Rok Conrada Joseph Conrads år. Hasior i Södertälje Hasior w Södertälje. Nana åker till Ryssland Nana jedzie do Rosji

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Rok Conrada Joseph Conrads år. Hasior i Södertälje Hasior w Södertälje. Nana åker till Ryssland Nana jedzie do Rosji"

Transkrypt

1 tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny SueciaPolonia Hasior i Södertälje Hasior w Södertälje Nana åker till Ryssland Nana jedzie do Rosji Rok Conrada Joseph Conrads år

2 Conrad pisz na Berdyczów Skriv till Berdyczow Berdyczów to miejsce urodzenia najbardziej na świecie znanego człowieka urodzonego na krainie i najpowszechniej czytanego pisarza polskiego pochodzenia osepha onrada orzeniowskiego którego rok właśnie obchodzimy na całym świecie iasto od dwóch wieków kojarzy się olakom z tajemniczym powiedzeniem pisz na erdyczów które mylnie rozumie się jako pisz do nikąd list i tak nigdy nigdzie nie dojdzie ało kto zna pochodzenie tego wyrażenia tóż przypomina dzisław ajder takiej instrukcji udzielał znajomym wyjeżdżający na sławne berdyczowskie targi ziemianin elem obowiązkowej wizyty w erdyczowie nie mu siało być tylko podpisanie kontraktów na dostawę płodów rolnych lecz spotkania towarzyskie otrzymanie dorocznych wieści z szero kiego świata utworzenie uzeum onrada w barokowym budynku nale żącym do zakonu armelitów osych w erdyczowie zabiega od lat olskie owarzystwo onradowskie wspierane przez siostrzane owarzystwa rytyjskie i rancuskie lany te wzbudziły szero kie zainteresowanie wśród miłośników onrada na całym świecie powodu niejasnych kompetencji ukraińskich władz samo rządowych muzeum nie powstało do dzisiaj erdyczowa dla jednych uosobienia prowincji dla innych pępka świata onrad trafił na szeroki ocean gdzie dosłużył się stopnia kapitana w angielskiej flocie po czym osiadł w ondynie i zaczął pisać mieszną rzeczą jest życie tajemniczy bezlitośnie logiczny system prowadzący do błahego celu ie ma na co liczyć prócz odrobiny samowiedzy która przychodzi za późno i staje się źródłem bezgranicznego żalu napisał w ądrze ciemności ohater tej powieści urz ma w chwili śmierci tyle do powiedzenia o kondycji ludzkiej zgroza horror co bardzo sugestywnie wypa dło w wykonaniu arlona rando z pewnością każdy kinoman ma w pamięci zas pokalipsy rancisa oppoli wórczość onrada pociągała filmowców już od lat tych ubiegłego wieku zas pokalipsy to kamień milowy światowego kina kranizacje ostromo czy fascynującego proroczego ajnego agenta również są godne uwagi byt wiele jednak zdarzało się kiksów zawsze wtedy gdy scenarzysta reżyser próbował tylko wykorzystać tekst onrada zamiast podjąć z nim dyskusję onradzie pisarzu zaskakująco nowoczesnym ze względu na podejmowaną problematykę i technikę pisarską którego postać i twórczość łączy krainę olskę rancję i nglię przeczytajcie państwo artykuł prof dzisława ajdera po nim wywiad z samym profesorem o tym jak działalność naukową łączył z podziemnym antykomunistycznym oporem I Berdyczow i kraina föddes den troligtvis mest berömda per sonen med rötter i kraina och samtidigt den i särklass mest lästa författaren av polsk härkomst oseph onrad orzeniowski ust nu firas hans år över hela världen edan två sekel tillbaka förknip par de flesta polacker den staden med uttrycket skriv till erdyc zow som felaktigt tolkas som att skriva till ingenstans det vill säga att brevet ändå inte kommer att komma fram å känner till bakgrunden till detta uttryck å här var det emellertid påpekar dzislaw ajder det var en instruktion man gav bekanta när man gav sig av på den berömda godsägarmarknaden i staden e obliga toriska marknadsbesöken i erdyczow handlade om långt mer än spannmålsleveranser och avtal de hade även en social dimension där nyheter från hela världen utbyttes et polska onradsällskapet har sedan flera år tillbaka försökt få tillstånd ett onradmuseum i den barockbyggnad som tillhör armeliterorden i erdyczow och de bistås i sin strävan av syster sällskapen i torbritannien och rankrike dén har väckt stort intresse bland onradläsare över hela världen klarheter kring ukrainska lokalmyndigheters befogenheter i frågan har tyvärr förhalat processen onrad lämnade erdyczow som vissa såg som världens mitt punkt och andra som själva definitionen av ett bakvatten och gav sig ut på de vida oceanerna an blev kapten i den brittiska flottan varefter han bosatte sig i ondon och började skriva ivet är en komisk sak detta hemlighetsfulla skoningslöst logiska system som leder fram till ett futtigt mål an kan inte räkna med något utöver en smula självkännedom som alltid kommer för sent och blir en källa till gränslös ånger skriver han i örkrets hjärta uvudpersonen i romanen ligger för döden och uttrycker sin skräckinjagande syn på människans tillstånd horror säger han et är väl knappt någon filmälskare som kan glömma hur arlon rando gestaltade detta i rancis oppolas pocalypse ow onrads verk intresserade filmskapare redan på talet poka lypse ow var epokgörande på sin tid och det var även filmatise ringarna av ostromo och den närmast profetiska narkisten en det har också förekommit en hel del misslyckade bearbet ningar oftast när regissören manusförfattaren bara har försökt att följa onrads text istället för att inleda en dialog med den det här numret kan ni bekanta er med onrad genom dzis law ajders artikel onrad är en förbluffande modern författare både tematiskt och berättartekniskt och hans person och romaner sträcker sig över och förenar kraina olen rankrike och ng land äsningen fortsätter med en intervju med ajder själv an berättar hur han förenade vetenskaplig forskning med oppositio nell kamp mot kommunistregimen i olen

3 Joseph Conrad-Korzeniowski był pisarzem najbardziej europejskim. Także w tym sensie, że już sto lat temu rozumiał to, czego dzisiaj się uczymy: wspólnota europejska jest najlepszym zabezpieczeniem wszystkich naszych bogatych i różnorodnych kultur narodowych. Czytaj str. 4 Joseph Conrad-Korzeniowski var den mest europeiska författare i den bemärkelsen att han redan för hundra år sedan insåg det vi lär oss i dag: att europeisk gemenskap är det bästa skyddet av våra rika och mångfacetterade kulturer. Se sid.4 Suecia Polonia Innehåll / Spis treści 4 Joseph Conrad-Korzeniowski Zdzisław Najder Långsiktiga drömmar samtal med Zdzisław Najder Program marzeń długodystansowych rozmowa ze Zdzisławem Najderem Hitlers nederlag i Ryssland (enl. Gen. Anders) Paweł Jaworski Klęska Hitlera w Rosji (wg gen. Andersa) Paweł Jaworski Hejdå Östeuropa Erik Zsigas bok Żegnaj Wschodnia Europo książka Erika Zsigi Grannar Sy ihop Sąsiedzi zszywanie Haiku och Kantor Janina Kraupe-Świderska berättar Haiku i Kantor opowiada Janina Kraupe-Świderska Słoneczny rydwan Hasior w Södertälje Solens segervagn Hasior i Södertälje Nanas krönika Nana Håkansson Nanafelieton Nana Håkansson Omslagsfoto/ Okładka: Anna Bidakowska Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande 4 numren av Suecia Polonia så sätt in 100 SEK på plusgiro Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet. Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne 4 numery Suecii Polonii wpłać 100 SEK na plusgiro Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu.

4 2007 Conrads år/ Rok Conrada Joseph Conrad-Korzeniowski: son till polska självständighetskämpar, verksam inom tre kulturer, en av den engelska litteraturens giganter och sann europé. syn polskich patriotów, człowiek trzech kultur, wielki pisarz angielski i Europejczyk Av Zdzisław Najder onrad orzeniowski znany później całemu czytającemu książki światu jako oseph onrad urodził się 150 lat temu w erdyczowie na dzisiejszej krainie ył synem pollona orzeniowskiego poety tłumacza i wybitnego dzia łacza niepodległościowego o właśnie ojciec onrada pollo orzeniowski założył w arszawie podziemny omitet uchu który stał się zalążkiem ządu arodowego kierującego później owstaniem tyczniowym 1863 roku esienią 1861 roku ojciec onrada został aresztowany przez władze rosyjskie onrad wspomi nał po wielu latach że jego świadome życie zaczęło się właśnie na dziedzińcu warszawskiej cytadeli dokąd czteroletni chłopiec razem z babką przynosił paczki z żywnością dla ojca boje orzeniowscy matka i ojciec zostali skazani na zesłanie do ołogdy w północnej osji tego okresu pochodzi zdjęcie małego onradka tak na odwrocie podpisane kochanej abuni która mi pomogła biednemu atkowi ciastka do więzienia posyłać wnuczek olak katolik i szlachcic onrad iedy chło piec miał osiem lat zmarła jego matka jciec został zwolniony z zesłania kiedy już był śmiertelnie chory ziad onrada po mieczu eodor orzeniowski kapitan ojsk olskich w owstaniu istopadowym odznaczony krzyżem irtuti ilitari i francuską egią onorową utracił resztę odziedziczo nego majątku w historycznych zawieruchach iał córkę milię o której wiemy tylko że była aresztowana w roku 1863, a w następnym zesłana w głąb osji i trzech synów obert zginął w owstaniu tyczniowym ilary zmarł na zesłaniu na yberii w roku 1878 rzeci pollo urodzony w roku 1820 miał talent do języków i słowa tudiował na uniwersytecie petersburskim a następnie po odmowie paszportu zagranicznego utrzymywał się z niechętnego administrowania cudzych majątków pisania satyrycznych i patrio onrad orzeniowski sedermera känd för läsare över hela världen som oseph onrad föddes för 150 år sedan i erdyczów i nuvarande kraina an var son till pollo orzeniowski poet översättare och framstående självständig hetskämpe et var onrads far pollo orzeniowski som lade grunden till den underjordiska örelsekommittén i arszawa en kommitté som utvecklades till ationsrörelsen och ledde till januariupproret mot ockupationen av olen 1863 östen 1861 arresterades onrads far av ryska myndigheter onrad erinrar sig flera år senare att hans medvetna liv inleddes just där på gården till arszawas citadell dit han kom som fyraåring med sin farmor för att överlämna matpaket till sin intagna far aret orzeniowski far och mor blev sedan deporterade till o logda i norra yssland et finns ett foto från den tiden på onrad som pojke med följande ord på baksidan ill min kära farmor som har hjälpt att skicka bröd till min stackars intagna pappa barn barnet polacken katoliken och adelsmannen onrad ans mor dog när han var åtta år gammal adern fick återvända från förvis ningen först när han var döende onrads farfar eodor orzeniowski kapten i polska armén under novemberupproret och belönad med den polska orden irt uti ilitari och franska hederslegionen förlorade de återstående delarna av släktförmögenheten i historiens malström an hade en dotter som hette milia allt vi vet om henne är att hon arresterades 1863 och deporterades österut och tre söner obert stupade un der januariupproret ilary dog i ibirien 1878 en tredje sonen pollo föddes 1820 och var språkbegåvad an studerade vid uni versitetet i t etersburg och efter det eftersom han förbjöds resa utomlands försörjde han sig genom att motvilligt sköta andras lantegendomar skriva satiriska och patriotiska 4

5 tycznych w wymowie komedii które były surowo okrajane przez carską cenzurę zdeklarowany demokrata atakował w nich egoizm i materializm polskich warstw posiadających oraz przekładami z angielskiego ickens i hakespeare francuskiego i or ugo i lfred de igny i niemieckiego eine isał również krążące w odpisach wiersze patriotyczne i religijne w których m in wyrażał życzliwość dla uciskanego chłopstwa rusińskiego i wzy wał olaków do wytrwania w wierności sprawie odbudowy nie podległej olski komedier som blev hårt beskurna av den ryska censuren som uttalad demokrat kritiserade han de besuttnas egoism och materia lism och översättningar från engelska ickens och hakespeare franska ugo och de igny och tyska eine an skrev även religiös och patriotisk lyrik som spreds från hand till hand och ut tryckte sympati för den exploaterade rutenska bondebefolkningen och manade polacker till uthållighet i kampen om oberoende onrads morbror adeusz obrowski hans yngre bror tefan var arszawas civila befälhavare under upproret 1863 blev den föräldralösa pojkens välgörare och officiella förmyndare onrad växte under några år upp i wów och raków an var sjuklig och när han var sjutton år gammal sändes han till rankrike där han tog värvning som sjöman an emigrerade av tvång snarare än av fri vilja om rysk undersåte och son till deporterade föräldrar hade han tvingats in i en utdragen militärtjänstgöring i tsarens armé 1878 fick han inte passet förlängt ärför kunde han inte fortsätta i den franska flottan och tog värvning i den brittiska istället ng elsmännen var i ständigt behov av besättningsmän till sina otaliga fartyg och brydde sig inte om formaliteter å så sätt kom han i tjugoårsåldern i kontakt med det språk på vilket han sedan skulle skriva några av den engelskspråkiga litteraturens med uppburna verk an påbörjade samtidigt sin yrkesbana som brittisk sjöman som slutade med ett sjökaptensbrev et var en ovanlig livsbana för en polsk emigrant och en indikation på vilka svårigheter han kunde tänkas ha haft på grund av sitt polska ursprung kan vara de tretton olika sätt på vilka hans efternamn stavas i de efterlämnade dokumenten från den tiden an var till sjöss vanligtvis på segel fartyg i många år på alla tänkbara hav och oceaner an inledde sin författarbana som en mogen man med romande buten lmayers dårskap 1895 ort efter det gifte han sig med en uj onrada adeusz obrowski którego młodszy brat tefan był naczelnikiem cywilnym arszawy w powstaniu 1863 roku stał się dobroczyńcą i oficjalnym opiekunem osieroconego chłopca ierota onradek wychowywał się przez parę lat we wowie i ra kowie ył chorowity kiedy miał lat siedemnaście wysłano go do rancji gdzie zaczął pracę marynarza ie był emigrantem z wy boru ale z konieczności ako poddany rosyjski i syn skazańców zobowiązany był do długoletniej służby wojskowej w armii carskiej roku 1878 odmówiono mu przedłużenia paszportu ie mógł więc już służyć w marynarce francuskiej przeniósł się do brytyjskiej bo nglików którzy potrzebowali załóg dla swoich niezliczonych statków dokumenty nie interesowały tak w wieku lat dwudziestu zaczął poznawać język w którym napisał później książki stanowiące dziś chlubę literatury angielskiej ozpoczął równocześnie karierę marynarza brytyjskiego uwieńczoną dyplo mem kapitańskim yła to dla olaka kariera niezwykła a jakie miewał kłopoty ze swoim pochodzeniem o tym świadczy choćby fakt że w jego dokumentach nazwisko orzeniowski jest zapisane na trzynaście różnych sposobów ływał zwykle na żaglowcach przez kilkanaście lat po morzach i oceanach całego globu ierwszą swoją powieść zaleństwo lmayera ogłosił w roku 1895 tał się więc pisarzem dopiero w wieku całkiem dojrzałym krótce potem ożenił się z ngielką i osiadł na stałe na wsi nieda leko ondynu ciągu następnych lat trzydziestu napisał jeszcze czternaście powieści i osiem tomów opowiadań asłynął jako pisarz morski i takie utwory jak urzyn z załogi arcyza i ajfun są uwa żane za czołowe osiągnięcia literatury marynistycznej ikt tak wspaniale jak onrad nie potrafi pisać o zdradliwych urokach morza i o ciężkiej pracy marynarzy ednakże akcja większości utworów onrada nie toczy się na wodzie łem dla nich są kraje alekiego schodu także fryka i meryka acińska najczęściej jednak rancja nglia i różne kraje uropy ohaterami jego książek są nglicy rancuzi łosi iemcy olacy orwegowie iszpanie olendrzy łaśnie z tego względu można onrada nazwać pisarzem prawdziwie europejskim bo podejmuje w swoich książkach tematy ważne i typowe dla naszego kontynentu ajbardziej znaną zwłaszcza w olsce powieścią jest ord im książka o oficerze marynarki który opuścił powierzony sobie statek rzecz o utraconym i odzyskanym honorze kazała się w roku 1900 i jest jednym z kluczowych dzieł światowej prozy XX wieku kunsztownym w budowie fascynującym przez postać głównego bohatera który wyrasta do rozmiarów mitycznych ostromo wielka opowieść o ostaguanie fikcyjnej republice 5

6 engelska och bosatte sig på landet en bit utanför ondon nder de kommande tretton åren skrev han ytterligare orton romaner och åtta novellsamlingar an blev känd som maritim författare och verk som tormen och yfon anses tillhöra genrens främsta ngen kan beskriva havets bedrägliga tjusning och sjö mannens slit som onrad rots detta utspelar sig majoriteten av hans berättelser på land e utspelar sig i ellanöstern frika och atinamerika men ännu oftare i rankrike ngland och andra europeiska länder uvud personerna är engelsmän fransmän italienare tyskar polacker norrmän spanjorer och holländare ust därför kan man beskriva onrad som en sant europeisk författare för hans böcker tar upp ämnen som är kännetecknande för vår kontinent południowo amerykańskiej cieszy się reputacją czołowego dzieła angielskiej prozy i jednej z najświetniejszych powieści politycznych w tym języku owieścią polityczną jest także ajny agent w której onrad zanurzony w tradycji dość obojętny na współczesne literackie mody okazał się wielkim i śmiało eksperymentującym nowatorem a ironiczno makabryczna powieść o międzynarodowym terroryzmie pozostaje po stu latach zarazem prorocza i modelowa w opisie przeplatania się prowokacji politycznej z politycznym buntem świata przestępców ze światem policji ohaterem powieści jest rosyjski agent organizujący akcje terrorystyczne w ondynie nadal aktualnej politycznej powieści o zdradzie i szpiegostwie oczach achodu z akcją w etersburgu i enewie pokazał kontrast między sytą uładzoną demokracją szwajcarską tym szczytowym wytworem zachodniej cywilizacji politycznej a osją nawykłą do samodzierżawia i bez prawia rozdzieraną między przemocą autokratycznej władzy i prze mocą krwawej anarchizującej rewolucji szyscy czytelnicy onrada znają osobliwości jego prozy ypowe są jak w ądrze ciemności czy ordzie imie opowiadania umieszczone w ramach opowieści ie bezosobowy autor ale konkretna postać przekazuje nam swoją wiedzę o innych współbohaterach utworu relacjonuje to czego się dowiedziała o wydarzeniach powtarza to co od innych zasłyszała powieści nie toczą się chronologicznie przeciwnie wchodzimy w środek akcji potem cofamy potem znowu przeskakujemy dalej abułę poznajemy więc z rozmaitych perspektyw zarówno osobowych jak czasowych le przecież w taki właśnie sposób w realnym życiu poznajemy świat i ludzi zadko dowiadujemy się o tym co zaszło od początku do końca i z tej samej perspektywy jak wiemy niebezpieczne jest poleganie na jednym źródle informacji an mest kända särskilt i olen roman är ord im n bok om en officer i flottan som överger sitt fartyg och en berättelse om förlorad och återvunnen heder en kom ut 1900 och är ett av 1900 talprosans nyckelverk mästerligt uppbyggt och med en fascinerande närmast mytologisk huvudperson ostromo den stora romanen om ostaguana ett påhittat land i ydamerika räk nas in bland den engelskspråkiga litteraturens främsta verk och det mest uppburna exemplet på politiska romaner på det språket ven narkisten är en politisk roman som trots att den är förhållandevis traditionell onrad hade ett rätt likgiltigt förhållningssätt till lit terära moden visade sig vara djärv experimentell och nydanande etta ironiskt makabra verk om internationell terrorism står sig hundra år senare som både profetisk och som ett skolexempel på förhållandet mellan politiska provokationer och politiskt mot stånd förbrytarnas värld och polisens omanens huvudperson är en rysk agent som genomför terrorattacker i ondon n alltjämt aktuell roman och förräderi och spionage ed andra ögon som utspelar sig i t etersburg och eneve bygger på kontrasten mel lan den mätta självbelåtna schweiziska demokratin och ett laglöst och korrupt yssland som slits mellan den auktoritära regimens övervåld och den blodiga och okontrollerade revolutionens våld lla som läst onrad känner till det särpräglade i hans prosa erättelser inom berättelsen som i örkrets hjärta och ord im är typiska för honom et är aldrig en allvetande berättare utan alltid en högst konkret gestalt som delger oss sina observationer av andra personer i boken sådant de har fått höra eller sett med egna ögon erättelserna flyter inte kronologiskt tvärtom vi kastas in i handlingen för att sedan backa tillbaka och sedan röra oss vidare framåt i delges handlingen med olika ögon och ur olika tidsper spektiv ch det är ju så vi upplever världen i det verkliga livet et är sällan vi får händelseförlopp berättade från början till slut ur ett och samma perspektiv ch vi vet hur farligt det är att förlita sig på en informationskälla onrad vill att läsaren ska delta i berättelsen återskapa skeenden och följa honom i sökandet efter deras mening och betydelse an vänder sig till läsaren och bryter därigenom sin egen isolering å samma sätt upphör den aktiverade läsaren att vara ensam åda blir varandras följeslagare i en process som onrad en gång beskrev som att göra den synliga världen rättvisa 6

7 sitt polska bagage hade oseph onrad erfarenheten av brutalt våld och politiskt förtryck under deportationen och vilket var än värre känslan av förnedring och laglöshet till följd av den utländska ockupationen an hade även med sig insikten om de stolta kollektiva traditioner han var en del av ch den insikten fick honom att känna sig ännu mer ensam ed en sådan utrustning gav han sig ut i vida världen an lärde känna många länder och civilisationer även de mest avlägsna an blev övertygad om att mänskliga samhällen är mycket olika men att människor ändå är jämlika nder kolonialismens blomnings tid då tankar om den vita rasens överlägsenhet var förhärskande visade han medborgare i världens mäktigaste imperium sig vara den hårdaste kritikern av de vita kolonisatörernas framfart i frika örkrets hjärta berättar han om kolonialismens grymhet och om en vit herre som förvandlat sitt civilisatoriska uppdrag till sko ningslös och barbarisk terror örkrets hjärta tillhör den moderna litteraturens mest lästa verk det analyseras av miljoner studenter över hela världen och har filmats i olika former det ovan nämnda mästerverket ostromo tecknade onrad bilden av den oundvikliga men likväl förödande amerikanska exploateringen av atinamerika oseph onrad orzeniowski var en del av tre kulturer den pols ka den franska och den engelska han rörde sig även obehindrat inom andra kulturer ed sig från olen hade han läsningen av de polska litterära mästarna särskilt romantikerna hans favoritpoet var lowacki som han kallade polskhetens själ och de centrala motiven i den traditionen trohet förräderi plikt och heder ran skan var hans andra språk e stora franska realisterna som lau bert och aupassant var hans huvudsakliga förebilder onrad var även väl insatt i rankrikes historia och det lustiga är att långt fler av hans berättelser utspelar sig i rankrike än i ngland an räknas till klassikerna inom den engelskspråkiga litteraturen trots att hans engelska bär tydliga spår av både franskan och polskan ela sitt liv talade onrad med en kraftig utländsk brytning på engelska även den vara lite polsk och lite fransk issa intellektuella i olen har betraktat honom som en förrädare i och med att han skrev på engelska et mest kända uttrycket för onrad chce ze swoich czytelników zrobić współuczestników zmusić do czynnej lektury do wspólnego odtwarzania wydarzeń i wspólnego poszukiwania ich sensu wracając się do czytelnika pisarz wynurza się z własnej izolacji ciągnięty do współdziałania czytelnik też przestaje być samotny baj stają się partnerami w pro cesie który onrad nazwał w słynnym zdaniu oddawaniem najwyższej sprawiedliwości widzialnemu światu swoim polskim bagażu duchowym osepha onrada znaj dywał doświadczenie brutalnej przemocy i braku wolności przeżyte podczas zesłania i więcej świadomość poniżenia i znieprawienia jakie niesie ze sobą niewola u obcych ieściło się w tym bagażu również przeświadczenie o wielkiej doniosłości więzi zbiorowych o przeświadczenie dodatkowo zaostrzało poczucie osamotnienia które miało go nękać do końca życia takim ekwipunkiem wyruszył w szeroki świat oznał roz maite kraje i cywilizacje także odległe od europejskich yrobił w sobie przekonanie o tym że społeczności ludzkie bardzo się różnią ale ludzie są w swoim człowieczeństwie równi dobie największego rozrostu kolonializmu i teorii o wyższości białej rasy ten posiadacz paszportu najpotężniejszego mocarstwa świata okazał się w ądrze ciemności najsurowszym krytykiem roli białych kolonialistów w czarnej fryce ądro ciemności opowiada o okrucieństwie kolonializmu i o białym nadczłowieku który swoją misję cywi lizacyjną w fryce zmienił w bezwzględny i barbarzyński terror ądro ciemności jest jednym z najbardziej znanych utworów literatury nowoczesnej analizowanym przez miliony studentów na całym świecie i przetwarzanym w postaci filmów e wspomnianym już arcydziele wielkiej powieści ostromo dał onrad obraz nieuchronnego niezbędnego ale i niszczącego rodzime kultury działania amerykańskiego imperializmu gospo darczego w krajach meryki acińskiej oseph onrad orzeniowski był człowiekiem trzech kultur polskiej francuskiej i angielskiej oruszał się zresztą swobodnie również po obszarach innych kultur europejskich własnej oj czyzny wyniósł znajomość naszej literatury przede wszystkim wielkich romantyków jego ulubionym poetą był łowacki dusza polskości jak go określił a także typowe motywy wierności zdrady obowiązku i honoru rugim jego językiem był francuski ielcy francuscy pisarza realiści jak laubert i aupassant byli dla niego głównymi wzorami literackimi onrad znał też doskonale historię rancji rzecz może zabawna ale akcja jego utworów rozgrywa się nawet częściej we rancji niż w nglii tał się klasykiem angielskiej prozy chociaż jego angielszczyzna nosi wyraźne ślady wpływów polskich i francuskich onrad do końca życia mówił po angielsku z bardzo silnym obcym akcentem trochę polskim trochę francuskim Handelsstation vid Ponta Lenha vid Kongofloden i dåvarande Belgiska Kongo Faktoria w Ponta Lenha nad rzeką Kongo iektórzy intelektualiści polscy oskarżali onrada o niewier ność wobec własnej ojczyzny przejawioną w fakcie pisania po angielsku ajważniejszym wyrazem takiego poglądu był artykuł migracja talentów ogłoszony w roku 1899 przez wybitną szano waną powieściopisarkę lizę rzeszkową onrad bardzo się tym zarzutem przejął i dwa lata później pisząc do krakowskiego bibliotekarza ózefa orzeniowskiego nie spokrewnionego z nim 7

8 oświadczył ani narodowości ani nazwiska naszego wspólnego nie zaparłem się est jasno wiadomym że olakiem jestem i że ózef onrad są dwa chrzestne imiona z których drugie używam jako nazwisko by mi mojego cudzoziemskie usta nie wykrzywiały czego znieść nie mogę ie zdaje mi się bym krajowi był niewierny dlatego że nglikom dowiodłem że szlachcic z krainy może być tak dobrym marynarzem jak i oni i mieć coś do powiedzenia im w ich własnym języku znanie takie jakie sobie zdobyłem właśnie z tego punktu widzenia oceniam i cichym hołdem składam gdzie należy yn polskich patriotów bardzo bolał nad faktem braku niepod ległości swojej ojczyzny iał wyrzuty sumienia że żyje z daleka od niej iedy olska odzyskała niepodległość w roku 1918 napisał pełne przejęcia szkice o zbrodni rozbiorów i odbudowie państwa polskiego iedy olska walczyła z najazdem bolszewickim w roku 1920 apelował gorąco o udzielenie jej pomocy le z dzisiejszej perspektywy może najciekawsze są poglądy onrada na jedność europejską tóż w roku 1905 w szkicu utokracja i wojna w którym przepowiedział rychły wybuch pierwszej wojny światowej nakreślił wizję uropy bez granic uropy opartej na wspólnych instytucjach ylko taka uropa może jego zdaniem zmniejszyć niebezpieczeństwo imperialnych agresji ze strony tak silnych państw jak iemcy tylko taka uropa zbudowana na fundamentach mniej kruchych niż interesy materialne może zapewnić trwały pokój między narodami naszego kontynentu ożemy więc śmiało powiedzieć że ze wszystkich pisarzy jakich wydała olska oseph onrad orzeniowski był pisarzem najbardziej europejskim akże w tym sensie że już sto lat temu rozumiał to czego dzisiaj się uczymy wspólnota europejska jest najlepszym zabezpieczeniem wszystkich naszych bogatych i różno rodnych kultur narodowych denna åsikt var artikeln alangernas flykt skriven 1899 av den renommerade författaren liza rzeszkowa onrad blev mycket illa berörd och två år senare skrev han i ett brev till den krakowska bibliotekarien ózef orzeniowski de var inte släkt jag har var ken avsagt mig min nationalitet eller vårt gemensamma efternamn et är allmänt känt att ózef onrad är mina dopnamn och att jag endast använder det senare som efternamn så att mitt riktiga efternamn inte förvrids av utländska tungor jag tål det inte ag anser inte att jag har varit otrogen mot mitt hemland när jag visade engelsmännen att en adelsman från kraina kan vara en lika god sjöman som de och kan ha något att säga på deras eget språk et erkännande jag har fått ser jag på ur just denna synvinkel och riktar min tacksamhet dit den hör hemma an sörjde olens förlorade självständighet och plågades av skuldkänslor för att han levde så långt ifrån sitt hemland är olen återuppstod som stat 1918 skrev han en passionerad text om delningens brott och landets återuppbyggande är olen angreps av bolsjevikerna 1920 vädjade han om stöd r dagens perspektiv är det kanske hans syn på uropas enande som är mest intressanta artikeln nvälde och krig där han förutsåg första världskrigets utbrott skissade han på en vision av ett gränslöst uropa en kontinent med gemensamma myndigheter ndast ett sådant uropa var i stånd att tämja den imperialistiska ådran i stater som yskland hävdade han ch endast ett sådant uropa byggt på en stabilare grund än ekonomiska intressen kan garantera en beständig fred mellan länderna i vår del av världen et står bortom tvivel att utav alla författare som kommit från olen var oseph onrad orzeniowski den mest europeiska i den bemärkelsen att han redan för hundra år sedan insåg det vi lär oss i dag att europeisk gemenskap är det bästa skyddet av våra rika och mångfacetterade kulturer versättning tefan ngvarsson Filmografia Conrada (wybór)/conrads filmografi (ett urval) Farornas paradis, USA, Szwecja/Sverige 1931, Rune Carlsten, pierwowzór / baserad på: Zwycięstwo / Victory. Czas Apokalipsy /Apocalypse Now, USA 1979, Francis Ford Coppola, pierwowzór / baserad på: Jądro ciemności / Mörkrets hjärta. Gabrielle, Francja/Frankrike, Włochy/Italien, Niemcy/Tyskland 2005, Patrice Chéreau, pierwowzór/baserad på: Powrót/The return. Jądro ciemności / Mörkrets hjärta, 1994, Nicholas Roeg, pierwowzór / baserad på: Jądro ciemności/mörkrets hjärta. Lord Jim, Wielka Brytania/Storbritannien 1964, Richard Brooks, pierwowzór / baserad på: Lord Jim. Pojedynek/The Duellists, Wielka Brytania/Storbritannien 1977, Ridley Scott, pierwowzór/baserad på: Pojedynek/The duell. Smuga cienia/the shadow line, Polska/Polen, Wielka Brytania/Storbritannien 1976, Andrzej Wajda, pierwowzór/ baserad på: Smuga cienia/the shadow line. Tajny agent / Sabotage, Wielka Brytania/Storbritannien 1936, Alfred Hitchcock, pierwowzór/baserad på: Tajny agent/the secret agent / Anarchisten. Tajny agent/the Secret Agent, Wielka Brytania/Storbritannien 1996, Christopher Hampton, pierwowzór/ baserad på: Tajny agent/the secret agent / Anarchisten. W oczach Zachodu/Under western eyes, Wielka Brytania/ Storbritannien, 1975, TV, Stuart Burge, pierwowzór/baserad på: W oczach Zachodu/ Under western eyes. 8

9 Program marzeń długodystansowych Rozmowa z prof. Zdzisławem Najderem, znawcą Conrada, byłym dyrektorem polskiej sekcji Radia Wolna Europa Långsiktiga drömmar Samtal med Zdzislaw Najder, professor, Conrad-kännare, före detta chef för den polska sektionen av Radio Free Europe. Foto: Ignacy Skwarcan Zbigniew Bidakowski: Kiedy wyemigrował Pan z Polski? Zdzisław Najder ie wyemigrowałem tylko musiałem zostać za granicą od koniec października 1981 r wyjechałem do xfordu na kilka tygodni echałem samochodem bo miałem do przewiezienia mnóstwo wydawni w ie chciałem jechać przez iemcy schodnie bo rewidowali wszystkich i zdecydowałem się jechać przez zwecję przez stad o moje pierwsze zetknięcie ze zwecją było bardzo zabawne stad pytali mnie czy mam papierosy nie wódkę nie ztery godziny w specjalnej budzie sprawdzali mi samochód byłem bardzo zmęczony bo płynąłem promem towarowym i spędziłem noc siedząc na krześle a złościłem się bo miałem jechać od razu dalej a oni udawali że nie rozumieją po angielsku usieli zastanawiać się co to za jakiś dziwny olak nie ma wódki ani papierosów chociaż bagażnik ma pełny odejrzany o wszystkim powiedzieli mi sorry yłem później kilka razy w zwecji już jako dyrektor rozgłośni polskiej RWE, z dala od miast spotykałem się z kurierami oli Zbigniew Bidakowski: När emigrerade du från Polen? Zdzislaw Najder: ag emigrerarade aldrig jag var tvungen att stanna utomlands slutet av oktober 1981 åkte jag till xford i några veckor ag tog bilen eftersom jag hade så mycket böcker med mig och för att slippa östtyskarnas hårda genomletande vid gränsen valde jag vägen över verige över stad itt första möte med verige var dråpligt men tröttsamt stad frågade man mig om jag hade cigaretter nej hade jag vodka nej fyra timmar gick de igenom hela min bil i ett särskilt skjul jag var helt utmat tad eftersom jag hade åkt med ett lastfartyg och sovit sittande i en stol å jag blev sur och ville genast fortsätta resan men de låtsades inte förstå engelska e undrade säkert vad det var för märklig polack som varken smugglade vodka eller cigaretter men ändå kom med fullastad bagagelucka isstänkt är det hela var över sa de sorry ag var i verige ett antal gånger efter att jag hade blivit chef för adio ree uropé långt ute på landsbygden träffade jag olida 9

10 darności ztokholmie poznałem nieżyjącego już orberta abę przedstawiciela ultury paryskiej oraz przedstawicieli filii iura olidarności z rukseli m in akuba więcickiego z którym utrzymuję kontakty do dziś ZB: W latach 70-tych była w Polsce opozycja działająca otwarcie, jak KOR (Komitet Obrony Robotników), ale było i zakonspirowane PPN (Polskie Porozumienie Niepodległościowe)... ZN: PPN zaczęło działać na przełomie r rzez parę miesięcy dyskutowaliśmy nasz program w bardzo wąskim i ściśle ukrytym gronie rogram został ogłoszony w maju 76 w ondynie soba która przesłała go do ondynu pocztą dyplomatyczną jest obecnie ambasadorem brytyjskim w aszyngtonie rogram wydrukowała też ultura paryska astępnie ukazało się 50 wydawni w syg nowanych olskie orozumienie iepodległościowe espół kierowniczy PPN-u stanowili ndrzej ijowski an lszewski an ózef zczepański i ja śród współpracowników byli ładysław artoszewski erzy olzer ojciech oszkowski adeusz azowiecki acek oźniakowski ndrzej icewski ajważniejsze teksty opracowywaliśmy zespołowo po debatach które nie były oczywiście otwarte zasadzie spotykaliśmy się po dwóch i przekazywaliśmy sobie nawzajem opinie innych o zabierało więcej czasu ale dzięki temu nie było wpadek ani infiltracji i ten sposób pracy anonimowy sprawiał że teksty były wyważone nie było mowy o popisywaniu się rzeglądając te prace po latach myślę że możemy być z nich dumni olska którą projektowaliśmy była olską po odzyskaniu niepodległości zęść naszych postulatów pokrywała się z prog ramem politycznym ultury np pojednanie z sąsiadami na wschodzie iele wizji było jednak własnych eksty na temat iemiec wywoływały zawsze wściekłą reakcję asza teza głów na była prosta nie ma niepodległej olski bez zjednoczonych iemiec i nie ma zjednoczonych iemiec bez niepodległej olski ywoływało to ataki nie tylko władz komunistycznych ale także środowisk narodowych które przyjęły za własną doktrynę że podział iemiec jest gwarantem bezpieczeństwa olski w istocie był gwarantem utrzymania olski pod panowaniem sowieckim eśli chciało się z tego wyjść to porozumienie z iemcami i zjednoczenie iemiec stawało się czymś oczywistym ostulowaliśmy rów nież wejście olski do UE jako najlepsze zagospodarowanie niepodległości olski e dalekodystansowe wizje zrealizowały się a więc jeszcze raz okazało się że warto jest myśleć na dłuższy dystans nawet jeśli postulaty wydają się nierealne pierałem się z moim przyjacielem tefanem isielewskim który mówił że to naiwne myśleć że wiązek adziecki się rozleci ja mówiłem zobaczysz ie można myśleć o rzeczywistości jako o czymś co się nie rozwija ajwiększym błędem tzw realistów jest to że oni uważają iż to co jest to będzie 1981 w USA gdzie byłem na sty pendium bo zamierzałem pisać książkę o illiamie aulknerze w pewnym towarzystwie w którym byli m in dyplomaci zadałem głośno pytanie a czy jesteście przygotowani na to że któregoś dnia wiązek adziecki eksploduje albo imploduje opatrzyli na mnie jak na człowieka niespełna rozumu mój gospodarz tłumaczył mi przez pół godziny dlaczego to co mówię jest nonsensem owtarzam nie chciałem emigrować yłem w nglii kiedy ogłoszono wprowadzenie stanu wojennego am odszukali mnie przyjaciele z iemiec i ostrzegli żebym do olski raczej nie wracał ritetsrörelsens hemliga kurirer tockholm lärde jag känna den nu avlidne orbert aba medarbetare på kulturtidskriften ultura i aris samt representanter för olidaritets rysselkontor som till exempel akub wiecicki som jag har nära kontakt med än i dag ZB: På 70-talet i Polen fanns det en opposition som verkade öppet som till exempel KOR (Kommittén för arbetarnas försvar), men även rent underjordiska organisationer som PPN (Polska samförståndet för självständighet). ZN: PPN började verka vid årsskiftet i diskuterade vårt program i ett slutet mindre sällskap i flera månader et kung jordes i ondon maj 1976 en som smugglade ut dokumentet till ondon med diplomatpost är för närvarande torbritanniens ambassadör i ashington rogrammet trycktes även i ultura i aris fter det kom vi ut med 50 publikationer som PPN PPN s styrelse utgjordes av ndrzej ijowski an lszewski an ózef zczepanski och undertecknad land medarbetarna återfanns an aranski ladyslaw artoszewski erzy olzer ojciech oszkowski adeusz azowiecki acek ozniakow ski ndrzej icewski e viktigaste texterna arbetade vi fram i grupp efter långa debatter som givetvis hölls inom lyckat dörrar princip träffades vi två och två och förde varandras synpunkter vidare som ett kedjebrev et tog lång tid men tack vara det var det ingen som åkte fast vi undvek att bli infiltrerade och arbets metoden gjorde texterna balanserade det fanns inget utrymme för personligt briljerande ag har läst om texterna i dag och kan hävda att vi har all rätt att känna oss stolta i försökte planera för ett självständigt olen issa av våra ståndpunkter överlappade det politiska program som ultura stod för till exempel försoningen med olens östliga grannar men många av visionerna var våra egna rtiklarna om yskland väckte alltid hätska reaktioner i hade en enkel tes ett självständigt olen var omöjligt utan ett återförenat yskland och ett återförenat yskland var omöjligt utan ett självständigt olen ör detta blev vi hårt angripna inte bara av den kommunistiska re gimen utan även i nationalistiska kretsar som hade en egen doktrin som löd att ett delat yskland var en garanti för olens säkerhet själva verket garanterade det ett olen under sovjetiskt herravälde ille man bryta den dominansen var en överenskommelse med tyskarna och ysklands återförening självklar i förespråkade även polskt medlemskap i EG som det bästa sättet att förankra den nyvunna självständigheten essa långsiktiga visioner har förverk ligats och det visar bara att det kan vara värt att tänka långsiktigt även om teserna ter sig overkliga ag och min gode vän tefan isielewski brukade träta med varandra han hävdade att det var naivt att tro att ovjetunionen skulle falla sönder edan jag alltid sa du får väl se an får inte tänka på verkligheten som något statiskt et största misstaget som så kallade realister alltid gör är att tro att det som är kommer att bestå är jag var i USA 1981 för att skriva en bok om illiam aulkner mötte jag några tjänstemän från den östeuropeiska enheten av tate epartment ag frågade om de redan tänkte på vad som skulle hända om ovjetunionen exploderade eller imploderade e såg på mig som om jag var från vettet ch min värd försökte förklara för mig en halvtimme varför det jag påstod var rent nonsens ag ville verkligen inte emigrera ag var i torbritannien när krigstillståndet infördes är uppsöktes jag av en företrädare för oreign ffice som förde ett råd från olen om att inte åter vända 10

11 för regimen visste för mycket om mig an hade helt enkelt gripit en av mina kollegor i PPN och eftersom jag var i äst hade han beslutat att skylla allt på mig ag hade erbjudits att ta över som chef för adio ree urope tre år tidigare och tackade nej fter krigstillståndets införande ändrade jag mig å det viset hade returbiljetten från stad mist sin giltighet ZB: Var det där gripandet av er kollega i 1981 den första motgången för PPN av det slaget? ZN: et fanns en tidigare händelse som var mindre dramatiskt ag hade skrivit ett brev till eszek olakowski som var vår konfident och gett det åt en amerikansk diplomat som inte arbetade i olen brevet fanns inga brännande uppgifter utöver att jag skrev till ola kowski i egenskap av vår konfident och så mitt namn iplomaten fråntogs brevet på flygplatsen och ringde mig samma kväll från ien för att berätta detta ag tömde lägenheten på allt som hade med att göra rån det ögonblicket var jag tvungen att vara väldigt försiktig för nu hade de mig på kornet de började lyssna av vår lägenhet och hade ständig bevakning från andra sidan gatan et var för övrigt grannarna som berättade det för mig ortvakts frun berättade att någon hade varit inne i vår lägenhet medan vi hade varit borta och letat efter något ch en annan dag kom det över ett ungt par helt främmande människor som bodde tvärs över gatan och berättade för oss att säkerhetstjänsten hade tvingat dem att upplåta ett rum som de kunde bevaka oss ifrån edan under olidaritetstiden deltog jag i amhällsrådet för nationalekonomi et var min idé från början och jag arbetade främst med leksander ieysztor som var ordförande i olska vetenskapsakademin an samarbetade med PPN hade nyttiga erfarenheter från en underjordisk verksamhet under kriget i skapade ett råd bestående av 20 personer varav ingen var medlem i partiet i publicerade en kommuniké där vi meddelade att vi anser det nödvändigt att instifta ett sådant råd som samhällets garant för att regeringen fattade rätt beslut gällande de utmaningar man stod inför på det makroekonomiska planet åde ech alesa och kyrkans företrädare såg välvilligt på initiativet i kom även med ett erbjudande till general aruzelski fter den 13 december 1981 visade det sig att det hade varit ett av regimens argument för att införa krigstillståndet i olen kommunisterna såg det som ett försök att bilda regering att ta över makten ZB: Hur fortsatte man att hantera dig i Polen efter att du hade blivit chef för den polska sektionen av Radio Free Europé (RFE)? ZN: är jag blev chef lade man ner åtalet man hade förberett för arbetet med PPN och inledde ett annat där jag skulle åtalas för spio neri eras experter ansåg nämligen det skrevs även en avhandling om det att man var tvungen att samarbeta med den amerikanska underrättelsetjänsten om man var chef för RFE an hade till och med planterat ett bevis i min sommarstuga en ihålig sten som hade använts som hemlig brevlåda i någon spionfilm edan hölls en rättegång omen kom som en chock ag vet fortfarande inte allt om bakgrunden till det straff jag dömdes till döden ag var den ende civilaren som dömdes till döden ag hade aldrig varit statstjänsteman ag hade aldrig haft tillgång till några statshemligheter edan talinterrorn tog slut 1954 hade ingen dömts till ett sådant straff i en politisk rättegång isst bröderna owalczyk dömdes till döden även om straffet sedan omvandlades bo władze już za dużo wiedzą na mój temat o prostu któryś z kolegów z PPN-u został zatrzymany i ponieważ mnie nie było w olsce postanowił wszystko na mnie zwalić rozgłośni polskiej RWE proponowano mi pracę wcześniej ale wtedy się nie zdecydowałem rzyjąłem tę propozycję dopiero wtedy no i promowy bilet powrotny z stad się zmarnował ZB: Czy to zatrzymanie to była pierwsza wpadka PPN-u? ZN: ierwsza była mniej dramatyczna 1978 roku dałem znajo memu dyplomacie amerykańskiemu nie pracującemu w olsce list do eszka ołakowskiego który był naszym mężem zaufania liście nie było nic poza tym że piszę do ołakowskiego jako do męża zaufania no i moje nazwisko a lotnisku zabrali mu ten list adzwonił do mnie tego samego wieczoru z iednia i opowiedział o tym yniosłem z mieszkania wszystko co się wiązało z PPN d tej pory trzeba było bardzo uważać bo już byłem namierzony założyli nam w mieszkaniu podsłuch a po przeciwnej stronie ulicy punkt informacyjny owiedziałem się o tym zresztą od sąsiadów ozorczyni powiedziała mi że pod naszą nieobecność byli w domu jacyś ludzie i coś w moim mieszkaniu grzebali któregoś dnia przyszło do nas małżeństwo ludzie całkowicie mi nie znani mieszkające naprzciwko i powiedzieli że zostali zmuszeni do udo stępnienia SB jednego z pokojów ich mieszkania skąd służby miały nas obserwować uż za czasów olidarności brałem udział w pracach ady ospodarki arodowej zaproponował mi to prof leksander ieysztor prezes PAN n współdziałał z PPN-em miał znakomite doświadczenie z czasów wojny w pracy konspiracyjnej owoła liśmy zespół ok 20 osób żadna z nich nie była w partii ydaliśmy oświadczenie że widzimy potrzebę powołania połecznej ady ospodarki arodowej która ma być społecznym gwarantem że trudne decyzje gospodarcze które rząd musi podjąć w obliczu kryzysu mają sens yczliwie odniósł się do tego ałęsa i rymas i przekazaliśmy to aruzelskiemu óźniej okazało się po 13 grudnia że to był jeden z argumentów za wprowadzeniem stanu wojennego komuniści uznali że to jest próba tworzenia rządu przejmowania władzy ZB: Co się działo w Pańskiej sprawie w kraju, po objęciu przez Pana stanowiska dyrektora polskiej sekcji RWE? ZN: iedy zostałem dyrektorem w kraju śledztwo przeciwko mnie prowadzone w sprawie PPN zostało zawieszone i wszczęto inne w sprawie szpiegostwa ch eksperci uznali bowiem powstała nawet praca naukowa na ten temat że aby zostać dyrektorem RWE, trzeba być agentem amerykańskiego wywiadu moim domu na wsi podrzucono dowód rzeczowy w postaci wydrążonego kamienia który grał w filmie używanego do przekazywania szpie gowskich meldunków i pieniędzy otem odbył się proces ajbardziej zaskakujący był wyrok o dzisiaj nie znam kulisów wydania tak drastycznego werdyktu kara śmierci yłem jedyną osobą cywilną skazaną na śmierć ie byłem nigdy funkcjonariuszem państwowym ie znałem żadnej tajemnicy państwowej d czasów terroru stalinowskiego od 1954 r nigdy nie skazano nikogo na taką karę w procesie politycznym wszem braci owalczyków skazano na karę śmierci zamienioną później na karę więzienia no ale oni wysadzili w powietrze aulę mnie skazali za nic nie się pierwszemu coś takiego przydarzyło co uważam za duże wyróżnienie 11

12 SB inspirowało napisanie powieści sensacyjnej gent o czterech twarzach na mój temat ukazującej się w odcinkach w jednym z czasopism rzypisywała PPN najbardziej fantastyczne zasługi np że było właściwym organizatorem KOR-u wspierała opozycyjne ruchy w ZSRR itp ewien zwed dziennikarz ze venska agbladet którego pozna łem za pośredni wem eilla schersona wyrzucał mi że pracuję dla RWE która jest agendą amerykańską może CIA a merykanie mają skłonności imperialistyczne dpowiedziałem mu że być może ale my się chcemy wyzwolić od o wiele gorszego imperialisty radio ma pełnić przede wszystkim funkcję informacyjną a nie wzywać do walki odobnie trzeba było tłumaczyć wszystko w iemczech amiętam ogromną polemikę z ie eit która podejrzliwie odnosiła się do instytucji stworzonej przez CIA bo podejrzewali że albo łączy się to z działalnością wywiadowczą albo jest to prostu przedłużenie amerykańskich agend rządowych yśmy starali się nie być przedłużeniem amerykańskich agend rządowych resztą merykanine działali raczej powściągająco niż podniecająco a moich czasów np aruzelski był pod ochroną ie można było na niego zbyt ostro mówić ponieważ natychmiast epartament tanu na to reagował ZB: Cenzura ex post...? ZN: ie nie cenzura ale z aruzelskim miałem problemy co najmniej dwa razy adaliśmy program satyryczny autorem był aciej ierzyński aruzelski wygłaszał tam przemówienia jako gauleiter nnym razem nadaliśmy audycję na podstawie materiałów NIK-u o zakupie przez aruzelskiego willi przy dzikowskiego którą on nabył za ułamek ceny az to puściliśmy i kazali nam zdjąć nformowaliśmy ludzi w olsce o tym co się dzieje w olsce i na świecie bez cenzury o drugie naszym celem było przypominanie olakom że ta olska z którą mamy do czynienia to nie jest prawdziwa olska że może być inaczej a prowadziłem audycję olska jaka może być w której przed stawiałem jak mógłby wyglądać kraj gdyby nie był odizolowany przemocą od reszty uropy gdyby panowała w nim gospodarka rynkowa itd hodziło o to by nie zajmować się tylko przeszłością albo ponurą teraźniejszością tylko przygotowywać się do przy szłości le myśmy nie podżegali do żadnej walki narodowo wyzwoleńczej ZB: Pan przestał dyrektorować... ZN: w 1987 roku na skutek konfliktu o którym teraz można już mówić swobodnie wtedy nie chciałem jątrzyć ata to był okres utraty wiary epartamentu tanu w możliwość odbu dowy olidarności iałem bardzo bliskie związki z olidarnością byłem doradcą iura agranicznego olidarności i ymczasowej omisji oordynacyjnej ażądano abym się tego zrzekł oficjalnie ja uważałem że to był zaszczyt oza tym szukano jakiegoś spo sobu łagodzenia konfliktu i spięć z komunistycznymi władzami i to że dyrektor rozgłośni jest w olsce skazany na śmierć za szpiegostwo było ciągle przypominane przez takich ludzi jak erzy rban iedy rozeszła się pierwsza pogłoska że mam odejść erzy rban ogłosił na konferencji prasowej że to jest gest ze strony merykanów ni się wówczas z tego wycofali le chcieli żebym odszedł nie chodziło wtedy już tylko o to by następnego dyrektora wybrano tak jak mnie w porozumieniu z polską emigracją till livstid men de hade sprängt en aula i luften ig hade de inga bevis mot ag var den första att råka ut för något sådant och ser det som en stor ära äkerhetstjänsten gav dokumenten om mig till en rysk författare som skrev en roman om mig som hette genten med fyra ansik ten en gick som följetong i den satiriska tidningen rokodil med flera hundra tusen i upplaga ovjeterna tillskrev PPN de mest fantasifulla förtjänsterna som att vi egentligen hade grundat om mittén för arbetarnas försvar KOR och gett stöd till oppositionella rörelser i ovjetunionen och så vidare n svensk journalist från venska agbladet som jag lärde känna genom eil scherson anklagade mig för att tjäna den amerikanska imperialismen eftersom RFE var en del av den amerikanska propa ganda apparaten och grundat av CIA ag svarade honom att det kanske var sant men ville befria vårt land från en ännu värre im perialism och radiokanalen fyllde framförallt en upplysande funk tion i uppmanade inte till strid an fick komma med samma förklaringar i yskland ag minns en debattartikel i ie eit som var starkt kritisk till denna institution som grundats av CIA efter som de misstänkte att den var ett led i underrättelsearbetet eller rent av en förlängning av den amerikanska regeringen i försökte vara allt annat än en förlängning av den amerikanska administrationen essutom var amerikanerna ganska återhållsamma och hade sna rare en dämpande effekt nder min tid var till exempel general aruzelski fridlyst an fick inte kritisera honom för hårt för då reagerade tate epartment ZB: En efterhandscensur? ZN: ej inte en censur men vi hade problem med aruzelski två gånger i sände en parodi som byggde på en text som aciej ybinski hade framfört i ondon är talar aruzelski som en hitlertysk gauleiter n annan gång hade vi ett program om aru zelskis nya villa i arszawa som han hade köpt för en spottstyver i sände båda programmen var sin gång och blev beordrade att stoppa dem i ägnade oss framförallt åt att ge polacker ocensurerad infor mation om vad som hände i olen och världen essutom var det vår uppgift att påminna dem om att det olen de hade att göra med till vardags inte var det verkliga olen att det kunde vara annorlunda ag var själv programledare för olen som det skulle kunna vara där vi berättade hur olen hade kunnat se ut om det inte hade varit avskuret från resten av uropa om det hade haft mark nadsekonomi och så vidare et handlade om att blicka framåt i uppmanade aldrig till någon väpnad kamp ZB: Men du slutade som chef ZN: 1987 till följda av en konflikt som jag kan tala fritt om i dag men som jag inte ville förvärra på den tiden ren slutade tate epartment att tro på möjligheten att återuppbygga olida ritet ag hade mycket nära band till olidaritet jag var formell rådgivare åt utrikeskontoret och den tillfälliga koordineringskom missionen e krävde att jag skulle avsäga mig dessa funktioner i alla fall på pappret en jag betraktade dem som utmärkelser essutom letade man efter sätt att dämpa konflikten med regimen i olen och det faktum att radiokanalens chef var dödsdömd för spio neri var något man aldrig missade att påminna om i polska medier å fort ryktet började gå att jag skulle avgå sammankallade 12

13 den polska regeringens talesman erzy rban en presskonferens där han meddelade att det var en politisk gest från amerikanernas sida e backade med kravet på avgång en ville egentligen att jag skulle göra det id den tiden var jag bara mån om att min efterträdare skulle utses som jag hade utsetts i samråd med företrädare för den polska emigrationen ultura i aris och inte bara vara någon som amerikanerna hade valt ag fick stöd av bigniew rzezinski i USA men av någon anledning gick amerikanerna emot mig e erbjöd mig en flytt till aris med vidbehållen lön som chef för ariskontoret en jag ville inte låtsas som att det regnade och avgick ag avgick i april 1987 och redan på sommaren 198 var stäm ningen en annan i olen och i ashington RFE vänds sig till mig och bad mig skriva en kommentar varje vecka ag var inte längre en obekväm symbolgestalt en jag skilde mig också från många av mina föregångare nder radiokanalens hela historia var det bara två kanalchefer som inte blev amerikanska medborgare ag tackade nej för att undvika onödiga intressekonflikter och det gjorde även min kollega lad eorgescu som var chef för den rumänska enheten och likaså dödsdömd i sitt hemland i ansåg båda två att om vi nu var dödsdömda skulle vi förbli det också och inte gömma oss under amerikanskt flagg en det minskade också vårt inflytande i ashington ag fick ett meddelande från general iszczak inrikesministern i olen 1989 via en bekant advokat an skrev att jag kunde resa in i olen under valfritt efternamn med valfritt pass och allt skulle klaras upp ag svarade att han verkade tro att jag var dum i huvudet et var först senare man lade ner åtalet mot mig och här vill jag betona att det inte var något benådande utan att åtalet ogiltigförklarades tt par dagar senare var jag och min hustru vid den polska gränsen i ieszyn är väntade företrädare för polska statsradion och gränsvakterna släppte oss förbi bilkön så att vi kunde åka in i landet efter 20 minuter istället för två timmar ZB: Eftersom även gränsvakter lyssnade på Radio Free Europe. Skulle du vilja förklara för våra läsare, särskilt de svenska, varför polska vetenskapsmän, humanister, författare, professorer, medlemmar i Vetenskapsakademin ägnade sig åt underjordiskt motståndsarbete? ZN: amnet PPN olska samförståndet för självständighet väckte betänkligheter hos vissa eftersom det kändes som att man tog ut saker för tidigt ag brukade tvärtom understryka att jag inte intresserade mig för något annat olen än ett självständigt in vän an lszewski kom från en familj med rötter i förkrigstidens socialdemokrati och zczepanski hade varit officer i emarmén under kriget i ville tänka på ett verkligt olen ett olen som inte fanns men som skulle kunna finnas PPN s program bestod av framtidsdrömmar och förhoppningar från en lång rad olika samhällsgrupper även arbetare och bönder som vi kom i kontakt med men som inte visste något om vår verksamhet i såg det som en samhällstjänst vi gjorde det vi var bra på och gjorde det för samhällets skull i försökte inte organisera något aktivt motstånd utan ägnade oss i huvudsak åt att utbilda en populäraste av våra texter var an lszewskis edbor garen och säkerhetstjänsten som handlade om individens rätt tigheter mot den senare hur man skulle uppföra sig vad man var tvungen att gå med på och så vidare e råden spred vi även genom adio polityczną i z ulturą a nie żeby tylko merykanie wyznaczali oparł mnie w tym bigniew rzeziński ale z powodów dla mnie niejasnych merykanie to odrzucili aproponowali mi przenie sienie się do aryża z tą samą pensją na szefa paryskiego biura a jednak nie chciałem udawać że wszystko jest w porządku i poda łem się do dymisji dszedłem w kwietniu 1987, a już w lecie 1988 były inne nastroje i w olsce i w aszyngtonie ozgłośnia zwróciła się do mnie bym pisał tygodniowy komentarz rzestałem być niewygodnym symbolem oja sytuacja pozostała jednak trudna w całej historii RWE było tylko dwóch dyrektorów którzy nie przyjęli obywa telstwa amerykańskiego a podziękowałem bo nie chciałem konfliktu lojalności i mój przyjaciel lad eorgiescu szef rumuńskiej sekcji też skazany na śmierć w swoim kraju yśmy byli jedynymi skazańcami i obaj uważaliśmy że jeśli jesteśmy skazańcami to pozostaniemy skazańcami nie będziemy się cho wać pod parasol amerykańskiego obywatelstwa le to naszą siłę przebicia w aszyngtonie zmniejszyło 1989 roku dostałem list od gen iszczaka że mogę przyje chać do olski pod dowolnym nazwiskiem na dowolnym pasz porcie żebym złożył wyjaśnienia znałem że uważa mnie za idiotę opiero później wycofano oskarżenia podkreślam to nie było ułaskawienie tylko oskarżenie uznano za niebyłe ilka dni później byliśmy z żoną na granicy w ieszynie zekali tam już przedstawiciele olskiego adia a wopiści kazali nam przejechać na początek kolejki tak że nie staliśmy 2 godziny tylko min ZB: Bo wopiści też słuchali Wolnej Europy. Czy spróbowałby Pan wytłumaczyć czytelnikom, zwłaszcza szwedzkim, dlaczego polscy naukowcy, humaniści, pisarze, profesorowie, członkowie Akademii Nauk zajmowali się konspiracją? ZN: azwa olskie orozumienie iepodległościowe budziła wątpliwości jako zbyt na wyrost a jednak podkreślałem zawsze że olska nie niepodległa mnie nie interesuje ój rzyjaciel an lszewski pochodził z PPs owskiej rodziny zczepański z rodziny akowskiej hcieliśmy myśleć o olsce prawdziwej której teraz nie ma ale która może być rogram PPN-u składał się z marzeń aspiracji różnych ludzi również robotników rolników których znaliśmy ale którzy nie wiedzieli o naszej działalności yśmy traktowali ją jak służbę robimy to na czym się znamy i dostar czamy to społeczeństwu ie organizowaliśmy czynnego oporu lecz prowadziliśmy działalność w gruncie rzeczy edukacyjną ajpopularniejszym tekstem był tekst ana lszewskiego bywatel a służba bezpieczeństwa jakie ma prawa człowiek którego się czepia policja polityczna jak powinien postępować na co się zgadzać a na co nie en poradnik rozpowszechnialiśmy również w RWE chociaż nie bez problemów merykanie począt kowo nie zgadzali się na to twierdząc że jest to instrukcja okre ślonego postępowania a statut RWE zabrania rozpowszechniania instrukcji łumaczyłem że to nie tekst instruktażowy tylko interpretacja obowiązującego w PRL prawa o i wydaliśmy tę książeczkę udzie nie byli przygotowani do takich wydawni w a tymczasem był na nie najwyższy czas o był przecież czas obo wiązywania w olsce porozumień helsińskich ą one niedoceniane a w rzeczywistości ich rola była ogromna omuniści starali się przypodobać achodowi czyli udawali że stosują się do zale ceń i nie mogli chodzić ludziom po głowie w sposób zbyt osten tacyjny intelektualistami obchodzili się ostrożniej bo 13

14 intelektualista opowie albo opisze ntelektualiści uczyli się wystę pować w imieniu innych ludzi robotników którzy sami w swojej sprawie głosu nie umieli zabrać o był sposób działania KOR-u który myśmy popierali ZB: Proszę opowiedzieć o swojej działalności jawnej, naukowej. ZN: iedy wybierałem się na studia w 1949, wahałem się czy mam iść na polonistykę czy na historię sztuki ajchętniej poszedłbym na filozofię ale ten wydział był wtedy zamknięty tudiowałem równolegle polonistykę i filozofię yłem ostatnim uczniem ładysława atarkiewicza a polonistyce byłem uczniem uliana rzyżanowskiego ale po trzech latach zostałem relegowany razem z grupką kolegów bo odkryto że współpracujemy z ygodnikiem owszechnym nie jednemu po pół roku udało się dostać z powrotem na studia bo wcześniej na seminariach na których się zresztą bardzo kłóciłem wpadłem w oko tefanowi ółkiewskiemu dyktatorowi nauki polskiej ył on na pewno politycznym szkodnikiem ale nie niszczył ludzi dbyło się w ten sposób że przyjęto mnie do nstytutu adań iterackich a przepisy mówiły że pracownik IBL musi mieć magisterium więc wysłano mnie z powrotem na studia aki paradoks magisterium zrobiłem u rzyżanowskiego który był największym autorytetem na polonistyce warszawskiej chociaż nie zbliżał się na krok do marksizmu IBL-u pracowałem do 1956 r 1958 r wróciłem na niwersytet ako asystent atarkiewicza dostałem stypendium orda przez onrada yłem mianowicie w ondynie w 1957 r pierwszy raz żeby szukać materiałów conra dowskich nawiązałem kontakt z ludźmi którzy znali onrada i tak trafiłem na ózefa ettingera rzyjaźnił się z onradem przed 1914 r i dzięki niemu onrad przyjechał do olski latach 50 tych był już na emeryturze ale był wybitnym działaczem ruchu europejskiego i miał znakomite kontakty ałatwił mi stypendium orda wykorzystaniem go miałem problemy bo nie miałem etatu naukowego w końcu wyjechałem przez wiązek iteratów 1960 r w oksfordzkim piśmie ukazała się rozmowa przed mło dym audytorium między lordem avidem ecilem a mną na temat onrada podczas której mówiłem co onrad myślał na temat osji bolszewickiej rewolucji o doszło do arszawy i usu nięto mnie z niwersytetu igdy do żadnej polskiej uczelni nie mogłem wrócić bo miałem zakaz kontaktów z młodzieżą oktorat wprawdzie zrobiłem ale z wolnej stopy otem zrobiłem też habilitację z wolnej stopy jako prywatny naukowiec ziękuję za rozmowę ree urope men långt senare å den tiden var min företrädare på radion som var mycket intelligent men också väldigt försiktig rädd för att sprida skriften eftersom det var en instruktionsbok och RFE s stadga förbjöd spridande av handfasta instruktioner är jag tillträdde förklarade jag att det inte alls var en instruktion utan en tolkning av den rådande lagstiftningen i olkrepubliken olen ch på så sätt kunde vi sända den en blev en bestseller och försvårade verkligen säkerhetstjänstens arbete ch den kom precis vid rätt tid olen hade ju skrivit under elsingforsavtalet vtalets betydelse brukar ofta underskattas den var enorm ommunisterna försökte närma sig äst och då låtsades de följa elsingforsavtalet och kunde inte bryta mot det alltför öppet e var försiktiga med akademiker för en sådan kunde alltid berätta eller beskriva hur de behandlats och få gehör bland vänner och kol legor rbetare och bönder kunde man misshandla ärför började akademiker försvara andra samhällsgrupper som inte kunde göra sin röst hörd et var så KOR ommittén för arbetarnas försvar arbetade och vi delade det synsättet ZB: Berätta lite mer om din öppna verksamhet, den vetenskapliga. ZN: är jag började studera 1949 stod jag i valet och kvalet mellan polsk filologi och konsthistoria elst hade jag studerat filosofi men de antog inga fler studenter på den institutionen ag valde filo login och försökte glida in på så mycket filosofi som jag kunde ag tillhörde ladyslaw atarkiewicz sista studentkull ag hade även ulian rzyzanowski som lärare men efter tre år blev jag och några av mina vänner relegerade från universitetet när de upptäckte att vi samarbetade med tidskriften ygodnik owszechny ag var den enda i gruppen som lyckades återuppta mina studier efter ett halvår eftersom tefan olkiewski som var den polska vetenskapens diktator vid denna tid hade fått ett gott öga för mig i hamnade alltid i tvistemål an var säkert skadlig rent politiskt men han förstörde inte livet för folk et hela kom sig av att jag hade fått en tjänst vid itteraturvetenskapliga nstitutet och alla institutets medarbetare var tvungna att ha en magisterexamen alltså fick jag återvända till universitetet et hela var paradoxalt ag skrev min magisteruppsats hos rzyzanowski som var det tyngsta namnet inom polsk filologi vid arszawas universitet trots att han höll sig långt borta från marxismen ag arbetade på institutet fram till 1956 fter det återvände jag till universitetet 1958 om atarkiewicz assistent fick jag ord stipendiet för att skriva om onrad ag hade varit i ondon första gången året innan för att gå igenom onrad material ag mötte människor som hade känt onrad och stötte på osef ettinger an var vän med onrad före 1914 och det var tack vare onrad han kom till olen å 50 talet var han redan pensionerad men han var en framträdande person inom det europeiska integrationsarbetet et var han som rekommenderade mig för ord stipendiet n tidskrift i xford publicerade 1960 ett samtal mellan mig och lord avid ecil som vi hade hållit inför en ung publik nder samtalet hade jag berättat vad onrad hade ansett om bolsjevikerna och den ryska revolutionen är artikeln nått arszawa blev jag sparkad från universitetet ag kunde inte återvända till något lärosäte i olen eftersom jag hade kontakt förbud med ungdomar ag doktorerade visserligen men på egen hand edan kvalificerade jag mig även för en docentur som obe roende forskare ack för samtalet 14

15 General Władysław Anders analys av Hitlers nederlag i Ryssland Gen. Władysława Andersa analiza klęski Hitlera w Rosji Paweł Jaworski Senat Rzeczypospolitej Polskiej ogłosił rok 2007 okiem enerała ładysława ndersa uchwale z dnia 20 grudnia 2006 roku podkreślono że enat czyni to dla ucz czenia pamięci znamienitego olaka wybitnego dowódcy i poli tyka oraz dla uhonorowania pamięci ego ołnierzy związku z uchwałą zaplanowano szereg uroczystości które mają ocalić od zapomnienia wydarzenia sprzed kilkudziesięciu lat a główny punkt całego programu trzeba uznać obchody rocznicy bitwy o onte assino w dniach maja 2007 roku w arszawie itwa o onte assino i późniejsze walki o olonię wieńczyły szlak wojenny 2 orpusu olskiego sformowanego z żołnierzy byłych więźniów sowieckich łagrów którzy wypuszczeni na podstawie amnestii po zawarciu układu polsko sowieckiego z 30 lipca 1941 roku stworzyli rmię olską na schodzie en nders został nie tylko ich dowódcą ale obrońcą i opiekunem o wyjściu na liski schód dopiero w 1944 r w czasie kampanii we łoszech doczekali się oni odwetu za klęskę z iemcami w 1939 r ednak ich ofiara i poświęcenie nie przyniosły olsce niepodległości la wielu z nich zmiana granic oznaczała że ich strony rodzinne nie będą już w olsce wycięstwo nad itlerem jednocześnie oznaczało dla nich przymusową emigrację i upokorzenie o zakończeniu wojny nders i jego oficerowie zostali nawet pozbawieni obywatelstwa polskiego przez władze komunistyczne i obwołani zdrajcami na rodu opiero po upadku PRL suwerenna zeczpospolita uznała ich zasługi dla ojczyzny hociaż biografia gen ładysława ndersa oceniana jest przede wszystkim poprzez pryzmat jego losów w niewoli sowieckiej trud nych miesięcy formowania wojska w osji i kampanii włoskiej warto pamiętać że był to również zdolny polityk i publicysta wojs kowy śród jego dzieł pisarskich najbardziej znane są wspom nienia zatytułowane ez ostatniego rozdziału Mniej popularna jest książka pt lęska itlera w osji po raz pierwszy wydana w języku polskim w 1952 roku w ondynie ok później jej angielski przekład opublikowano Det polska parlamentets överhus senaten har utropat 200 till minnesår för general ładysław nders beslutet från 20 december 2006 understryks att senaten i och med detta vill hedra minnet av en stor polack en framstående befälhavare och politiker och ära minnet av hans soldater samband med beslutet planerades också en serie evenemang för att rädda dessa händelser ur den moderna historien från glömskan uvudpunkt på programmet var firandet av årsdagen av slaget vid onte as sino maj 2007 i arszawa laget om onte assino och de senare striderna om ologna blev höjdpunkten på ndra polska armékårens krigsinsats en hade bildats av före detta sovjetiska lägerfångar som släpptes fria till följd av en amnesti efter den polsk sovjetiska pakten 30 juli 1941 och bildade stra polska armén eneral nders blev inte bara deras befälhavare utan också försvarare och beskyddare fter en längre vistelse i ellanöstern fick soldaterna under det italien ska fälttåget 1944 äntligen chansen att hämnas nederlaget mot yskland 1939 en deras offervilja och hängivenhet ledde inte till polsk självständighet ör många av dem betydde gränsföränd ringarna efter kriget att deras hemtrakter hamnade utanför olens gränser egern över itler innebar för dem påtvingad emigration och förnedring fter kriget berövades till och med nders och hans officerare sitt polska medborgarskap av den kommunistiska regimen och kallades landsförrädare nte förrän kommunismen fallit kunde det fullt självständiga olen erkänna deras insatser för fosterlandet ven om general ładysław nders biografi framför allt präglas av hans öden i sovjetisk fångenskap de svåra månaderna i yssland medan armén samlades ihop och framgångarna i talien bör man minnas att han också var en skicklig politiker och krigsskribent land det han skrivit är det mest kända memoarboken ez ostat niego rozdziału tan sista kapitlet Mindre populär är boken lęska itlera w osji itlers nederlag i yssland som först utkom på polska i 15

16 w USA daniem ndersa iemcy wyprzedziły uderzenie wiązku owieckiego które było nieuchronne itler wolał doprowadzić do konfliktu w czasie najdogodniejszym dla siebie i na swoich warunkach latego nders uważał że sama decyzja uderzenia na wschód nie była błędem natomiast decyzje będące następstwem tej najważniejszej o realizacji planu arbarossa to jedno pasmo błędów o tych nders zaliczył nie docenianie problemów narodowościowych wiązku owieckiego iemiecki dyktator każ dego mieszkańca tego państwa uważał za podczłowieka a zajmowane tereny miały być poddane bezwzględnej eksploatacji i kolonizacji przez zdobywców nnym błędem było poddanie eksterminacji jeńców sowieckich i ludności miejscowej której duża część początkowo wcale nie miała ochoty walczyć za znienawidzonego talina onadto nders duże znaczenie przypisał pomocy mate riałowej udzielanej systematycznie wiązkowi owieckiemu ze strony USA i ielkiej rytanii Gen. Władysław Anders ondon 1952 tt år senare publicerades en engelskspråkig över sättning i USA nligt nders var tanken bakom ysklands anfall att förekomma ovjetunionen som säkerligen planerade att anfalla yskland itler föredrog att inleda fientligheterna vid den tid som passade honom bäst och på sina egna villkor ärför menade n ders att själva beslutet att gå till anfall i öster inte var något misstag medan däremot de följande besluten om genomförandet av pe ration arbarossa var en lång följd av misstag nders syftade bland annat på den dåliga förståelsen av ovjetunionens etniska uppbyggnad en tyske diktatorn ansåg varje ovjetmedborgare som undermänniska och de ockuperade områdena utsattes för ohämmad exploatering och kolonialisering tt annat misstag var massmorden på sovjetiska krigsfångar och lokalbefolkning som i början till stor del inte alls var hågad att slåss på den hatade talins sida nders visade också på den stora betydelsen av USA s och tor britanniens systematiska materiella hjälp till ovjetunionen ramför allt analyserade dock nders i sin bok itlers militära misstag m detta handlar nedanstående utdrag ur den mer än 200 sidiga tredje utgåvan av boken från olska undacja ultur alna olska kulturfonden i ondon 1997 När Hitler vände uppmärksamheten mot yssland och därmed ryggen åt torbritannien hamnade itler i något som han dittills lyckats undvika och som han alltid varnat för ett tvåfrontskrig nabbrörliga förband utgjorde bara en femtedel av de tyska styrkorna esten var ett numerärt starkt infanteri med lika låg rör lighet som ryssarna ad värre var de tyska snabbrörliga förbanden kunde inte utnyttja hela sin snabbhet och effektivitet på ysslands väglösa vidder örutom stridsvagnarna och mindre delar av in fanteriet och artilleriet var de hänvisade till vägtransporter m de snabbrörliga styrkorna och deras underhållstrupper varit fullstän digt försedda med terrängutrustning skulle de ha sluppit begräns ningen till att strida i närheten av vägar där motståndet alltid var kraftigare och hade därmed blivit både starkare och mer rzede wszystkim jednak nders zanalizował w swojej książce błędy itlera natury wojskowej i ich dotyczą przytoczone poniżej fragmenty wybrane z ponad dwustustronicowej trzeciej edycji pracy która ukazała się w języku polskim nakładem olskiej undacji ulturalnej w ondynie w 1997 r Zwracając się przeciwko osji i odwracając się plecami do ielkiej rytanii itler doprowadził do tego czego dotąd zdołał uniknąć i przeciwko czemu zawsze się zastrzegał do wojny na dwa fronty ojska szybkie stanowiły tylko piątą część sił niemieckich eszta była masą pieszą o takiej samej ruchliwości jak rosyjska o gorsza niemieckie wojska szybkie nie miały warunków rozwinięcia pełnej szybkości i wydajności na bezdrożnych przestrzeniach osji oza czołgami i nieznaczną częścią piechoty i artylerii cała reszta miała transport drogowy dyby wojska szybkie i ich służby były wyposażone całkowicie w sprzęt terenowy miałyby znacznie większą ruchliwość i co za tym idzie potęgę gdyż uderzenia ich nie byłyby przywiązane do nielicznych dróg gdzie opór był zawsze najsilniejszy oza tym niemieckie dywizje pancerne z 1941 r nie były już potężnymi taranami z lat gdyż liczba czołgów została w nich zmniejszona o ponad połowę o również przyczyniło się znacznie do osłabienia potęgi impetu i zasięgu ich uderzenia rezultacie ehrmacht nie górował nad rmią zerwoną ilością wojsk lecz tylko i to w niewielkim stopniu ruchliwością edyną dziedziną w której miał naprawdę przewagę była wyższość wyszkolenia dowódcy i żołnierza niemieckiego oż liwe że wyższość ta pozwoliłaby iemcom na pokonanie osjan gdyby towarzyszyła jej odpowiednia przewaga na najwyższym szcze blu dowodzenia onieważ jednak tak nie było ehrmacht utracił szansę wygrania swego istotnego atutu ie wydaje się błędem że itler próbował rozegrać wojnę z osją jedną błyskawiczną kampanią przez zniszczenie sił sowieckich w rozstrzygającej bitwie ten sposób można było rozpocząć kampanię koro tylko stało się widoczne że nie udało się zniszczyć sił sowieckich w pierwszych bitwach i że ehrmachtowi grozi wyczerpanie potęgi uderzenia należało od razu zmienić formę strategii orzucając intencję zniszczenia przeciwnika w walnej bitwie iemcy powinni byli ograniczyć się do pozbawienia go 16

17 żywotnych obszarów operacyjnych by tą drogą doprowadzić jego siły zbrojne do upadku Tak więc Hitler do swego pierwszego wielkiego błędu dopro wadzenia do wojny na dwa fronty dołożył dwa następne błąd drugi spekulowanie na założeniu że jedną błyskawiczną kampanią rozgromi ZSRR przez zniszczenie sił sowieckich oraz pominięcie wariantu przejścia na strategię stopniowego wyczerpania osji błąd trzeci nieprzygotowanie się do kampanii zimowej reszcie sprawa oskwy naczenia jej itler nie doceniał oteż zarówno w jego pierwszej kampanii jak i drugiej oskwa była pozostawiona na uboczu obu wypadkach było to główną przyczyną że itler nie osiągnął celów których szukał na skrzyd łach frontów dzie tkwiły przyczyny tej fatalnej dla iemiec ślepoty ie ma żadnej wątpliwości że w samym itlerze ako polityk i strateg był on pomimo wszystko zarozumiałym i bru talnym dyletantem w dodatku skłonnym do wpadania w histerię i mistycyzm tąd wypływało niedocenianie przez niego wojs kowego politycznego i psychologicznego znaczenia oskwy pole ganie wyłącznie na sile i zaniedbanie wykorzystania w strategii czynnika politycznego i moralnego» Hitler do swego pierwszego wielkiego błędu doprowadzenia do wojny na dwa fronty dołożył dwa następne: błąd drugi spekulowanie na założeniu, że jedną błyskawiczną kampanią rozgromi ZSRR przez zniszczenie sił sowieckich, oraz pominięcie wariantu przejścia na strategię stopniowego wyczerpania Rosji; błąd trzeci nieprzygotowanie się do kampanii zimowej. owodzenie itlera było nace chowane przede wszystkim brakiem umiaru w wymaganiach stawianych ludziom i maszy nom itler był przeświadczony że silna wola wys tarczy by poko nać wszystkie trud ności ak wygląda his toria dalszych dwóch błędów itlera czwartego którym było zlekceważenie znaczenia oskwy i niezdobycie jej gdy miał po temu okazję oraz pią tego którym było nadwyrężenie sprawności ehrmachtu przez wstrząśnięcie jego morale i pozbawienie najlepszego kierowni wa jakie wojsko niemieckie miało kiedykolwiek w tej wojnie Decyzja wyprawy na aukaz była w 1942 r błędna jako przedwczesna odjęta bez uprzedniego zapewnienia jej warunków bezpieczeństwa wyprawa ta prowadziła do oddania inicjatywy w ręce rmii zerwonej która niczym nie związana i rörliga essutom var de tyska pansardivisionerna 1941 inte sam ma kraftiga murbräcka som eftersom antalet stridsvagnar nu hade minskat med hälften et bidrog också till försvagningen av kraften styrkan och räckvidden i strid om följd av detta var ehrmacht inte numerärt starkare än öda armén bara en aning snabbare fficerarnas och soldaternas överlägsna utbildning var tyskarnas enda tydliga fördel et är möjligt att denna fördel kun de ha lett till tysk seger om de dessutom haft ett tydligt övertag på den högsta ledningsnivån ftersom så inte var fallet hade den tyska krigsmakten ingen möjlighet att utnyttja sitt övertag et var dock knappast fel av itler att försöka besegra yssland genom att krossa de sovjetiska styrkorna med ett enda slag genom en blixtsnabb offensiv et var rimligt att påbörja fälttåget på detta sätt en när det blev tydligt att de sovjetiska styrkorna inte hade krossats efter de första fältslagen och att den tyska krigsmaktens slagkraft var på väg att kraftigt minska borde man genast ha bytt strategi yskarna borde ha övergett idén att krossa fienden i ett enda avgörande slag och i stället begränsat sig till att beröva rys sarna viktiga operationsområden och på så sätt bringa fiendestyr korna på fall Till sitt första stora misstag tvåfrontskriget lade nu itler två andra ndra misstaget att satsa allt på att slå ut ovjetunio nen med en blixtoffensiv och att förbise möjligheten att övergå till långsamt utnötningskrig redje misstaget att inte förbereda sig för vinterkrig u kommer vi till frågan om oskva itler insåg inte dess stora betydelse ärför riktades varken tyskarnas första eller andra of fensiv direkt mot oskva båda fallen var det huvudskälet till att itler inte nådde de mål han satt upp för frontens flanker arifrån kom denna ödesdigra tyska blindhet tan tvekan från itler själv om politiker och strateg var han trots allt en inbilsk och brutal dilettant dessutom med benägenhet för hysteri och mysticism ärav kommer sig också hans brist på förståelse för oskvas mi litära politiska och psykologiska betydelse hans ensidiga förlitan till våld och brist på utnyttjande av politiska och moraliska dimen sioner i sin strategi itlers befälsstil kännetecknades framför allt av bristande realism i kraven på både människor och maskiner an var van vid att en stark vilja räckte för att besegra alla svårigheter et är historien bakom itlers två följande misstag et ärde var att förbise oskvas betydelse och inte erövra det när han hade chansen det femte var att urholka den tyska slagkraften genom att förstöra styrkornas moral och beröva dem det bästa befäl som någon tysk armé hade tillgång till under hela andra världskriget Beslutet att gå mot aukasus 1942 var felaktigt eftersom det kom för tidigt et fattades utan att först ha försäkrat sig om tillräcklig säkerhet för operationen och ledde till att öda armén kunde ta initiativet och verka i full frihet i alla riktningar obunden och utan hinder en tyska armén var å andra sidan för svag att göra en så djup framstöt och därefter orka försvara erövringen så länge som behövdes tills oljebristen hade försvagat fienden itler betraktade det kaukasiska fälttåget som en jakt efter krigsbyte nämligen olja och brydde sig inte alls om att fienden därmed fick fria händer på andra fronter an insåg inte alls att denna manöver måste leda 17

18 till en konfrontation med öda arméns huvudstyrka trots att syftet var det rakt motsatta risen i söder be rodde dels på det ursinniga försvaret av talingrad dels på itlers envishet recis som han ti digare inte brytt sig om att han på grund av onödiga manöv rer missat chansen att erövra talingrad bestämde han sig se nare när det redan var försent för att erövra staden utan» Till sitt första stora nie misstag tvåfrontskriget lade nu Hitler två andra. Andra misstaget: att satsa allt på att slå ut Sovjetunionen med en blixtoffensiv och att förbise möjligheten att övergå till långsamt utnötningskrig. Tredje misstaget: att inte förbereda sig för vinterkrig. hänsyn till konsekvenserna e allt tätare stormingsförsöken mot talingrad gjorde att itler började flytta offensivens tyngdpunkt dit esultatet blev till sist att större styrkor än någon annanstans unieruchomiona miała pełną swobodę działania w każdym kierunku dwrotnie siły ehrmachtu były zbyt słabe by wykonać tak głębokie uderzenia osłonić je i trzymać opanowany obszar do czasu aż brak nafty sparaliżuje przeciwnika odejmując uderzenia na aukaz itler potraktował je jako wyprawę po łup naftę nie troszcząc się zupełnie o to co zrobi niezwiązany przeciwnik ie zdawał sobie wcale sprawy że ten manewr musi doprowadzić do rozprawy z główną masą rmii zerwonej pomimo że kryła się za nim intencja uniknięcia tej rozprawy ryzys na południu wywołała z jednej strony zacięta obrona talingradu z drugiej upór itlera ak uprzednio przez niepotrzebne manewry przepuścił on z lekkim sercem szanse opanowania miasta tak potem gdy było już za póź no postanowił je zdobyć nie oglądając się na nic miarę przeciągania się szturmów na miasto itler zaczął tam przesuwać główny wysiłek ofensywy oprowadził w końcu do tego że pod talingradem znalazło się więcej sił niż gdzie indziej oraz prawie całe lotni wo co przesądziło ostatecznie o utknięciu wyprawy na kaukaskie zagłębie naftowe i ogołoceniu z odwodów frontu nad onem o gorsza trzymając pod talingradem znaczne siły i nie zgadzając się na wycofanie ich w porę naraził je na zniszczenie przez osjan którym dał ponad dwa miesiące na przygotowanie kontrofensywy

19 ak się przedstawia w skrócie historia dwóch dalszych kardy nalnych błędów itlera szóstego którym był wadliwy plan kam panii 1942 r oraz siódmego którym była niepotrzebna katastrofa pod talingradem iosną 1943 r stosunek sił obu przeciwników wyglądał już znacznie gorzej dla iemiec ostatniej kampanii ehrmacht wy szedł mocno osłabiony fizycznie i moralnie a rmia zerwona silniejsza i lepiej wyposażona niż kiedykolwiek omimo wszystko ówczesne położenie zeszy nie zapowiadało jeszcze tak tragicznego końca do jakiego ostatecznie doszło rzecież ehrmacht choć już zbyt słaby by mógł sobie pozwolić na ofensywę na dużą skalę był jeszcze na tyle silny i rozporządzał wystarczającą przestrzenią manewrową by przez zastosowanie tzw obrony elastycznej dopro wadzić przeciwnika do wyczerpania la wyjaśnienia należy wtrącić że ta forma obrony polega na stosowaniu na przemian dobrowolnego odwrotu i nagłego zwrotu zaczepnego a przej ściem do obrony elastycznej była wtedy większość generałów owodzili oni że zamiast cofać się pod naporem osjan znacznie lepiej jest dokonać samemu głębokiego odskoku strząsnąć z siebie przeciwnika a następnie rozbić go nagłą kontrofensywą i odrzucić z powrotem ednak itler jak zwykle głuchy na głos rozsądku jeszcze raz zagrał na ofensywę nakazując rupom rmii entrum i ołudnie zlikwidowanie worka kurskiego hoć ofensywa ta miała ograniczone cele zaangażowano do niej prawie wszystkie niemieckie odwody pancerne 13 dywizji pancernych o więcej pomimo ostrzeżeń itler zwlekał z rozpoczęciem jej do 5 lipca dając osjanom czas na skonsolidowanie się i przygotowanie odwetu ezultat był taki że iemcy nie zdołali zlikwidować worka kurskiego natomiast wyniszczyli do reszty swoje odwody pancerne świeżo wyposażone w nowy sprzęt ie dość na tym idząc że pod kolejnymi uderzeniami rosyj skimi cały front niemiecki zaczyna się łamać itler zamiast go skrócić i odtworzyć odwody uciekł się do środka najgorszego w tym wypadku kazał wojskom bronić się do upadłego en za kaz wycofania się z rejonów zagrożonych bynajmniej osjan nie zatrzymał lecz zapoczątkował serię nowych talingradów ak więc od połowy 1943 r do końca wojny itler dopuścił się nie jednego ani dwóch lecz całej serii dużych błędów iemniej jednak dla uproszczenia sprawy podciągam je wszystkie pod trzy tytuły błąd ósmy odrzucenie koncepcji przejścia do obrony elastycznej dziewiąty odrzucenie odwodów pancernych w kontro fensywie na ursk dziesiąty kurczowe trzymanie się obrony na miejscu do ostatka koncentrerades just där liksom nästan hela flygvapnet vilket slut giltigt gjorde att attacken mot de kaukasiska oljefälten gick i stå och fronten vid on förlorade alla reserver ad värre var genom att så stora styrkor bands vid talingrad och inte drogs tillbaka i tid riskerade de att krossas av ryssarna som nu hade fått två månader på sig att förbereda en motoffensiv ådan är historien om itlers två följande stora misstag et sjätte var den felaktiga planläggningen av offensiven 1942 det sjunde var den onödiga katastofen vid talingrad åren 1943 var styrkeförhållandet mellan de båda motståndarna avgjort mer till ysklands nackdel fter den senaste offensiven var ehrmacht kraftigt försvagad både fysiskt och moraliskt och öda armén starkare och bättre utrustad än någonsin rots det gav inte tyskarnas dåvarande läge anledning att frukta ett så tragiskt slut som vi vet blev fallet eras krigsmakt var visserligen för svag att kunna driva en storskalig offensiv men var fortfarande stark nog och hade så stort manöverutrymme att den genom så kal lat flexibelt försvar kunde ha tröttat ut motståndaren etta inne bär en växling mellan frivillig reträtt och plötsliga motattacker e flesta tyska generaler var för en övergång till flexibelt försvar e menade att i stället för att dra sig tillbaka inför en rysk anstorm ning vore det bättre att själv göra en djup reträtt för att skaka av sig fienden och därefter krossa honom med en plötslig motoffensiv itler var dock som vanligt döv för förnuftets röst och satsade åter på offensiv han gav order till rmégrupp itte och üd att likvidera urskbågen en inbuktning i den tyska fronten vid staden ursk rots att denna offensiv hade begränsade mål användes nästan alla tyska pansarstyrkor till den 13 divisioner essutom väntade itler trots varningar ända till 5 juli med att sätta igång den vilket gav ryssarna tid att konsolidera sig och förbereda en motattack esultatet blev att tyskarna inte klarade av att likvidera urskbågen och dessutom förstördes alla deras pansarreserver som nyligen försetts med ny utrustning Men det räckte inte med det är itler såg att hela den tyska fronten började svikta inför ryssarnas anfall valde han den sämsta av alla metoder i stället för att förkorta fronten och bygga upp reserverna gav han order till styrkorna att försvara sig till varje pris etta förbud mot reträtt från hotade områden stoppade inte alls ryssarna utan påbörjade en serie nya talingrad lltså begick itler från mitten av 1943 till krigets slut inte bara ett eller två utan en hel serie allvarliga misstag ör att förenkla sa ken ska jag samla dem under tre huvudrubriker ttonde misstaget att avvisa idén att övergå till flexibelt försvar ionde misstaget att använda alla pansarreserver till motoffensiven vid ursk ionde misstaget att krampaktigt hålla fast vid försvar av hela fronten till varje pris Paweł Jaworski, adiunkt w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego; stypendysta Svenska Institutet. Autor m. in. książki pt. Polska niepodległa wobec Skandynawii , Wrocław 2001 oraz edycji fragmentu pamiętnika Alfreda Wysockiego pt. Na placówce dyplomatycznej w Sztokholmie Wspomnienia, Toruń Pawel Jaworski: adjunkt vid Historiska institutionen vid Wroclaws universitet, Svenska institutets-stipendiat. Författare till bland annat Det återupprättade Polens relationer till Norden , Wroclaw Han har även redigerat utdrag ur Alfred Wysockis memoarer under namnet På legation i Stockholm Minnesanteckningar., Torun

20 Znakomita książka Erika Zsigi, wydana przez Timbro, wyszła w czerwcu. Jej wymowa jest jednoznaczna: koniec z przesądami i mitami. Żegnamy się Europą wschodnią. Jest tylko jedna Europa. Prezentujemy niżej fragmenty dwóch rozdziałów. Do książki wrócimy w obszernej recenzji w następnym numerze. En suverän bok av Erik Zsiga (Timbro Förlag) kom ut i juni. Den förklarar krig mot fördomar och myter. Vi säger hejdå till östeuropa därför att det finns bara ett Europa. Idag presenterar vi ett smakprov, några bitar ur två kapitlar. Vi återkommer till Erik Zsigas bok med en stor recension i nästa nummer. Hejdå Östeuropa! Hotel Polonia, Łódź, Polska, wrzesień 2005 otel olonia leży okazuje się tuż przy węźle komunikacyjnym udzę się i mam trudności z zaśnięciem owodem są tramwaje z niezmniejszoną intensywnością chyba co najmniej jeden na mi nutę kursujące pod moim oknem całą noc estem zirytowany laczego jeżdżą bez przerwy ikt chyba nie jeździ o tej porze piątej rano wstaję żeby zobaczyć czy tramwaje rzeczywiście mają jakichś pasażerów ają agony są pełne ieszkańcy jadą albo wracają z pracy Hotel Polonia, Lodz, Polen, september 2005 otel olonia har visat sig ligga precis vid en trafikknut ag vaknar och har svårt att somna om nledningen är att spårvagnarna under sedvanligt larm och med oförminskad intensitet minst en i minu ten känns det som hela natten igenom stryker förbi mitt fönster ag är irriterad arför fortsätter de att köra ngen åker väl vid den här tiden id femtiden går jag upp för att se om vagnarna verkligen har några passagerare et har de agnarna är fullproppade än niskorna i ódz är på väg till och från jobbet

Lektion 6. Bok 1 Lektion 6

Lektion 6. Bok 1 Lektion 6 att tala Û mówić, rozmawiać att plugga Û uczyć się; wkuwać, kuć att läsa Û uczyć się; czytać bara Û tylko lite grann Û trochę lite Û mało, trochę mycket Û dużo så Û tak så mycket Û tak dużo; tak bardzo

Bardziej szczegółowo

Rekrutacja Referencje

Rekrutacja Referencje - Wstęp Bäste herrn, Formalny, odbiorcą jest mężczyzna, którego nazwiska nie znamy Bästa frun, Formalny, odbiorcą jest kobieta, której nazwiska nie znamy Bästa herr eller fru, Formalny, nie wiemy, kim

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA SZWEDZKIEGO

EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA SZWEDZKIEGO Miejsce na naklejkę z kodem szkoły dysleksja MJZ-R2A1P-062 EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA SZWEDZKIEGO POZIOM ROZSZERZONY ARKUSZ III MAJ ROK 2006 Czas pracy 110 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy

Bardziej szczegółowo

Podróże Ogólne. Ogólne - Niezbędnik. Ogólne - Rozmowa. Kan du vara snäll och hjälpa mig?

Podróże Ogólne. Ogólne - Niezbędnik. Ogólne - Rozmowa. Kan du vara snäll och hjälpa mig? - Niezbędnik Możesz mi pomóc? [form.:] Może Pan(i) mi pomóc? Proszenie o pomoc Kan du vara snäll och hjälpa mig? Czy mówisz po angielsku? [form.:] Czy mówi Pan(i) po angielsku? Pytanie, czy nasz rozmówca

Bardziej szczegółowo

Immigration Dokument. Dokument - Allmänt. Dokument - Personlig information. Gdzie mogę znaleźć formularz? Fråga var du kan få ett formulär

Immigration Dokument. Dokument - Allmänt. Dokument - Personlig information. Gdzie mogę znaleźć formularz? Fråga var du kan få ett formulär - Allmänt Gdzie mogę znaleźć formularz? Fråga var du kan få ett formulär Kiedy został wydany Pana/Pani [dokument]? Fråga när ett dokument var utfärdat Gdzie został wydany Pana/Pani [dokument]? Fråga var

Bardziej szczegółowo

Życie za granicą Bank

Życie za granicą Bank - Ogólne Czy mogę podjąć gotówkę w [nazwa kraju] bez dodatkowych opłat? Opłaty za podejmowanie gotówki Kan jag ta ut pengar i [land] utan att behöva betala extra avgifter? Jakie opłaty obowiązują za korzystanie

Bardziej szczegółowo

Życie za granicą Bank

Życie za granicą Bank - Ogólne Kan jag ta ut pengar i [land] utan att behöva betala extra avgifter? Opłaty za podejmowanie gotówki Czy mogę podjąć gotówkę w [nazwa kraju] bez dodatkowych opłat? Vad är avgifterna om jag använder

Bardziej szczegółowo

Życie za granicą Studia

Życie za granicą Studia - Uczelnia Chciałabym/Chciałabym zapisać się na studia. Wyrażenie chęci zapisania się na uczelnię Chciałabym/Chciałabym zapisać się na. studia licencjackie studia magisterskie studia doktoranckie studia

Bardziej szczegółowo

Rekrutacja List Motywacyjny

Rekrutacja List Motywacyjny - Początek Bäste herrn, Bäste herrn, Formalny, odbiorcą jest mężczyzna, którego nazwiska nie znamy. Zamiennie możemy użyć jednego z dwóch zwrotów formalnych Bästa fru, Bästa fru, Formalny, odbiorcą jest

Bardziej szczegółowo

Podróże Poruszanie się

Podróże Poruszanie się - Lokalizacja Jag har gått vilse. Nie wiemy, gdzie się znajdujemy Kan du visa mig var det är på kartan? Pytanie o na mapie Var kan jag hitta? Pytanie o konkretny Jag har gått vilse. Kan du visa mig var

Bardziej szczegółowo

Życie za granicą Dokumenty

Życie za granicą Dokumenty - Ogólne Gdzie mogę znaleźć formularz? Var kan jag hitta formuläret för? Pytanie o formularze Kiedy został wydany Pana/Pani [dokument]? Pytanie o datę wydania dokumentu Gdzie został wydany Pana/Pani [dokument]?

Bardziej szczegółowo

Rekrutacja Referencje

Rekrutacja Referencje - Wstęp Szanowny Panie, Bäste herrn, Formalny, odbiorcą jest mężczyzna, którego nazwiska nie znamy Bästa frun, Formalny, odbiorcą jest kobieta, której nazwiska nie znamy Szanowni Państwo, Formalny, nie

Bardziej szczegółowo

Mr. Adam Smith Smith's Plastics 8 Crossfield Road Selly Oak Birmingham West Midlands B29 1WQ

Mr. Adam Smith Smith's Plastics 8 Crossfield Road Selly Oak Birmingham West Midlands B29 1WQ - Adres Mr. J. Rhodes Rhodes & Rhodes Corp. 212 Silverback Drive California Springs, CA 92926 Zapis adresu w Stanach Zjednoczonych: numer ulicy + nazwa ulicy miejscowość + kod pocztowy. Mr. Adam Smith

Bardziej szczegółowo

I i J j K k L l. M m N n O o P p. Q q R r S s T t. U u V v W w X x

I i J j K k L l. M m N n O o P p. Q q R r S s T t. U u V v W w X x Rozdział 1 Alfabet szwedzki O A a B b C c D d E e Ff G g H h I i J j K k L l M m N n O o P p Q q R r S s T t U u V v W w X x Y y Z z Å å Ä ä Ö ö Pozdrowienia i ważne wyrażenia / Hälsningar och viktiga

Bardziej szczegółowo

bab.la Zwroty: Korespondencja osobista Życzenia polski-szwedzki

bab.la Zwroty: Korespondencja osobista Życzenia polski-szwedzki Życzenia : Ślub Gratulujemy! Życzymy Wam wszystkiego, co najlepsze! Gratulerar. Jag/Vi önskar er båda all lycka i världen. młodej parze Gratulacje i najlepsze życzenia w dniu ślubu! Vi vill gratulera och

Bardziej szczegółowo

bab.la Zwroty: Korespondencja osobista Życzenia szwedzki-polski

bab.la Zwroty: Korespondencja osobista Życzenia szwedzki-polski Życzenia : Ślub Gratulerar. Jag/Vi önskar er båda all lycka i världen. Gratulujemy! Życzymy Wam wszystkiego, co najlepsze! młodej parze Vi vill gratulera och framföra hjärtliga lyckönskningar till er båda

Bardziej szczegółowo

Język biznesu List. List - Adres

Język biznesu List. List - Adres - Adres Mr. J. Rhodes Rhodes & Rhodes Corp. 212 Silverback Drive California Springs, CA 92926 Zapis adresu w Stanach Zjednoczonych: numer ulicy + nazwa ulicy miejscowość + kod pocztowy. Mr. Adam Smith

Bardziej szczegółowo

Podróże Ogólne. Ogólne - Niezbędnik. Ogólne - Rozmowa. Proszenie o pomoc. Pytanie, czy nasz rozmówca posługuje się językiem angielskim

Podróże Ogólne. Ogólne - Niezbędnik. Ogólne - Rozmowa. Proszenie o pomoc. Pytanie, czy nasz rozmówca posługuje się językiem angielskim - Niezbędnik Kan du hjælpe mig, tak? Proszenie o pomoc Kan du vara snäll och hjälpa mig? Snakker du engelsk? Talar du engelska? Pytanie, czy nasz rozmówca posługuje się językiem angielskim snakker du _[language]_?

Bardziej szczegółowo

Podróże Zdrowie. Zdrowie - Nagły wypadek. Zdrowie - U lekarza. Prośba o zabranie do szpitala. Prośba o szybkie zorganizowanie opieki lekarskiej

Podróże Zdrowie. Zdrowie - Nagły wypadek. Zdrowie - U lekarza. Prośba o zabranie do szpitala. Prośba o szybkie zorganizowanie opieki lekarskiej - Nagły wypadek Jag måste fara till sjukhuset. Prośba o zabranie do szpitala Jag mår illa. Jag måste fara till sjukhuset. Jag mår illa. Jag måste till en doktor med en gång! Prośba o szybkie zorganizowanie

Bardziej szczegółowo

Affärer Brev. Brev - Adress

Affärer Brev. Brev - Adress - Adress Mr. J. Rhodes Rhodes & Rhodes Corp. 212 Silverback Drive California Springs CA 92926 Amerikanskt adressformat: Företagsnamn Stadens namn + statens namn + statens förkortning + postnummer Mr. Adam

Bardziej szczegółowo

Korespondencja osobista List

Korespondencja osobista List - Adres Mr. N. Summerbee Tyres of Manhattan 335 Main Street New York NY 92926 Standardowy zapis adresu w Polsce: nazwa ulicy + numer ulicy kod pocztowy + miejscowość. Jeremy Rhodes 212 Silverback Drive

Bardziej szczegółowo

Słownik dla osób nie znających języka szwedzkiego pomocny przy wypełnianiu formularzy

Słownik dla osób nie znających języka szwedzkiego pomocny przy wypełnianiu formularzy Słownik dla osób nie znających języka szwedzkiego pomocny przy wypełnianiu formularzy Uppgifter till medlemsregistret Namn Tidigare efternamn Samtliga förnamn Tilltalsnamn Katolik: Ja/Nej Födelseort Födelseland

Bardziej szczegółowo

Rodzina. Słówka i zwroty. en familie rodzina. ei mor matka. en far ojciec. en bror brat. en søster siostra. en datter córka.

Rodzina. Słówka i zwroty. en familie rodzina. ei mor matka. en far ojciec. en bror brat. en søster siostra. en datter córka. Rodzina Słówka i zwroty en familie rodzina ei mor matka en far ojciec en bror brat en søster siostra en datter córka en sønn syn et barn dziecko en ektefelle małżonek et ekteskap małżeństwo en mann mąż

Bardziej szczegółowo

Resa Att ta sig runt. Att ta sig runt - Platser. Du vet inte var du är

Resa Att ta sig runt. Att ta sig runt - Platser. Du vet inte var du är - Platser Zgubiłem/Zgubiłam się. Du vet inte var du är Czy mógłby Pan/mogłaby Pani pokazać mi gdzie to jest na mapie? Be om att bli visad en viss plats på en karta Gdzie jest? Fråga om en viss Zgubiłem/Zgubiłam

Bardziej szczegółowo

Korespondencja osobista Życzenia

Korespondencja osobista Życzenia - Ślub Gratulerar. Jag/Vi önskar er båda all lycka i världen. Używane, gdy gratulujemy młodej parze Vi vill gratulera och framföra hjärtliga lyckönskningar till er båda på er bröllopsdag. Używane, gdy

Bardziej szczegółowo

Korespondencja osobista List

Korespondencja osobista List - Adres Sz.P. Michał Kopiejka ul. B. Prusa 32/29 91-075 Łódź Standardowy zapis adresu w Polsce: nazwa ulicy + numer ulicy kod pocztowy + miejscowość. Jeremy Rhodes 212 Silverback Drive California Springs

Bardziej szczegółowo

Czy na pewno jesteś szczęśliwy?

Czy na pewno jesteś szczęśliwy? Czy na pewno jesteś szczęśliwy? Mam na imię Kacper i mam 40 lat. Kiedy byłem małym chłopcem nigdy nie marzyłem o dalekich podróżach. Nie fascynował mnie daleki świat i nie chciałem podróżować. Dobrze się

Bardziej szczegółowo

Zasiłek na dziecko i dodatek dla rodzin wielodzietnych [Barnbidrag och flerbarnstillägg]

Zasiłek na dziecko i dodatek dla rodzin wielodzietnych [Barnbidrag och flerbarnstillägg] Zasiłek na dziecko i dodatek dla rodzin wielodzietnych [Barnbidrag och flerbarnstillägg] Zasiłek na dziecko przysługuje do ukończenia przez dziecko 16 lat. Dzieci, które kontynuują naukę w szkole podstawowej,

Bardziej szczegółowo

Resa Logi. Logi - Hitta boende. Logi - Boka. Fråga om vägen till olika former av boenden. ... ett rum att hyra?... pokój do wynajęcia?

Resa Logi. Logi - Hitta boende. Logi - Boka. Fråga om vägen till olika former av boenden. ... ett rum att hyra?... pokój do wynajęcia? - Hitta boende Var hittar jag? Fråga om vägen till olika former av boenden Gdzie znajdę?... ett rum att hyra?... pokój do wynajęcia?... ett vandrarhem?... hostel?... ett hotell?... hotel?... ett bed-and-breakfast?...

Bardziej szczegółowo

Sławomir Mrożek Begravning Pogrzeb Maria Skłodowska-Curie Ett subjektivt kompendium Subiektywne kompendium

Sławomir Mrożek Begravning Pogrzeb Maria Skłodowska-Curie Ett subjektivt kompendium Subiektywne kompendium Sławomir Mrożek Begravning Pogrzeb Maria Skłodowska-Curie Ett subjektivt kompendium Subiektywne kompendium 2 Vems nobelpris? Komu Nobel? Nobel dla Adolfa H. Włodzimierza Paźniewskiego publikowany w tym

Bardziej szczegółowo

Rekrutacja List Motywacyjny

Rekrutacja List Motywacyjny - Początek Szanowny Panie, Bäste herrn, Formalny, odbiorcą jest mężczyzna, którego nazwiska nie znamy. Zamiennie możemy użyć jednego z dwóch zwrotów formalnych Bästa fru, Formalny, odbiorcą jest kobieta,

Bardziej szczegółowo

Narodowe Czytanie Stefan Żeromski Przedwiośnie

Narodowe Czytanie Stefan Żeromski Przedwiośnie Narodowe Czytanie 2018 Stefan Żeromski Przedwiośnie Stefan Żeromski Żeromski urodził się 14 X 1864 roku w Strawczynie pod Kielcami, w patriotycznej szlacheckiej rodzinie. Trudna sytuacja materialna, częste

Bardziej szczegółowo

na złość pesymistom jak gazela, jak lew z Jonasem Gardellem

na złość pesymistom jak gazela, jak lew z Jonasem Gardellem tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny SueciaPolonia! na złość pesymistom Trzy wywiady Tre intervjuer ATT JÄKLAS MED PESSIMISTERNA med Kjell Albin Abrahamson z Kjellem

Bardziej szczegółowo

Rok Nowa grupa śledcza wznawia przesłuchania profesorów Unii.

Rok Nowa grupa śledcza wznawia przesłuchania profesorów Unii. Rok 2017. Nowa grupa śledcza wznawia przesłuchania profesorów Unii. Czego dowiemy się o podejrzanych? Jak potoczy się śledztwo? Czy przyznają się do winy? 1/5 Pierwszym oskarżonym będzie Profesor Tomasz

Bardziej szczegółowo

Michał Borowski. rebell och fundamentalist. buntownik i fundamentalista jak szwedzki architekt zostaje Naczelnym Architektem Warszawy

Michał Borowski. rebell och fundamentalist. buntownik i fundamentalista jak szwedzki architekt zostaje Naczelnym Architektem Warszawy tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny SueciaPolonia Michał Borowski rebell och fundamentalist hur svensk arkitekt blir Warszawas stadsarkitekt buntownik i fundamentalista

Bardziej szczegółowo

Suecia. Svenskarnas fred Pokój Szwedów. De rättfärdiga finns mitt ibland oss Sprawiedliwi są wśród nas. årgång/rok VIII N 1(27) 2009

Suecia. Svenskarnas fred Pokój Szwedów. De rättfärdiga finns mitt ibland oss Sprawiedliwi są wśród nas. årgång/rok VIII N 1(27) 2009 1 N 1(27) 2009 årgång/rok VIII Suecia Polonia tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny Svenskarnas fred Pokój Szwedów De rättfärdiga finns mitt ibland oss Sprawiedliwi

Bardziej szczegółowo

Mr. Adam Smith Smith's Plastics 8 Crossfield Road Selly Oak Birmingham West Midlands B29 1WQ

Mr. Adam Smith Smith's Plastics 8 Crossfield Road Selly Oak Birmingham West Midlands B29 1WQ - Adres Mr. J. Rhodes Rhodes & Rhodes Corp. 212 Silverback Drive California Springs, CA 92926 Zapis adresu w Stanach Zjednoczonych: numer ulicy + nazwa ulicy miejscowość + kod pocztowy. Mr. Adam Smith

Bardziej szczegółowo

ingen tolerans för bristande tolerans nie ma tolerancji na brak tolerancji

ingen tolerans för bristande tolerans nie ma tolerancji na brak tolerancji tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny SueciaPolonia Kuśmirowski lurar döden Kuśmirowski oszukuje śmierć ingen tolerans för bristande tolerans nie ma tolerancji na brak

Bardziej szczegółowo

Podróże Zdrowie. Zdrowie - Nagły wypadek. Zdrowie - U lekarza. Prośba o zabranie do szpitala. Prośba o szybkie zorganizowanie opieki lekarskiej

Podróże Zdrowie. Zdrowie - Nagły wypadek. Zdrowie - U lekarza. Prośba o zabranie do szpitala. Prośba o szybkie zorganizowanie opieki lekarskiej - Nagły wypadek Jag måste fara till sjukhuset. Prośba o zabranie do szpitala Jag mår illa. Muszę iść do szpitala. Źle się czuję. Jag måste till en doktor med en gång! Prośba o szybkie zorganizowanie opieki

Bardziej szczegółowo

Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze.

Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze. Przedmowa Kiedy byłem mały, nawet nie wiedziałem, że jestem dzieckiem specjalnej troski. Jak się o tym dowiedziałem? Ludzie powiedzieli mi, że jestem inny niż wszyscy i że to jest problem. To była prawda.

Bardziej szczegółowo

Płynna współczesność Warszawasvenskarna. Pris: 27 SEK. tidskriften för kultur och information / kwartalnik kulturalno-informacyjny

Płynna współczesność Warszawasvenskarna. Pris: 27 SEK. tidskriften för kultur och information / kwartalnik kulturalno-informacyjny Pris: 27 SEK 4Nr 4(49) 2015 årgång/rok XIV tidskriften för kultur och information / kwartalnik kulturalno-informacyjny Den flyktiga moderniteten Szwedzi w Warszawie Płynna współczesność Warszawasvenskarna

Bardziej szczegółowo

Podróże Ogólne. Ogólne - Niezbędnik. Ogólne - Rozmowa. Proszenie o pomoc. Pytanie, czy nasz rozmówca posługuje się językiem angielskim

Podróże Ogólne. Ogólne - Niezbędnik. Ogólne - Rozmowa. Proszenie o pomoc. Pytanie, czy nasz rozmówca posługuje się językiem angielskim - Niezbędnik Can you help me, please? Proszenie o pomoc Kan du vara snäll och hjälpa mig? Do you speak English? Talar du engelska? Pytanie, czy nasz rozmówca posługuje się językiem m Do you speak _[language]_?

Bardziej szczegółowo

N 5(26) 2008. årgång/rok VII. tidskriften för kultur och information. kwartalnik kulturalno-informacyjny. Suecia

N 5(26) 2008. årgång/rok VII. tidskriften för kultur och information. kwartalnik kulturalno-informacyjny. Suecia 5 N 5(26) 2008 årgång/rok VII Suecia Polonia tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny Symbol Polski, wolności i zjednoczonej Europy En symbol för Polen, friheten och ett

Bardziej szczegółowo

Polonia. Det finns för många böcker? Jest za dużo książek? Intervju med Ryszard Kapuściński. Kjell Albin Abrahamson

Polonia. Det finns för många böcker? Jest za dużo książek? Intervju med Ryszard Kapuściński. Kjell Albin Abrahamson Suecia Polonia tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny Det finns för många böcker? Intervju med Ryszard Kapuściński Jest za dużo książek? Att stånga pannan blå och gul

Bardziej szczegółowo

Den orangea revolutionens dramatiska händelseutveckling

Den orangea revolutionens dramatiska händelseutveckling Arthur Sehn Polska kresowa stanica Unii czy brama dla nowych państw członkowskich? Polen Unionens gränspost eller en port för nya medlemsländer? Dramatyczne wydarzenia pomarańczowej rewolucji spra wiły

Bardziej szczegółowo

"Żył w świecie, który nie był gotowy na jego pomysły". T estament Kościuszki

Żył w świecie, który nie był gotowy na jego pomysły. T estament Kościuszki "Żył w świecie, który nie był gotowy na jego pomysły". T estament Kościuszki -Polacy niestety za często czują się ofiarami. Mieliśmy przecież takich bohaterów jak Kościuszko czy Sobieski. Nie możemy czekać,

Bardziej szczegółowo

AUDIO / VIDEO (A 2 / B1 ) (wersja dla studenta) ROZMOWY PANI DOMU ROBERT KUDELSKI ( Pani domu, nr )

AUDIO / VIDEO (A 2 / B1 ) (wersja dla studenta) ROZMOWY PANI DOMU ROBERT KUDELSKI ( Pani domu, nr ) AUDIO / VIDEO (A 2 / B1 ) (wersja dla studenta) ROZMOWY PANI DOMU ROBERT KUDELSKI ( Pani domu, nr 4-5 2009) Ten popularny aktor nie lubi udzielać wywiadów. Dla nas jednak zrobił wyjątek. Beata Rayzacher:

Bardziej szczegółowo

Den svenska hjälpen till Polen och Solidaritet. Szwedzka pomoc dla Polski i Solidarności. Vi har överraskat alla Zaskoczyliśmy wszystkich

Den svenska hjälpen till Polen och Solidaritet. Szwedzka pomoc dla Polski i Solidarności. Vi har överraskat alla Zaskoczyliśmy wszystkich 3 N 3(33) 2010 årgång/rok IX tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny SueciaPolonia Szwedzka pomoc dla Polski i Solidarności Den svenska hjälpen till Polen och Solidaritet

Bardziej szczegółowo

Podróże Zdrowie. Zdrowie - Nagły wypadek. Zdrowie - U lekarza. Prośba o zabranie do szpitala. Prośba o szybkie zorganizowanie opieki lekarskiej

Podróże Zdrowie. Zdrowie - Nagły wypadek. Zdrowie - U lekarza. Prośba o zabranie do szpitala. Prośba o szybkie zorganizowanie opieki lekarskiej - Nagły wypadek polski Muszę iść do szpitala. Prośba o zabranie do szpitala Źle się czuję. szwedzki Jag måste fara till sjukhuset. Jag mår illa. Proszę natychmiast wezwać lekarza! Prośba o szybkie zorganizowanie

Bardziej szczegółowo

Suecia. Warszawabo i Stockholm Warszawianka w Sztokholmie. Europas gamla unioner Dawne unie Europy. årgång/rok VIII N 2(28) 2009

Suecia. Warszawabo i Stockholm Warszawianka w Sztokholmie. Europas gamla unioner Dawne unie Europy. årgång/rok VIII N 2(28) 2009 2 N 2(28) 2009 årgång/rok VIII Suecia Polonia tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny pris: 26,50 SEK Warszawabo i Stockholm Warszawianka w Sztokholmie Europas gamla unioner

Bardziej szczegółowo

Korespondencja osobista List

Korespondencja osobista List - Adres Mr. N. Summerbee 335 Main Street New York NY 92926 Standardowy zapis adresu w Polsce: nazwa ulicy + numer ulicy kod pocztowy + miejscowość. Jeremy Rhodes 212 Silverback Drive California Springs

Bardziej szczegółowo

Martyna Madej i Patrycja Feldy ERASMUS+ Kokkola, Finlandia , praktyka z pielęgniarstwa

Martyna Madej i Patrycja Feldy ERASMUS+ Kokkola, Finlandia , praktyka z pielęgniarstwa Martyna Madej i Patrycja Feldy ERASMUS+ Kokkola, Finlandia 2018-2019, praktyka z pielęgniarstwa Co koniecznie trzeba zabrać? Kurtkę i buty jesienne Szalik/apaszka niemal codziennie mocno wieje Czapke/opaskę

Bardziej szczegółowo

Business Opening. Very formal, recipient has a special title that must be used in place of their name

Business Opening. Very formal, recipient has a special title that must be used in place of their name - Opening Swedish Polish Bäste herr ordförande, Szanowny Panie Prezydencie, Very formal, recipient has a special title that must be used in place of their name Bäste herrn, Formal, male recipient, name

Bardziej szczegółowo

Very formal, recipient has a special title that must be used in place of their name

Very formal, recipient has a special title that must be used in place of their name - Opening Polish Swedish Szanowny Panie Prezydencie, Bäste herr ordförande, Very formal, recipient has a special title that must be used in place of their name Szanowny Panie, Formal, male recipient, name

Bardziej szczegółowo

70. rocznica zakończenia II Wojny Światowej

70. rocznica zakończenia II Wojny Światowej 70. rocznica zakończenia II Wojny Światowej, 11/05/2015 13:45, autor: Redakcja Bielawa Podobnie jak w całym kraju, tak i w Bielawie, 8 maja odbyły się obchody upamiętniające 70. rocznicę zakończenia II

Bardziej szczegółowo

Podróże Poruszanie się

Podróże Poruszanie się - Lokalizacja Zgubiłem/Zgubiłam się. Nie wiemy, gdzie się znajdujemy Czy mógłby Pan/mogłaby Pani pokazać mi gdzie to jest na mapie? Pytanie o konkretne na mapie Gdzie jest? Pytanie o konkretny Jag har

Bardziej szczegółowo

Unijne świadczenia rodzinne [EU-familjeförmåner]

Unijne świadczenia rodzinne [EU-familjeförmåner] Unijne świadczenia rodzinne [EU-familjeförmåner] Poniższe zasady obowiązują również w państwach należących do EOG oraz w Szwajcarii Rodziny, w których rodzice pracują, mieszkają lub otrzymują świadczenia

Bardziej szczegółowo

Nowakowie. Morgan Nilsson Elżbieta Marciniak Cierzniakowska Jonas Bäckström

Nowakowie. Morgan Nilsson Elżbieta Marciniak Cierzniakowska Jonas Bäckström Nowakowie Morgan Nilsson Elżbieta Marciniak Cierzniakowska Jonas Bäckström version 2006 TEKST Lekcja 1. Nowakowie Kto to jest? To jest lekarz. To jest Polak. To jest Piotr. To jest Piotr Nowak. rz # [sz]

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII ( wg programu Wczoraj i dziś nr dopuszczenia 877/4/2017 ). Rok szkolny 2017/2018 Ocena dopuszczająca : - zna datę i postanowienia

Bardziej szczegółowo

Suecia ZBIGNIEW HERBERT. Mika Larsson: på resa. w podróży. ljust och mörkt blod jasna krew, ciemna krew...

Suecia ZBIGNIEW HERBERT. Mika Larsson: på resa. w podróży. ljust och mörkt blod jasna krew, ciemna krew... Suecia Polonia tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny Mika Larsson: Polen blir mitt arbetsredskap och min arbetsplats Polska będzie moim narzędziem i warsztatem pracy

Bardziej szczegółowo

1(11) Alla är vi brottslingar Kryminolog Jerzy Sarnecki: Wszyscy jesteśmy przestępcami. Ile papież ma dywizji?

1(11) Alla är vi brottslingar Kryminolog Jerzy Sarnecki: Wszyscy jesteśmy przestępcami. Ile papież ma dywizji? 1(11) 2005 Suecia Polonia tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny Kriminologen Jerzy Sarnecki: Alla är vi brottslingar Kryminolog Jerzy Sarnecki: Wszyscy jesteśmy przestępcami

Bardziej szczegółowo

1 marca Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Ponieważ żyli prawem wilka, historia o nich głucho milczy Zbigniew Herbert

1 marca Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Ponieważ żyli prawem wilka, historia o nich głucho milczy Zbigniew Herbert 1 marca Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych Ponieważ żyli prawem wilka, historia o nich głucho milczy Zbigniew Herbert Żołnierze Wyklęci żołnierze antykomunistycznego Podziemia stawiających opór

Bardziej szczegółowo

mnw.org.pl/orientujsie

mnw.org.pl/orientujsie mnw.org.pl/orientujsie Jesteśmy razem, kochamy się. Oczywiście, że o tym mówimy! Ale nie zawsze jest to łatwe. agata i marianna Określenie bycie w szafie nie brzmi specjalnie groźnie, ale potrafi być naprawdę

Bardziej szczegółowo

Dworek-Siedziba 11 Listopada 139, Sulejówek, Tel: , Konto: PKO SA I Odział w Sulejówku

Dworek-Siedziba 11 Listopada 139, Sulejówek, Tel: , Konto: PKO SA I Odział w Sulejówku Któryś autor powiedział, że każdy człowiek ma w głębinach swego JA takie sanktuarium, do którego nie wpuszcza nikogo, a sam wchodzi tylko w ciszy zupełnej i samotności w młodości wcale, w wieku dojrzałym,

Bardziej szczegółowo

O OKREŚLONOŚCI NARRACYJNEJ W BIBLIOTECE KAPITANA NEMO P.O. ENQUISTA

O OKREŚLONOŚCI NARRACYJNEJ W BIBLIOTECE KAPITANA NEMO P.O. ENQUISTA FOLIA SCANDINAVICA VOL. 12 POZNAŃ 2011 O OKREŚLONOŚCI NARRACYJNEJ W BIBLIOTECE KAPITANA NEMO P.O. ENQUISTA DOMINIKA SKRZYPEK Adam Mickiewicz University, Poznań W języku szwedzkim, inaczej niż w polskim,

Bardziej szczegółowo

Korespondencja osobista Życzenia

Korespondencja osobista Życzenia - Ślub Gratulerar. Jag/Vi önskar er båda all lycka i världen. Używane, gdy gratulujemy młodej parze Vi vill gratulera och framföra hjärtliga lyckönskningar till er båda på er bröllopsdag. Używane, gdy

Bardziej szczegółowo

Korespondencja osobista Życzenia

Korespondencja osobista Życzenia - Ślub Gratulujemy! Życzymy Wam wszystkiego, co najlepsze! Używane, gdy gratulujemy młodej parze Gratulacje i najlepsze życzenia w dniu ślubu! Używane, gdy gratulujemy młodej parze Gratulerar. Jag/Vi önskar

Bardziej szczegółowo

musimy zatem wiedzieć policzyć dokładnie zawołać po imieniu opatrzyć na drogę Zbigniew Herbert

musimy zatem wiedzieć policzyć dokładnie zawołać po imieniu opatrzyć na drogę Zbigniew Herbert IDEA Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego służy pogłębieniu refleksji nad polskim doświadczeniem konfrontacji z dwoma totalitaryzmami nazistowskim i komunistycznym. Został powołany

Bardziej szczegółowo

WSTĘP. Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10, 30).

WSTĘP. Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10, 30). WSTĘP Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10, 30). Wszyscy potrzebujemy ojca, tęsknimy za nim: dzieci i dorośli, mężczyźni i kobiety, świeccy i duchowni. Ojcostwo jest wpisane w każdą komórkę naszego ciała,

Bardziej szczegółowo

Hektor i tajemnice zycia

Hektor i tajemnice zycia François Lelord Hektor i tajemnice zycia Przelozyla Agnieszka Trabka WYDAWNICTWO WAM Był sobie kiedyś chłopiec o imieniu Hektor. Hektor miał tatę, także Hektora, więc dla odróżnienia rodzina często nazywała

Bardziej szczegółowo

GENERAŁ WŁADYSŁAW EUGENIUSZ SIKORSKI

GENERAŁ WŁADYSŁAW EUGENIUSZ SIKORSKI GENERAŁ WŁADYSŁAW EUGENIUSZ SIKORSKI 20 maja 1881 roku w Tuszowie Narodowym pod Mielcem urodził się Władysław Sikorski. Był trzecim dzieckiem Emilii i Tomasza Sikorskich. Wcześniej młoda para wyprowadziła

Bardziej szczegółowo

Szwedzki, niemiecki i angielski należą do grupy

Szwedzki, niemiecki i angielski należą do grupy What studerar du? czyli dlaczego warto uczyć się ów blisko spokrewnionych? Klaudia Buda Znając jeden z ów germańskich, nie będziemy mieć problemu ze zrozumieniem zdań: Vad studerar du? Was studierst du?

Bardziej szczegółowo

w obradach. Na zdjęciu Michał Toruński w trakcie wygłaszania rezolucji

w obradach. Na zdjęciu Michał Toruński w trakcie wygłaszania rezolucji BERMUN 2007 W dniach 14 17 listopada młodzież I Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego w Zawierciu w składzie: Anna Adamus (kl. III C), Michał Toruński (kl. III A), Piotr Muskalski (kl. II F),

Bardziej szczegółowo

nego wysiłku w rozwiązywaniu dalszych niewiadomych. To, co dzisiaj jest jeszcze okryte tajemnicą, jutro może nią już nie być. Poszukiwanie nowych

nego wysiłku w rozwiązywaniu dalszych niewiadomych. To, co dzisiaj jest jeszcze okryte tajemnicą, jutro może nią już nie być. Poszukiwanie nowych Od Autora Rozwój jakiejkolwiek dziedziny wiedzy polega na umiejętności rozwiązywania jej niewiadomych i wyjaśniania często zawiłych zagadek. Cieszy nas pokonywanie kolejnych barier i zdobywanie coraz to

Bardziej szczegółowo

W MOJEJ RODZINIE WYWIAD Z OPĄ!!!

W MOJEJ RODZINIE WYWIAD Z OPĄ!!! W MOJEJ RODZINIE WYWIAD Z OPĄ!!! W dniu 30-04-2010 roku przeprowadziłem wywiad z moim opą -tak nazywam swojego holenderskiego dziadka, na bardzo polski temat-solidarność. Ten dzień jest może najlepszy

Bardziej szczegółowo

Poland ISSP 2006 Role of Government IV Questionnaire

Poland ISSP 2006 Role of Government IV Questionnaire Poland ISSP 2006 Role of Government IV Questionnaire Instytut Studiów Społ ecznych Uniwersytet Warszawski Stawki 5/7, 00-183 Warszawa, tel. 831-51-53; www.iss.uw.edu.pl PGSS 2008 P OLSKI G ENERALNY S ONDAŻ

Bardziej szczegółowo

masłowska mellan oss är det bara bra między nami dobrze jest årgång/rok VIII N 3(29) 2009 tidskriften för kultur och information

masłowska mellan oss är det bara bra między nami dobrze jest årgång/rok VIII N 3(29) 2009 tidskriften för kultur och information 3 N 3(29) 2009 årgång/rok VIII tidskriften för kultur och information SueciaPolonia kwartalnik kulturalno-informacyjny mellan oss är det bara bra między nami dobrze jest masłowska joanna ocias pris: 26,50

Bardziej szczegółowo

Katyń historien om en lögn Katyń historia kłamstwa Jerzy Grotowski i Teatr Filozofii Człowieka Jerzy Grotowski och människofilosofins teater

Katyń historien om en lögn Katyń historia kłamstwa Jerzy Grotowski i Teatr Filozofii Człowieka Jerzy Grotowski och människofilosofins teater 1 N 1(31) 2010 årgång/rok IX tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny SueciaPolonia Katyń historien om en lögn Katyń historia kłamstwa Jerzy Grotowski i Teatr Filozofii

Bardziej szczegółowo

Wizyta w Gazecie Krakowskiej

Wizyta w Gazecie Krakowskiej Wizyta w Gazecie Krakowskiej fotoreportaż 15.04.2013 byliśmy w Gazecie Krakowskiej w Nowym Sączu. Dowiedzieliśmy, się jak ciężka i wymagająca jest praca dziennikarza. Opowiedzieli nam o tym pan Paweł Szeliga

Bardziej szczegółowo

Ansökan Följebrev. Följebrev - Inledning. Formellt, manlig mottagare, namnet okänt. Formellt, kvinnlig mottagare, namnet okänt

Ansökan Följebrev. Följebrev - Inledning. Formellt, manlig mottagare, namnet okänt. Formellt, kvinnlig mottagare, namnet okänt - Inledning Dear Sir, Formellt, manlig mottagare, namnet okänt Dear Madam, Formellt, kvinnlig mottagare, namnet okänt Dear Sir / Madam, Formellt, både mottagarens namn och kön är okända Szanowny Panie,

Bardziej szczegółowo

W imieniu Polski Walczącej

W imieniu Polski Walczącej Pisarski i publicystyczny dorobek Korbońskiego otwiera trylogia, W imieniu Kremla i W imieniu Polski Walczącej. Tom po raz pierwszy opublikował w ramach Biblioteki Kultury Instytut Literacki w Paryżu w

Bardziej szczegółowo

Korespondencja osobista List

Korespondencja osobista List - Adres Mr. N. Summerbee 335 Main Street New York NY 92926 Standardowy zapis adresu w Polsce: nazwa ulicy + numer ulicy kod pocztowy + miejscowość. Jeremy Rhodes 212 Silverback Drive California Springs

Bardziej szczegółowo

N 4(34) 2010. årgång/rok IX. tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny

N 4(34) 2010. årgång/rok IX. tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny 4 N 4(34) 2010 årgång/rok IX tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny SueciaPolonia Franz Kafka och Bruno Schulz gränslandets mästare på Judiska Museet i Stockholm Franz

Bardziej szczegółowo

CZYTANIE B1/B2 W małym europejskim domku (wersja dla studenta) Wywiad z Moniką Richardson ( Świat kobiety nr????, rozmawia Monika Gołąb)

CZYTANIE B1/B2 W małym europejskim domku (wersja dla studenta) Wywiad z Moniką Richardson ( Świat kobiety nr????, rozmawia Monika Gołąb) CZYTANIE B1/B2 W małym europejskim domku (wersja dla studenta) Wywiad z Moniką Richardson ( Świat kobiety nr????, rozmawia Monika Gołąb) Proszę przeczytać tekst, a następnie zrobić zadania: Dziennikarka.

Bardziej szczegółowo

Celem Alvias jest poprawa warunków pracy polskich Opiekunek. Osób Starszych w Niemczech oraz zwiększenie szans na dobrą i

Celem Alvias jest poprawa warunków pracy polskich Opiekunek. Osób Starszych w Niemczech oraz zwiększenie szans na dobrą i Wywiad z Dr. Iną Alber - socjologiem na Uniwersytecie w Getyndze / badającą stosunki polsko - niemieckie, m.in. pod kątem opieki nad osobami starszymi. Celem Alvias jest poprawa warunków pracy polskich

Bardziej szczegółowo

Polonia. Vad vet Du om livet i Kosmos? Co Ty wiesz o życiu w Kosmosie?

Polonia. Vad vet Du om livet i Kosmos? Co Ty wiesz o życiu w Kosmosie? Suecia Polonia tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny Ryssland, Vitryssland: ursäkta, får polacker stryk här? Rosja, Białoruś: przepraszam, czy tu biją Polaków? pris:

Bardziej szczegółowo

Prawda i kłamstwo o Katyniu

Prawda i kłamstwo o Katyniu Zofia Szczepańczyk opiekunowie : mgr Ewa Lenartowicz mgr Zbigniew Poloczek Prawda i kłamstwo o Katyniu Ilustrowany Kurier polski Warszawa,17.04.1943r. Oficerowie polscy ofiarami okrucieństw bolszewickich

Bardziej szczegółowo

Armbandsurens karriär i strid Bojowa kariera zegarków. Vinbärstället Tam, gdzie rosną porzeczki. årgång/rok VIII N 4(30) 2009

Armbandsurens karriär i strid Bojowa kariera zegarków. Vinbärstället Tam, gdzie rosną porzeczki. årgång/rok VIII N 4(30) 2009 4 N 4(30) 2009 årgång/rok VIII tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny SueciaPolonia Armbandsurens karriär i strid Bojowa kariera zegarków Vinbärstället Tam, gdzie rosną

Bardziej szczegółowo

Autor: Błażej Szyca kl.vii b.

Autor: Błażej Szyca kl.vii b. 1795 1918 Autor: Błażej Szyca kl.vii b. Pod koniec XVIII wieku Polska utraciła niepodległość. Wówczas Rosja, Prusy, Austria wykorzystując osłabienie naszego kraju podzielili ziemie Polski między siebie.

Bardziej szczegółowo

Korczak żywy to jego książki

Korczak żywy to jego książki Korczak żywy to jego książki "Z wnikliwej obserwacji doli i niedoli dziecięcej, z rozmów z małymi gazeciarzami, z obserwacji nocnej żebraniny, pracy w szpitaliku, powstają książki i artykuły" 1898 r. Pracę

Bardziej szczegółowo

ZBRODNI KATYŃSKIEJ. Centrum Edukacyjne IPN, ul. Marszałkowska 21/25

ZBRODNI KATYŃSKIEJ. Centrum Edukacyjne IPN, ul. Marszałkowska 21/25 ROCZNICA ZBRODNI KATYŃSKIEJ Centrum Edukacyjne IPN, ul. Marszałkowska 21/25 Zostaną po nas tylko guziki (bohater filmu Katyń w reż. A. Wajdy) Szanowni Państwo, Mam zaszczyt zaprosić na I przegląd filmów

Bardziej szczegółowo

WOJEWÓDZKI KONKURS HUMANISTYCZNY DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH POZNAŃ 2011/2012 ETAP REJONOWY

WOJEWÓDZKI KONKURS HUMANISTYCZNY DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH POZNAŃ 2011/2012 ETAP REJONOWY KOD UCZNIA: Drogi Uczestniku! WOJEWÓDZKI KONKURS HUMANISTYCZNY DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH POZNAŃ 2011/2012 ETAP REJONOWY Dialog to budowanie wzajemności ks. prof. Józef Tischner Test zawiera pytania z kilku

Bardziej szczegółowo

5 WSTĘP Co zabrać ze sobą? Po drugim tygodniu Ćwiczeń duchownych, który oddajemy do Państwa rąk, to kolejny trzeci już tom z minikolekcji rekolekcyjne

5 WSTĘP Co zabrać ze sobą? Po drugim tygodniu Ćwiczeń duchownych, który oddajemy do Państwa rąk, to kolejny trzeci już tom z minikolekcji rekolekcyjne 5 WSTĘP Co zabrać ze sobą? Po drugim tygodniu Ćwiczeń duchownych, który oddajemy do Państwa rąk, to kolejny trzeci już tom z minikolekcji rekolekcyjnej: Co zabrać ze sobą? przygotowanej przez jezuickie

Bardziej szczegółowo

7 Złotych Zasad Uczestnictwa

7 Złotych Zasad Uczestnictwa 7 Złotych Zasad Uczestnictwa Złota Zasada nr 1: Zrozumienie moich praw Powinno mi się przekazać informacje dotyczące przysługujących mi praw. Muszę zrozumieć, dlaczego ważne jest, aby mnie słuchano i poważnie

Bardziej szczegółowo

Välkommen till Pure Nordic Spa! Witamy w Pure Nordic Spa!

Välkommen till Pure Nordic Spa! Witamy w Pure Nordic Spa! DÄCK 9/ POKŁAD 9 Välkommen till Pure Nordic Spa! I vårt Pure Nordic Spa kan du koppla av och ta olika behandlingar, basta, uppleva äventyrsduscharna, bada i våra hot wells eller bara pusta ut i relaxavdelningen

Bardziej szczegółowo

Till (alla) berörda parter,/till... (namnet på mottagarens befattning),

Till (alla) berörda parter,/till... (namnet på mottagarens befattning), - Inledning Szanowny Panie, Formellt, manlig mottagare, namnet okänt Formellt, kvinnlig mottagare, namnet okänt Szanowni Państwo, Formellt, både mottagarens namn och kön är okända Bäste herrn, Bästa frun,

Bardziej szczegółowo

Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Leon Kruczkowski. Niemcy

Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Leon Kruczkowski. Niemcy Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Leon Kruczkowski Niemcy Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa zastrzeżone.

Bardziej szczegółowo

Rok Herberta Zbigniew Herberts år

Rok Herberta Zbigniew Herberts år Suecia Polonia kwartalnik kulturalno-informacyjny tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny Rok Herberta Zbigniew Herberts år Zbigniew Herbert wydaje się poetą lekkim łatwym

Bardziej szczegółowo

Proszę bardzo! ...książka z przesłaniem!

Proszę bardzo! ...książka z przesłaniem! Proszę bardzo!...książka z przesłaniem! Przesłanie, które daje odpowiedź na pytanie co ja tu właściwie robię? Przesłanie, które odpowie na wszystkie twoje pytania i wątpliwości. Z tej książki dowiesz się,

Bardziej szczegółowo