze sobą sprzedawców. Te dane powinny być dostępne dla zainteresowanych podmiotów w formie umożliwiającej przygotowanie takich ofert. Powinny one być przy tym na tyle precyzyjne, ażeby mogły być podstawą do analizy kosztowej dla sprzedawców energii. Dla realizacji celu poprawy efektywności energetycznej, istotne jest modelowanie zachowań odbiorców energii. Bodźcem dla zmiany zachowań konsumentów jest wskazanie możliwości, jakie daje system w zakresie większej oszczędności zużycia energii, połączone z szacunkiem realnych korzyści powstających z tego tytułu. Takie możliwości daje system inteligentnego opomiarowania zużycia energii, umożliwiający zwrotną transmisję danych. Działania podmiotów zarządzających systemem elektroenergetycznym powinny stymulować zachowania użytkowników tego systemu do zachowań mających wpływ na poprawę efektywności energetycznej. Wymiana układów pomiarowych może być jednym z elementów poprawy tej efektywności i powinna przynieść korzyści przede wszystkim końcowym użytkownikom systemu elektroenergetycznego. W artykule wykorzystano informacje i materiały z portali: BIULETYN SZKOLENIOWY 19

20 Zapraszamy do zgłoszenia dobrej praktyki wdrożenia ekoinnowacji w Twojej gminie w ramach konkursu "Gmina Ekoinnowacji"! Szczegóły i regulamin konkursu na stronie Fundacja Promocji Gmin Polskich Zespół Europejskiej Wszechnicy Samorządowej EWS i Centrum Inicjatyw Gospodarczo-Ekologicznych CIGE. ul. Jaworzyńska 7/3, Warszawa Tel./fax fundacja@cigg.pl Opracowanie i redakcja: Mikołaj Niedek, Włodzimierz Kaleta, eksperci ISSN Biuletyn jest częścią e-szkoleń Ekoinnowacje w gminie i wydawany jest w ramach projektu Eko-gminy.pl Kampania informacyjno-edukacyjna z wykorzystaniem platformy e-learningowej w zakresie wdrażania innowacyjnych ekologicznie rozwiązań w gospodarce komunalnej i polityce samorządowej. Biuletyn został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada Fundacja Promocji Gmin Polskich, a poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 20 BUDOWNICTWO PROEKOLOGICZNE I INTELIGENTNE