Siłownia parowa z wieloźródłowym zasilaniem

Transkrypt

1 tom XLII(2012), nr 2, Władysław Nowak Sławomir Wiśniewski AleksandraBorsukiewicz-Gozdur Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Katedra Techniki Cieplnej Siłownia parowa z wieloźródłowym zasilaniem W pracy przedstawiono wyniki obliczeń umożliwiające ocenę efektywności pracy siłowni parowej obejmującej jednoobiegową siłownię ORC(organic Rankine cycle) z parowaczem o cyrkulacji wewnętrznej, sprzężonej cieplnie z dolnym obiegiem siłowni binarnej. Rozpatrywane zagadnienie dotyczy wykorzystania dwóch różnotemeraturowych źródeł ciepła do zasilania obiegów organicznych analizowanego układu. Nośnikami energii pomiędzy źródłami ciepła a obiegiem jednoobiegowej siłowni ORC oraz dolnym obiegiem siłowni binarnej są odpowiednie strumienie wody. Omówione rozwiązanie polegające na zastosowaniu w jednoobiegowej siłowni ORC parowacza z cyrkulacją wewnętrzną nośnika energii, który umożliwia dostosowanie temperatury strumienia wody opuszczającej parowacz do wartości odpowiadającej temperaturze strumienia wody zasilającej podgrzewacz dolnego obiegu siłowni binarnej. W związku z tym możliwe jest skierowanie części strumienia wody zasilającej siłownię jednoobiegową do podgrzewacza dolnego obiegu siłowni binarnej. Podano przykłady obliczeniowe potwierdzające korzyści płynące z takiego rozwiązania. 1 Wprowadzenie Rosnące zapotrzebowanie na energię oraz degradacja środowiska związana z wykorzystywaniem konwencjonalnych nosików energii skłania ludzkość do poszukiwania alternatywnych źródeł energii. Prace prowadzone nad tymi źródłami ciepła są wielokierunkowe. Jedne związane są z wykorzystywaniem odnawialnych źródeł energii takich jak: energia słoneczna, energia wiatru czy też energia geotermalna. Inne prace badawcze dotyczą między innymi wykorzystania do produkcji energii elektrycznej i cieplnej ogniw paliwowych, czy też wykorzystania energii odpadowej. Szereg prac prowadzonych jest również nad wykorzystaniem niskotemperaturowych strumieni energii do produkcji energii elektrycznej. Nośniki energii CorrespondingAuthor. aborsukiewicz@zut.edu.pl

2 104 W. Nowak, S. Wiśniewski, A. Borsukiewicz-Gozdur charakteryzującesięniezbytwysokątemperaturą( o C)mogąbyćwykorzystane w klasycznych układach do produkcji energii cieplnej. W celu wykorzystania tych nośników energii do produkcji prądu elektrycznego konieczne jest zastosowania odpowiedniego układu, pracującego według obiegu Clausiusa-Rankine a z niskowrzącym czynnikiem obiegowym. Układy te nazywane są układami ORC(ang. organic Rankine cycle). W układach tych zastosowanie czynników niskowrzących, jako czynników obiegowych, umożliwia wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej źródeł ciepła o niskich temperaturach, a przy odpowiednich czynnikach nawetotemperaturachponiżej100 o C.Wliteraturzemożnaznaleźćwieleanaliz dotyczących układów ORC wykorzystujących jedno źródło ciepła. W niniejszej pracy przedstawiono analizę wykorzystania dwóch różnotemperaturowych źródeł ciepła do zasilania układów ORC. 2 Opisukładu Na rys. 1 przedstawiono schemat analizowanego układu. Układ ten składa się z dwóch siłowni: jednoobiegowej siłowni ORC oraz siłowni binarnej. Jednoobiegowa Rysunek 1. Schemat jednoobiegowej siłowni ORC sprzężonej cieplnie z obiegiem dolnym siłowni binarnej:1 źródłaciepła,2 źródłaciepła,3 podgrzewacz,4 parowaczz cyrkulacją wewnętrzną nosnika ciepła, 5 turbogenerator, 6 skraplacz, 7 pompa, 8 wymiennik ciepła, 9 turbogenerator.

3 Siłownia parowa z wieloźródłowym zasilaniem 105 siłownia ORC pracuje według obiegu Clausiusa-Rankine a z niskowrzącym czynnikiem obiegowym. W skład siłowni wchodzą: podgrzewacz(3), parowacz z cyrkulacją wewnętrzną nośnika ciepła(4), turbogenerator(5), skraplacz(6) oraz pompa obiegowa czynnika niskowrzącego(7). Drugą cześć układu stanowi siłownia binarna. Górnym obiegiem siłowni jest obieg na parę wodną przegrzaną. Obieg ten składa się z kotła wraz z przegrzewaczem pary(10), pompy obiegowej wody(11), turbogeneratora(9) oraz wymiennika typu skraplacz-parowacz(8). Za pomocą tego wymiennika obieg górny sprzężony jest cieplnie z obiegiem dolnym siłowni binarnej. W obiegu dolnym siłowni binarnej czynnikiem roboczym jest substancja niskowrząca(czynnik z grupy tzw. czynników suchych). W skład obiegu dolnego oprócz wymiennika(8) wchodzą: podgrzewacz(12), pompa obiegowa czynnika niskowrzącego(13), skraplacz(14) oraz turbogenerator(15). Obieg dolny siłowni binarnej pracuje według obiegu Clausiusa-Rankine a na parę nasyconą suchą. Każdy z obiegów organicznych(niskowrzących), tj. obieg jednoobiegowej siłowni ORC oraz dolny obieg siłowni binarnej, zasilane są strumieniami wody jako nośnikami energii o różnych temperaturach. Do jednoobiegowej siłowni ORC doprowadzanyjestzeźródłaciepła(1)strumieńwody ṁ s1 otemperaturze T s1, natomiast obieg dolny siłowni binarnej zasilany jest ze źródła ciepła(2) strumieniemmasowymwody ṁ s2 otemperaturze T s2.relacjapomiędzytemperaturami obustrumieniwody(nośnikówenergii)jestnastępująca T s1 > T s2. Zastosowanie parowacza z cyrkulacja wewnętrzną w jednoobiegowej siłowni ORC umożliwia, poprzez przyjęcie odpowiedniej wartości współczynnika cyrkulacjiwewnętrznej,dostosowanietemperatury(t ϕ2 s1 )strumieniawodyopuszczającegoparowacz(4)dotemperatury(t s2 )strumieniawodydoprowadzanegodoprzeciwprądowegopodgrzewacza(12)obiegudolnegosiłownibinarnej(t ϕ2 s1 = T s2). Zabieg ten skutkuje zwiększeniem strumienia wody doprowadzanej do podgrzewacza(12)obiegudolnegoostrumień ṁ s1,cozkoleiprzekładasięnawzrost strumieniamasowego(ṁ D n)czynnikaroboczegowtymobiegu. Wszystkie obiegi w analizowanym układzie pracują według porównawczego obiegu Clausiusa-Rankine a. Na rys. 2 przedstawiono cykle przemian termodynamicznych w układzie temperatura-entropia(t-s) realizowanych w jednoobiegowej siłowni ORC oraz siłowni binarnej. 3 Metodykaobliczeń Metodyka obliczeń cieplno-przepływowych analizowanego układu opiera się na równaniach bilansu energii poszczególnych urządzeń: wymienników ciepła, turbin i skraplaczy. Przy rozpatrywaniu równań bilansu energii dla poszczególnych

4 106 W. Nowak, S. Wiśniewski, A. Borsukiewicz-Gozdur Rysunek 2. Cykl przemian termodynamicznych dla jednoobiegowej siłowni ORC oraz siłowni binarnej wymienników ciepła wchodzących w skład analizowanego układu założono, że stratyenergiidootoczeniasąpomijalniemałe.zuwaginato,żemetodykęobliczeń jednoobiegowej siłowni ORC oraz siłowni binarnej można znaleźć w wielu pracach[1,2] poniżej przedstawiono jedynie istotne zależności z punktu widzenia przeprowadzonej analizy. Zastosowanie w jednoobiegowej siłowni ORC parowacza z cyrkulacją wewnętrzną powoduje konieczność zdefiniowania współczynnika cyrkulacji. Współczynnik tendefiniowanyjestjakostosunekstrumieniazawracanegowparowaczu( ṁ s1 ) dostrumieniawody(ṁ s1 )doprowadzanegodoparowaczazeźródłaciepła(1): ϕ = ṁ s1 ṁ s1. (1) Rozkład temperatur czynników w parowaczu z cyrkulacją wewnętrzną przedstawiono na rys. 3. Wykorzystując równanie bilansu energii parowacza z cyrkulacją wewnętrzną dla przestrzeni wodnej można określić temperatury wody na dopływie i wypływie z parowacza(z uwzględnieniem współczynnika zawracania). Poniższe wzory wyprowadzono przy założeniu stałego ciepła właściwego wody (c w ): T ϕ2 s1 = T s1 (1 + ϕ)( T 1 T 2 ), (2) s1 = T s1 + ϕt ϕ2 s1. (3) 1 + ϕ T ϕ1

5 Siłownia parowa z wieloźródłowym zasilaniem 107 Rysunek 3. Rozkład temperatur w parowaczu z cyrkulacją wewnętrzną jednoobiegowej siłowni ORC Masowystrumieńczynnikaorganicznego(ṁ n )wjednoobiegowejsiłowniorc wyznaczono na podstawie równania bilansu energii dla parowacza z zależności ṁ n = ṁs1(1 + ϕ)c w (T ϕ1 s1 T ϕ2 s1 ) h 1 h 5, (4) gdzie h 1 i h 5 oznaczająodpowiednioentalpięczynnikaroboczegowjednoobiegowej siłowni ORC przed turbiną(5) oraz przed parowaczem(4). Rozkłady temperatur w podgrzewaczu jednoobiegowej siłowni ORC oraz podgrzewaczu dolnego obiegu siłowni binarnej przedstawiono na rys. 4. Rysunek 4. Rozkłady temperatur w podgrzewaczach jednoobiegowej siłowni ORC oraz dolnego obiegu siłowni binarnej Strumień wody kierowany do podgrzewacza jednoobiegowej siłowni ORC określono na podstawie równania bilansu energii podgrzewacza z zależności h 5 h 4s ṁ s1 = ṁ n c w (T ϕ2 s1 T s1 ), (5)

6 108 W. Nowak, S. Wiśniewski, A. Borsukiewicz-Gozdur Pozostałystrumień ṁ s1 kierowanyjestdopodgrzewaczaobiegudolnegosiłowni binarnej. Strumień ten wyznaczono ze wzoru ṁ s1 = ṁ s1 ṁ s1. (6) Doprowadzenie do podgrzewacza obiegu dolnego siłowni binarnej dodatkowego strumieniawody ṁ s1 otemperaturze T ϕ2 s1 = T s2powodujezwiększeniecałkowitego strumienia wody do wartości ṁ D w = ṁ s1 + ṁ s2. (7) Wzrost strumienia wody doprowadzanej do obiegu dolnego skutkuje wzrostem strumieniamasowego(ṁ D n )czynnikaroboczegowobiegudolnymsiłownibinarnej. Można w ten sposób zwiększyć wielkość mocy obiegu dolnego siłowni binarnej.wielkośćstrumieniaczynnikaroboczegowobiegudolnym(ṁ D n )określono z równania bilansu energii przeciwprądowego podgrzewacza cieczy roboczej obiegu dolnego siłowni binarnej: Q D pod = ṁd wc w (T s2 T s2) = ṁ D n (h D 5 h D 4s), (8) gdzie h D 5 i hd 4s oznaczająodpowienioentalpięczynnikaorganicznegoobiegudolnego przed wymiennikiem typu skraplacz parowacz(8) oraz za pompą obiegową (13). Z kolei wielkość strumienia masowego wody w obiegu górnym w siłowni binarnej określano z równania bilansu energii wymiennika typu skraplacz-parowacz (8): Q S P = ṁ G p (hg 2s hg 3 ) = ṁd n (hd 1 hd 5 ), (9) gdzie ṁ G p oznaczastrumieńparywodnejwobiegugórnym,ahg 2s i hg 3 oraz hd 1 i h D 5 oznaczająodpowiednioentalpieczynnikówroboczychobiegugórnegogoraz dolnego D przed i za wymiennikiem typu skraplacz-parowacz(8). 4 Wynikiobliczeń Obliczenia przeprowadzono przy założeniu, że wielkości strumieni wody dla obu źródeł ciepła są równe iwynoszą 10 kg/s. W pracy przejęto, że temperatury strumieni wody, jako nośników energii ze źródeł ciepła wynoszą odpowiednio T s1 = 148 o CdlaźródłapierwszegoiT s2 = 98 o Cdlaźródładrugiego.Zwartości temperatury oraz rozkładu temperatur w podgrzewaczu obiegu dolnego siłowni binarnej wynika temperatura odparowania czynnika w dolnym obiegu siłownibinarnej,którawynosi93 o C.Ponieważprzyjęto,żewwymiennikutypu

7 Siłownia parowa z wieloźródłowym zasilaniem 109 skraplacz-parowacz różnica temperatur pomiędzy czynnikami wynosi 5 K, zatem temperatura skraplania pary wodnej w obiegu górnym siłowni binarnej wynosi 98 o C.DlaobiegówjednoobiegowejsiłowniORCorazdolnegosiłownibinarnej przyjęto,żetemperaturaskraplaniaczynnikóworganicznychwynosi29 o C. Zastosowanie w układzie siłowni jednoobiegowej ORC parowacza z cyrkulacją wewnętrzną umożliwia zmianę temperatury odparowania czynnika organicznego oraz zmianę temperatury wody opuszczającej parowacz. Wpływ tego współczynnika na wartość tych temperatur, jak i na wartość pozostałych parametrów charakteryzujących pracę jednoobiegowej siłowni ORC przedstawiono w tab. 1. Zamieszczone wyniki obliczeń dotyczą przypadku, gdy w układzie jednoobiegowej siłowni ORC czynnikiem roboczym jest butan. Tabela 1. Wpływ współczynnika cyrkulacji na parametry pracy siłowni jednoobiegowej ORC ϕ T ϕ1 s1 T ϕ2 s1 T par ṁ n Q par Q pod N C R η C R ṁ s1 ṁ s1 [-] [ o C] [ o C] [ o C] [kg/s] [kw] [kw] [kw] [??] [kg/s] [kg/s] 0, ,41 418,0 722,63 214,70 18,82 1,66 8,34 0, ,29 627,0 928,86 286,39 18,41 2,24 7,76 1, ,07 836,0 1078,60 343,75 17,95 2,75 7,25 1, , ,0 1186,22 389,43 17,45 3,19 6,81 2, , ,0 1260,36 425,39 16,92 3,59 6,41 2, , ,0 1306,66 452,75 16,35 3,96 6,04 3, , ,0 1329,49 472,05 15,73 4,30 5,70 3, , ,0 1331,75 484,16 15,07 4,62 5,38 4, , ,0 1315,62 489,31 14,37 4,92 5,08 4, , ,0 1283,03 487,82 13,62 5,20 4,80 5, , ,0 1235,50 479,93 12,82 5,47 4,53 5, , ,0 1174,07 465,72 11,97 5,73 4,27 Z danych przedstawionych w tab. 1 wynika, że najwyższą moc siłowni jednoobiegowej dla analizowanych parametrów uzyskuje się przy współczynniku cyrkulacji ϕ = 4. Dla tej wartości współczynnika strumień wody sieciowej przepływający poza podgrzewaczem siłowni jednoobiegowej ORC wynosi 5,08 kg/s, a jego temperaturamawartość T ϕ2 s1 = 98 o C,coodpowiadatemperaturzewodydoprowadzanej do podgrzewacza obiegu dolnego siłowni binarnej z drugiego źródła. Pozwalatoskierowaćdodatkowystrumień ṁ s1 dopodgrzewaczaobiegudolnego siłowni binarnej. W efekcie uzyskujemy zwiększony strumień wody w tym podgrzewaczu, który można określić z zależności(7).

8 110 W. Nowak, S. Wiśniewski, A. Borsukiewicz-Gozdur Parametry pracy siłowni binarnej w przypadku, gdy podgrzewacz obiegu dolnego zasilany jest tylko strumieniem wody z drugiego źródła ciepła podano w tab. 2. Wielkości te obejmują: jednostkowe strumienie ciepła podgrzewania ( h D pod ),odparowania( hd par),jednostkowąpracęobieguclausiusa-rankine a (1 C R ),strumieńnośnikaciepłakrążącegowobiegudolnym(ṁ D n ),wielkośćmocyobiegudolnego(n D C R ),atakżewielkośćstrumieniamasowegowodykrążącejwobiegugórnym(ṁ G n).wtabelitejzamieszczonotakżesumęmocyobiegu Clausiusa-Rankine a siłowni jednoobiegowej oraz obiegu dolnego siłowni binarnej tj. N 1 C R + ND C R.Analizędlaobiegudolnegosiłownibinarnejprzeprowadzono dla trzech czynników: perfluorobutan, R114 i RC318. Tabela 2. Parametry pracy obiegu dolnego siłowni binarnej dla analizowanych czynników(podgrzewacz zasilany ze źródła drugiego) Rodzajczynnika hd pod h D par 1 D C R Q S P NC R D N1 C R + ND C R ṁg p ṁ D p [kj/kg] [kj/kg] [kj/kg] [kw] [kw] [kw] [kg/s] [kg/s] Perfluorobutan 76,12 48,59 15, ,76 551, ,11 0,96 35,15 R ,58 93,27 23, ,16 916, ,32 2,08 39,59 RC ,24 59,90 18, ,11 630, ,16 1,15 34,19 W tab. 3 przedstawiono wyniki dla obiegu dolnego siłowni binarnej w przypadku, gdy podgrzewacz tego obiegu zasilany jest zarówno strumieniem wody ze źródładrugiegojakistrumieniemwody(ṁ s1 )niewykorzystanymwpodgrzewaczu siłowni jednoobiegowej, przy czym wielkości te oznaczono symbolem*. Tabela 3. Parametry pracy obiegu dolnego siłowni binarnej dla analizowanych czynników(podgrzewaczzasilanyzeźródładrugiegoorazstrumieniemwody ṁ s1 *) Rodzajczynnika hd pod h D par 1 D C R Q S P NC R D N1 C R + ND C R ṁg p ṁ D p [kj/kg] [kj/kg] [kj/kg] [kw] [kw] [kw] [kg/s] [kg/s] Perfluorobutan 76,12 48,59 15, ,67 832, ,54 1,45 53,01 R ,58 93,27 23, , , ,85 3,13 59,709 RC ,24 59,90 18, ,00 951, ,76 1,74 51,57

9 Siłownia parowa z wieloźródłowym zasilaniem Podsumowanie Przeprowadzona analiza wykazała, że zastosowanie w siłowni jednoobiegowej parowacza z cyrkulacją wewnętrzną, mającego do dyspozycji dwa różnotemperaturowe źródła ciepła, umożliwia taki dobrór współczynnika cyrkulacji, aby część niewykorzystanego strumienia wody w podgrzewaczu siłowni jednoobiegowej mogła być skierowana do podgrzewacza obiegu dolnego siłowni binarnej. Z przedstawionych wyników zestawionych w tab. 2 i 3 wynika, że korzystniej pod względem osiąganej mocy wypada wariant, gdy podgrzewacz obiegu dolnego siłowni binarnej zasilany jest dodatkowym strumieniem wody z siłowni jednoobiegowej. Ten dodatkowy strumień powoduje, że zwiększa się strumień czynnika organicznego w dolnym obiegu siłowni binarnej co przekłada się na wzrost mocy tego obiegu, jak również i całego układu. Dodatkową korzyścią wynikającą z tego rozwiązania jest to, że w większym stopniu wykorzystywana jest energia zawarta w strumieniu wody doprowadzanym ze źródła nr 1. Praca zrealizowana w ramach projektu badawczego N N finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Praca wpłynęła do redakcji w sierpniu 2012 r. Literatura [1] Nowak W., Borsukiewicz-Gozdur A.: The influence of evaporator parameters on the effectiveness of geothermal power plant operation. Proc. European Geothermal Congress 2007 Unterhaching,30May 1June,2007. [2] Borsukiewicz-Gozdur A.: Dual-fluid-hybrid power plant co-powered by low-temperature geothermal water. Geothermics 39(2010), Vapour power plant utilizing multiple energy sources Summary In the paper, calculation results are presented to enable an assessment of the effectiveness of the vapour power plant that consists of the single cycle ORC power plant incorporating the evaporator with internal circulation and of the bottoming binary power plant, whereby the latter two power plants are thermally coupled, but are driven by two heat sources with different temperatures. Water is used as heat carrier from both the heat sources. The ORC power plant solution with the evaporator, that works with the internal circulation is presented in detail. Evaporator of this type enables to adjusted its outlet water temperature to the value of the temperature of the heat carrier delivered to the bottoming binary power plant, whereby part of

10 112 W. Nowak, S. Wiśniewski, A. Borsukiewicz-Gozdur the evaporator outlet water can be supplied to the preheater of that plant. Advantages of the above solution are confirmed by the results of the calculated exemplary cases.