Rozwój koncepcji inwestowania społecznie odpowiedzialnego w Polsce i na świecie

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe Finanse Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 875 Kraków 2011 Katedra Ubezpieczeń Rozwój koncepcji inwestowania społecznie odpowiedzialnego w Polsce i na świecie 1. Wprowadzenie Przedmiotem zainteresowania niewielu inwestorów, kierujących się w swojej działalności własnymi zasadami moralnymi i etyką, było jeszcze niedawno odpowiedzialne inwestowanie. W ostatnim czasie podeście takie stało się pełnoprawną strategią inwestycyjną, która zakłada przynoszenie dodatnich efektów zewnętrznych przy jednoczesnym zapewnianiu satysfakcjonujących (ponadprzeciętnych) zysków. Wydaje się, że w związku z niespotykaną dotychczas skalą globalnego kryzysu na rynkach finansowych, koncepcja inwestowania społecznie odpowiedzialnego nabrała szczególnego znaczenia. Jak wynika z historii po każdym znaczącym załamaniu na światowych rynkach, następuje czas refleksji nad przyczynami wystąpienia owego kryzysu, rewizja dotychczasowych doświadczeń, a w konsekwencji zmiany stosowanych dotychczas metod i narzędzi inwestycyjnych. Pewne koncepcje, które wcześniej były uważane za nieomylne są odrzucane, a w ich miejsce pojawiają się nowe teorie mające zapobiegać powtórzeniu się zdarzeń. Sytuacja taka miała miejsce na przykład w czasach wielkiego kryzysu lat trzydziestych, kiedy to J. Keynes podważył poglądy A. Smitha o istnieniu niewidzialnej ręki rynku. Podobnie było również z twierdzeniami H. Markowitza dotyczącymi teorii portfelowej, która mimo że powstała już w latach 50. XX w., poza kręgiem rozważań akademickich znalazła się dopiero po kryzysach naftowych w latach 70. XX w. Taki sam los spotkał model wyceny opcji stworzony przez F. Blacka

2 18 i M. Scholsa. O podobnym przebiegu wypadków świadczą również dane dotyczące rozwoju rynku swapów walutowych. W takiej sytuacji jak najbardziej zasadne wydaje się twierdzenie, że jednym ze skutków ostatniego kryzysu finansowego może być wzrost znaczenia alternatywnych (w stosunku do dotychczasowych) metod i strategii inwestycyjnych. Jedną z takich strategii jest omawiana w artykule koncepcja inwestowania społecznie odpowiedzialnego. 2. Istota inwestycji społecznie odpowiedzialnych Próby kompleksowego i wyczerpującego zdefiniowania pojęcia inwestycji społecznie odpowiedzialnych przysparzają wiele trudności. Nawet rozwinięcie akronimu określającego tę koncepcję inwestowania SRI nie jest jednoznaczne: Europejska Organizacja ds. Zrównoważonego Inwestowania (EUROSIF) rozwija go jako Sustainable and Responsible Investing [European SRI 2008], podczas gdy inni ekonomiści i część środowiska akademickiego przyjmuje rozwinięcie Socially Responsible Investing (np. [Statman 2005, Bello 2005, Schroder 2007]). Autor opracowania przychyla się do drugiego podejścia, że w wielu przypadkach oba rozwinięcia mogą być traktowane jako tożsame. Problem definiowania SRI dodatkowo komplikuje nieustanna ewolucja zakresu znaczeniowego tego pojęcia. Warto zaznaczyć, że zdecydowana większość autorów, omawiając zagadnienia SRI, akcentuje konieczność wkomponowania w proces inwestycyjny, oprócz klasycznych kryteriów ekonomicznych, takich jak relacja zysk ryzyko czy płynność inwestycji, również aspektów o charakterze społeczno-etycznym, ekologicznym i środowiskowym. Nieodłączną częścią koncepcji SRI jest również kwestia prowadzenia dialogu z interesariuszami (stakeholders) 1. Zgodnie z definicją przyjętą przez P.D. Kindera [2005], inwestycje społecznie odpowiedzialne dotyczą wcielania kryteriów społecznych lub etycznych w proces podejmowania decyzji inwestycyjnych. Z kolei autorzy raportu powstałego w trakcie Światowego Forum Ekonomicznego w Genewie w 2005 r. [Mainstream, 2005] określają inwestycje społecznie odpowiedzialne jako inwestowanie w sposób biorący pod uwagę wpływ inwestycji na szeroko rozumiane społeczeństwo oraz środowisko naturalne, zarówno dzisiaj, jak i w przyszłości. Jeszcze inaczej SRI definiuje wspomniana już Europejska Organizacja ds. Zrównoważonego Inwestowania [European SRI 2008]: SRI jest ogólnym 1 Interesariusz jest pojęciem szerszym od akcjonariusza, jest to każdy podmiot, który może wpływać lub pozostaje pod wpływem działalności danego przedsiębiorstwa.

3 Rozwój koncepcji inwestowania 19 terminem obejmującym etyczne inwestycje, odpowiedzialne inwestycje, inwestycje zrównoważone oraz wszelkie inne procesy inwestycyjne, które łączą cele finansowe inwestorów z ich troską o zagadnienia środowiskowe, społeczne i zarządzania 2. Podsumowując powyższe rozważania, można stwierdzić, że celem stosowania strategii SRI jest z jednej strony maksymalizowanie zysku przy najmniejszym możliwym ryzyku 3, z drugiej zaś uwzględnienie w procesie inwestycyjnym aspektów ESG. Inwestorzy odpowiedzialni społecznie faworyzują więc akcje przedsiębiorstw, które promują wartości, takie jak: prawa człowieka, ochrona środowiska naturalnego, ochrona konsumenta, poszanowanie praw pracowników, etyka prowadzenia działalności gospodarczej, wartości kulturowe i religijne. Warto również zwrócić uwagę na ewolucję zakresu rozumienia inwestycji społecznie odpowiedzialnych. W początkowym okresie rozwoju tej koncepcji skupiała się ona przede wszystkim na selekcji aktywów pod kątem uznawanych wartości religijnych i etycznych inwestorów, a główną metodą doboru spółek do portfeli była selekcja negatywna (negative screening) polegająca na wykluczaniu z rozważanego spektrum inwestycyjnego akcji spółek działających w sposób niezgodny z przyjętymi wartościami. Obecnie zwolennicy tej strategii inwestycyjnej wierzą, że odpowiednie jej stosowanie pozwala na osiągnięcie w długim okresie ponadprzeciętnych zysków z inwestycji. Do osiągnięcia tego celu służyć mają narzędzia, takie jak selekcja pozytywna (positive screening) oraz aktywność akcjonariuszy (shareholder activism) przejawiająca się w wywieraniu przez nich wpływu na politykę przedsiębiorstwa w zakresie wspomnianych faktorów ESG. Aby sprostać niełatwemu zadaniu nakreślenia istoty inwestycji społecznie odpowiedzialnych, należy wspomnieć i pokrótce scharakteryzować kilka pokrewnych idei dotyczących strategii inwestycyjnych, które opierają się na podobnych, jak SRI, założeniach. Należą do nich m.in.: etyczne inwestycje (ethical investing) inwestorzy stosujący tę metodę decydują o lokowaniu środków w aktywa finansowe przedsiębiorstw na podstawie swojego osądu co do etyki ich działalności. Poprzez swoje działania etyczne inwestor wypełnia obowiązek rozumiany przez niego jako zwiększanie zasobów pieniężnych przeznaczanych na dobre cele [Hudson 2005]. Inwestycje odpowiedzialne społecznie bezpośrednio nawiązują do tej idei, ponadto można uznać, że etyczne inwestycje jako starsze stanowiły podstawę koncepcji SRI; zielone inwestycje (green investing) strategia inwestycyjna zawierająca się w ramach inwestycji społecznie odpowiedzialnych, kładąca szczególny nacisk na inwestycje związane z ekologią i ochroną środowiska (np. energetyka wiatrowa, 2 Wspomniane zagadnienia środowiskowe, społeczne i zarządzania w literaturze przedmiotu są określane jako ESG factors, gdzie ESG to akronim słów environmental, social, governance. 3 Jest to więc klasyczny postulat nowoczesnej teorii portfelowej (Modern Portfolio Theory) zaproponowanej przez H. Markowitza [1952].

4 20 elektrownie wodne, recykling itp.). Pod pojęciem zielonych inwestycji kryje się wiele strategii inwestycyjnych począwszy od funduszy sektorowych, a skończywszy na funduszach stosujących system indywidualnej klasyfikacji przedsiębiorstw pod kątem ich polityki środowiskowej [Co to jest 2010]; drugie dno (double bottom line) jest to ogólne określenie stosowane do każdego rodzaju inwestycji, które oprócz aspektów czysto finansowych (generowania zysku), uwzględniają również cele społeczne. To właśnie cele społeczne są wymienionym w nazwie strategii drugim dnem. Czasem spotykane jest również określenie potrójnego dna (triple bottom line). Wówczas owym trzecim dnem są korzyści odnoszone w zakresie ochrony środowiska; inwestycje zgodne z misją (mission related investing) strategia inwestycyjna odnosząca się w głównej mierze do inwestorów instytucjonalnych, takich jak: szkoły, uczelnie wyższe, organizacje charytatywne czy fundacje. Instytucje takie kierują się w swoich poczynaniach inwestycyjnych z góry określonymi celami, które nie muszą mieć wymiaru finansowego. Przykładem stosowania takiej strategii może być nienabywanie walorów wyemitowanych przez przedsiębiorstwa zatruwające środowisko przez organizacje ekologów, takie jak Greenpeace; inwestycje w społeczeństwo (community investing) rodzaj inwestycji polegający na przekazywaniu kapitału na rzecz organizacji lub społeczności, które sygnalizują jego brak, a jednocześnie mogą wykazać się wywieraniem pozytywnego wpływu na społeczeństwo lokalne i środowisko. Najczęściej jest to ułatwienie dostępu do kapitału (w tym kapitału kredytowego) dla małych przedsiębiorców oraz wszelkiego rodzaju dofinansowania działalności [What is Community 2010]. W praktyce bardzo często zdarza się, że dana strategia inwestycyjna jest kombinacją wszystkich lub części wymienionych powyżej koncepcji. Wówczas trudno jest jednoznacznie określić, która ze strategii jest właśnie omawiana. O ile w opracowaniach naukowych autorzy poświęcają dużo miejsca na precyzyjne określenie przedmiotu badań, to w środkach masowego przekazu, takich jak prasa i telewizja, nie ma na to miejsca i czasu. Skutkuje to stosowaniem uproszczeń i uogólnień, w efekcie czego, różnice pomiędzy poszczególnymi koncepcjami się zacierają i niejednokrotnie ciężko jest wywnioskować, co autor miał na myśli, używając danego pojęcia. Taka sytuacja rodzi swoistego rodzaju zamieszanie terminologiczne wokół pojęcia inwestycji odpowiedzialnych społecznie. W związku z tym, zdaniem autora, stosowne wydaje się wprowadzenie podziału na SRI rozumiane w sensie wąskim i w sensie szerokim. Wąskie rozumienie SRI pokrywa się z omówionymi definicjami inwestowania społecznie odpowiedzialnego. Szerokie rozumienie SRI traktuje je jako ogólną nazwę zawierającą w sobie wymienione powyżej idee inwestycyjne oraz jakiekolwiek inne strategie

5 Rozwój koncepcji inwestowania 21 inwestycyjne, które wynikają z przesłanek finansowych oraz troski o środowisko, społeczeństwo i odpowiedzialnego zarządzania. Rozważając inwestycje odpowiedzialne społecznie, aby uwypuklić jedną z ich najistotniejszych cech, należy skonfrontować je z pewną koncepcją lokowania środków, która choć wychodzi z zupełnie odmiennych założeń, na pozór może wydawać się bliska ideom SRI, a mianowicie z inwestycjami ukierunkowanymi ekonomicznie (economically targetted investments ETI). Inwestycje ukierunkowane ekonomicznie są to inwestycje, których głównym celem jest zaopatrzenie w środki finansowe niedokapitalizowanych gałęzi gospodarki, takich jak np. infrastruktura komunalna, transport publiczny. Zatem impulsem do podejmowania ETI nie jest chęć osiągnięcia ponadprzeciętnego zysku, a pewne inne cele, które można by określić wspólnym mianem społecznie użytecznych [Marr, Trimble i Nofsinger 1994]. W przypadku SRI wyraźnie położony jest nacisk na finansowe aspekty stosowania tej strategii inwestycyjnej. Główną stymulantą aplikowania inwestycji społecznie odpowiedzialnych jest przekonanie inwestorów co do ich wyższości (rozumianej jako przynoszenie ponadprzeciętnych stóp zwrotu) nad innymi metodami doboru spółek do portfela. 3. Strategie doboru spółek do odpowiedzialnego społecznie portfela inwestycyjnego Jak już wspomniano, inwestowanie społecznie odpowiedzialne polega w głównej mierze na selektywnym doborze akcji do portfela. Inwestor deklarujący stosowanie koncepcji SRI nabywa wyłącznie akcje spółek, które charakteryzują się wysoką odpowiedzialnością społeczną. W praktyce istnieje kilka metod służących do identyfikacji akcji przedsiębiorstw odpowiedzialnych społecznie. Należą do nich m.in. [European SRI 2006]: wykluczenie etyczne (ethical exclusions) polega na wykluczaniu ze spektrum inwestycyjnego walorów, które spełniają jedno lub kilka uprzednio określonych negatywnych kryteriów (np. akcje spółek produkujących papierosy, broń); selekcja pozytywna (positive screening) poszukiwanie spółek, które zobowiązały się do przestrzegania dobrych praktyk odpowiedzialnego biznesu i (lub) wytwarzają produkty lub usługi uznawane za pozytywne. W ramach tej strategii wyróżnia się podejście najlepsze w klasie oraz inwestycje tematyczne; najlepsze w klasie (best in class) koncepcja, zgodnie z którą do portfela inwestycyjnego dobierane są akcje spółek z różnych sektorów gospodarki. Wyboru dokonuje się na podstawie list rankingowych sporządzonych dla każdego sektora oddzielnie, przy czym za kryteria opracowania rankingu bierze się aspekty

6 22 społeczne, etyczne i środowiskowe (social, ethical, envinronmental factors SEE); inwestycje tematyczne (thematic investment propositions) polegają na wyborze akcji spółek zajmujących się konkretnymi dziedzinami, z wykorzystaniem takich aspektów ESG, jak na przykład przejście do stosowania polityki zrównoważonego rozwoju czy wprowadzenia gospodarki niskoemisyjnej; inwestycje spełniające określone standardy (norms-based screening) negatywny przegląd przedsiębiorstw pod kątem zgodności ich działalności ze standardami i normami organizacji międzynarodowych, takich jak ONZ, OECD, UNICEF; proste wyłączenia (simple screen) podejście zgodnie z którym nie rozważa się inwestycji w danym sektorze gospodarki (np. przemysł zbrojeniowy) lub danym kraju (np. ze względu na łamanie praw człowieka). Wyłączenie może polegać również na stosowaniu koncepcji inwestycji spełniających standardy; zaangażowanie (engagement) metoda stosowana przez zarządzających funduszami. Ma na celu zachęcić przedsiębiorstwa do stosowania odpowiedzialnych praktyk biznesowych, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia zysków z inwestycji. Opiera się na wpływie inwestorów jako właścicieli (akcjonariuszy) na działalność spółki oraz prowadzeniu dialogu w sprawach dyskusyjnych; integracja (integration) polega na włączeniu czynników ESG do klasycznej analizy finansowej opartej na wskaźnikach. Omówione strategie nie stanowią katalogu zamkniętego. Należy traktować je jako zestawienie najpopularniejszych metod doboru walorów do portfela. Często są one wobec siebie komplementarne. Zdarza się, że w zależności od etapu procesu inwestycyjnego wdrażane są one przez jednego inwestora [Czerwińska 2009]. 4. Ewolucja idei inwestowania społecznie odpowiedzialnego Podobnie jak w przypadku wielu innych inicjatyw, koncepcja inwestowania opartego na wartościach innych niż te stricte ekonomiczne powstała, zanim formalnie nadano jej nazwę. Najstarszym znanym przykładem próby stosowania ograniczeń inwestycyjnych, które miały odmienne od finansowego podłoże, jest zapisane w Starym Testamencie przykazanie dane Izraelitom zakazujące pobierania odsetek od ubogich (Księga Wyjścia 22:24). Wynika z niego, że majętni Żydzi, udzielając pożyczki rodakom powinni dobrowolnie zrezygnować ze swojego zysku. Podobne poglądy przeważały również w średniowieczu w chrześcijańskiej Europie. Władze kościelne wskazywały wiernym, jakiego rodzaju inwestycje są moralnie dopuszczalne, a których należy unikać. Dlatego wierzący i bogobojny chrześcijanin nie wahał się dofinansowywać wypraw krzyżowych czy

7 Rozwój koncepcji inwestowania 23 powierzać swoich środków w zarządzanie zakonnikom (w zamian za obietnicę przyszłej renty), a unikał prowadzenia działalności lichwiarskiej, czy w późniejszym okresie bankowej. W czasach nowożytnych za inicjatorów implementacji idei odpowiedzialnych inwestycji uważa się protestancką organizację Kwakrów (Quakers, Religious Society of Friends). W 1758 r. w trakcie dorocznego spotkania w Filadelfii uczestnicy podjęli decyzję zobowiązującą członków stowarzyszenia do nieuczestniczenia w jakimkolwiek przedsięwzięciu związanym z handlem niewolnikami oraz do niefinansowania takiej działalności [Redins 2010]. Aż do wielkiego kryzysu lat 30. XX w. skrajnie kapitalistyczne poglądy reprezentowane przez wybitnych teoretyków ekonomii, takich jak A. Smith czy D. Ricardo, nie sprzyjały rozwojowi inicjatyw związanych z podejmowaniem decyzji inwestycyjnych na podstawie przesłanek innych niż maksymalizacja zysku. W tym okresie stosowanie zasad odpowiedzialnego inwestowania wiązało się przede wszystkim z zasadami poszczególnych religii. Wierzący inwestorzy powinni unikać akcji grzesznych przedsiębiorstw (sin stocks) zajmujących się produkcją broni, tytoniu czy alkoholu, a także trudniących się hazardem lub działających na szkodę środowiska naturalnego. Podobną filozofię przyjął P. Caret, kiedy w 1928 r. zakładał swój pierwszy fundusz inwestycyjny Pioneer Fund. Ponieważ głównymi fundatorami i uczestnikami funduszu byli ewangeliści przeciwstawiający się lokowaniu ich pieniędzy w akcje przedsiębiorstw produkujących alkohol i tytoń, P. Caret jako zarządzający funduszem unikał takich inwestycji [Beabout i Schmiesing 2005]. Silny ruch propagujący koncepcję inwestowania społecznie odpowiedzialnego zrodził się w latach 60. XX w. w Stanach Zjednoczonych. Na jego rozkwit duży wpływ miała działalność Martina Luthera Kinga 4 oraz wojna w Wietnamie 5. Powszechne niezadowolenie społeczeństwa amerykańskiego wywołane udziałem armii USA w konflikcie w Azji było bezpośrednią przyczyną powstania funduszu inwestycyjnego Pax World Fund. Podstawowym założeniem polityki inwestycyjnej tego funduszu było nieinwestowanie w akcje spółek mających jakikolwiek związek z wojną w Wietnamie [Beabout i Schmiesing 2005]. Niewątpliwie jednym z najdobitniejszych przykładów zastosowania w praktyce postulatów SRI w tym okresie jest postawa inwestorów zagranicznych wobec apartheidu w Republice Południowej Afryki. Począwszy od połowy lat 70. na 4 Przykładami takiej działalności mogą być akcje, takie jak: Montgomery Bus Boycott lub Operation Breadbasket Project. 5 Znamiennym przykładem jest tutaj reakcja społeczeństwa amerykańskiego na zdjęcie wietnamskiej dziewczynki uciekającej przed bombardowaniem napalmem. Po opublikowaniu tego zdjęcia w całym kraju wybuchły protesty i manifestacje przeciwko producentowi napalmu firmie Dow Chemical, która czerpała zyski z wojny (więcej na stronie:

8 24 skutek nacisków społeczeństwa potępiającego ten ustrój, amerykańscy inwestorzy instytucjonalni wykluczali ze swoich portfeli akcje spółek czerpiących zyski z działalności w tym państwie. W rezultacie spadło zainteresowanie akcjami tych spółek, co wpłynęło na ich notowania na giełdach oraz zrodziło problemy z plasowaniem na rynku nowych emisji. Wobec takiej sytuacji naturalną reakcją zarządów spółek zaangażowanych w RPA było wycofanie się z prowadzenia tam jakiejkolwiek działalności. Szacuje się, że od 1985 r. do 1990 r. kontakty z RPA zerwało prawie 200 firm ze Stanów Zjednoczonych, co oznaczało utratę przez ten kraj około 1 mld dolarów z inwestycji bezpośrednich [Gerhard 2010]. Skutkiem tego procesu, w nauce ekonomii zwanego dezinwestycją (divestment), był drastyczny spadek kursu południowoafrykańskiego randa oraz wybuch hiperinflacji. Kraj ogarnął kilkuletni kryzys gospodarczy, który wymiernie przyczynił się do upadku apartheidu w 1993 r. i wyboru Nelsona Mandeli na nowego prezydenta. Zarówno powstanie Pax World Fund, jak i udział idei odpowiedzialnego społecznie inwestowania po upadku apartheidu nie spowodowały jednak przełomu w rozwoju i ekspansji idei SRI, do którego doszło w latach 90. W zasadzie można by wskazać trzy wydarzenia, bez których odpowiedzialne inwestowanie nadal byłoby koncepcją niszową znaną tylko garstce wtajemniczonych [Beabout i Schmiesing 2005]. Pierwszym z nich było opublikowanie w 1984 r. pracy A. Domini i P. Kindera pt. Ethical Investing [1984], w której stwierdzają oni, że inwestorzy kierujący się w swoich inwestycjach kryteriami etycznymi odnoszą większe sukcesy od tych, którzy tego nie robią. Drugim takim wydarzeniem było załamanie na światowych giełdach, do jakiego doszło 19 października 1987 r. Kilkudziesięcioprocentowe straty, jakie odnotowali inwestorzy w ciągu zaledwie jednego dnia zmieniły ich dotychczasowe poglądy na temat tradycyjnych strategii inwestycyjnych. Zaczęli się oni poszukiwać nowych metod doboru spółek do portfeli. Inwestowanie społecznie odpowiedzialne trafiło na podatny grunt. Tym, co dodatkowo przekonało inwestorów do zwrócenia uwagi na odpowiedzialne inwestycje, były wyniki rankingu funduszy inwestycyjnych opublikowane w 1988 r. przez Lipper Analytical Services. W pierwszej piątce na 1550 badanych funduszy znalazły się aż dwa deklarujące stosowanie polityki inwestowania społecznie odpowiedzialnego [Beabout i Schmiesing 2005]. Lata 90. XX w. to okres niespotykanego na taką skalę rozkwitu idei inwestowania społecznie odpowiedzialnego. Brakuje jednak wiarygodnych danych dotyczących stosowania strategii SRI przez inwestorów indywidualnych. Próbując oszacować tendencje w rozwoju zainteresowania koncepcją SRI można posłużyć się liczbą funduszy inwestycyjnych, które deklarują jej stosowanie oraz wysokością aktywów, jakie posiadają. Taki zabieg znajduje, w mniemaniu autora, podwójne uzasadnienie. Po pierwsze towarzystwa zarządzające funduszami inwestycyjnymi działają na prawach rynkowych, dlatego są zmuszone dostosowywać swoją ofertę

9 Rozwój koncepcji inwestowania 25 do aktualnych potrzeb rynku. Jeżeli więc decydują się one na zakładanie coraz to nowych funduszy, deklarując przy tym, że ich polityka inwestycyjna będzie oparta na zasadach SRI, to musi oznaczać, że wśród inwestorów indywidualnych istnieje popyt na tego typu produkty. Po drugie celem istnienia każdego funduszu inwestycyjnego jest generowanie ponadprzeciętnego zysku. Skoro więc zarządzający funduszami podejmują decyzję o stosowaniu polityki SRI, to w większości przypadków powinno oznaczać, że widzą oni możliwość osiągnięcia takich zysków z tytułu stosowania tej strategii. Tabela 1 przedstawia dane dotyczące liczby funduszy kierujących się koncepcją SRI w latach w USA. Tabela 1. Fundusze SRI w USA w latach a Wyszczególnienie Liczba funduszy Liczba funduszy dynamika 100,00 261,82 305,45 329,09 363,63 365,45 472,72 (1995 r. = 100) Aktywa ogółem (w mln dol.) Aktywa ogółem dynamika 100,00 800, , , , , ,33 (1995 r. = 100) a badania Social Investment Forum są przeprowadzane i publikowane co dwa lata Źródło: [2007 Report on 2007]. Tabela 2. Europejskie fundusze SRI w latach a Wyszczególnienie Liczba funduszy Liczba funduszy dynamika 100,00 176,10 196,86 222,64 235,85 244,03 274,84 337,74 429,56 (1999 r. = 100) a do 2003 r. badania Vigeo były przeprowadzane co dwa lata Źródło: [Green Social 2009]. Dane zawarte w tabeli 1 potwierdzają, że ostatnia dekada XX w. to okres dużego wzrostu zainteresowania funduszami stosującymi SRI. Zaledwie w ciągu pięciu lat (tj. od 1995 r. do 1999 r.) liczba takich funduszy się potroiła, a aktywa im powierzone wzrosły niemal trzynastokrotnie. Pierwsze lata nowego stulecia nie odmieniły tej tendencji, w tym okresie zainteresowanie SRI również rosło. Na uwagę zasługuję spadek wartości aktywów inwestowanych zgodnie z omawianą ideą w 2001 r. Taki stan rzeczy nie miał związku z nagłym spadkiem zaufania do

10 26 tego typu inwestycji, a był spowodowany ogólnym pogorszeniem się koniunktury na światowych giełdach w 2001 r. Potwierdzeniem występujących na świecie trendów jest dynamika zmiany liczby funduszy stosujących SRI w Europie. Stosowne dane zostały przedstawione w tabeli Inwestowanie społecznie odpowiedzialne w Polsce W Polsce koncepcja SRI pojawiła się stosunkowo niedawno i dotychczas nie zdobyła większej popularności zarówno wśród inwestorów indywidualnych, jak i wśród profesjonalnych uczestników rynku. Być może taki stan rzeczy jest spowodowany krótkim okresem rozwoju polskiego rynku kapitałowego oraz jego charakterystyką. W Polsce, w porównaniu z rynkami rozwiniętymi, występuje więcej inwestorów indywidualnych, samodzielnie decydujących o swojej strategii inwestycyjnej niż inwestorów instytucjonalnych, którzy zarządzają w sposób profesjonalny powierzonymi im środkami. Początki zakrojonej na szeroką skalę implementacji koncepcji SRI na rynek polski miały miejsce dopiero w 2009 r. Jedną z inicjatyw mających na celu szerzenie idei inwestycji społecznie odpowiedzialnych było powstanie, na wzór podobnych światowych indeksów, pierwszego w Polsce giełdowego indeksu spółek odpowiedzialnych społecznie RESPECT Index 6. Wartość indeksu jest obliczana na podstawie bieżącego kursu akcji spółek notowanych na warszawskiej giełdzie, które na podstawie badania ankietowego oraz przeprowadzonego audytu zostały uznane za spełniające kryteria odpowiedzialności społecznej 7. Innym przykładem przejawu zainteresowania ideą odpowiedzialnego inwestowania jest powołanie przez Prezesa Rady Ministrów Zespołu do spraw Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw, w ramach którego działa grupa robocza ds. odpowiedzialnych inwestycji mająca za zadanie opracowanie strategii wdrażania koncepcji SRI na rynku polskim oraz przekonanie do niej uczestników rynku finansowego [Odpowiedzialne 2010]. Bardzo ubogo prezentuje się oferta instytucji polskiego rynku kapitałowego skierowana do zainteresowanych lokowaniem wolnych środków w inwestycje społecznie odpowiedzialne. Na rynku dostępne są zaledwie dwa fundusze inwestycyjne, które w swojej polityce inwestycyjnej stosują zasady SRI. Są nimi: SKOK SFIO Etyczny 1 oraz DWS Zmian klimatycznych. W przypadku funduszy 6 Nazwa indeksu jest akronimem angielskich słów responsibility, ecology, sustainability, participation, environment, community, transparency. 7 Więcej na temat projektu można znaleźć na stronie:

11 Rozwój koncepcji inwestowania 27 emerytalnych, tylko jeden OFE Pocztylion otwarcie deklaruje stosowanie SRI [Odpowiedzialne 2010]. 6. Podsumowanie Ostatnie lata to dla idei inwestycji społecznie odpowiedzialnych okres dynamicznego rozwoju. Mimo że ten rodzaj inwestycji istnieje teoretycznie od kilkuset lat, to ich rozkwit nastąpił dopiero w dwóch ostatnich dekadach dwudziestego wieku. Wtedy też inwestycje społecznie odpowiedzialne zaczęły być przedmiotem zainteresowania zachodniego środowiska naukowego. W głównej mierze dzięki dyskusjom akademickim oraz podjętym badaniom koncepcja SRI przeżyła swoistą ewolucję od swojej formy pierwotnej, w której zakładano, że celem ich stosowania jest zaniechanie złych inwestycji, do formy obecnej, zgodnie z którą inwestycje społecznie odpowiedzialne mogą przynosić zyski większe niż standardowe inwestycje. Dotychczas idea SRI nie przysporzyła sobie w Polsce zbyt wielu zwolenników, chociaż zauważalne zaczynają być pewne działania mające na celu zmianę tej sytuacji. Istotne, że działania te mają zarówno charakter odgórny (na szczeblu ministerialnym), jak i oddolny (inicjatywa skonstruowania RESPECT Index), dlatego w nieodległej przyszłości można spodziewać się poprawy w tej dziedzinie. Kwestią nierozstrzygniętą pozostaje sprawa rentowności SRI. Na gruncie polskiego rynku kapitałowego nie były dotychczas przeprowadzone analizy mające na celu udowodnić lub odrzucić hipotezę, że SRI mogą przynosić ponadprzeciętne zyski. Przeprowadzenie i opublikowanie tego typu badań pomogłyby nie tylko rozstrzygnąć ten problem, ale w znacznej mierze przyczyniłoby się również do popularyzowania idei SRI, szczególnie gdyby się okazało, że nie można odrzucić hipotezy o ponadprzeciętnych zyskach ze stosowania strategii inwestycji społecznie odpowiedzialnych. Literatura Beabout G.R., Schmiesing K.E. [2003], Socially Responsible Investing: An Application of Catholic Social Though, Logos, Vol. 6, No. 1. Bello Z. [2005], Socially Responsible Investing and Portfolio Diversification, Journal of Financial Research, Vol. XXVIII, No. 1. Co to jest odpowiedzialne inwestowanie? [2010], ( ). Czerwińska T. [2009], Społeczna odpowiedzialność polityki inwestycyjnej funduszy emerytalnych, Wiadomości Ubezpieczeniowe nr 3. Domini A., Kinder P. [1984], Ethical Investment, Addison-Wesley, New York.

12 28 European SRI Study 2006 [2006], Eurosif, European SRI Study 2008 [2008], Eurosif, Gerhard G. [2010], Protest Divestment and the end of Apartheid, ( ). Green, Social and Ethical Funds in Europe Review [2009], Video, Milan. Hudson R. [2005], Ethical Investing, Ethical Investors and Managers, Business Ethics Quarterly, Vol. 15, No. 4. Kinder P. [2005], Socially Responsible Investing, KLD Research & Analytics, Boston. Mainstream Responsible Investing [2005], World Economic Forum, Geneva. Markowitz H. [1952], Portfolio Selection, Journal of Finance, Vol. 7, No. 1. Marr M., Trimble J., Nofsinger J. [1994], Economically Targeted Investments, Financial Analyst Journal, March April Odpowiedzialne Inwestowanie w Polsce [2010], ( ). Redins L. [2010], The Evolution of Socially Responsible Investing, ( ). Schroder M. [2007], Is there a Difference? The Performance Characteristics of SRI Equity Indices, Journal of Business Finance & Accounting, Vol. 34 (1, 2). Statman M. [2005], The Religions of Social Responsibility, The Journal of Investing, Vol. 14, No. 3. What is Community Investing? [2010], ( ) Report on Socially Responsible Investing Trends in the United States [2007] Social Investement Forum, Washington. The Evolution of Socially Responsible Investment in Poland and around the World The author strives in the article to characterise socially responsible investments (SRI), which are carefully analysed in western literature, but in Poland have not yet garnered a great deal of interest. A detailed outline of the concept of socially responsible investment is provided along with a discussion of related concepts, then the most important investing strategies used for portfolio selection based on SRI are described. The evolution of socially responsible investing and changes that have occurred across centuries are next presented. The paper focuses particularly on the dynamic development of the SRI market in the US and Western Europe over the last twenty years. Further on, the Polish SRI market is examined, including its present state and future prospects.