Sierpień 2012 roku Niniejsze zestawienie nie jest wiążące dla Trybunału i nie ma charakteru wyczerpującego

Transkrypt

1 Sierpień 2012 roku Niniejsze zestawienie nie jest wiążące dla Trybunału i nie ma charakteru wyczerpującego Prawa reprodukcyjne Prokreacja medycznie wspomagana Evans przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (skarga nr 6339/05) Natallie Evans, która chorowała na raka jajnika, poddała się zapłodnieniu in vitro (IVF) ze swoim ówczesnym partnerem J., zanim jej jajniki zostały usunięte. Sześć zarodków zostało uformowanych i zagnieżdżonych. Kiedy para rozstała się, J. wycofał zgodę na wykorzystanie zarodków, ponieważ nie chciał być biologicznym ojcem dziecka Pani Evans. Wskutek tego, że prawo krajowe wymagało, aby jajeczka zostały zniszczone, uniemożliwiono pani Evans kiedykolwiek posiadanie dziecka, z którym byłaby genetycznie spokrewniona. Mimo współczucia dla trudnej sytuacji Pani Evans, Europejski Trybunał Praw Człowieka nie stwierdził naruszenia Artykułu 2 (prawo do życia), 8 (prawo do poszanowania życia rodzinnego) lub 14 (zakaz dyskryminacji) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka: stworzone zarodki nie mają prawa do życia; nie było europejskiego konsensusu; reguły dotyczące zgody na zabieg In vitro były jasne, podane do wiadomości pani Evans zanim przeszła zabieg, a także zachowano odpowiednią równowagę pomiędzy sprzecznymi interesami. Dickson przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (skarga nr 44362/04) Kirkowi Dicksonowi, więźniowi odbywającemu karę co najmniej 15 lat pozbawienia wolności za morderstwo, odmówiono dostępu do obiektów przeznaczonych do sztucznej inseminacji, a tym samym uniemożliwiono mu posiadanie dziecka z żoną Lorraine, która, urodzona w 1972 roku, miała niewielką szansę na zajście w ciążę po jego wyjściu z więzienia. Trybunał orzekł, stosunkiem 12 głosów do 5, że doszło do naruszenia Artykułu 8 Konwencji, jako że nie została zachowana odpowiednia równowaga między sprzecznymi interesami publicznym i prywatnym. Środki podjęte w związku z wyrokiem: Pan Dickson jest obecnie osadzony w zakładzie karnym typu otwartego i ma prawo do przepustki, a także została wprowadzona nowa polityka w sprawie dostępu więźnia do obiektów przeznaczonych do sztucznej inseminacji. S.H. i Inni przeciwko Austrii (skarga nr 57813/00) Sprawa dotyczyła dwóch austriackich par, pragnących poczęcia dziecka poprzez zapłodnienie in vitro. Jedna para potrzebowała użycia nasienia od dawcy, a druga komórki jajowej dawcy. Prawo austriackie całkowicie zabrania używania plemników i komórek jajowych do zapłodnienia in vitro. Trybunał zauważył, że - choć nie było wyraźnego trendu w całej Europie na rzecz zezwolenia na oddawanie gamet do zapłodnienia in vitro - kształtujący się konsensus był jeszcze w fazie rozwoju i nie był oparty na utrwalonych zasad prawnych. Ustawodawca austriacki próbował między innymi uniknąć sytuacji, w której dwie kobiety twierdzą, że są biologicznymi matkami tego samego dziecka. Podszedł ostrożnie do kontrowersyjnej kwestii poruszającej złożone problemy etyczne i nie zakazał osobom wyjazdu za granicę na leczenie niepłodności, niedostępne w Austrii. Trybunał uznał, że nie doszło do naruszenia Konwencji. Jednakże podkreślił potrzebę przyglądania się znaczeniu

2 utrzymania prawnego i dynamicznie postępującego naukowego rozwoju w dziedzinie sztucznej prokreacji. Costa i Pavan przeciwko Włochom Sprawa dotyczyła włoskiej pary; są oni zdrowymi nosicielami mukowiscydozy i chcieli za pomocą prokreacji medycznie wspomaganej i genetycznym badaniom przesiewowym, uniknąć przeniesienia choroby na ich potomstwo. Naruszenie artykułu 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) Trybunał zwrócił uwagę na niespójność w prawie włoskim, które odmawiało dostępu do badań przesiewowych zarodków parom, ale zezwalało na medycznie wspomagane przerwanie ciąży, gdy płód wykazywał objawy tej samej choroby. Trybunał uznał, że ingerencja w prawo skarżących do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego była nieproporcjonalna. Trybunał podkreślił różnicę między ta sprawą, która dotyczyła diagnozy przedimplantacyjnej (PID) i inseminacji homologicznej 1 a sprawą S.H. przeciwko Austrii, która dotyczyła dostępu do inseminacji nasieniem dawcy. Chociaż kwestia dostępu do PID podniosła delikatne kwestie natury moralnej i etycznej, legislacyjne wybory dokonywane przez Parlament w tej sprawie nie są wyłączone spod nadzoru Trybunału. Daniela Knecht przeciwko Rumunii (skarga nr 10048/10) - SPRAWA W TOKU Skarżąca straciła dostęp do swoich zamrożonych zarodków, kiedy zostały zabrane z kliniki, która je przechowywała i przeniesione do Instytutu Medycyny Sądowej w związku z dochodzeniem karnym. Prawny i medyczny status zarodków jest niepewny. Chociaż sprawa jest w toku, zgodnie z Regułą 39 Regulaminu Trybunału Europejski Trybunał Praw Człowieka wskazał rządowi rumuńskiemu, aby zarodki nie zostały zniszczone. Skarżąca powołuje się na Artykuły 2 i 8. Badania prenatalne Vo przeciwko Francji (skarga nr 53924/00) Z uwagi na pomyłkę z innym pacjentem o takim samym nazwisku, został przebity worek owodniowy skarżącej, czyniąc konieczną aborcję terapeutyczną. Skarżąca utrzymywała, że nieumyślne zabójstwo jej dziecka powinno być klasyfikowane jako nieumyślne spowodowanie śmierci. Trybunał nie stwierdził naruszenia Artykułu 2. Nie było obecnie pożądane lub możliwe rozstrzygnięcie, czy nienarodzone dziecko jest osobą na mocy Artykułu 2. Nie było również potrzeby stosowania środków karnych; istniały już środki pozwalające skarżącej udowodnić, że doszło do zaniedbania lekarskiego i domagać się odszkodowania. Draon przeciwko Francji (skarga nr 1513/03) Draon i Maurice przeciwko Francji (skarga nr 11810/03) Oba Skarżący są rodzicami dzieci z ciężką wrodzoną niepełnosprawnością, która z powodu błędów lekarskich nie została wykryta podczas lekarskich badań prenatalnych. Wnieśli powództwo przeciwko właściwym szpitalom. Nowa ustawa z dnia 4 marca 2002 roku, wprowadzona w czasie trwania postępowanie w sprawie skarżących, stanowiła, że nie było już możliwe dochodzenie odszkodowania od szpitala/lekarza odpowiedzialnego za dożywotnie "szczególne obciążenia", wynikające z niepełnosprawności dziecka. Przyznane odszkodowania nie obejmowały zatem tych "szczególnych obciążeń". Trybunał uznał, że ustawa stanowiła naruszenie Artykułu 1 Protokołu nr 1 do Konwencji (ochrona własności) w odniesieniu do postępowań, które toczyły się, kiedy ustawa weszła w życie. R.R. przeciwko Polsce (skarga nr 27617/04) 1 Korzystanie gamet pary (por. inseminacja nasieniem dawcy, korzystanie z gamet dawcy). 2

3 Ciężarnej matce dwójki dzieci, noszącej dziecko, które uznano za cierpiące na ciężką genetyczną chorobę - lekarze przeciwni aborcji celowo odmówili w porę dostępu do badań genetycznych, do których była uprawniona. Między pierwszym USG, wskazującym, że płód może być zdeformowany, a uzyskaniem wyników amniocentezy upłynęło sześć tygodni, a zatem było już za późno, by kobieta mogła podjąć świadomą decyzję, czy kontynuować ciążę czy zwrócić się o legalną aborcję, jako że upłynął już przewidziany prawem termin. Córka skarżącej urodziła się z nieprawidłowymi chromosomami (zespół Turnera 2 ). Skarżąca twierdziła, że wychowywanie i nauczanie ciężko chorego dziecka wpłynie szkodliwe na nią i dwójkę innych dzieci. Jej mąż zostawił ją po narodzinach ich trzeciego dziecka. Trybunał stwierdził naruszenie Artykułu 3 (zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania), jako że skarżąca, która była w bezbronnej sytuacji, została upokorzona i "podle" potraktowana. Decyzja, czy powinna mieć dostęp do badań genetycznych, zgodnie z zaleceniami lekarzy, została zaprzepaszczona przez odkładanie spraw na później, chaos oraz brak odpowiednich porad i informacji. Trybunał stwierdził również naruszenie Artykułu 8, ponieważ polskie prawo nie zawiera żadnych skutecznych mechanizmów, które zapewniałyby skarżącej dostęp do usług diagnostycznych i do podjęcia, w świetle ich wyników, świadomej decyzji co do tego, czy dokonać aborcji. Biorąc pod uwagę, że polskie prawo krajowe zezwala na aborcję w przypadku wad rozwojowych płodu, muszą być zapewnione odpowiednie ramy prawne i proceduralne w celu zagwarantowania kobietom w ciąży dostęp do właściwych, pełnych i rzetelnych informacji na temat zdrowia płodu. Trybunał nie zgodził się z rządem polskim, że zapewnienie dostępu do prenatalnych badań genetycznych było w istocie zapewnieniem dostępu do aborcji. Kobiety ubiegają się o dostęp do takich testów z wielu powodów. Nadto państwa zostały zobowiązane do organizowania świadczeń zdrowotnych w celu zapewnienia, aby skuteczne powoływanie się na klauzulę sumienia przez pracowników służby zdrowia w kontekście zawodowym nie przeszkodziło pacjentom w uzyskaniu dostępu do usług, do których są oni uprawnieni. Ochrona zdrowia kobiet ciężarnych Tysiąc przeciwko Polsce (skarga nr 5410/03) Alicji Tysiąc nie zezwolono na aborcję terapeutyczną, gdy została ostrzeżona, że jej już wtedy ciężka krótkowzroczność może pogorszyć, jeśli będzie nosiła ciążę do terminu porodu. Po urodzeniu dziecka skarżąca miała krwawienie do siatkówki i została uznana za niepełnosprawną w znacznym stopniu. Trybunał stwierdził, że pani Tysiąc odmówiono dostępu do skutecznego mechanizmu zdolnego ustalić, czy warunki uzyskania legalnej aborcji zostały spełnione, tym samym naruszając Artykuł 8. A.B. i C. przeciwko Irlandii (skarga nr 25579/05) Trzy kobiety mieszkające w Irlandii, które zaszły w ciążę w sposób niezamierzony, zarzuciły, że z powodu niemożności uzyskania legalnej aborcji w Irlandii, musiały udać się do Zjednoczonego Królestwa, aby dokonać aborcji, a takie postępowanie było upokarzające, piętnujące i ryzykowały uszkodzeniem zdrowia. Dokonanie lub pomocnictwo w dokonaniu aborcji jest w Irlandii przestępstwem. Jednakże istnieje konstytucyjne prawo do aborcji, gdy istnieje rzeczywiste i poważne zagrożenie dla życia matki. Jedna ze skarżących, z remisją rzadkiej formy raka, nieświadoma tego, że była w ciąży, przeszła badania lekarskie dla kobiet w ciąży. Zrozumiała, że jej ciąża może wywołać nawrót choroby i uznała, że to stanowi niebezpieczeństwo dla jej życia. 2 Choroba genetyczna spotykająca około jedną na 2500 dziewcząt; chore nie mają typowej pary dwóch chromosomów X. Są również zwykle mniejsze niż rówieśnice i bezpłodne. Inne problemy zdrowotne mogą obejmować zaburzenia pracy nerek i serca, wysokie ciśnienie krwi, otyłość, cukrzyca, zaćma, problemy z tarczycą i artretyzm. Niektóre chore mogą również mieć problemy z nauką. 3

4 Trybunał stwierdził, że Irlandia nie wprowadziła w życie konstytucyjnego prawa do legalnej aborcji. Doszło zatem do naruszenia Artykułu 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) w odniesieniu do skarżącej z remisją raka (brak naruszenia w odniesieniu do dwóch pozostałych), ponieważ nie była w stanie ustalić swojego prawa do legalnej aborcji zarówno poprzez sądy, jak i dostępne w Irlandii usługi medyczne. Trybunał zauważył niepewność towarzyszącą procesowi ustalania, czy ciąża kobiety stwarza zagrożenie dla jej życia, jak również, że groźba kary wywoływała "znacząco studzący" efekt zarówno w odniesieniu lekarzy, jak skarżących kobiet. Z. przeciwko Polsce (skarga nr 46132/08) - SPRAWA W TOKU Z. twierdzi, że jej ciężarna córka, która chorowała na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zmarła, gdy odmówiono jej niezbędnych badań diagnostycznych i leczenia, ponieważ lekarz prowadzący bał się uszkodzić płód. Z. kwestionuje w szczególności sposób, w jaki ustanowione jest prawo regulujące sprzeciw sumienia. Przymusowa sterylizacja K.H. i Inni przeciwko Słowacji (skarga nr 32881/04) Osiem słowackich kobiet romskiego pochodzenia odkryło, że nie są w stanie zajść w ciążę po cesarskim cięciu. Podejrzewając, że zostały wysterylizowane bez ich wiedzy w czasie operacji, pozwały dwa słowackie szpitale. Trybunał uznał, że brak możliwości uzyskania przez skarżące kserokopii dokumentacji medycznej stanowił naruszenie Artykułów 8 i 6 1 (dostęp do sądu). Podjęte środki: ustawa o zdrowiu publicznym, która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2005 roku, obejmuje świadomie wyrażoną zgodę na leczenie i dostęp do dokumentacji medycznej. I.G., M.K. i R.H. przeciwko Słowacji (skarga nr 15966/04) (decyzja) Trzy słowackie kobiety pochodzenia romskiego, z których w danym czasie dwie były niepełnoletnie, twierdzą, że w szpitalu na Wschodzie Słowacji zostały umieszczone oddzielnie w tak zwanych "cygańskich pokojach" i wysterylizowane bez wiedzy i zgody, a jednocześnie zostało dokonane cesarskie cięcie. Podnoszą także utratę statusu społecznego, problemy z partnerami i poważne skutki uboczne w wyniku sterylizacji. Trybunał uznał sprawę za dopuszczalną. V.C. przeciwko Słowacji (skarga nr 18968/07) Skarżąca pochodzenia romskiego, po urodzeniu drugiego dziecka, została wysterylizowana w publicznym szpitalu bez jej pełnej i świadomej zgody. Podpisała formularz zgody jeszcze w pracy, bez należytego rozeznania, co on oznacza oraz bez świadomości, że proces jest nieodwracalny, a następnie powiedziano, że jeżeli będzie w ciąży z trzecim dzieckiem, to albo ona albo dziecko umrze. Od tego czasu został odrzucona przez społeczność romską, a teraz, rozwiedziona, przytacza swoją niepłodność jako jeden z powodów rozstania z byłym małżonkiem. Trybunał stwierdził, że V.C. musiała doświadczyć strachu, cierpienia i poczucia niższości w wyniku jej sterylizacji, jak również ze względu na sposób, w jaki została poproszona o wyrażenie na to zgody. Długi czas cierpiała fizycznie i psychicznie, także w zakresie swoich relacji z swoim ówczesnym mężem i społecznością romską. Chociaż nie było dowodu, że personel medyczny miał zamiar źle ją potraktować, to działał on z rażącym lekceważeniem jej prawa jako pacjenta do autonomii i wyboru. Jej sterylizacja nastąpiła zatem z naruszeniem Artykułu 3. Doszło również do naruszenia Artykułu 8, dotyczącego braku gwarancji prawnych, ze szczególnym uwzględnieniem zdrowia reprodukcyjnego skarżącej jako Romki w tym czasie. Nowe prawodawstwo (Ustawa o opiece zdrowotnej z 2004 roku), które zostało obecnie wprowadzone, stanowi, że sterylizacja może nastąpić wyłącznie po upływie 30 dni od odebrania pisemnego wniosku. Wymagane jest także 4

5 uprzednie dostarczenie informacji na temat alternatywnych metod antykoncepcji, planowania rodziny i konsekwencji medycznych. Gauer i Inni przeciwko Francji (skarga nr 61521/08) SPRAWA W TOKU Pięć młodych dziewcząt z upośledzeniem umysłowym zostało wysterylizowanych bez ich wiedzy i zgody, która nie była wymagana. Zarzucają, że operacje naruszyły ich integralność fizyczną, prawo do założenia rodziny oraz że stały się ofiarą dyskryminacji ze względu na ich niepełnosprawność, powołując się na Artykuł 3 (zakaz poniżającego traktowania), Artykuł 8 (prawo do życia rodzinnego), Artykuł 12 (prawo do zawarcia małżeństwa) oraz Artykuł 14 (zakaz dyskryminacji). Poród domowy Ternovsky przeciwko Węgrom (67545/09) Skarżąca zarzuciła, że odmówiono jej możliwości odbycia porodu w domu; twierdziła, że położne i inni pracownicy służby zdrowia zostali skutecznie odwiedzeni przez prawo od udzielenia jej pomocy, ponieważ groziło to wniesieniem przeciwko nim oskarżenia (w ostatnim czasie było prowadzone co najmniej jedno takie postępowanie). Trybunał stwierdził, że w rzeczywistości skarżąca nie mogła dowolnie wybrać, czy urodzić w domu z uwagi na stałe zagrożenie ścigania przestępstwa, odczuwane przez pracowników służby zdrowia oraz brak szczegółowych i kompleksowych przepisów w tej sprawie, z naruszeniem Artykułu 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego). Gereb przeciwko Węgrom (nr 64516/10) SPRAWA W TOKU Agnes Gereb, uznany na całym świecie ekspert porodu domowego, a także doświadczona ginekolog i położna, została aresztowana w październiku 2010 roku, w czasie gdy pomagała matce w pracy. Jest oskarżona o rażące zaniedbania, niestosowanie się do zapewnienia warunków niezbędnych do uniknięcia przypadkowych powikłań przy porodzie planowanym w domu, naruszenie zasad etyki zawodowej oraz narażenie życia i dobrego samopoczucia matki i dziecka. Skarżąca zarzuca, że została aresztowana bez żadnych dowodów uzasadniających kierowane wobec niej podejrzenia. Zob. również: zestawienie Prawa rodzicielskie 5