CAMERA SEPARATORIA previously POST PY CHROMATOGRAFII. Volume 3, Number 1 / June 2011, 33-48

Transkrypt

1 CAMERA SEPARATORIA previously POST PY CHROMATOGRAFII Volume 3, Number 1 / June 2011, Micha Jacek BARAN Politechnika Koszali ska, Wydzia Budownictwa i In ynierii rodowiska, Zak ad Toksykologii i Bioanalityki, ul. niadeckich 2, Koszalin, michalba@wbiis.tu.koszalin.pl Techniki chromatograficzne stosowane w analizie zwi zków tworz cych i op aszczaj cych pióra ptaków Chromathographic techniques applied in analysis of avian plumage compounds Streszczenie: Pióra ptaków s obecnie powszechnie wykorzystywanym materia em analitycznym s u cym do bada jako ciowych i ilo ciowych m.in. w ekotoksykologii (metale ci kie, trwa e zwi zki organiczne), fizjologii i chemotaksonomii ptaków (barwniki, bakteriostatyki), agrotechnice i weterynarii drobiu (preparaty farmaceutyczne). Niniejszy przegl d prezentuje stan wiedzy za okres ostatnich 70 lat na temat stosowania ró nych metod chromatograficznych, b d cych najcz ciej wykorzystywan grup technik analizy instrumentalnej w pocz tkowym (wst pne rozdzielenie) lub ostatecznym (pe en rozdzia i detekcja) opracowywaniu tak nietypowej matrycy. Pokrótce zosta y równie omówione poszczególne cele i zagadnienia analityczne, które zosta y osi gni te z wykorzystaniem upierzenia ptaków oraz konserwuj cej go wydzieliny gruczo u kuprowego. S owa kluczowe: GS-MS, HPLC, TLC, pióra, biomonitoring, trwa e zanieczyszenia organiczne, lipidy, karotenoidy Abstract: Birds feathers are the subject of interest for lots of research projects regarding for example monitoring of ecosystems before and after environmental contamination, qualitative and quantitative analyses of organic and inorganic pollutants, chemotaxonomic studies, physiology of birds. This paper is an overview of chromatographic techniques applied in analysis of avian plumage s compounds. Most of the chromatographic protocols designed for separation and detection of internal and external components present in birds feathers use gas chromatography coupled to a mass spectrometry, high-performance liquid chromatography and thinlayer chromatography. Key words: gas chromatography, liquid chromatography, thin layer chromatography, feathers, biomonitoring, POPs, lipids, karotenoids Pióra ptaków to jedna z najbardziej z o onych struktur wytwarzanych przez organizmy ywe. Pomimo tego te wyj tkowo delikatne wytwory skóry s po czeniem wyj tkowo lekkiej struktury z wytrzyma o ci i gi tko ci ca- o ci konstrukcji [1-3]. Za spraw (a) stosunkowo prostych, a zarazem nie inwazyjnych mo liwo ci ich pozyskania, (b) sk adu chemicznego samych piór czy te substancji je pokrywaj cych oraz (c) biologii, fizjologii oraz eko-

2 34 M.J. Baran logii ptaków, pióra dla analityka stanowi unikatowy i niecodzienny materia badawczy. Odnale je mo na jako egzemplarze zgubione przez ptaki w czasie pierzenia, konfliktów, ataków drapie ników lub b d ce wy ció k gniazda. Pewn ilo piór, bez powodowania niekorzystnych zmian w fizjologii ptaka czy te upo ledzania jego zdolno ci do lotu, mo na pozyska od osobników z apanych celowo lub przy okazji innych prac badawczych. Tak uzyskany materia, niewymagaj cy specjalnego konserwowania, jest niek opotliwy w transporcie chocia by z wykorzystaniem typowych us ug pocztowych. Za spraw bardzo aktywnego trybu ycia wi kszo ci przedstawicieli awifauny, ci g ej penetracji przez nie ró nych fragmentów rodowiska, jak równie odbywania regularnych, nierzadko transkontynentalnych migracji, pióra staj si swoist kronik rejestruj c histori ich w a ciciela. Wa nym czynnikiem mog by równie systematycznie powtarzane pierzenia (co 0,5 do 2 lat zale nie od grupy taksonomicznej), dzi ki czemu w piórach nie nast puj zjawiska kumuluj ce z ca ego, cz sto kilkunastoletniego ycia zwierz cia. Ptaki, pomimo faktu, i w królestwie zwierz t stanowi jedn z mniejszych grup taksonomicznych (ok jednostek w randze gatunku obecnie znanych nauce [4]), s wa nym elementem du ej cz ci sieci ekologicznych. Te wszechobecne organizmy zajmuj w nich, wraz z ssakami, kluczowe pozycje, a co za tym idzie, stanowi ko cowe ogniwo bioakumulacji, umo liwiaj c tym samym skorzystanie z naturalnych mechanizmów zat ania. Sk ad chemiczny pierza jest odzwierciedleniem pe nionych przez pióra funkcji: zdolno ci do lotu, termo- i hydroizolacyjno ci, maskowania, wewn trz- jak i mi dzygatunkowej sygnalizacji wizualnej, zwi kszenia czu o ci zmys u s uchu lub dotyku, ochrony przed UV, drobnymi urazami, mikroorganizmami [5-10]. Oprócz znacznej zawarto ci bia ek (zw aszcza keratyny) i zwi zanych z nimi barwników (karotenoidy, zwi zki melaninowe) charakterystyczny jest udzia sk adników hydrofobowych. Nie s to jednak e sk adowe tworz ce struktur wewn trzn piór, a jedynie pokrywaj ce je z zewn trz. Ich ród em s skórne gruczo y ojowe oraz specyficzny dla tej grupy taksonomicznej gruczo kuprowy [11-14]. Ich wydzielina o charakterze t uszczowym jest przez ptaka systematycznie rozprowadzana po ca ym ciele. Pióro wraz z substancjami je op aszczaj cymi nale y traktowa jako funkcjonaln ca o, cznie stanowi one o zdolno ci ptaka do prze ycia w rodowisku przyrodniczym. Jednak e z przyczyn praktycznych, tj. ogranicze istniej cych technik analitycznych oraz mo liwo ci pozyskania odpowiedniej ilo ci materia u badawczego, a tak e ze wzgl du na unikatowo, do tej pory to gruczo kuprowy i jego wydzielina by y w centrum uwagi badaczy [11, 15, 16]. Od drugiej po owy XIX w. datuje si szereg prac podaj cych podstawowe informacje na temat jako ciowego i ilo ciowego sk adu piór i produktów sekrecji gruczo u kuprowego ptaków [17]. Istniej wyra ne rozbie no ci w sk adzie chemicznym piór ró nych grup taksonomicznych ptaków, jednak- e ogólnie przyjmuje si, e obok komponentów bia kowych (keratyna, kazeina, albuminy, lecytyna) obecnych jest szeregu substancji lipofilnych: t uszczy, wolnych kwasów t uszczowych z przewag nienasyconych (oleinowy, linolowy, arachidowowy) w wydzielinie gruczo u kuprowego i nasyconych Camera Separatoria Vol. 3, No 1/2011

3 Techniki chromatograficzne stosowane w analizie zwi zków 35 w piórach, cholesterolu, estrów alkoholu stearynowego, mieszaniny wosków [16]. U szeregu blisko spokrewnionych gatunków odnotowano tak e pewn zmienno w sk adzie lipidów, g ównie wolnych 2, 3 lub czterometylowych kwasów t uszczowych, co mo e sta si podstaw do oszacowania ich pozycji chemotaksonomicznej oraz weryfikacji wyników uzyskanych na drodze bada genetycznych [18]. Zainteresowanie piórami zwi ksza o si wraz ze wzrostem znaczenia ptaków w gospodarce cz owieka, w szczególno ci ze wzgl du na przemys ow produkcj jaj i mi sa drobiowego. Dlatego jednym z pierwszych zagadnie rozpatrywanych na drodze analizy sk adu piór i wydzieliny gruczo u kuprowego by o okre lenie jej znaczenia dla gospodarki mineralnej drobiu [17, 19]. W drugiej po owie XX wieku, wraz z u wiadomieniem sobie zagro enia ze strony szeregu substancji pochodzenia cywilizacyjnego, które w sposób niekontrolowany rozprzestrzenia y si w ró nych elementach rodowiska przyrodniczego, zacz to szuka organizmów przydatnych do ich biomonitoringu. Ptaki drapie ne oraz padlino ercy okaza y si wówczas wyj tkowo u yteczne ze wzgl du na d ugowieczno, sta e posiadanie rozleg ych terytoriów, stanowienie ko cowego ogniwa w a cuchach troficznych [20]. Wielokrotnie wykazano zdolno tej grupy organizmów do bioakumulacji w poszczególnych tkankach lub w jajach wielu substancji uwa anych za niebezpieczne lub toksyczne [21-28]. Podstawowym materia em badawczym s w takim przypadku, podobnie jak u innych kr gowców, narz dy mi szowe, mi nie, ko ci [29-31]. W piórach lub na ich powierzchni mog akumulowa si zwi zki dostarczone wraz z diet ptaka lub te pochodzenia egzogennego [32, 33]. Wiadome jest, e metale ci kie przyj te wraz z pokarmem wi si w zawi zkach piór z keratyn, przez co ich najwi ksze st enie odnotowuje si w piórach podlegaj cych wymianie w pierwszej kolejno ci [34, 35]. Bogata literatura dotycz ca tych e pierwiastków traktuje je kompleskowo [36-49] b d te indywidualnie. W tym ostatnim przypadku najcz ciej jest to rt [50-56] i o ów [57-59]. Na drugim biegunie zainteresowa ekotoksykologii znajduj si syntetyczne zwi zki organiczne, m.in. DDT, PCB, PBDE, ze wzgl du na ich powszechno stosowania i wyst powania w rodowisku, trwa o (Persistent Organic Pollutant - POPs) oraz coraz lepiej poznane mechanizmy ich dzia- ania poza toksyczno ci ostr (m.in. oddzia ywanie na uk ad endokrynny zwi zków z grupy typu EDCs). Komponenty tej klasy by y stwierdzane w próbkach piór wielokrotnie, jednak nie zawsze z do ko ca wyja nion genez (pochodzenie egzogenne vs. per os) [60-62]. Stosunkowo niedawno poznano zdolno wydzieliny gruczo u kuprowego do utrzymania higieny upierzenia poprzez dzia ania bakteriostatyczne i przeciwparazytowe [63]. Wi kszo tych doniesie dotyczy gatunków pozaeuropejskich, jednak e u rodzimego dudka (Upupa epops) tak e odnotowano repelacyjn aktywno substancji konserwuj cych pióra [65]. Co wi cej, cz sto nie s to zwi zki produkowane bezpo rednio przez organizm ptaka. Peptydy znane z szerokiego spektrum dzia ania na szczepy gramdodatnie i szereg szczepów gramujemnych wytwarzane s przez eneterokoki Vol. 3, No 1/2011 Camera Separatoria

4 36 M.J. Baran zasiedlaj ce gruczo kuprowy. Z kolei sterydowe alkaloidy - batrachotoksyna i homobatrachotoksyna - obecne w piórach i skórze kilku przedstawicieli awifauny Nowej Gwinei (Choresine sp. i Ifryta sp.) s produkowane przez uki z rodzaju Choresine, a u ptaków ywiaj cych si tymi insektami pe ni rol przeciwwszawicz [66, 67]. Pióra s przedmiotem tak e innych prac laboratoryjnych, dla których wytwory skóry ptaków s obiektem zainteresowa z powodów pragmatycznych. Makro- i mikroskopowe ogl dziny pozosta o ci piór wydobytych z wn trza silników odrzutowych stanowi podstaw rozpoznania gatunków najcz ciej podlegaj cych kolizjom z samolotami, prowadzonego w ramach bada nad bezpiecze stwem ruchu lotniczego (BRIS - Bird Remains Identification System) [68, 69]. Szczegó owa analiza zaburze budowy piór i poszczególnych etapów ich rozwoju (ptilochronologia) s u y do oceny warunków, w jakich ptak yje, co po rednio mo e wiadczy o jako ci rodowiska [65]. Okre lenie profilu trwa ych izotopów szeregu pierwiastków obecnych w piórze umo liwia poznanie lokalizacji sk d pochodzi jego w a ciciel [71-73]. Pojedyncze pióro, nawet po kilkudziesi ciu latach, mo e dostarczy materia u wystarczaj cej jako ci dla bada genetycznych [74-76]. W powy ej przytoczonych przyk adach u ycia piór jako materia u analitycznego znalaz y zastosowanie niemal wszystkie techniki obecnie stosowane w chemii analitycznej, toksykologii, genetyce, biochemii. Po ród nich licz c si pozycj zajmuj tak e techniki chromatograficzne. Przy analizie sk adowych piór korzysta si, w zale no ci od docelowego analitu, zarówno z chromatografii gazowej, jak równie chromatografii cieczowej kolumnowej i/lub planarnej (tab. 1). Tabela 1. Przyk adowe zastosowania ró nych technik chromatograficznych do analizy jako ciowej i ilo ciowej piór ptasich Table 1. Chromatographic analytical techniques used for separation and quantity research of different avian feathers compounds Anality metoda analizy (Analytes analysis method) Gatunek - materia analityczny (Species matrix) Zasób (Literature) Zastosowanie (Application) trwa e, syntetyczne zwi zki organiczne (do 40 kongenerów PCBs, bromowany bifenyl, cis- i trans-chlordan, heksobromobenzen, - - i -heksachlorocycloheksan, DDT/DDE/DDD, do 8 kongenerów PBDEs) GC/MS (EI-MS dla PCB oraz ECNI-MS dla pozosta ych analitów) pióra pozyskane od kilkunastu gatunków ptaków, m.in.: czapla siwa (Areda cinarea), mewa srebrzysta (Larus argentatus), kokoszka (Gallinula chloropus), p omykówka (Tyto alba), uszatka (Asio otus), myszo ów (Buteo buteo), pustu ka (Falco trinnunculus), krogulec (Accipiter nisus), sroka (Pica pica), szpak (Sturnus vulgaris) - lotki, sterówki podloty ptaków drapie nych - orze przedni (Aquila [63, 77-82] biomonitoring, badania bioakumulacji zwi zków z grupy POP Camera Separatoria Vol. 3, No 1/2011

5 Techniki chromatograficzne stosowane w analizie zwi zków 37 chrysaetos), bielik (Haliaeetus albicilla), go biarz (Accipiter gentilis) - pióra piersiowe cyjanotoksyny (mikrocystyna- LR, mikrocystyna-rr, anatoksyna-a) HPLC-PDA flaming ma y (Phoeniconaias minor) - konturówki g owy i piersi, lotki [83] biomonitoring, ekotoksykologia rodowisk wodnych nasycone kwasy t uszczowe tworz ce woski - GC/MS 91 gatunków ptaków wróblowatych (Passeriformes) (lotki pierwszo i drugorz dowe) [19] zmienno mi dzygatunkowa w profilu wosków piór ksantofile i karotenoidy ( -doradeksantyna, astaksantyna, adonirubina, kantaksantyna, 3'-dehydroluteina, luteina) izokratyczny, termostatowalny zestaw HPLC-PDA z wykorzystaniem RP-30 jako fazy stacjonarnej wybrane gatunki ptaków wróblowatych (Passeriformes) starego i nowego wiata charakteryzuj ce si ó tawym ubarwieniem (konturówki piersiowe) [84-90] fizjologia, dziedziczenie i biochemia ubarwienia powierzchni cia a ptaków, ró nice mi dzyp ciowe karotenoidy gradientowy system HPLC z kolumn i przedkolumn typu R-18 sikora bogatka (Parus major) - konturówki piersiowe [91] biochemiczne wyznaczaniki kondycji ptaka karotenoidy izokratyczna, termostatowalna HPLC- -PDA w po czeniu z detektorem masowym (NCI) trzy gatunki krzy odziobów (Loxia sp.) konturówki z ró nych cz ci cia a [92] ró nice mi dzy gatunkowe i mi dzyp ciowe w sk adzie jako ciowym i ilo ciowym poszczególnych barwników karotenoidy - HPLC z wykorzystaniem kolumny RP C-18 i detekcji PDA 54 gatunki ptaków z 30 rodzin czerwono zabarwione konturówki g ównie piersiowe [93] okre lenie udzia u poszczególnych grup barwników w uzyskaniu ró nego ubarwienia upierzenia karotenoidy (astaksantyna, -doradeksantyna, adonirubina, kantaksantina, papilioerytrynon, 3-hydroksy-echinenon, 4-okso-rubiksantyna, 4-oxo- -gazaniaksantyna) dwukolumnowy, termostatowalny zestaw HPLC-C18 z detekcj w zakresie UV (PDA) oraz na detektorze masowym (NCI) 6 gatunków Carduelis sp., 2 gatunki z rodzaju Serinus, gil czerwono wybarwione konturówki z ró nych cz ci cia a [94-97] weryfikacja nowej metody ekstrakcji karotenoidów z piór ptaków, szczegó owe okre lenie sk adu karotenoidów karotenoidy (luteina, zeaksantyna, -karoten) HPLC z detekcj przy 450 nm podloty bogatki (Parus major) konturówki piersiowe [98] okre lenie zmian w ilo ci i jako ci poszczególnych karotenoidów na ró nych etapach a cucha troficznego karoteny i ksantofile (astaksantyna, adonirubina, cantaksantyna, 4-oksy-rubiksantyna, echinenon, 39-dehydro-luteina, luteina, zeaksantyna, -cryptoksantyna, -karoten) - dwukolumnowy (C-18) zestaw HPLC/PAD dziwonia ogrodowa (Carpodacus mexicanus) - konturówki piersiowe [99] wp yw diety na zawarto ró nych karotenoidów w piórach Vol. 3, No 1/2011 Camera Separatoria

6 38 M.J. Baran karotenoidy (luteina, zeaksantyna, cantaksantyna, -karoten, astaksantyna, 2',3 -anhydroluteina, 3 -dehydroluteina, -doradeksantyna, adonirubina, ksantofile A i B) - termostatowalny (30oC) HPLC/PDA z kolumn C-18 trzy gatunki po udniowoafryka skich wik aczy (Euplectes sp.) ó to i czerwono zabarwione pióra [100, 101] mi dzygatunkowa zmienno profilu karotenoidów barwniki lipochromowe (psittacofulweny) izokratyczne, termostatowalne HPLC-PDA z zastosowaniem fazy RP gatunki papug (Psittaciformes) (czerwono zabarwione pióra z ró nych cz ci cia a) [102, 103] potwierdzenie unikatowo ci ewolucyjnej i odr bno ci taksonomicznej rz du Psittaciformes (chemotaksonomia) melaniny (upochodniona eumelanina PTCA i feomelanina - AHP) HPLC z detekcj UV (dla PTCA) lub elektrochemiczn (AHP) go b skalny (Columba livia) i jego rasy hodowlane - lotki drugorz dowe i konturówki skrzyd a [89, 104] fenotypowe badanie dziedziczenia ubarwienia piór; wspó udzia melanin i karotenów w tworzeniu poszczególnych barw upierzenia zwi zki lipidowe (monoi triglicerydy oraz wolne kwasy t uszczowe) obecne w piórach HPLC z zastosowaniem gradientowej elucji na kolumnie C-18 i detekcji przy 205 nm peptydowe produkty hydrolizy bia ek buduj cych pióra izokratyczna HPLC (SEC), detekcja przy 210 nm profil aminokwasowy piór HPLC m czka z piór drobiu [105] upierzenie kurcz t [106] upierzenie kurcz t [107] ocena skuteczno ci estryfikacji t uszczy w procesie produkcji biopaliwa silnikowego okre lenie aktywno ci hydrolitycznej keratynazy wytwarzanej przez bakterie rodzaju Chryseobacterium ocena zró nicowania zawarto ci poszczególnych AA w zale no ci od p ci i wieku brojlerów lotne produkty rozpadu metioniny (siarkowodór, metanotiol) zwi zane w formie pochodnych dinitrofenolowych izokratyczny, termostatowalny (25 o C) HPLC z wykorzystaniem fazy C-18 i z detekcj UV (254 nm) piersiowe konturówki kurcz t [108] analiza jako ci upierzenia w zale no ci od aminokwasowego sk adu diety antybiotyki fluorochlinolowe (enrofloksacyna) i ich metabolity (ciprofloksacna) gradientowy, termostatowalny HPLC w oparciu o faz C-18 i detekcj mas pióra kurcz t [109] okre lenie tempa zaniku biostatyków weterenaryjnych w poszczególnych tkankach drobiu Chromatografia gazowa (GC) (Gas Chromathography) Technika z wyboru w przypadku analiz ladowych ilo ci trwa ych zwi zków organicznych obecnych w upierzeniu ptaków. Powszechnie wykorzystywana w biomonitoringu komponetnów z grupy POP pochodzenia cywi- Camera Separatoria Vol. 3, No 1/2011

7 Techniki chromatograficzne stosowane w analizie zwi zków 39 lizacyjnego o dobrej rozpuszczalno ci w t uszczach, dla których wykazano zdolno do bioakumulacji chlorowane pestycydy, retardanty, plastyfikatory, produkty ich degradacji lub spalania. W po czeniu z detekcj mas cz sto stosowana do identyfikacji strukturalnej naturalnych skladowych upierzenia i wydzieliny gruczo u kuprowego [110, 111]. Ze wzgl du na niewielkie wymagania pod wzgl dem ilo ci próbki wprowadzanej na kolumn predefiniowana do bada nad ograniczon ilo ci materia u wyj ciowego. Wysokosprawna chromatografia cieczowa (HPLC) (High-performance Liquid Chromatography) Chromatografia cieczowa jest w stosunku do chromatografii gazowej technik niskotemperaturow. Umo liwia to analiz zwi zków organicznych pochodzenia naturalnego, które w zakresie temperatur powy ej pokojowej ulegaj destrukcji. Zwi zki niepolarne powszechnie wyst puj ce w upierzeniu, w tym tak e zawieraj ce komponenty cykliczne, obecnie mog by skutecznie analizowane za pomoc HPLC dzi ki wprowadzeniu szeregu modyfikacji zarówno procesu rozdzielania, jak równie detekcji. Jedn z nich jest cis a kontrola warunków termicznych pracy uk adu chromatograficznego, w którym faza ruchoma jest modyfikowana substancjami o charakterze makrocyklicznym [112]. Przyk adowo, zastosowanie cyklodekstryn zaowocowa o nowymi mo liwo ciami separacji oraz umo liwia wyra ne skrócenie (nawet o kilkaset procent) ca ego procesu analizy pojedynczej próby z kilkudziesi ciu do kilkunastu minut bez konieczno ci stosowania techniki gradientu [ ]. Z historycznego punktu widzenia jednym z pierwszych zastosowa chromatografii cieczowej kolumnowej by a seria do wiadcze dotycz cych sk adu bia kowego poszczególnych partii piór. Szczegó owa analiza elektroforetyczna zosta a wykonana na sk adowych ptasiej keratyny wst pnie rozdzielonych chromatografi elow lub jonowymienn [ ]. Cienkowarstwowa chromatografia planarna (TLC) (Thin-layer Chromathography) Technika ta, pomimo prostoty i stosunkowo skromnych wymaga co do wyposa enia oraz odczynników, nadal pozostaje w pe ni u yteczn technik analityczn. Jako g ówna technika analizy jako ciowej i ilo ciowej chromatografia planarna do dzi nie doczeka a si zastosowa, pomimo dobrze udokumentowanych zalet w przypadku prac z ró nymi grupami lipidów [119]. Systematycznie ulepszane metodyki i sprz t do termostatowalnej chromatogafii planarnej w po czeniu z szerokim spektrum metod detekcji oraz analizy danych ko cowych umo liwiaj skuteczn ocen jako ciow i ilo ciow z o onych prób pochodzenia naturalnego, preparatów farmakologicznych, mieszanin o ograniczonych mo liwo ciach rozdzielania dla pozosta ych technik [120, 121]. Dodatkowym atutem jest mo liwo prowadzenia równoczesnej analizy kilku do kilkunastu próbek, co daje mo liwo ci bezpo redniego ich porównania Vol. 3, No 1/2011 Camera Separatoria

8 40 M.J. Baran mi dzy sob lub z wzorcami analitycznymi. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, e równoleg e rozdzielanie umo liwia wyra nie skrócenie czasu opracowania ca ej serii prób. W przypadku konieczno ci dalszej analizy jako ciowej lub skorzystania z innych mo liwo ci rozdzia u okre lonej frakcji mamy do dyspozycji wyj tkowo atw metod wydzielenia danego fragmentu p ytki (plamki lub pasma). Analizuj c z o one matryce biologiczne du zalet techniki TLC jest brak nara enia na zanieczyszczenie lub zablokowanie uk adu analitycznego przez trudno rozpuszczalne sk adowe prób. Matryce naturalne, cz sto zawieraj ce takie komponenty, mo na wprowadzi na p ytk chromatograficzn ju po ich wst pnym oczyszczeniu, bez ryzyka unieruchomienia cennego sprz tu. Ostatnia cecha wydaje si by szczególnie wa na w przypadku pracy z piórami, gdzie obok bardzo drobnych i trudnych do wyeliminowania elementów sta ych (fragmenty pojedynczych promyków) znajduje si znaczna ilo zwi zków atwo wytr caj cych si (woski i inne substancje t uszczowe). Ponadto wykorzystanie prób poddanych jedynie ograniczonej obróbce wst pnej znacznie redukuje mo liwo powstania artefaktów odnotowywanych w przypadku pozosta ych technik chromatograficznych [86, 94]. W analityce materia u pochodz cego od ptaków, TLC by o stosowane powszechnie od drugiej po owy ubieg ego wieku jako technika pomocnicza (wst pne oczyszczenie) lub przy analizach wydzieliny gruczo u kuprowego oraz bia ek piór [111, ]. Przy analizie barwników (karotenoidów) zawartych w ptasich piórach w pierwszej po owie ubieg ego wieku znalaz a zastosowanie chromatografia bibu owa [126]. Wzrost znaczenia chromatograficznych technik rozdzia u tak z o onej matrycy, jak okazuj si by pióra, przek ada si na coraz to nowe pomys y badawcze i zastosowania praktyczne. Pozwala to mie nadziej na upowszechnienie si analiz wykonywanych na materiale pozyskanym od ptaków. Dotyczy to w szczególno ci nauk stosowanych (biomonitoring, weterynaria, toksykologia), w których chromatografia gazowa i cieczowa od wielu lat s kluczowymi metodami analitycznymi. Literatura (Literature) 1. G.D. Macleod, Mechanical properties of contour feathers, J. Exp. Biol., 87(1980) R.H.C. Bonser, P.P. Purslow, The Young s modulus of feather keratin, J. Exp. Biol., 198(1995) S.C. Burgess, A. King, R. Hyde, An analysis of optimal structural features in the peacock tail feather, Optics & Laser Technol., 38(2006) J.F. Clements, T.S. Schulenberg, M.J. Iliff, B.L. Sullivan, C.L. Wood, The Clements checklist of birds of the world: Version 6.5, 2010, 5. G.E. Hill, Plumage coloration is a sexually indicator of male quality, Nature, 350(1991) Camera Separatoria Vol. 3, No 1/2011

9 Techniki chromatograficzne stosowane w analizie zwi zków A.P. Möller, A. Barbosa, J.J. Cuervo, F. de Lope, S. Merino, N. Saino, Sexual selection and tail streamers in the barn swallow, Proc. R. Soc. Lond. B, 265(1998) V. Bókony, A. Liker, T. Szekely, J. Kis, Testosterone and melaninbased black plumage coloration: a comparative study, Proc. R. Soc. Lond. B, 270(2003) J.M. Grande, J. Negro, M.J. Torres, The evolution of bird plumage colouration: a role for feather-degrading barcteria? Ardeola, 51(2004) A. Margalida, J.J. Negro, I. Galván, Melanin-based color variation in the Bearded Vulture suggests a thermoregulatory function, Comp. Biochem. Physiol. A, 149(2008) M. Giraudeau, C. Duval, N. Guillon, Effects of access to preen gland secretions on mallard plumage, Naturwissenschaften, 97(2010) W.H. Elder, The oil gland of birds, Wilson Bulletin, 66(1954) J. Jacob, Chemical composition of uropygial gland secretions of owls, J. Lip. Res., 15(1974) J. Jacob, J. Poltz, Composition of uropygial gland secretions of birds of prey, Lipids, 10(1975) J. Jacob, Chemical Composition of the preen gland secretions from some ciconiiform birds, Lipids, 13(1978) A. Salibian, D. Montalti, Physiological and biochemical aspects of the avian uropygial gland, J. Braz. Biol., 69(2009) J. Rajchard, Biologically active substances of bird skin: a review, Vet. Med., 55(2010) H. Hou, Studies on the glandula uropygialis of birds, Chin. J. Physiol., 2(1928) R.J. Sweeney, I.J. Lovette, E.L. Harvey, Evolutionary variation in feather waxes of passerine birds, Auk, 121(2004) H. Hou, Relation of the preen gland (glandula uropygialis) of birds to rickets, Chin. J. Physiol., 3(1929) P. Smith, I. Koch, K. J. Reimer, An investigation of arsenic compounds in fur and feathers using X-ray absorption spectroscopy speciation and imaging, Sci. Tot. Environ., 390(2008) S. Tanabe, K. Senthilkumar, K. Kannan, A.N. Subramanian, Accumulation features of polychlorinated biphenyls and organochlorine pesticides in resident and migratory birds from South India, Arch. Environ. Contam. Toxicol., 34(1998) J. Burger, Food chain differences affect heavy metals in bird eggs in Barnegat Bay, New Jersey, Environ. Res. Sec. A, 90(2002) K. Kannan, J.W. Choib, N. Isekic, K. Senthilkumarc, D.H. Kima, S. Masunagac, J.P. Giesya, Concentrations of perfluorinated acids in livers of birds from Japan and Korea, Chemosphere, 49(2002) T. Kunisue, M. Watanabe, A. Subramanian, A. Sethuraman, A.M. Titenko, V. Qui, M. Prudente, S. Tanabe, Accumulation features of persistent organochlorines in resident and migratory birds from Asia, Environ. Pollut., 125(2003) Vol. 3, No 1/2011 Camera Separatoria

10 42 M.J. Baran 25. J. Burger, M. Gochfeld, Radionuclides in marine fishes and birds from Aamchitka and Kiska Islands in the aleutians: establishing a baseline, Health Phys., 92(2007) S.S. Vander Pol, P.R. Becker, Monitoring contaminants in seabirds: the importance of specimen banking, Marine Ornithology, 35(2007) J. Meyer, V.L.B. Jaspers, M. Eens, W. de Coen, The relationship between perfluorinated chemical levels in the feathers and livers of birds from different trophic levels, Sci. Tot. Environ., 407(2009) E. Holm, J. Gwynn, A. Zaborska, T. Gäfvert, P. Roos, F. Henricsson, Hair and feathers as indicator of internal contamination of 210 Po and 210 Pb, 2010, Nordic Nuclear Safety Research, Roskilde, Denmark. 29. H. Deng, Z. Zhang, C. Chang, Y. Wang, Trace metal concentration in Great Tit (Parus major) and Greenfinch (Carduelis sinica) at the Western Mountains of Beijing, China, Environ. Poll., 148(2007) L. Krienitz, A. Ballot, K. Kotut, C. Wiegand, S. Putz, J.S. Metcalf, G.A. Codd, S. Pflugmacher, Contribution of hot spring cyanobacteria to the mysterious deaths of Lesser Flamingos at Lake Bogoria, Kenya, FEMS Microbiology Ecology, 43(2003) V.L.B. Jaspers, A. Covaci, S. Voorspoels, T. Dauwe, M. Eens, P. Schepens, Brominated flame retardants and organochlorine pollutants in aquatic and terrestrial predatory birds of Belgium: Levels, patterns, tissue distribution and condition factors, Environ. Poll., 139(2006) M. Niecke, M. Heid, A. Kriiger, Analyse von quecksilber in seeadlerfedern aus mecklenburg-vorpommern mit hilfe der hamburger protonenmikrosonde, J. Ornithol., 140(1999) K. Delhey, A. Peters, B. Kempenaers, Cosmetic coloration in birds: occurrence, function, and evolution, Am. Natur., 169(2007) A.A. Goede, M. de Bruin, The use of bird feathers for indicating heavy metal pollution, Environ. Monitor. Assess., 7(1986) T. Dauwe, L. Bervoets, R. Pinxten, R. Blust, M. Eens, Variation of heavy metals within and among feathers of birds of prey: effects of molt and external contamination, Environ. Pollut., 124(2003) M. Eens, R. Pinxten, R.F. Verheyen, R. Blust, L. Bervoets, Great and Blue Tits as indicators of heavy metal contamination in terrestrial ecosystems, Ecotoxicol. Environ. Saf., 44(1999) A.L. Hargreaves, D.P. Whiteside, G. Gilchrist, Concentrations of 17 elements, including mercury, and their relationship to fitness measures in arctic shorebirds and their eggs, Sci. Tot. Environ., 408(2010) R. Metcheva, L. Yurukova, S. Teodorova, E. Nikolova, The penguin feathers as bioindicator of Antarctica environmental state, Sci. Tot. Environ., 362(2006) A. Adout, D. Hawlena, R. Maman, O. Paz-Tal, Z. Karpas, Determination of trace elements in pigeon and raven feathers by ICPMS, Internat. J. Mass Spectrom., 267(2007) Camera Separatoria Vol. 3, No 1/2011

11 Techniki chromatograficzne stosowane w analizie zwi zków J. Burger, M. Gochfeld, Metal levels in feathers of 12 species of seabirds from Midway Atoll in the northern Pacific Ocean, Sci. Tot. Environ., 257(2000) J. Burger, M. Gochfeld, Metals in albatross feathers from Midway Atoll: influence of species, age, and nest location, Environ. Res. Sec. A, 82(2000) J. Burger, Mercury, arsenic, cadmium, chromium lead, and selenium in feathers of pigeon guillemots (Cepphus columba) from Prince William Sound and the Aleutian Islands of Alaska, Sci. Tot. Environ., 387(2007) J. Burger, Arsenic, cadmium, chromium, lead, manganese, mercury, and selenium in feathers of Black-legged Kittiwake (Rissa tridactyla) and Black Oystercatcher (Haematopus bachmani) from Prince William Sound, Alaska, Sci. Tot. Environ., 398(2008) E. Janssens, T. Dauwe, L. Bervoets, M. Eens, Heavy metals and selenium in feathers of great tits (Parus major) along a pollution gradient, Environ. Toxic. Chem., 20(2001) T. Dauwe, B. Lieven, J. Ellen, P. Rianne, B. Ronny, E. Marcel, Great and blue tit feathers as biomonitors for heavy metal pollution, Ecol. Indicat., 1(2002) M. Gochfeld, D.J. Gochfeld, D. Minton, B.G. Murray Jr., P. Pyle, N. Seto, D. Smith, J. Burger, Metals in feathers of bonin petrel, christmas shearwater, wedge-tailed shearwater, and red-tailed tropicbird in the hawaian islands, northern Pacific, Environ. Monitor. Assess., 59(1999) J. Kim, T.H. Koo, The use of feathers to monitor heavy metal contamination in herons, Korea, Arch. Environ. Contam. Toxicol., 53(2007) R.N. Malik, N. Zeb, Assessment of environmental contamination using feathers of Bubulcus ibis L., as a biomonitor of heavy metal pollution, Pakistan, Ecotoxicol., 18(2009) P.A. Movalli, Heavy metal and other residues in feathers of laggar falcon Falco biarmicus jugger from six districts of Pakistan, Environ. Pollut., 109(2000) R. wiergosz, Mercury accumulation in the muscles and feathers of pheasants, Phasianus colchicus (L. 1758), BioMetals, 11(1998) J. Kojadinovic, P. Bustamante, C. Churlaud, R.P. Cosson, M. Le Corre, Mercury in seabird feathers: Insight on dietary habits and evidence for exposure levels in the western Indian Ocean, Sci. Tot. Environ., 384(2007) K. Hughes, P.J. Ewins, K.E. Clark, A comparison of mercury levels in feathers and eggs of osprey (Pandion haliaetus) in the North American Great Lakes, Arch. Environ. Contam. Toxicol., 33(1997) V. Goutner, R.W. Furness, Mercury in Feathers of Little Egret Egretta garzetta and Night Heron Nycticorax nycticorax Chicks and in their Prey in the Axios Delta, Greece, Arch. Environ. Contam. Toxicol., 32(2007) Vol. 3, No 1/2011 Camera Separatoria

12 44 M.J. Baran 54. D.R. Thompson, S. Bearhop, J. R. Speakman, R.W. Furness, Feathers as a means of monitoring mercury in seabirds: insights from stable isotope analysis, Environ. Poll., 101(1998) D.R. Thompson, R.W. Furness, L.R. Monteiro, Seabirds as biomonitors of mercury inputs to epipelagic and mesopelagic marine food chains, Sci. Tot. Environ., 213(1998) G. Zolfaghari, A. Esmaili-Sari, S.M. Ghasempouri, B.H. Kiabi, Examination of mercury concentration in the feathers of 18 species of birds in southwest Iran, Environ. Res.,104(2007) N.H. Golden, B.A. Rattner, J.B. Cohen, D.J. Hoffman, E. Russek- -Cohen, M.A. Ottinger, Lead accumulation in feathers of nestling blackcrowned night herons (Nycticorax nycticorax) experimentally treated in the field, Environ. Toxicol. Chem., 22(2003) D.H. Nam, D.P. Lee, T.H. Koo, Monitoring for lead pollution using feathers of feral pigeons (Columba livia) from Korea, Environ. Monit. Assess., 95(2004) R. Scheifler, M. Coeurdassier, C. Morilhat, N. Bernard, B. Faivre, P. Flicoteaux, P. Giraudoux, M. Noël, P. Piotte, D. Rieffel, A. de Vaufleury, P.M. Badot, Lead concentrations in feathers and blood of common blackbirds (Turdus merula) and in earthworms inhabiting unpolluted and moderately polluted urban areas, Sci. Tot. Environ., 371(2006) T. Dauwe, V. Jaspers, A. Covaci, P. Schepens, M. Eens, Feathers as a nondestructive biomonitor for persistent organic pollutants, Environ. Toxicol. Chem., 24(2005) V.L.B. Jaspers, A. Covaci, E. Van den Steen, M. Eens, Is external contamination with organic pollutants important for concentrations measured in bird feathers? Environ. Internat., 33(2007) V.L.B. Jaspers, A. Covaci, P. Deleu, H. Neels, M. Eens, Preen oil as the main source of external contamination with organic pollutants onto feathers of the common magpie (Pica pica), Environ. Internat., 34(2008) J.P. Dumbacher, The evolution of toxicity in Pitohuis: I. Effects of homobatrachotoxin on chewing lice (Order Phthiraptera), Auk, 116(1999) J.P. Dumbacher, T.F. Spande, J.W. Daly, Batrachotoxin alkaloids from passerine birds: A second toxic bird genus (Ifrita kowaldi) from New Guinea, Proc. Natl. Acad. Sci., USA, 97(2000) T.C. Grubb, Ptilochronology: Feather growth bars as indicators of nutritional status, Auk, 106(1989) A.M. Martin-Platero, E. Valdivia, M. Ruiz-Rodriguez, J.J. Soler, M. Martin-Vivaldi, M. Maqueda, M. Martinez-Bueno, Appl. Environ. Microbiol., 72(2006) J.P. Dumbacher, B.M. Beehler, T.F. Spande, H.M. Garraffo, J.W. Daly, Homobatrachotoxin in the genus Pitohui: chemical defense in birds? Science, 258(1992) Camera Separatoria Vol. 3, No 1/2011

13 Techniki chromatograficzne stosowane w analizie zwi zków J.P. Dumbacher, A. Wako, S.R. Derrickson, A. Samuelson, T.F. Spande, J.W. Daly, Melyrid beetles (Choresine): A putative source for the batrachotoxin alkaloids found in poison-dart frogs and toxic passerine birds, Proc. Natl. Acad. Sci., USA, 101(2004) J. Shamoun-Baranes, Expanding the bird remains identification system: an innovative tool for identifying feather remains, 24th Internat. Bird Strike Comm., Slovakia, (1998) C.J. Dove, N.F. Dahlan, M. Heacker, Forensic bird-strike identification techniques used in an accident investigation at Wiley Post Airport, Oklahoma, 2008, Human Wildlife Conflicts, 3(2009) C.A. Lott, T.D. Meehan, J.A. Heath, Estimating the latitudinal origins of migratory birds using hydrogen and sulfur stable isotopes in feathers: influence of marine prey base, Oecologia, 134(2003) A. Poesel, D.A. Nelson, H.L. Gibbs, J.W. Olesik, Use of trace element analysis of feathers as a tool to track fine-scale dispersal in birds, Behav. Ecol. Sociobiol., 63(2008) S. Quinlan, D.J. Green, Variation in deuterium (dd) signatures of Yellow Warbler Dendroica petechia feathers grown on breeding and wintering grounds, J. Ornithol., 152(2011) H. Ellegren, Genomic DNA from museum bird feathers.; B. Herrmann, S. Hummel, Ancient DNA: recovery and analysis of genetic material from paleontological, archaeological, museum, medical, and forensic specimens, Springer-Verlag, 1993, S.I. Seki, Application of molted feathers as noninvasive samples to studies on the genetic structure of pigeons (Aves: Columbidae), J. For. Res., 11(2006) N.J. Rawlence, J.R. Wood, K.N. Armstrong, A. Cooper, DNA content and distribution in ancient feathers and potential to reconstruct the plumage of extinct avian taxa, Proc. R. Soc. B, 277(2010) V.L.B. Jaspers, S. Voorspoels, A. Covaci, M. Eens, Can predatory bird feathers be used as a non-destructive biomonitoring tool of organic pollutants? Biol. Lett., 2(2006) V.L.B. Jaspers, S. Voorspoels, A. Covaci, G. Lepoint, M. Eens, Evaluation of the usefulness of bird feathers as a non-destructive biomonitoring tool for organic pollutants: A comparative and meta-analytical approach, Environ Int., 33(2007b) V.L.B. Jaspers, A. Covaci, P. Deleu, M. Eens, Concentrations in bird feathers reflect regional contamination with organic pollutants, Sci. Total Environm., 407(2009) E. Van den Steen, A. Covaci, V.L.B. Jaspers, T. Dauwe, S. Voorspoels, M. Eens, R. Pinxten, Experimental evaluation of the usefulness of feathers as a non-destructive biomonitor for polychlorinated biphenyls (PCBs) using silastic implants as a novel method of exposure, Environm. Internat., 33(2007) R.D. Behrooz, A. Esmaili-Sari, S.M. Ghasempouri, N. Bahramifar, S.M. Hosseini, Organochlorine pesticide and polychlorinated biphenyl in Vol. 3, No 1/2011 Camera Separatoria

14 46 M.J. Baran feathers of resident and migratory birds of South-West Iran, Arch. Environ. Contam. Toxicol., 56(2009) I. Eulaers, A. Covaci, D. Herzke, M. Eens, C. Sonne, T. Moum, L. Schnug, S.A. Hanssen, T.V. Johnsen, J.O. Bustnes, V.L.B. Jaspers, A first evaluation of the usefulness of feathers of nestling predatory birds for non-destructive biomonitoring of persistent organic pollutants, Environm. Internat., 37(2011) J.S. Metcalf, L.F. Morrison, L. Krienitz, A. Ballot, E. Krause, K. Kotut, S. Putz, C. Wiegand, S. Pflugmacher, G.A. Codd, Analysis of the cyanotoxins anatoxin-a and microcystins in Lesser Flamingo feathers, Toxic. Environ. Chem., 88(2006) K.J. McGraw, G.E. Hill, R. Stradi, R.S. Parker, The influence of carotenoid acquisition and utilization on the maintenance of species-typical plumage pigmentation in male american goldfinches (Carduelis tristis) and northern cardinals (Cardinalis cardinalis), Physiol. Biochem. Zool., 74(2001) K.J. McGraw, G.E. Hill, R. Stradi, R.S. Parker, The effect of dietary carotenoid access on sexual dichromatism and plumage pigment composition in the American goldfinch, Compar. Biochem. Physiol. B, 131(2002) K.J. McGraw, G.E. Hill, R.S. Parker, Carotenoid pigments in a mutant cardinal: implications for the genetic and enzymatic control mechanisms of carotenoid metabolism in birds, Condor, 105(2003) K.J. McGraw, M.D. Beebee, G.E. Hill, R.S. Parker, Lutein-based plumage coloration in songbirds is a consequence of selective pigment incorporation into feathers, Compar. Biochem. Physiol. B, 135(2003) K.J. McGraw, R.J. Safran, M.R. Evans, K. Wakamatsu, European barn swallows use melanin pigments to color their feathers brown, Behavior. Ecol.,15(2004) K.J. McGraw, K. Wakamatsu, S. Ito, M. Nolan, P. Jouventin, F.S. Dobson, E. Austic, R.J. Safran, L.M. Siefferman, G.E. Hill, R.S. Parker, You can t judge a pigment by its color: carotenoid and melanin content of yellow and brown feathers in swallows, bluebirds, penguins, and domestic chickens, Condor, 106(2004) H.L. Jr. Mays, K.J. McGraw, G. Ritchison, S. Cooper, V. Rush, R.S. Parker, Sexual dichromatism in the yellow-breasted chat Icteria virens: spectrophotometric analysis and biochemical basis, J. Avian Biol., 35(2004) J.C. Senar, J.J. Negro, J. Quesada, I. Ruiz, J. Garrido, Two pieces of information in a single trait? The yellow breast of the great tit (Parus major) reflects both pigment acquisition and body condition, Behaviour, 145(2008) R. Stradi, E. Rossi, G. Celentano, B. Bellardi, Carotenoids in bird plumage: the pattern in three Loxia species and in Pinicola enucleator, Comp. Biochem. Physiol., 113B(1996) Camera Separatoria Vol. 3, No 1/2011

15 Techniki chromatograficzne stosowane w analizie zwi zków G.M. Toral, J. Figuerola, J.J. Negro, Multiple ways to become red: Pigment identification in red feathers using spectrometry, Comparat. Biochem. Physiol. B, 150(2008) R. Stradi, G. Celentano, D. Nava, Separation and identification of carotenoids in bird's plumage by high-performance liquid chromatographydiode-array detection, J. Chromat. B, 670(1995a) R. Stradi, G. Celentano, E. Rossi, G. Rovati, M. Pastore, Carotenoids in bird plumage I. The carotenoid pattern in a series of Palearctic Carduelinae, Comp. Biochem. Physiol., 110B(1995) R. Stradi, G. Celentano, M. Boles, F. Mercato, Carotenoids in bird plumage: the pattern in a series of Red-pigmented Carduelinae, Comp. Biochem. Physiol., 117B(1997) R. Stradi, E. Pini, G. Celentano, Carotenoids in bird plumage: the complement of red pigments in the plumage of wild and captive bullfinch (Pyrrhula pyrrhula), Compar. Biochem. Physiol. B, 128(2001) S. Sillanpää, J.P. Salminen, E. Lehikoinen, E. Toivonen, T. Eeva, Carotenoids in a food chain along a pollution gradient, Sci. Tot. Environ., 406(2008) C.Y. Inouye, G.E. Hill, R.D. Stradi, R. Montgomerie, Carotenoid pigments in male house finch plumage in relation to age, subspecies, and ornamental coloration, Auk, 118(2001) S. Andersson, M. Prager, E.I.A. Johansson, Carotenoid content and reflectance of yellow and red nuptial plumages in widowbirds (Euplectes spp.), Function. Ecol., 21(2007) M. Prager, E.I.A. Johansson, S. Andersson, Differential ability of carotenoid C4-oxygenation in yellow and red bishop species (Euplectes spp.), Compar. Biochem. Physiol. B, 154(2009) K.J. McGraw, M.C. Nogare, Distribution of unique red feather pigments in parrots, Biol. Lett., 1(2005) R. Stradi, E. Pini, G. Celentano, The chemical structure of the pigments in ara macao plumage, Comp. Biochem. Physiol. B, 130(2001) E. Haase, S. Ito, A. Sell, K. Wakamatsu, Melanin concentrations in feathers from wild and domestic pigeons, J. Heredity, 83(1992) N. Kondamudi, J. Strull, M. Misra, S.K. Mohapatra, A green process for producing biodiesel from feather meal, J. Agric. Food Chem., 57(2009) A. Brandelli, Hydrolysis of native proteins by a keratinolytic protease of Chryseobacterium sp., Ann. Microbiol., 55(2005) H.L. Stilborn, E.T. Moran, R.M. Gous, M.D. Harrison, Effect of age on feather amino acid content in two broiler strain crosses and sexes, J. Appl. Poultry Res., 6(1997) V.K. Tsiagbe, R.J. Kraus, N.J. Benevenga, A.E. Harper, M.L. Sunde, Identification of volatile sulfur derivatives released from feathers of chicks fed diets with various levels of sulfur-containing amino acids, J. Nutr., 117(1987) Vol. 3, No 1/2011 Camera Separatoria

16 48 M.J. Baran 109. B. San Martin, J. Cornejo, D. Iraguen, H. Hidalgo, A. Anadon, Depletion study of enrofloxacin and its metabolite ciprofloxacin in edible tissues and feathers of white leghorn hens by liquid chromatography coupled with tandem mass spectrometry, J. Food Protec., 70(2007) J.S.S. Damste, M. Dekker, B.E. van Dongen, S. Schouten, T. Piersma, Structural identification of the diester preen-gland waxes of the red knot (Calidris canutus), J. Nat. Prod., 63(2000) M.H.A. Dekker, T. Piersma, J.S. Sinninghe Damsté, Molecular analysis of intact preen waxes of calidris canutus (aves: scolopacidae) by gas chromatography/mass spectrometry, Lipids, 35(2000) H. Lamparczyk, P.K. Zarzycki, Effect of temperature on separation of estradiol stereoisomers and equilin by liquid chromatography using mobile phases modified with beta-cyclodextrin, J. Pharm. Biomed. Anal., 13(1995) P.K. Zarzycki, H. Lamparczyk, Evidences for temperature-dependent mechanism of host-guest complexation, Chromatographia, 48(1998) P.K. Zarzycki, R. Smith, Separation of steroids using temperature- -dependent inclusion chromatography, J. Chromatogr. A., 912(2001) P.K. Zarzycki, H. Ohta, Y. Saito, K. Jinno, Chromatographic behavior of C60 and C70 fullerenes at subambient temperature with n-alkanes mobile phases chromatographia, Anal. Bioanal. Chem., 391(2008) K. Akahane, S. Murozono, K. Murayama, Soluble proteins from fowl feather keratin. I. Fractionation and properties, J. Biochem., 81(1977) K. Murayama, K. Akahane, S. Murozono, Soluble proteins from fowl feather keratin. II. Isolation of some proteins from barbs, J. Biochem., 81(1977) S. Murozono, K. Murayama, K. Akahane, Soluble proteins from fowl feather keratin. III. Isolation and characteristics of some calamus proteins, J. Biochem., 82(1977) P.F. Schlotzhauer, J.J. Ellington, A.I. Schepartz, Thin Layer Chromatographic procedure for class separation of plant neutral lipids, Lipids, 12(1977) P.K. Zarzycki, Simple horizontal chamber for thermostated micro-thinlayer chromatography, J. Chromatogr. A, 1187(2008) I.A. Hansen, B.K. Tang, E. Edkins, Erythro-diols of wax from the uropygial gland of the turkey, J. Lip. Res., 10(1969) J. Jacob, Composition of uropygial gland secretions of birds of prey, J. Chromatogr. Sci., 13(1975) E.O. Haahti, H.M. Fales, The uropygiols: identification of the unsaponifiable constituent of a diester wax from chicken preen glands, J. Lipid Resea., 8(1967) R.H. Thomas, E.R. Price, C.L. Seewagen, S.A. Mackenzie, M.A. Bernards, C.G. Guglielmo, Use of TLC-FID and GC-MSÚFID to examine the effects of migratory state, diet and captivity on preen wax composition in Whitethroated Sparrows Zonotrichia albicollis, IBIS, 152(2010) Camera Separatoria Vol. 3, No 1/2011

17 Techniki chromatograficzne stosowane w analizie zwi zków E.F. Woods, Chromatography of the soluble proteins from feathers, Comp. Biochem. Physiol. A, 39(1971) H. Kritzler, Carotenoids in the display and eclipse plumages of bishop birds, Physiol. Zool., 16(1943) Vol. 3, No 1/2011 Camera Separatoria