Opracowanie zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych Doświadczenia i problemy

Transkrypt

1 Opracowanie zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych Doświadczenia i problemy dr Jacek Krochmal zastępca dyrektora AGAD

2 Podstawowe informacje o AGAD 1808 powstało Archiwum Ogólne Krajowe pierwsze polskie archiwum publiczne (otwarte dla użytkowników) Kontynuatorem AOK jest AGAD (nazwa od 1918 r.) Archiwum Główne to najstarsza polska instytucja państwowa funkcjonująca bez przerwy od 1808 r. do dziś Archiwum o charakterze centralnym Archiwum Państwa Polskiego (dla dokumentacji wytworzonej do 1918 r.) Podczas II wojny światowej zniszczono ok % zasobu wraz z inwentarzami Lider w posiadaniu polskich obiektów wpisanych na światową listę Pamięć Świata UNESCO

3 Zasób AGAD w 2013 r. 464 zespoły i zbiory archiwalne j.a. 6496,55 mb. To zaledwie ok % stanu z 1939 r. PERŁY ARCHIWALNE (obiekty wpisane na Listę Pamięć świata UNESCO) 1. Akt konfederacji warszawskiej (tolerancji wyznaniowej) (28 I 1573) 2. Archiwum Warszawskie Radziwiłłów ( ) 3. Archiwum Komisji Edukacji Narodowej ( ) 4. Polsko-tureckie traktaty pokojowe (XV-XVII w.)

4 Charakterystyka zasobu AGAD Zasób historyczny zamknięty (za wyjątkiem dopływów akt USC) Dokumenty pergaminowe (od 1155 r.) Zespoły akt centralnych i naczelnych instytucji Państwa Polskiego oraz instytucji państw zaborczych (do 1918 r.) Archiwa rodów magnackich i szlacheckich (do 1945 r.) Akta metrykalne tzw. zabużańskie ( ) Zbiory kartograficzne ( )

5 Stan opracowania zasobu AGAD (dane z 31 XII 2012 r.) AGAD liderem w dziedzinie opracowania Opracowano 98,11% zasobu (w j.inw.) 96,07% zasobu (w mb.)

6 Tradycje opracowania zasobu (1) Walenty Hubert opracował inwentarz dokumentów pergaminowych z lat Feliks Bentkowski opublikował spis akt dawnych Archiwum sumariusze ksiąg Metryki Koronnej 1844 instrukcja do porządkowania ksiąg sądowych (wskazówki metodyczne dla potrzeb archiwów akt dawnych) Matricularum Regni Poloniae summaria, t. 1-5 (regesty wpisów do Metryki Koronnej z lat ) Teodora Wierzbowskiego, Wacława Granicznego i Adolfa Mysłowskiego 1913 dyplomatariusz Przywileje królewskiego miasta stołecznego Starej Warszawy Teodora Wierzbowskiego

7 Tradycje opracowania zasobu (2) opracowanie i zinwentaryzowanie zasobu za czasów dyr. Józefa Siemieńskiego; w tym inwentarza idealnego Archiwum Koronnego w Krakowie oraz inwentarza rozstawniczego zasobu AGAD Zagłada AGAD podczas II wojny światowej Zniszczono ok % zasobu AGAD (ok j.a.) wraz z inwentarzami zespołów archiwalnych

8 W poszukiwaniu nowej metodyki archiwalnej specjalność AGAD 1949 masowa skala segregacji i porządkowania akt rodzinno-majątkowych rodów magnackich i szlacheckich (tzw. akt podworskich). Ich opracowanie wymagało stworzenia nowej metodyki archiwalnej. Wiedzę tę wykorzystano przy tworzeniu wskazówek metodycznych do opracowania tzw. akt podworskich podręcznikowy t Archeionu poświęcony zagadnieniom metodycznym. Zamieszczono artykuły pracowników AGAD: Kazimierza Konarskiego (Podstawowe zasady archiwistyki), Adama Stebelskiego (Porządkowanie akt; Rękopis archiwalny i biblioteczny), Piotra Bańkowskiego (Porządkowanie archiwaliów prywatnych; Archiwalia i biblioteczne zbiory rękopiśmienne) oraz wspólny tekst Kazimierza Kaczmarczyka (z archiwum w Poznaniu), Jadwigi Karwasińskiej i Adama Wolffa (Opracowanie dokumentów pergaminowych i papierowych w archiwum) art. Kazimierza Konarskiego nt. wstępu do inwentarza archiwalnego ( Archeion t. XXI). Schemat jego budowy wprowadzono do stosowania we wszystkich archiwach państwowych (wskazówki ND AP z 25 V 1953 r. do sporządzania inwentarza książkowego; wytyczne ND AP z 19 III 1960 r. w sprawie sporządzania inwentarzy książkowych dla zespołów (zbiorów) przechowywanych w archiwach państwowych Wytyczne opracowania dokumentów pergaminowych i papierowych, oprac. Józef Płocha

9 Opracowanie to element procesu postępowania z dokumentacją zmierzający do jej optymalnego udostępniania 1. Prace podstawowe ewidencjonowanie inwentaryzowanie 2. Prace zaawansowane pomoce wyższego rzędu edycje źródeł kopiowanie zabezpieczające (w tym skanowanie) udostępnianie w Internecie

10 Ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (art. 23) Działalność archiwalna obejmuje gromadzenie, ewidencję, przechowywanie, opracowanie, zabezpieczenie i udostępnianie materiałów archiwalnych oraz prowadzenie działalności informacyjnej.

11 Opracowanie jest kluczowym elementem wywierającym decydujący wpływ na możliwość wykonywania pozostałych ustawowych zadań z zakresu działalności archiwalnej Czy bez opracowanego zasobu można: * udostępniać materiały archiwalne? * udostępniać inwentarze? * publikować pomoce wyższego rzędu? * prowadzić działalność informacyjną? * mikrofilmować / skanować? * budować system informatyczny? Czy bez opracowania zasobu dysponujemy pogłębioną wiedzą o zasobie Archiwum?

12 Opracowanie w AGAD Inwentaryzacja dopływów (głównie z USC) Melioracja starych inwentarzy Sporządzanie wersji elektronicznych starych inwentarzy w celu ich publikacji w Internecie (EAD) Tworzenie pomocy wyższego rzędu (drukowanych i elektronicznych)

13 Inwentarze ogłoszone drukiem (wybór) 1949 Akta Komisji Policji Obojga Narodów i Komisji Policji Koronnej , oprac. Jadwiga Jankowska [seria Archiwa polskie, t. 1, Archiwum Główne Akt Dawnych. Inwentarze 1967 Inwentarz akt Komisji Rządowej Wojny , oprac. Mieczysław Chojnacki 1973 Inwentarz akt I Rady Stanu Królestwa Polskiego z lat , oprac. Franciszka Ramotowska 1975 Inwentarz Metryki Koronnej. Księgi wpisów i dekretów polskiej kancelarii królewskiej z lat , oprac. Irena Sułkowska-Kurasiowa i Maria Woźniakowa 1987 Inwentarz Archiwum Księcia Józefa Poniatowskiego i Marii Teresy Tyszkiewiczowej z lat 1516, , oprac. Maria Józefowiczówna Heroldia Królestwa Polskiego , oprac. Małgorzata Osiecka 2007 III Rada Stanu Królestwa Polskiego ( ), oprac. Franciszka Ramotowska

14 Pomoce wyższego rzędu ogłoszone drukiem (wybór) (1) 1958 Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, t. 1, Przewodnik po zespołach. Archiwa dawnej Rzeczypospolitej (red. Jadwiga Karwasińska) Sumariusz protokołów Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego (cz. 1, t. 1 4), oprac. Halina Dmowska-Grabiasowa, Klementyna Morawska, Kazimierz Konarski i Franciszka Ramotowska Katalog tek Glinki (cz. 1 2), wyd. Teresa Zielińska; sumariusz Księgi referendarii koronnej z czasów saskich (t. 1 2), oprac. Maria Woźniakowa Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Informator o zasobie, oprac. zb. pod red. Teresy Zielińskiej 1998 Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zasobie, t. 2, Epoka porozbiorowa, red. Franciszka Ramotowska

15 Pomoce wyższego rzędu ogłoszone drukiem (wybór) (2) 1999 Sumariusz ksiąg Metryki Koronnej, cz. VI, Księgi z okresu panowania Henryka Walezego , oprac. Maria Woźniakowa (kontynuacja zapoczątkowanej w 1905 r. przez Teodora Wierzbowskiego serii Matricularum Regni Poloniae summaria. Jest to najdłużej wydawana seria wydawnicza w dziejach AGAD. Sumariusz Metryki Koronnej wydawany pod red. Wojciecha Krawczuka i in. (t. 1-5)

16 Pomoce wyższego rzędu ogłoszone drukiem (wybór) (3) 1999 sumariusz Archiwum Skarbu Koronnego. Rachunki poselstw, oprac. Anna Wajs 2008 Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Informator o zasobie archiwalnym, pod red. Doroty Lewandowskiej 2010 katalog Pieczęcie królów i królowych Polski 2012 Kartografia miast Mazowsza i ziemi dobrzyńskiej do końca XIX wieku, oprac. A. i H. Bartoszewiczowie (wyd. II uzup.)

17 Nowe technologie Seminarium na temat Encoded Archival Description EAD. Kodowany opis archiwalny, zorganizowane wspólnie z Zakładem Naukowym Archiwistyki NDAP 2010 W Internecie udostępniono ponad 140 inwentarzy archiwalnych opracowanych w standardzie EAD. W ok. 320 bazach danych dla inwentarzy i sumariuszy znajdowało się 400 tys. rekordów. Zrealizowano projekt: Cyfrowy AGAD, dokumenty z czasów Jagiełły na Polska.pl, w ramach którego zeskanowano, opisano i udostępniono w Internecie 788 dokumentów z lat projekt Redite ad fontes źródła wspólnej pamięci. Księgi metrykalne z zasobu AGAD on-line. Na stronie internetowej udostępniono ponad 850 tys. skanów akt metrykalnych z lat powstałych na terenach dawnej Rzeczypospolitej, które obecnie znajdują się za wschodnią granicą Polski. Skany wykonano z ponad 5800 ksiąg metrykalnych, z parafii rzymskokatolickich, greckokatolickich, prawosławnych i ewangelickich oraz gmin wyznania mojżeszowego z terenu województw: lwowskiego, tarnopolskiego, stanisławowskiego, wołyńskiego i poleskiego. Wszystkie skany są połączone z inwentarzami archiwalnymi.

18 EAD międzynarodowy standard zapisu informacji o zasobie archiwalnym. Jest to standard Biblioteki Kongresu USA, analogiczny jak Marc21 dla bibliotekarzy

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30 Kadra archiwalna Kompetencje dostosowane do specyfiki zasobu AGAD: Przygotowanie historyczno-archiwalne Znajomość przepisów metodycznych Znajomość kancelarii okresu księgi wpisów, kancelarii rosyjskiej, pruskiej, austriackiej Znajomość paleografii / neografii łacińskiej, staropolskiej, staroruskiej, niemieckiej, rosyjskiej Wiedza z zakresu NPH (zwłaszcza rozwoju form kancelaryjnych, dyplomatyki, sfragistyki, genealogii Znajomość języków obcych: łacińskiego, niemieckiego, rosyjskiego, francuskiego (a jeśli to możliwe każdego innego, w tym pisanych w alfabetach hebrajskim i arabskim) Umiejętność stosowania technik komputerowych

31 Wymieniono kompetencje Czy taki istnieje? idealnego archiwisty Specjalizacja (epoka, rodzaj dokumentacji, język) Problem kwalifikacji wynikający z modelu kształcenia uniwersyteckiego archiwistów (nacisk na archiwoznawstwo a nie metodykę archiwalną)

32 Problemy Dobór kadry (zwłaszcza metodyków) Problem cytowań źródeł archiwalnych z AGAD (nie można zmieniać nazw zespołów i sygnatur od dawna cytowanych w literaturze) Inwentaryzacja we wczesnych wersjach IZA Długoletnie opracowanie dużych zespołów Zdeprecjonowanie znaczenia opracowania przez władze archiwalne (po 2007 r.)

33 WNIOSKI (1) Opracowanie zasobu to: zadanie ustawowe archiwów element złożonego procesu postępowania z dokumentacją zmierzającego do jej udostępniania forma zabezpieczenia przed utratą informacji (w przypadku utraty archiwaliów mogą zachować się ich opisy)

34 Inwentarz kartkowy zespołu Akta rezydentów wiedeńskich ( ), opracowany w 1939 r. Zespół utracony podczas II wojny światowej (inwentarz wydano drukiem wraz z komentarzem)

35 Fotokopia dokumentu Bolesława Pobożnego (31 X 1271). Regest dokumentu i informacja o pozycji w inwentarzu Walentego Huberta oraz adnotacja o zabraniu dokumentu przez władze niemieckie 18 I 1941 r. Rewers z 28 I 1941 r. poświadczający wywiezienie jednego z 74 dokumentów z działu Prussiae Archiwum Koronnego krakowskiego (obecnie dokumenty te znajdują się w Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin Dahlem)

36 WNIOSKI (2) Warunki niezbędne dla prowadzenia opracowania: Opracowanie wśród priorytetów działalności archiwalnej Czas (długotrwałość) Wykwalifikowana kadra

37 WNIOSKI (3) Postulat przywrócenia opracowaniu należnego miejsca w pracy archiwów Opracowanie Dbamy o to, co już jest w Archiwum Nadzór Dbamy o to, co kiedyś będzie w Archiwum Inne Zob. proporcje w Sprawozdaniu rocznym, Wykazie akt, Strategii archiwów itp.

38 WNIOSKI (4) Postulat przywrócenia opracowaniu należnego miejsca w pracy archiwów (2) Działalność merytoryczna Działalność biurokratyczna a) Obligatoryjna (wynikająca z przepisów prawa) b) Nieobligatoryjna (wynika z nadinterpretacji przepisów) Potrzeba deregulacji

39 Dziękuję za uwagę