Magazyn Popularnonaukowy PWSZ w Nysie

Transkrypt

1 1

2 Szanowni Czytelnicy, W związku z systematycznym rozwojem Państwowej WyŜszej Szkoły Zawodowej w Nysie, a takŝe w oparciu o misję uczelni, redakcja czasopisma Alma Mater postanowiła wzbogacić ofertę gazety, wydając numery specjalne poświęcone realizowanym przez uczelnie programom promującym naukę, doświadczenie i przedsiębiorczość. W numerach tych opisane są działania związane z Nyskim Festiwalem Nauki oraz Festiwalowymi Konferencjami Popularnonaukowymi, które odbywają się w dniu otwarcia festiwalu. Ideą konferencji jest pokazanie potencjału dydaktyczno-naukowego uczelni, w aspekcie moŝliwości jego zastosowania przy definiowaniu potrzeb i rozwiązywaniu problemów o zasięgu regionalnym i wojewódzkim. Kolejną inicjatywą redakcji czasopisma Alma Mater jest stworzenie Magazynu Popularnonaukowego IN- GENIUM (łac. twórcza inteligencja), który ma celu przedstawienie osiągnięć nauki w ujęciu poznawczym i empirycznym, wskazując na potrzebę jej systematycznego wzbogacania i udoskonalania. Wydawnictwo INGENIUM to sposób na promocję nauki, wyzwalania u czytających chęci uczenia się i poznawania, a tym samym wskazywania na jej uŝyteczność i wręcz niezbędność w codziennym Ŝyciu. Wiedza podana w sposób prosty, oczywisty, niekwestionowany i sprawdzalny, moŝe budować specyficzny klimat akademicki u kaŝdego czytelnika. Magazyn tworzą artykuły o charakterze popularnonaukowym opisujące ciekawe wydarzenia i osiągnięcia w nauce, odpowiadające na często zadawane pytania z danej dziedziny, informujące i szkolące, wyjaśniające pojęcia, wskazujące na wykorzystanie osiągnięć nauki w codziennym Ŝyciu, poruszające problemy historyczne, społeczne i międzynarodowe itd. Wartość merytoryczną tworzą nauczyciele akademiccy. Idea magazynu wpisuje się w misję uczelni, szczególnie uczelni o profilu zawodowym, która wskazuje na potrzebę zdobywania wiedzy uŝytecznej. Jest to jednocześnie doskonała forma promocji o wysokim ładunku jakości potwierdzonym przez uczelnię. Stanowi nową na naszym rynku formę promocji nauki i zachęcania w ten sposób czytelników do zainteresowania się szeroko pojętą nauką i poznawaniem. Realizacja załoŝonego celu Magazynu Popularnonaukowego INGENIUM sprawi, Ŝe będzie jednym z pierwszych tego typu magazynów w akademickiej Polsce. Magazyn ma poruszać tematykę nauki i przedsiębiorczości, wiąŝąc wiedzę z biznesem. Magazyn umoŝliwi takŝe wypowiedź władzom samorządowym, przedsiębiorcom i innym jednostkom rządowym i pozarządowym, które w jakiś sposób powiązały swoje działania z uczelnią, np. poprzez praktyki studenckie, realizowane prace dyplomowe, szkolenia organizowane przez instytuty, warsztaty tematyczne, i inne formy aktywności naszej akademii w otoczeniu społeczno-gospodarczym. Otwarci jesteśmy takŝe na pokazanie wdroŝeń, unowocześnień, ekspertyz i innych form aktywności badawczej, które zostały wprowadzone w przedsiębiorstwach i przy których uczestniczyli nasi studenci, absolwenci czy pracownicy. dr inŝ. Tomasz Malczyk Redaktor Naczelny W numerze: śywienie udział w epidemii schorzeń układu krąŝenia oraz narzędzie w ich prewencji Dr hab. n.med. Z. Ciemniewski... 3 śywienie niemowląt i dzieci, jego wpływ na rozwój i adaptację w Ŝyciu osobniczym Dr n.med. B. Bucki... 3 Cukrzyca jako choroba społeczna dr hab.n. med A. Węgiel, prof.,... 5 Zasady racjonalnego Ŝywienia człowieka Dr inŝ. J. Wyka..7 Ze słońcem nie ma Ŝartów Dr med. W. Huńka-śurawińska, lek. med. L. Smaczny-Bąk... 8 Cellulit przyczyny powstawania, fazy rozwoju, rodzaje, terapia- czyli wszystko co powinno się wiedzieć na ten temat mgr A. Chudy-Olejniczak... 9 W zdrowym ciele zdrowy duch mgr E. Szura...12 Wpływ solarium na proces starzenia się skóry Lek. med. L. Smaczny Bąk, Dr n. med. W. Huńka śurawińska...13 SPA (sanus per aquam) uzdrowienie przez wodę Mgr H. Racheniuk14 Czesko-polskie spory światopoglądowe w pierwszej połowie XIX w. Prof. Z. Tarajło-Lipowska...15 Z polskich kresów do Pragi Prof. Z. Tarajło-Lipowska lat temu hitlerowskie Niemcy zajęły Sudety Anschluss Dr P. Szymkowicz...20 Stalin: długi marsz do supremacji ZSSR w świecie Prof. K. Grygajtis22 Kolegium Redakcyjne: Redaktor Naczelny - dr inŝ. Tomasz Malczyk Z-ca Redaktora Naczelnego - mgr Agata Krycia-Chomińska Rada Redakcji: Adjustacja - mgr Ewa Bernat Biblioteka - mgr Bogumiła Wojciechowska-Marek Sport - inŝ. Mirosław Mazguła Adres Redakcji: ALMA MATER Czasopismo Państwowej WyŜszej Szkoły Zawodowej w Nysie Nysa, ul. Armii Krajowej 7 tel almamater@pwsz.nysa.pl Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i opracowywania redakcyjnego nadesłanych tekstów. Numer zamknięto: 20 maja 2009 r. 2

3 NAUKI MEDYCZNE Instytut Dietetyki śywienie udział w epidemii schorzeń układu krąŝenia oraz narzędzie w ich prewencji Dr hab. n.med. Zbigniew Ciemniewski Na początku 20 wieku schorzenia układu krą- Ŝenia stanowiły przyczynę nie więcej niŝ 10% wszystkich zgonów na całym świecie. Na początku 21 wieku stanowią przyczynę prawie 50% zgonów w rozwiniętych krajach i 25% w krajach rozwijających się. Oczekuje się, Ŝe około roku 2020 umierać rocznie na świecie, z ich powodu, będzie około 20 milionów ludzi. Co jest powodem tej ogarniającej świat epidemii? Nie ma wątpliwości obecnie, Ŝe są nim zmiany w stylu Ŝycia wynikające ze zmian cywilizacyjnych jak równieŝ stale wydłuŝający się czas Ŝycia ludzi. Skutki bezpośrednie to narastająca stale liczba osób z nadwagą, epidemia cukrzycy typu II, rozpowszechnione zaburzenia gospodarki lipidowej, nadciśnienie a skutki pośrednie to epidemia miaŝdŝycy oraz jej powikłań a więc choroby wieńcowej, zawału serca, udarów mózgu, niewydolności krąŝenia. W krajach Zachodu w ostatnich kilkudziesięciu latach a w Polsce od paru lat udało się odwrócić tą tendencję. DuŜy wkład w ten efekt miało udoskonalenie metod którymi posługuje się nowoczesna medycyna w tym przede wszystkim rozwój farmakoterapii nadciśnienia, wprowadzenie statyn do leczenia hipercholesterolemii, burzliwy rozwój kardiologii interwencyjnej i kardiochirurgii. Nie ulega jednak obecnie wątpliwości, Ŝe znaczącą część tego efektu a moŝe nawet jego większość uzyskano dzięki wielkiej i skutecznej aktywności prowadzącej do ograniczenia presji czynników ryzyka takich jak palenie papierosów, mała aktywność fizyczna oraz nieprawidłowe Ŝywienie. Uruchomione juŝ w latach sześćdziesiątych programy skutecznie zmieniające nawyki Ŝywieniowe w Finlandii (Karelia) czy w USA a potem innych krajach wykazały bez wątpienia, Ŝe zachęcanie ludzi do zmiany w sposobie od- Ŝywiania prowadzące do zmniejszenia spoŝycia nasyconych tłuszczów zwierzęcych, cholesterolu, cukrów prostych a jednocześnie zwiększenie udziału w codziennej diecie ilości warzyw i owoców, orzechów, ryb, olejów roślinnych prowadzi do wyraźnego zmniejszenia częstości powikłań miaŝdŝycy oraz wydłuŝenia ludzkiego Ŝycia. Podobny program realizowany jest juŝ od kilkunastu lat w Polsce. Poczynając od lat pięćdziesiątych (USA, Finlandia) wymienione programy zdrowotne przyczyniły się do zmniejszenia śmiertelności z powodu schorzeń układu krąŝenia w tych krajach prawie o 70%, z czego większość efektu, co potwierdzają ostatnie badania publikowane zarówno w Europie jak i USA, uzyskano poprzez działanie w ramach prewencji pierwotnej. Jednym z elementów tych działań jest szeroko rozumiana edukacja wszystkich obywateli wspierana wysiłkiem Państwa, jak równieŝ przygotowanie fachowych pracowników w zakresie zdrowia publicznego, dietetyki i innych dyscyplin. śywienie niemowląt i dzieci, jego wpływ na rozwój i adaptację w Ŝyciu osobniczym Dr n.med. Bogusław Bucki Instytut Dietetyki śywienie jest bardzo waŝnym problemem, który w sposób znaczący wpływa na zdrowie i długość Ŝycia kaŝdego człowieka. Zdrowe odŝywianie to nie tylko slogan reklamowy, ale rozległa wiedza jak równieŝ temat wielokierunkowych badań prowadzonych w róŝnych ośrodkach badawczych na całym świecie. Tymczasem praktyczne aspekty tych działań nadal są niedoceniane, a co gorsze, niejednokrotnie bagatelizowane przez szerokie rzesze społeczeństwa często wzbudzając wiele kontrowersji. Podejmowane przez róŝne organizacje, nie tylko społeczne, projekty popularyzujące zasady zdrowego odŝywiania się są często nieefektywne, głównie z powodu silnie zakorzenionych tradycyjnych i regionalnych przyzwyczajeń, ale równieŝ z przyczyn obiektywnych wynikających z róŝnych uwarunkowań socjoekonomicznych naszego społeczeństwa, przez co tylko w niewielkim stopniu przyczyniają się one do zmiany złych nawyków Ŝywieniowych. Wprowadzenie do codziennej praktyki prawidłowych zasad Ŝywienia jest szczególnie waŝnym wyzwaniem w przypadku dzieci. Najbardziej dobitnym przykładem tych starań jest prowadzona od kilkunastu lat kampania mająca zmienić przekonania młodych matek, która ma je zachęcić do aktywnego karmienia piersią niemowląt. Program ten promowany jest m.in. 3

4 NAUKI MEDYCZNE przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Według promowanych przez nią zaleceń karmienie piersią stanowić powinno podstawową formę Ŝywienia dzieci do końca 1 roku Ŝycia. Jeszcze bardziej restrykcyjnie do problemu karmienia pokarmem naturalnym podchodzą eksperci Światowego Zgromadzenia Zdrowia (WHA), zalecający, aby karmienie pokarmem naturalnym było jedynym sposobem odŝywiania dzieci w pierwszych 6 miesiącach Ŝycia, a w kolejnych stanowiło podstawę ich Ŝywienia. Z drugiej jednak strony postęp technologiczny umoŝliwił opracowanie i wprowadzanie na rynek spoŝywczy wysoko przetworzonych preparatów zastępujących mleko matki, posiadających zbliŝony do niego skład oraz niektóre właściwości pokarmu naturalnego. Stanowisko prezentowane przez ekspertów Komitetu śywienia ESPGHAN potwierdza, Ŝe preparaty do początkowego i następnego karmienia niemowląt zastępujące mleko matki spełniają juŝ zasadniczo podobne kryteria jak pokarm naturalny i przy odpowiednim ich doborze mogą być stosowane w Ŝywieniu noworodków a nawet wcześniaków juŝ od pierwszych godzin ich Ŝycia, ale jednocześnie zaznaczają, Ŝe produkty te nie mogą w pełni zastąpić karmienia naturalnego. W karmieniu piersią oprócz aspektów li tylko Ŝywieniowych podkreślany jest równieŝ aspekt psychospołeczny, głównie szczególny wpływ samego aktu karmienia i bezpośredni kontakt matki z oseskiem, na jego rozwój fizyczny i psychospołeczny oraz nawiązanie silnych więzi emocjonalnych pomiędzy matką i jej dzieckiem. Innym bardzo znaczącym dla przyszłego rozwoju dziecka, a jednocześnie mało znanym zagadnieniem jest wpływ, jaki wywiera sposób Ŝywienia niemowląt na dojrzewanie i efektywność układu odpornościowego dziecka, szczególnie w początkowym okresie jego Ŝycia. Równie istotne są spostrzeŝenia dotyczące znaczenia prawidłowego odŝywiania dzieci dwu i trzyletnich oraz jego wpływ na występowanie oraz profilaktykę chorób cywilizacyjnych, szczególnie otyłości, miaŝdŝycy, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy (typu 2) czy alergii pokarmowych. Rozwiązywanie problemów Ŝywieniowych stało się jak widać odrębną nauką wymagającą szerokiej wiedzy. Jednocześnie inspiruje badaczy oraz producentów preparatów odŝywczych dla najmłodszych do poszukiwania kolejnych ulepszeń i modyfikacji technologicznych, jeszcze bardziej przybliŝających właściwości produkowanych mieszanek zastępczych do właściwości mleka kobiecego. Wszystko po to, aby w jeszcze większym stopniu zapewnić prawidłowy i kontrolowany rozwój dzieci, szczególnie tych, które z róŝnych względów nie mogą być karmione naturalnie. Pytania stawiane przez badaczy podczas wieloletniej eksploracji powyŝszych zagadnień, obejmującej nie tylko zagadnienia teoretyczne, ale równieŝ szeroko zakrojone badania kliniczne, które doprowadziły do odkrycia przyczyn wielu chorób metabolicznych oraz wprowadzenia odpowiednich diet eliminacyjnych, wielokrotnie teŝ stały się przyczyną rewizji uznanych juŝ zaleceń Ŝywieniowych, ostatnio wreszcie przyczyniły się do zaobserwowania istotnego znaczenia prebiotyków i probiotyków dla prawidłowego rozwoju dzieci. Ten ostatni problem jest godny szerszego omówienia, głównie ze względu na szczególna jego wagę dla zdrowia dziecka. Rozwój i adaptacja układu odpornościowego dziecka wymagają czasu i zaleŝne są od stopniowo dojrzewających mechanizmów róŝnicujących się narządów tkanki limfatycznej. W pierwszej fazie tego procesu istotną rolę spełniają immunologicznie aktywne czynniki zawarte w siarze oraz mleku kobiecym; przeciwciał klasy siga i M, IgG, limfo i fagocyty oraz cały panel białek uczestniczący w procesach ochronnych, takich jak: laktoperoksydaza, lizozym, laktoferyna, antyoksydanty, cytokiny i inne, wreszcie krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe czy oligosacharydy. Szczególną rolę w tym procesie przypisuje się naturalnym prebiotykom, oligosacharydom zawartym w pokarmie naturalnym, które w sposób znaczący wpływają i modyfikują fizjologiczną florę jelitową, stymulując wybiórczo rozwój róŝnych gatunków saprofitycznych bakterii Gram +, beztlenowych jak i tolerujących tlen pałeczek i ziarniaków fermentacji mlekowej. Bakterie te głównie z rodziny Bifidobacillus, a w okresie późniejszym Lactobacillus cechuje zdolność beztlenowej fermentacji sacharydów, przez co mogą rozwijać się w sposób niezaburzony w przewodzie pokarmowym noworodka karmionego pokarmem naturalnym. Znaczenie ochronne tej ze wszech miar poŝądanej bakteryjnej flory jelitowej, polega z jednej strony na hamowaniu w przewodzie pokarmowym wzrostu bakterii patogennych, z drugiej zaś strony na aktywnej stymulacji tkanki limfatycznej do wytwarzania własnych przeciwciał, które w reakcji odporności krzyŝowej, aktywnie chronią rozwijający się organizm dziecka przed róŝnymi patogenami,. Obok omówionego, ze zrozumiałych względów bardzo pobieŝnie, zagadnienia wpływu naturalnego sposobu karmienia niemowląt na rozwój układu odpornościowego, zaakcentować równieŝ naleŝy znaczenie, jakie mają dla przyszłych losów rozwijającego się organizmu niedobory Ŝywieniowe występujące w róŝnych okresach jego Ŝycia. Szczególnie istotne są te 4

5 NAUKI MEDYCZNE występujące jeszcze przed porodem, w okresie prenatalnym, które znacząco mogą obniŝyć potencjał rozwojowy zarówno fizyczny jak i intelektualny nowonarodzonego dziecka. Powszechnie znana jest zaleŝności występowania wady rozwojowej cewy nerwowej powstała w wyniku niedoboru w diecie przyszłej matki kwasu foliowego, która jest przyczyną cięŝkiego schorzenia, przepukliny oponowordzeniowej, mogącego być powodem niepełnosprawności fizycznej, ale takŝe intelektualnej. Innym znacząco wpływającym na rozwój dziecka, a od dawna znanym zaburzeniem niedoborowym, jest niedostateczna ilość w diecie niemowlęcia wit.d, w wyniku, której rozwija się u dzieci krzywica. NiedoŜywienie, kolejny obok niedoborów pokarmowych problem, w głównej mierze jest odpowiedzialne za zmniejszenie masy ciała płodu, noworodka, niemowlęcia a wreszcie i dziecka. RównieŜ ono zaburza w duŝym stopniu jego prawidłowy rozwój, występując w okresie organogenezy, czyli tworzenia się narządów, moŝe podobnie jednak diety niedoborowe, zaburzać ich prawidłowy rozwój strukturalny, podkreślić naleŝy, Ŝe szczególnie w du- Ŝym stopniu wpływa na zaburzenie rozwoju centralnego układu nerwowego. Jednak niedo- Ŝywienie odpowiedzialne jest równieŝ za wtórne obniŝenie potencjału układu odpornościowego i moŝe przyczyniać się do częstych oraz nawracających infekcji. Równie istotny wpływ na zdrowie dziecka jak niedoŝywienie czy dieta niedoborowa mogą wywierać diety, lub suplementacja diety, które w nadmiarze dostarczające witamin, mikroelementów czy energii. W tym aspekcie szczególnie waŝne jest, aby unikać w diecie niemowląt niekontrolowanego, co do czasu wprowadzenia, oraz ilości jak i jakości, dostarczanych produktów odŝywczych, głównie białek, tłuszczów, węglowodanów. Takie beztroskie odŝywianie dzieci, nieuwzględniające motorycznej i czynnościowej dojrzałości przewodu pokarmowego, moŝe prowadzić do zaburzenia funkcjonowania róŝnych narządów wewnętrznych. W tym aspekcie istotne jest wczesne wykrycie w badaniach przesiewowych lub rozpoznanie po ujawnieniu się juŝ pierwszych nieraz bardzo subtelnych objawów chorobowych, a następnie odpowiednie leczenie dietetyczne, lub powstałych zaburzeń oraz nieprawidłowych szlaków metabolicznych mogących doprowadzić do cięŝkich powikłań ogólnoustrojowych, rozwoju intelektualnego a w niektórych przypadkach, nawet juŝ w pierwszych tygodniach Ŝycia do śmierci dziecka. Najczęściej ostatnio obserwowanym a jednocześnie powszechnie bagatelizowanym, a w niektórych przypadkach wręcz celowo wywołanym rodzajem zaburzeń związanych z nieprawidłowym odŝywianiem dzieci jest problem nadmiernego odŝywienie, czyli hiperalimentacja, prowadząca do otyłości dzieci. Nieprzestrzeganie podstawowych norm Ŝywieniowych, przekarmianie dzieci, zezwalanie na odŝywianie się w barach serwujących posiłki typu Fast food często prowadzi do rozwoju skrajnej otyłości dziecięcej. Jej późniejszymi następstwami, juŝ w wieku dojrzałym moŝe być rozwinięcie się cukrzycy, nadciśnienia, czy wreszcie wystąpienia zawału mięśnia sercowego, chorób określanych wspólnym mianem cywilizacyjnych. Jak więc widać nieprawidłowe odŝywianie dzieci moŝe wpływać na występowanie róŝnych zaburzeń ogólnoustrojowych, manifestujących się nie tylko w okresie noworodkowym czy niemowlęcym, ale równieŝ i później, w wieku dojrzałym. W efekcie ujawnienia się tych skutków, często dochodzi do znacznego ograniczenia zdolności manualnych czy potencjału intelektualnego dziecka, przez co moŝe w sposób istotny ogranicza jego aktywność fizyczną, oraz wpływać na jego adaptację do Ŝycia, nie tylko w okresie dorastania. Niestety ma równieŝ swoją projekcję w okresie późniejszym, m.in. w wyniku zwiększonej zachorowalności i umieralności, ale znacznie częściej przez ograniczenie jakości oraz długości Ŝycia osobniczego. Przestrzeganie zaleceń dietetycznych w karmieniu dzieci, wyuczenie u nich prawidłowych nawyków Ŝywieniowych jest jak widać istotnym elementem odpowiedzialności, jaka spoczywa na rodzicach i opiekunach, wpływającym zasadniczo na kształtowanie się ich osobowości i zdrowia. Instytut Dietetyki Cukrzyca jako choroba społeczna dr hab.n. med Antoni Węgiel, prof., konsultant wojewódzki w dziedzinie diabetologii Cukrzyca jest to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyŝszone stęŝenie glukozy we krwi) wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąŝe się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością róŝnych narządów serca i naczyń krwionośnych, oczu, nerek i nerwów. Cukrzyca 5

6 NAUKI MEDYCZNE jest chorobą, która trwa od momentu powstania przez całe Ŝycie chorego z reguły przez kilkadziesiąt lat. Jest ona jednym z głównych bezpośrednich i pośrednich sprawców inwalidztwa i wcześniejszej umieralności a więc wielkich strat indywidualnych, społecznych i produkcyjnych. Leczenie cukrzycy pochłania wiele wysiłków i nakładów co powoduje Ŝe choroba ta jest nie tylko bardzo powaŝnym problemem indywidualnym chorego ale takŝe jednym z głównych problemów zdrowotnych współczesnych społeczeństw i państw. Cukrzyca zaliczana jest do chorób społecznych, gdyŝ dotyczy 5 6% ogólnej populacji a chorobowość w populacjach świata ciągle rośnie. Jest chorobą postępującą i trwającą do końca Ŝycia. W proces leczenia wciągnięta jest rodzina pacjenta i niejednokrotnie takŝe środowisko pracy. Według danych WHO dziś na świecie mamy 220 mln chorych na cukrzycę a w roku 2025 będzie ich 360 mln. Kryteria rozpoznawania zaburzeń gospodarki węglowodanowej: Prawidłowa glikemia na czczo mg/dl ( mmol/l Nieprawidłowa glikemia na czczo dl ( mmol/l) Nieprawidłowa tolerancja glukozy w 2 godzinie po doustnym obciąŝeniu 75.0 g glukozy (test tolerancji glukozy - TTG ) glikemia mg/dl ( mmol/l Stan przedcukrzycowy nieprawidłowa glikemia na czczo lub nieprawidłowy TTG Cukrzycę rozpoznajemy się gdy stwierdzamy objawy hiperglikemii (pragnienie, wielomocz) i glikemię przygodną 200 mg/dl ( 11,1 mmol/i ) lub 2-krotnie glikemię na czczo 126 mg (7.0 mmol/l, albo glikemię w 2 godzinie TTG 200 mg/dl ( 11,1 mmol/i ). Podział cukrzycy w oparciu o etiologię: Cukrzyca typu 1 insulinozaleŝna, Cukrzyca typu 2 z przewagą insulinooporności lub defektu wydzielania insuliny, Inne określone typy cukrzycy, Cukrzyca cięŝarnych obejmuje nieprawidłową tolerancję glukozy i cukrzycę. Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne ADA w roku 1997 obniŝyło wartość graniczną glikemii na czczo < 110 mg/dl (6.1 mmol/l) dlatego, Ŝe powyŝej tej wartości znamiennie wzrastało ryzyko retinopatii i nefropatii a w roku 2004 obniŝyło granicę prawidłowej glikemii na czczo < 100mg/dl. Odezwały się głosy krytyki, Ŝe zmiana kryteriów indukuje,,sztucznie pandemię cukrzycy. Przyczyny wzrostu chorobowości cukrzycy typu 2 to: obniŝenie progu glikemii na czczo, zamiana stylu Ŝycia z agrokultury na styl zachodni w krajach rozwijających się, styl Ŝycia w krajach rozwiniętych ograniczenie wysiłku fizycznego, dieta bogatokaloryczna prowadząca do otyłości brzusznej, hiperlipidemii i cukrzycy, wydłuŝenie przeciętnego trwania Ŝycia i przeŝycia chorych na cukrzycę. Ocena chorobowości cukrzycy wg. WHO wymaga wykonania testu tolerancji glukozy tak w badaniach klinicznych jak i epidemiologicznych. NaleŜy pamiętać, Ŝe osoby starsze mają częściej nieprawidłowe wyniki w 2 godzinie TTG niŝ na czczo. ObniŜenie progu glikemii na czczo decydującej o rozpoznaniu cukrzycy spowodowało 2 3 krotne zwiększenie chorobowości potwierdzone badaniami DETECT 2. W wielu badaniach stwierdzono, Ŝe wartość glikemii pozwalająca na rozpoznanie cukrzycy współistnieje z większym ryzykiem chorób układu krąŝenia i Ŝe ryzyko to wzrasta juŝ przy niŝszej glikemii. Śmiertelność z powodu cukrzycy typu 1 w ciągu pierwszych 20 lat wynosi 3 6% i jest 5 razy większa u męŝczyzn i 12 razy większa u kobiet w porównaniu z ogólną populacją. Największą przyczyną zgonów chorych z cukrzycą typu 1 są choroby układu krąŝenia 44%, krańcowa niewydolność nerek 21% oraz w nieco mniejszym odsetku niedokrwienie mózgu. Choroba niedokrwienna serca jest główna przyczyną przedwczesnej śmierci u chorych z cukrzycą typu 1. U chorych z nefropatią cukrzycową ryzyko zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca jest wielokrotnie większa niŝ u chorych bez proteinurii. Wg WHO w roku 2002 z powodu chorób układu krąŝenia zmarło 17 mln, 7 mln z powodu nowotworów, 4 mln z powodu przewlekłych chorób płuc i blisko 1 mln z powodu cukrzycy. Wskaźnik umieralności na cukrzycę jest niedoszacowany, gdyŝ w ewidencji chorych często pomija się rozpoznanie cukrzycy jako przyczyny wyjściowej, wtórnej lub towarzyszącej. U chorych na cukrzycę typu 2 ryzyko choroby niedokrwiennej serca wzrasta 2-4-krotnie i z tego powodu zwiększa się umieralność. Zmniejszenie zapadalności na choroby układu krąŝenia moŝe wpłynąć na zmniejszenie umieralności z powodu cukrzycy. Dotychczasowe wyniki badania CACTI potwierdzają kluczową rolę hiperglikemii w progresji subklinicznej miaŝdŝycy w naczyniach wieńcowych. Ocena dotychczasowych metod leczenia wykazała obecność, u znacznego odsetka chorych, nieleczonych zaburzeń lipidowych i nieskutecznego leczenia nadciśnienia tętniczego. Intensywne leczenie hiperglikemii umiarkowanie zmniejsza ryzyko powikłań typu makroangiopatii w porównaniu z mikroangiopatią, najprawdopodob- 6

7 NAUKI MEDYCZNE niej ze względu na wieloczynnikowy rozwój powikłań naczyniowych. Badania epidemiologiczne jednak wskazują, Ŝe wyrównanie glikemii i utrzymanie stęŝenia hemoglobiny glikowanej < 7% (= średnie stęŝenie glukozy w okresie ostatnich 3 miesięcy) jest konieczne dla uniknięcia lub zminimalizowania przewlekłych powikłań cukrzycy typu 2. W ostatnich latach umieralność z powodu chorób układu krąŝenia u osób bez cukrzycy zmniejszyła się. U chorych na cukrzycę nie uległa zmianie, a nawet wykazuje tendencje wzrostowe. Zadania w zakresie prewencji cukrzycy to: wczesne wykrywanie choroby, szybkie podjęcie skutecznej terapii i zapobieganie powikłaniom. Prewencja pierwotna - w celu wczesnego wykrywania cukrzycy bezobjawowej WHO zaleca: wykonywanie oznaczenia glikemii na czczo u wszystkich osób > 45 roku Ŝycia, powtarzanie tego badania co 3 lata i zaleca się ponadto poszukiwanie cukrzycy w grupach ryzyka. Leczenie cukrzycy to nie tylko cel dla kaŝdego chorego to takŝe istotny cel społeczny i państwowy. Prewencja drugorzędowa - to skuteczna terapia. Wykazano, Ŝe leczenie intensywne, kompleksowe, specjalistyczne - jest finansowo bardziej opłacalne niŝ leczenie insuliną w ramach opieki powszechnej. W odniesieniu do cukrzycy typu 2 wykazano, Ŝe podwyŝszenie odsetka hemoglobiny glikowanej zwiększa wzrost kosztów 2 krotnie, a podwyŝszenie np. z poziomu 8% do 10% zwiększa koszt leczenia nawet 3 krotnie. W badaniach UKPDS wykazano, Ŝe w cukrzycy typu 2 obniŝenie hemoglobiny glikowanej z 7.9% do 7.0% zmniejsza występowanie wszystkich powikłań cukrzycy o 12%. Dowiedziono teŝ, Ŝe dodatkowe rozpoczęcie intensywnej terapii nadciśnienia tętniczego u tych chorych i redukcja ciśnienia krwi do poziomu 144/82 mmhg powoduje zmniejszenie: wszystkich powikłań cukrzycy o 24%, zgonów związanych z cukrzycą o 32%, udarów mózgu o 44%, niewydolności krąŝenia o 37%. Dane amerykańskie wykazują, Ŝe koszt opieki zdrowotnej jednego chorego na cukrzycę jest prawie 4 krotnie wyŝszy niŝ osób nie mających cukrzycy. W Polsce pomimo zainteresowania tym problemem, brak jest dobrze policzonych kosztów cukrzycy. W pojęciu kosztów cukrzycy naleŝy uwzględnić teŝ sytuacje nie rzutujące na bezpośrednie i pośrednie koszty finansowe. Są to koszty wynikające z gorszych warunków Ŝycia chorych na cukrzycę, gorszego wykształcenia, czy gorszej jakości Ŝycia. Wg. Prof. dr. hab. Jana Tatonia byłego krajowego konsultanta w dziedzinie diabetologii w Polsce Ŝyje: z cukrzycą - ok. 2.0 mln osób - ok. 5% ludności Polski z cukrzycą utajoną - ok. 1.0 mln osób ok. 2.5% ludności Polski ze stanem przedcukrzycowym (hiperglikemia na czczo i/lub upośledzony test tolerancji glukozy) - ok. 4.0 mln osób - ok. 10% ludności Polski. Prof. dr. hab. Jan Tatoń postuluje: potrzebę wprowadzenia Narodowego Programu Prewencji Cukrzycy Typu 2 uzasadniając, Ŝe prewencja cukrzycy to jednocześnie prewencja schorzeń układu sercowo- naczyniowego, retinopatii, nefropatii, neuropatii i stopy cukrzycowej. Propagowanie wiedzy o cukrzycy, edukacja lekarzy, pielęgniarek i pacjentów, wdraŝanie zachowań prozdrowotnych, prowadzenie badań profilaktycznych w grupach ryzyka, kompleksowe leczenie cukrzycy i zespołów z nią skojarzonych - prowadzą do ograniczenia chorobowości i zmniejszenia częstości cięŝkich powikłań cukrzycy a tym samym do redukcji kosztów ich leczenia. Zasady racjonalnego Ŝywienia człowieka Dr inŝ. Joanna Wyka Racjonalny sposób Ŝywienia na kaŝdym etapie Ŝycia, od pierwszych dni, poprzez wiek dziecięcy, młodzieńczy, dojrzały, aŝ do późnej starości jest niezwykle waŝny dla pełnego wzrostu, rozwoju, stanu zdrowia, dobrej wydajności pracy, kondycji oraz samopoczucia. Całodzienne Ŝywienie powinno uwzględniać zapotrzebowanie organizmu na wszystkie waŝne dla zdrowia składniki odŝywcze oraz energię w zaleŝności od wieku, płci, aktywności Instytut Dietetyki fizycznej, ale takŝe stanu zdrowia człowieka. Odpowiednio dobrana i zbilansowana dieta moŝe zapobiegać lub ograniczać rozwój niezakaźnych chorób metabolicznych, do których zaliczana jest m.in. cukrzyca, ale i otyłość, choroba niedokrwienna serca, choroba nowotworowa, nadciśnienie tętnicze. O stanie zdrowia człowieka decydują cztery zasadnicze czynniki: styl Ŝycia, warunki śro- 7

8 NAUKI MEDYCZNE dowiskowe, genetyczne oraz poziom opieki zdrowotnej. Styl Ŝycia w najwyŝszym stopniu (60%) wpływa na zdrowie człowieka, z nim związane są trzy podstawowe elementy: prawidłowy sposób Ŝywienia dostosowany do potrzeb organizmu, aktywność fizyczna uprawianie sportu oraz aktywny odpoczynek, umiejętność radzenia sobie ze stresem. styl Ŝycia 60% czynniki genetyczne 10 % środowisko 10% opieka zdrowotna 20% Rys. 1 Czynniki wpływające na stan zdrowia człowieka wg Jędrychowskiego W.: Epidemiologia wprowadzenie i metody badań. PZWL, Warszawa, 1999 Racjonalny sposób Ŝywienia, łączy w sobie nie tylko prawidłową ilość i wzajemne proporcje składników odŝywczych w całodziennej racji pokarmowej, ale równieŝ regularne spoŝywanie posiłków, z odpowiednią częstotliwością. W diecie kaŝdego człowieka i na kaŝdym etapie Ŝycia niezwykle istotna jest prawidłowa podaŝ energii, jak i stały dowóz dostosowanych do potrzeb organizmu ilości węglowodanów, białek i tłuszczów, a takŝe optymalne dostarczanie niezbędnych witamin i składników mineralnych. Produkty spoŝywcze wykorzystywane w codziennym Ŝywieniu pomimo, Ŝe zaspakajają głód, nie są jednakowo cenne dla naszego organizmu. Jeden produkt nie jest w stanie dostarczyć wszystkich niezbędnych składników odŝywczych, dlatego tak waŝne jest urozmaicanie codziennych posiłków. Mleko i produkty mleczne są waŝnym źródłem pełnowartościowego białka, wapnia oraz witaminy B 2 (ryboflawiny); produkty węglowodanowe (kasze, ryŝ, pieczywo, makarony) stanowią podstawowe źródło energii, są bogate w składniki mineralne i błonnik pokarmowy. Owoce i warzywa to źródło biopierwiastków, błonnika pokarmowego, a takŝe witamin. Mięso, drób, jaja natomiast stanowią źródło pełnowartościowego białka, tłuszczu, Ŝelaza oraz witamin A, B 1, B 2, PP. śywność jest dla organizmu człowieka wyłącznym, pierwotnym źródłem energii niezbędnej do zachowania podstawowych funkcji Ŝyciowych, jak i wykonywania codziennej pracy. Głównym składnikami dostarczającymi energii w diecie są węglowodany i tłuszcze. Składnikami słuŝącymi do budowy stale regenerujących się tkanek organizmu - mięśni, kośćca, krwi - są białka i niektóre składniki mineralne, głównie Ŝelazo i wapń. Witaminy i składniki mineralne pełnią w organizmie szczególne funkcje regulacyjne, wpływają korzystnie na przemianę materii i energii. Wszystkie te makro- i mikroskładniki odŝywcze są dla człowieka niezbędne, a ich brak w diecie moŝe być przyczyną niedoborów w organizmie, które objawiają się zaburzeniami funkcji narządów, tkanek, systemu enzymatycznego, hormonalnego i pogarszają ogólny stan zdrowia. Zdolność efektywnego wykorzystania składników diety przez organizm jest zaleŝna od doboru produktów, ich obróbki kulinarnej, ale równieŝ od stanu psychicznego, w jakim spoŝywamy posiłki oraz czasu, który na nie poświęcamy. Koniecznie naleŝy wygospodarować w ciągu dnia czas na przygotowanie potraw i na spoŝycie ich w spokoju fizycznym, psychicznym, w miłej atmosferze, dokładnie przeŝuwając kaŝdy kęs. Ułatwia to procesy trawienia i wpływa korzystnie na przyswajanie składników odŝywczych. OdŜywianie zgodne z zaleceniami, świadomość wpływu diety na zdrowie, a takŝe wyrobienie prawidłowych nawyków Ŝywieniowych juŝ od najmłodszych lat ma istotny wpływ na zachowanie pełni zdrowia i sił witalnych na długie lata Ŝycia. Starajmy się, więc zmienić swoje przyzwyczajenia Ŝywieniowe na takie, które sprzyjają zdrowiu, Ŝyjmy aktywnie, a zaprocentuje to dobrą kondycją, dłuŝszym okresem Ŝycia w komforcie psychicznym, bez chorób i zaburzeń w funkcjonowaniu naszego organizmu. Ze słońcem nie ma Ŝartów Dr med. Wiesława Huńka-śurawińska, Lek. Lilianna Smaczny-Bąk Instytut Kosmetologii Latem pokusa kąpieli słonecznych jest duŝa i wiele osób marzy o pięknej opaleniźnie. W dzisiejszych czasach opalona skóra jest oznaką sprawności fizycznej, zdrowia i podnosi naszą atrakcyjność. Ale czy to jest zdrowe? Niestety nie. Nadal pomimo duŝo większej wiedzy na temat szkodliwości opalania korzystamy ze słońca w nadmiarze. Musimy pamiętać o tym, 8

9 NAUKI MEDYCZNE Ŝe promieniowanie słoneczne przyspiesza starzenie się skóry. MoŜe równieŝ doprowadzić do powstania lub uaktywnienia zmian nowotworowych skóry poprzez wnikanie głęboko w skórę i powodowanie jej uszkodzenia. Jakie zatem środki ostroŝności powinniśmy zachować podczas opalania? OtóŜ najwaŝniejsza jest ochrona skóry kremami z filtrem hamującym przenikanie promieni słonecznych. Zaczynamy od kremów z duŝym filtrem, a potem stopniowo moŝna zmniejszać jego stę- Ŝenie. Kremy naleŝy dobierać indywidualnie do typu skóry. Przy jasnej skórze zastosowanie małego filtra nie daje Ŝadnej ochrony. Najlepsze do ochrony są gęste kremy o faktorze Ponadto co 2 godziny i po kaŝdej kąpieli naleŝy ponownie skórę posmarować. Równie istotny jest czas opalania- naleŝy zacząć od kilkunastu minut. Niemałe znaczenie ma chowanie się przed słońcem w godzinach 11-15, zakładanie czapek z daszkiem, okularów przeciwsłonecznych i bawełnianych koszulek, chociaŝ pomimo powszechnego mniemania o całkowitej ochronie przed słońcem, bawełniana koszulka chroni nas jedynie w 40-50%. Większość osób uwaŝa, Ŝe naleŝy przygotować skórę opalaniem w solarium- nic bardziej błędnego! Solarium ma takie same działanie niekorzystne jak słońce i równie jak ono uszkadza skórę pomimo informacji o zastosowanych filtrach. Niektórzy bezwzględnie powinni unikać słońca. Są to osoby z bardzo jasną karnacją, uczuleni na słońce, chorzy na choroby serca, nowotwory, kobiety w ciąŝy, osoby z bardzo duŝą ilością znamion barwnikowych, a takŝe osoby pobierające leki z grupy fotouczulających. UwaŜać powinny równieŝ osoby z grupy ryzyka, to znaczy rodziny chorych na nowotwory skóry. Kolejne grupy osób, które powinny unikać słońca, to dzieci i osoby starsze. W dzisiejszych czasach dermatolodzy bardzo często spotykają się ze skutkami nadmiernego opalania. Pierwszy efekt nierozsądnych kąpieli słonecznych to rumień i oparzenie słoneczne, czyli zaczerwienienie i pieczenie skóry. Później przy częstych i długich ekspozycjach na słońce dochodzi do przyspieszonego starzenia się skóry- skóra staje się gruba, sucha, szorstka, gdyŝ promienie słoneczne przyspieszają rogowacenie naskórka. Najgroźniejszym skutkiem opalania moŝe być rozwój nowotworu złośliwego (czerniaka). Dlatego apelujemy do wszystkich: opalajcie się rozsądnie i z właściwą ochroną! Instytut Kosmetologii Cellulit przyczyny powstawania, fazy rozwoju, rodzaje, terapia- czyli wszystko co powinno się wiedzieć na ten temat mgr Anna Chudy-Olejniczak Cellulit to problem prawie kaŝdej z nas. Ten defekt kosmetyczny moŝna nazwać chorobą XXI wieku, dotyczącą ok. 80 % kobiet. Cellulit u męŝczyzn zdarza się rzadziej i dotyczy zwłaszcza męŝczyzn z niedoborem androgenów. Fizjologia kobiet sprzyja powstawaniu cellulitu. Tkanka tłuszczowa u kobiet, stanowi o 12 % więcej niŝ tkanka tłuszczowa u męŝczyzn. Ma to związek z naszą budową i moŝliwością bycia w ciąŝy. W tkance podskórnej znajdują się komórki tłuszczowe zwane adipocytami. Niektóre z tych komórek magazynują nadmierne ilości kwasów tłuszczowych, tłuszczu i wody, co powoduje zmianę ich wielkości i kształtu. Na skórze uwidacznia się to jako nierówności wyglądające jak skórka pomarańczy. Z wiekiem liczba tych komórek wzrasta, a skóra staje się nierówna, twarda, a w niektórych miejscach nawet bolesna. Mówi się, Ŝe cellulit jest związany z nadwagą. Jest to błędne stwierdzenie, poniewaŝ cellulit to zmiana w budowie tkanki podskórnej, a nadwaga to zmiana w ilości komórek tłuszczowych. Poza specyficzną budową kobiecej tkanki, jest wiele innych przyczyn powstawania cellulitu. Jedną z nich jest brak ruchu, który powoduje niedokrwienie tkanek, a w związku z tym prowadzi do nadmiernego odkładania w komórkach produktów przemiany materii. Do powstawania cellulitu przyczyniają się równieŝ hormony. Estrogen powoduje zatrzymanie wody w ustroju, oraz rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwiększenie ich przepuszczalności; progesteron wpływa na rozciągliwość tkanki łącznej; folikulina zwiększa zdolność organizmu do gromadzenia wody i tłuszczu; adrenalina powoduje zatrzymanie wody w organizmie, oraz spowalnia proces spalania tłuszczu. W związku z wpływem hormonów na skłonności do tworzenia cellulitu, na dolegliwość tą naraŝone są osoby, w których gospodarka hormonalna została rozchwiana. Do osób takich zaliczamy: kobiety w ciąŝy, kobiety przyjmujące tabletki antykoncepcyjne i inne leki hormonalne, osoby w okresie dojrze- 9

10 NAUKI MEDYCZNE wania oraz menopauzy, oraz osoby naraŝone na stres. Do czynników zewnętrznych mających wpływ na powstawanie cellulitu, moŝna zaliczyć: noszenie obcisłych ubrań mające wpływ na mikrokrąŝenie; noszenie niewygodnego obuwia, oraz butów na wysokim obcasie; płaskostopie stanowiące przeszkodę w prawidłowym obiegu krwi i limfy; wysoka temperatura która moŝe wywołać negatywne zmiany w krąŝeniugorące kąpiele, pomieszczenia, opalanie, uŝywki: alkohol i nikotyna wpływające niekorzystnie na obieg limfy, oraz zaburzające procesy filtracji w naczyniach krwionośnych; kawa wypłukuje składniki mineralne; leki, narkotyki i słodycze oraz alkohol mają zły wpływ na wątrobę, powodując jej osłabienie. W powstawaniu cellulitu moŝna wyróŝnić 4 fazy: Faza I-skóra jest pozornie gładka, nie widać Ŝadnych zmian, występuje nadmierna przepuszczalność naczyń krwionośnych; na skórze ujętej palcami pojawiają się nieliczne grudki Faza II - pogarsza się mikrokrąŝenie, a gdy naciśniemy skórę pojawiają się na niej pofałdowania; podczas leŝenia skóra jest gładka, a w pozycji siedzącej oraz przy napięciu mięśni widoczne są na niej nierówności; skóra staje się mniej elastyczna. Faza III- skóra traci spręŝystość, a zmiany mają wyraźny wygląd pomarańczowej skórki w pozycji stojącej, siedzącej i leŝącej. Przy dotyku odczuwalne są ziarnistości. Faza IV- guzki są dobrze wyczuwalne, skóra przy dotyku jest bolesna, cellulit jest widoczny na pierwszy rzut oka. Faza ta moŝe powodować długotrwałe zmiany w obrębie skóry prowadzące do stanu zapalnego tkanki podskórnej zwanego cellulitisem. Jest to juŝ nie przypadłość, lecz choroba z którą musimy się udać do specjalisty. JeŜeli chodzi o rodzaje cellulitu to moŝemy wyróŝnić trzy typy : Ceel luul litt wooddnnyy związany jest z nadmiernym gromadzeniem wody. Klientka mająca ten typ celulitu moŝe skarŝyć się na uczucie cięŝkości, oraz na obrzęki. Najlepszą terapią w tym przypadku jest sport. Podczas ruchu mięśnie kurczą się, naciskając na komórki i powodując usuwanie z nich wody. Ruch to największy wróg cellulitu, dlatego pływaj, tańcz, spaceruj, uprawiaj jogging, szybki marsz, jazdę na rowerze i gimnastykę w wodzie. NaleŜałoby równieŝ zmniejszyć ilość przyjmowanej w pokarmach soli, która powoduje zatrzymanie wody w organizmie. Ceel luul litt tłt łuusszzcczzoowyy związany jest z występującymi w tkance podskórnej zrazikami tłuszczowymi, które pełnią funkcje zbiorników energii. Gromadzą one cukier i kwasy tłuszczowe, a następnie tworzą z nich związki zwane trójglicerydami. Po pewnym czasie związki te rozpadają się i zostają usunięte, jednak gdy rozpad jest nieprawidłowy, część tych substancji zostaje w komórce. Komórka taka zaczyna rosnąc, powiększać się, a jej ucisk na tkanki moŝe powodować ból. Gdy komórek takich jest więcej zaczynają one tworzyć grupy, wyglądające na zewnątrz jak skórka pomarańczy. Ceel luul litt ccyyrrkkuul laaccyyj jnnyy jest to połączenie celulitu wodnego z tłuszczowym. Jest to najczęściej występujący rodzaj celulitu. W terapii antycellulitowej moŝna wyróŝnić wiele metod. NaleŜą do nich metody medyczne, kosmetologiczne oraz fizjoterapeutyczne. Do najwaŝniejszych metod medycznych zaliczyć moŝna liposukcję, polegającą na chirurgicznym usunięciu komórek tłuszczowych. Nie polecałabym tej metody ze względu na duŝe ryzyko powikłań, ból, oraz obowiązek noszenia specjalnej bielizny obkurczającej nawet przez kilka miesięcy po zabiegu. Przed planowanym zabiegiem naleŝy wykonać wszystkie badania ogólnoustrojowe, a podczas zabiegu pacjentka zostaje poddana narkozie. Do innych metod medycznych zaliczamy elektrolipolizę, czyli metodę polegającą na kuracji prądem, w miejscu objętym cellulitem. Metodę tę stosuje się by zmniejszyć obwód poszczególnych części ciała, np. bioder, ud, czy pośladków i wyeliminować występowanie cellulitu w tym miejscu. Podczas zabiegu lekarz wprowadza w skórę równolegle do siebie cienkie igły, które podłączone są do elektrod, a te z kolei do generatora prądu. W miejscu zabiegowym powstaje mikromasaŝ wewnętrzny, który powoduje wypchnięcie nadmiaru wody z tkanek. Jako udoskonalenie liposukcji wprowadzono zabieg zwany lipoplaning lub lipoklazją ultradźwiękową. Zabieg jest podobny do liposukcji, z tym Ŝe w kaniuli wprowadzanej do skóry klientki, umieszczona jest sonda ultradźwiękowa powodująca rozbijanie komórek tłuszczowych. Kolejnym zabiegiem jest mezoterapia, czyli zabieg polegający. na wstrzyknięciu mieszaniny róŝnych leków lub substancji w skórę objętą 10

11 NAUKI MEDYCZNE celulitem, w celu pobudzenia miejscowej przemiany materii. Do metod kosmetycznych zaliczyć moŝna drenaŝ limfatyczny. DrenaŜ limfatyczny jest to jedna z najbardziej popularnych metod w walce z celulitem. Jest to rodzaj masaŝu, który moŝna wykonywać ręcznie lub przy uŝyciu specjalistycznych, nowoczesnych urządzeń. Podczas tego masaŝu wykonuje się rytmiczny ucisk na tkanki, stymulujący przepływ limfy. MasaŜ próŝniowy to kolejna metoda poprawiająca napięcie skóry oraz ujędrniająca i wzmacniająca tkankę łączną. MasaŜ próŝniowy powoduje detoksykację organizmu, oraz usuwanie nadmiaru płynu z komórek. Kolejnym sposobem walki z cellulitem jest algoterapia. Algi ze względu na swoje wszechstronne działanie mają zastosowanie w wielu kuracjach, równieŝ w kuracji antycellulitowej. Algi ułatwiają resorpcję tłuszczów. W miejscach dotkniętych cellulitem, wzmacniają tkankę oraz naturalne mechanizmy ochronne w skórze; w składzie swym posiadają kwas alkinowy, który jest substancją oczyszczającą tkankę ze szkodliwych produktów przemiany materii; nawilŝają skórę, mają właściwości regenerujące, uzupełniają braki składników odpowiedzialnych za wygląd skóry; mają działanie odtruwające, oraz oczyszczające. Body wrapping to zabieg polegający na wmasowaniu specjalnego preparatu zawierającego składniki aktywne przyspieszające spalanie tłuszczu w komórkach. Następnie ciało klienta owija się specjalnymi bandaŝami lub folią. Zawijanie rozpoczyna się od dołu ku górze, powodując równieŝ efekt drenaŝu limfatycznego. Podczas zabiegu dochodzi do zwiększenia jędrności i gładkości skóry, oraz uwolnienia z organizmu szkodliwych toksyn. Do zabiegów kosmetycznych moŝemy równieŝ zaliczyć mezoterapię bezigłową, oraz radiofrekwencję. Mezoterapia bezigłowa jest to metoda wykorzystująca zjawisko elektroporacji. Podczas zabiegu wprowadza się w głębiej połoŝone warstwy skóry i tkanki podskórnej koktajl substancji aktywnych, za pomocą specjalnej fali elektromagnetycznej występującej w postaci impulsów. Radiofrekwencja- to zabieg wykorzystujący energię fal radiowych, które są falami elektromagnetycznymi wytwarzanymi przez prąd. Fale te powodują efekt termiczny, mający na celu przegrzanie tkanek na poziomie skóry właściwej. Pod wpływem zwiększonej temperatury, komórki skóry pobudzają się do pracy. Fale radiowe powodują równieŝ lipolizę, czyli rozpad komórek tłuszczowych. Do metod fizjoterapeutycznych zaliczamy masaŝ, podczas którego zostaje pobudzony przepływ krwi i limfy, przyspieszone usuwania toksyn w organizmie i przyspieszone spalanie tłuszczów. Elektrostymulacja jest kolejnym przykładem zastosowania fizykoterapii w walce z cellulitem. Jest to metoda, w której przy pomocy prądu wywołuje się skurcz mięśni, wzmacniając je, powodując szybsze usuwanie produktów przemiany materii i usuwanie toksyn. Ultradźwięki to drgania mechaniczne, które wykorzystuje się w kosmetologii do zabiegu sonoforezy, czyli wprowadzania składników aktywnych. RównieŜ składników antycellulitowych. W walce z cellulitem naleŝy pamiętać, Ŝe wybranie jednej z metod nie da widocznego rezultatu. NaleŜy dbać o dobrą kondycję fizyczną, zdrową dietę, oraz pielęgnację kosmetyczną Wojna z celulitem- wygrana zaleŝy od Ciebie. Zaczynamy walkę! Krok 1. Wyeliminuj zjawisko zatrzymania wody w organizmie! Najprostszy sposób to popijanie herbatek łagodnie moczopędnych. Krok 2. Zapobiegaj wolnym rodnikom- środki wyłapujące wolne rodniki to witamina A,C,E, oraz beta karoten. Jedz marcheweczki! Krok 3. Wypijaj przynajmniej 1,5 litra wody mineralnej dziennie- raczej niegazowanej! Krok 4. Smaruj miejsca objęte celulitem specjalnymi preparatami kosmetycznymi! Krok 5. Zmień dietę! Od dzisiaj twoja dieta powinna być uboga w tłuszcz a bogata w błonnik i witaminy. Unikaj tłustych mięs, spoŝywania cukru, mąki, ostrych potraw, soli, octu. Unikaj potraw smaŝonych i wysoko przetworzonych( konserwy); wołowinę i wieprzowinę zastąp rybami i drobiem. Powinnaś pić duŝo soków z warzyw i owoców oraz wodę mineralną i ziołowe herbatki.(z pokrzywy i skrzypuusuwają toksyny z organizmu). Jedz duŝo warzyw! Wszystkie zawierają waŝne mikro i makroelementy oraz witaminy. WaŜnym elementem naszej diety powinny być równieŝ owoce zawierające enzymy, które pobudzają i polepszają przemianę materii. Takie enzymy posiadają grejpfruty oraz ananasy. śyczę powodzenia i wytrwałej pracy!!! 11

12 NAUKI MEDYCZNE Instytut Kosmetologii W zdrowym ciele zdrowy duch mgr Ewa Szura Aktywność ruchowa towarzyszy człowiekowi kaŝdego dnia- w czynnościach domowych, w pracy zawodowej, w czasie wolnym, w szkole. MoŜe ona być spontaniczna, przejawiająca się w grach, zabawach ruchowych, tańcu oraz codziennej lokomocji lub zorganizowana, prowadzona przez konkretną osobę (trenera, instruktora, nauczyciela), która odpowiednio dozuje obciąŝenia. Aktywność ruchowa jest podstawowym elementem prawidłowego rozwoju, stymuluje procesy zachodzące w organizmie, jest naturalną potrzebą w rozwoju człowieka. Kształtuje prawidłową postawę ciała, rozwój motoryczny, pozwala gromadzić nowe doświadczenia Ŝyciowe, ułatwia integrację społeczną, stanowi podłoŝe radości, zadowolenia i twórczego rozwoju. Styl Ŝycia, wpływ aktywności ruchowej i innych czynników na zdrowie dzieci, młodzie- Ŝy i dorosłych stanowi ciekawe zagadnienie i jest przedmiotem wielu cennych analiz i krytyki w Polsce i za granicą. Większość publikacji fizjologicznych, medycznych, pedagogicznych i socjologicznych potwierdza pozytywny wpływ ruchu na zdrowie człowieka (zwiększenie odporności układu immunologicznego, polepszenie przepływu krwi przez naczynia krwionośne, zmniejszenie ciśnienia tętniczego, redukcja zbędnych kilogramów itd.). Aktywność ruchowa ma duŝe znaczenie w Ŝyciu kaŝdego człowieka i dlatego naleŝy ją upowszechniać juŝ od najmłodszych lat. Na uwagę zasługuje ruch w aspekcie psychologicznym i emocjonalnym z tego względu, iŝ wprawia w dobry nastrój, redukuje stres i napięcie, pozwala przyjemnie spędzić wolny czas, ułatwia nawiązywanie kontaktów, dodaje wiary w siebie, a to wszystko podwyŝsza jakość Ŝycia. Właściwe od- Ŝywianie Kontrola masy ciała Radzenie sobie ze stresem Aktywność fizyczna Nie naduŝywanie uŝywek Nie palenie tytoniu Dostateczna ilość snu Osoby systematycznie ćwiczące zwykle mniej palą, rzadziej naduŝywają alkoholu oraz innych substancji uzaleŝniających, lepiej śpią i odŝywiają się. Aktywność fizyczna jest podstawowym determinantem sprawności i wydolności fizycznej, które są ściśle związane ze zdrowiem. Biorąc pod uwagę owe stwierdzenie moŝna śmiało wywnioskować, Ŝe moŝe być ona jak najbardziej traktowana jako miernik zdrowia. Nie bez powodu jej monitorowanie mieści się w narodowych programach zdrowia wielu krajów zachodnich. W Polsce równieŝ doceniono jej znaczenie dla zdrowia, bowiem 18 celów operacyjnych Narodowego Programu Zdrowia zwiększenia aktywności fizycznej ludności znalazło się na pierwszym miejscu. Jest to bardzo waŝne w sytuacji nasilenia negatywnych zachowań w naszym społeczeństwie (np. palenia tytoniu, naduŝywania alkoholu). WaŜne równieŝ z tego względu, Ŝe zmiana stylu Ŝycia z nieaktywnego fizycznie na aktywny wydaje się łatwiejsza, prostsza i tańsza niŝ zmiana innych czynników ryzyka. Apel o zwiększenie aktywności fizycznej dotyczy wszystkich, a zwłaszcza osób dorosłych, poniewaŝ pod jej wpływem w organizmie zachodzą zmiany, które w konsekwencji prowadzą do lepszej jakości Ŝycia, niŝszego ryzyka chorób i dają większą szansę na dłuŝsze Ŝycie. O aktywności fizycznej pisało wielu autorów. Problem ten jest bardzo powszechny i często badany w Polsce i za granicą. Pisze się o niedoborze, o jej nadmiarze i aktywności fizycznej utrzymywanej na odpowiednim poziomie. Brane są pod uwagę przede wszystkim skutki aktywnego i nieaktywnego trybu Ŝycia. Naukowcy podają, Ŝe nie tylko niedostatek aktywności fizycznej, ale i jej nadmiar, moŝe być przyczyną wielu zaburzeń i zwiększonego ryzyka chorób. Brak prowadząc do niŝszego poziomu wydolności fizycznej, staje się przyczyną przewlekłego zmęczenia, złego samopoczucia, a nawet zaburzeń nerwicowych. Według ostatnich badań z dziedziny psychologii klinicznej, wśród destrukcyjnych emocji najgroźniejszą okazuje się złość. Jest ona równie toksycznym czynnikiem ryzyka chorób jak np. palenie tytoniu. Odpowiedni wysiłek fizyczny moŝe zaspokoić nie tylko pewne potrzeby emocjonalne, ale takŝe regulować poziom emocji niekorzystnych dla zdrowia. UwaŜa się, Ŝe brak aktywności fizycznej jest jednym, (obok np. podwyŝszonego stęŝenia niektórych frakcji cholesterolu we krwi, nadciśnienia tętniczego krwi, otyłości) z czynników chorób układu krąŝenia. 12

13 NAUKI MEDYCZNE Nieaktywny fizycznie styl Ŝycia, jak i niski poziom wydolności układu krąŝenia, to pierwszorzędne czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej mięśnia sercowego. Brak aktywności jest wręcz głównym i niezaleŝnym czynnikiem tej choroby. Pamiętajmy, Ŝe zmiany w organizmie pod wpływem zwiększonej aktywności fizycznej w konsekwencji prowadzą do lepszej jakości Ŝycia, niŝszego ryzyka chorób i dają większą szansę na dłuŝsze Ŝycie. Wpływ solarium na proces starzenia się skóry Lek. med. Lilianna Smaczny Bąk, Dr nauk med. Wiesława Huńka śurawińska Instytut Kosmetologii Solarium to w skrócie urządzenie elektryczne wyposaŝone w źródła światła czyli świetlówki i promienniki światła ultrafioletowego umoŝliwiające terapię selektywną wiązką promieni UV. Przez długi czas uwaŝano, Ŝe tylko promieniowanie UVB odpowiada za szkodliwe zmiany zachodzące w skórze. Z tego powodu solaria, w których wykorzystuje się głównie promieniowanie UVA traktowano jako bezpieczną formę opalania. Obecnie wiadomo juŝ, Ŝe zarówno promieniowanie UVA i UVB powoduje szereg zmian degeneracyjnych w skórze. Starzenie się skóry jest nie tylko bezpośrednim wynikiem upływającego czasu, ale równieŝ wynikiem działania na nią czynników zewnętrznych i wewnętrznych. SkaŜenie środowiska, palenie papierosów, promieniowanie UV sprawiają, Ŝe nasza skóra starzeje się szybciej niŝ przewidziała to natura. Dlatego wiedza na temat fotostarzenia się skóry i umiejętność dbania o nią to bardzo waŝne aspekty decydujące o naszym wyglądzie. Opalenizna uwaŝana za przejaw zdrowia jest w rzeczywistości reakcją obronną naszego organizmu na nadmiar promieniowania ultrafioletowego. Promienie UV nie tylko przyspieszają proces starzenia się skóry, ale powodują równieŝ takie zniszczenia które bez jego nadmiernego udziału prawdopodobnie nie miałyby miejsca. Na efekty fotostarzenia zapracowujemy sobie latami, gdyŝ w miarę upływu czasu dochodzi do sumowania się nawet niewielkich codziennych dawek promieniowania UV. Często nie zdajemy sobie sprawy, Ŝe opalając się intensywnie w solarium czy na słońcu niszczymy swoją skórę i doprowadzamy do przedwczesnego jej starzenia się. Wiele osób korzystających z solarium sądzi, Ŝe sztuczne opalanie jest bezpieczniejsze dla skóry gdyŝ pozwala uniknąć oparzeń. Nic bardziej błędnego. Sztuczne promienie niszczą skórę bardziej niŝ słońce. Aby skóra zbrązowiała musi pochłonąć gigantyczną dawkę promieniowania. W ciągu kilkunastominutowej sesji w solarium skóra otrzymuje dawkę promieni UVA równą tej jaką otrzymuje się po całodniowym pobycie na słońcu. W solarium nie stosuje się teŝ Ŝadnych kremów ochronnych przed promieniami. Kosmetyki solaryjne chronią jedynie skórę przed wysuszeniem, podraŝnieniem, przyspieszają proces brązowienia skóry, czyli skracają jedynie czas opalania. Promienie UV są aŝ w 80% przyczyną przyspieszonego starzenia się skóry. PoniewaŜ promienie UVA sięgają aŝ do poziomu skóry właściwej wywołują niekorzystne zmiany w fibroblastach. Następuje uaktywnienie metaloproteinaz, uwolnienie duŝej ilości wolnych rodników. Wszystko to przyczynia się do niszczenia włókien kolagenowych i elastyny, a co za tym idzie utratę elastyczności i jędrności skóry. Dochodzi do zaburzenia działania melanocytów, co prowadzi do pojawiania się ciemnych nieregularnych plam na częściach ciała najczęściej poddawanych działaniu słońca. Pojawiają się plamy soczewicowate, ciemnieją piegi i zwiększa się ich ilość. Pojawiają się ogniska nadmiernego rogowacenia, rozszerzają się i pękają drobne naczynka (teleangiektazje). Potęguje się ryzyko rozwoju nowotworu skóry. Wszystkie te czynniki powodują, Ŝe skóra staje się sucha, nadmiernie zrogowaciała, mniej elastyczna. Traci swoją jędrność i spręŝystość. Tworzą się głębokie zmarszczki, bruzdy, trwałe przebarwienia. Stają się widoczne teleagiektazje. Spustoszenie jakie czyni w skórze promieniowanie ultrafioletowe trudno jest naprawić. Wymaga to wielomiesięcznych zabiegów w gabinetach kosmetycznych i dermatologicznych. Po długotrwałym leczeniu moŝemy uzyskać zanik płytszych zmarszczek, zmniejszenie przebarwień i częściowe zwiększenie elastyczności skóry. Korzystając z solarium pamiętajmy, Ŝe nie ma bezpiecznego opalania ani zdrowej opalenizny. Być moŝe poznanie negatywnych skutków działania promieni UV zmusi nas do zastanowienia się nad kaŝdą minutą spędzoną na słońcu bądź w solarium. 13

14 NAUKI MEDYCZNE Instytut Kosmetologii SPA (sanus per aquam) uzdrowienie przez wodę Mgr Henryk Racheniuk Zdrowie nie jest stanem trwałym, który niezaleŝnie od naszego postępowania nie ulega pogorszeniu. NaleŜy o nie dbać, pielęgnować je, troszczyć się o nie i wzmacniać je w kaŝdej sytuacji, dbając o zachowanie równowagi między aktywnością zawodową a wypoczynkiem. Coraz więcej osób podejmuje świadome działania w celu zachowania jak najlepszego stanu zdrowia, utrzymania dobrej kondycji fizycznej i psychicznej. Jest to wynik światowego trendu społeczeństw o wysokim poziomie rozwoju cywilizacyjnego. Coraz częściej zdajemy sobie sprawę, Ŝe zdrowie jest jedną z podstaw osiągnięcia i trwania sukcesu, m.in. zawodowego. Wzrasta tendencja do coraz to nowych terapii opartych na wykorzystaniu pierwotnych i naturalnych złóŝ między innymi hydroterapii (wody), peloidy(błota), aromatoterapia, krenoterapia(spoŝywanie wód mineralnych) i wielu innych. w celu poprawienia, ugruntowania lub wzmocnienia stanu zdrowia. Hydroterapia jednak nie jest współczesnym wynalazkiem jest jedna z najstarszych działów fizjoterapii. Woda stosowana była od najdawniejszych czasów nie tylko w celach estetyczno-higienicznych. Dlatego nie moŝna historii wodolecznictwa oddzielić od historii balneoterapii. Świadczą o tym chociaŝby wzmianki w tak przekazach historycznych, jak księga Wedy czy Genesis. Wielką uwagę do kąpieli przykładali staro- Ŝytni Rzymianie i Grecy, którzy dla celów leczniczych wykorzystywali gorące źródła. Kąpiel parową znali juŝ Sumerowie, Egipcjanie, Fenicjanie, Chińczycy, Aztekowie, Wikingowie i Słowianie. W pierwszej połowie XIX wieku w Gräfenbergu (Jeseniku) niedalekim sąsiedztwie Nysy Vincenz Priessnitz, przypomniał zapomnianą metodę leczenia polegającą na oblewaniu pacjentów wodą, stosowaniu niewyszukanej, poŝywnej diety i ćwiczeń fizycznych. ChociaŜ od dawna przed nim znane były lekarzom korzyści płynące ze stosowania zimnej wody w terapii, to jednak Priessnitzowi naleŝy przypisać zasługi w upowszechnianiu zapomnianej metody leczenia i wprowadzeniu uzasadnionych technicznych modyfikacji, które, uznane przez medycynę, mogłyby zostać ujęte w racjonalny system leczenia. Na drodze prób Priessnitz stworzył terapię fizykalną i w miarę nabywania doświadczeń coraz częściej stosował ją u chorych psychicznie. W ten sposób w Gräfenbergu, dzisiejszym Jeseniku, powstało nie tylko pierwsze sanatorium lecznicze na świecie stosujące eksperymentalną i indywidualną fizjoterapię, ale takŝe pierwsze sanatorium lecznicze chorób psychicznych. Na początku działania Priessnitza zmierzały do stosowania hydroterapii we wszystkich chorobach, na które ówczesna medycyna nie posiadała skutecznego leku. W latach czterdziestych XIX w. w utworzonym przez Priessnitza Domu Uzdrowiskowym wyraźnie przewaŝały osoby ze stanami określanymi "słabością nerwową". Odegrały tutaj znaczącą rolę, takŝe dokładnie opracowana metodyka leczenia Sebastiana Kneippa, której tradycja zapoczątkowana była w Wörishofen w 1855 roku. W Wörishofen istnieje do dziś rozwinięty zakład badaczy, wchodzący w skład zakładów uniwersyteckich w Monachium. Aktualnie siedem duŝych ośrodków uzdrowiskowych, 120 sanatoriów, w których stosuje się w hydroterapii metodę Kneippa wykorzystaną przede wszystkim w prewencji schorzeń somatycznych i psychicznych. Sanatoria o imieniu Priessnitza znajdują się na terenie Niemiec, jak równieŝ Danii. Współczesna hydroterapia oparta jest w duŝym stopniu na tradycyjnych metodach leczniczych Prisznitza i Kneipa a nawet stosowana w pierwotnej formie do dnia dzisiejszego. Na podstawie doświadczeń naszych przodków oraz badaniach zostały opracowane takŝe współczesne metody hydroterapeutyczne o działaniu relaksującym, hartującym, regeneracyjnym i pobudzającym. C.D.N. W drugiej części artykułu zostaną przedstawione tradycyjne i współczesne metody hydroterapeutyczne wraz z zastosowaniem praktycznym domowym i uzdrowiskowymw poszczególnych jednostkach chorobowych. 14

15 Instytut Neofilologii Czesko-polskie spory światopoglądowe w pierwszej połowie XIX wieku Prof. Zofia Tarajło-Lipowska Na pierwszą połowę XIX wieku przypada okres tzw. odrodzenia narodowego w Czechach, w których przedtem juŝ od 300 lat panowali Habsburgowie, a od 200 lat były one składnikiem austriackiej monarchii. Jest to okres, kiedy Polacy właśnie stracili państwowość - ta świadomość była wtedy świeŝa i owocowała powstaniami przeciw zaborcom, natomiast w Czechach dąŝność do samodzielności narodowej prawie zanikła. Przyjmuje się, Ŝe ostatnim narodowym zbrojnym wystąpieniem była bitwa na Białej Górze w 1620 roku, zakończona klęską tzw. stanów czeskich (a ściślej czeskich i częściowo niemieckich protestantów). Od ostatnich dziesiątek lat XVIII wieku następuje proces odtwarzania czeskiego narodu (choć na razie nie mówi się o narodzie nazywa się je społeczeństwem czeskim ), polegający na tworzeniu ogólnego literackiego języka czeskiego i nadrabianiu braków w literaturze czeskiej, przy czym wzorców dla tej literatury i języka poszukiwano w przechowanym jeszcze na wsiach czeskim folklorze i zapoŝyczano teŝ z sąsiednich języków i literatur słowiańskich, a takŝe przypominano dawną czeską historyczną świetność. Działaczy tego ruchu odrodzeniowego nazywano budzicielami narodowymi. Proces odnowy zapomnianego prawie czeskiego narodu został zdynamizowany dzięki rzekomemu odkryciu przez filologa i archiwistę Václava Hankę zabytków języka staroczeskiego, nazywanych dziś Rękopisami Zielonogórskim i Królowodworskim, co było - jak się wiele lat później okazało fałszerstwem. Spełniły jednak swój patriotyczny cel: wśród społeczeństwa wzbudziły zainteresowanie czeską sprawą, a wśród innych Słowian, np. Rosjan czy Polaków, wzbudziły respekt dowodziły bowiem wówczas rzekomej wielkości i wyjątkowo długiej tradycji czeskiej kultury. Jednym z języków i literatur, z których Czesi wtedy wiele zaczerpnęli, był język i literatura polska (przy czym naleŝy zaznaczyć, Ŝe w jakimś sensie spłaciliśmy wtedy dług, bowiem do XVI wieku to właśnie my wiele zapoŝyczyliśmy z czeskiego piśmiennictwa i kultury). Rodzące się powoli czeskie społeczeństwo obserwowało teŝ polskie Ŝycie narodowe: lata trzydzieste w czeskim środowisku niemieckiej w większości Pragi przebiegały m.in. pod znakiem pogłosów polskiego powstania listopadowego. Podobnie jak w wielu krajach niemieckich popularne były wówczas tzw. "Polenlieder" (pieśni o narodowym zrywie Polaków), po czesku śpiewano piosenkę "Patrz, męŝnie zaczęła Warszawa. Spiesz, Prago, śpiesz, i naśladuj ją" (tłumaczenie cytatów - ZTL). Wielu czeskich dziewiętnastowiecznych budzicieli narodowych deklarowało sympatie do Polaków, na przykład do bohatera Tadeusza Kościuszki, o czym pisze w swoich młodzieńczych artykułach czeski polityk i historyk František Palacký, nazwany potem nieco patetycznie ojcem narodu czeskiego. Wkrótce jednak Czechów i Polaków poróŝniły dwie główne kwestie: stosunek do Rosji, którą czeskie słowianofilskie hasła umieszczały wśród przyjaciół, i to przyjaciół najwaŝniejszych, oraz stosunek do narodowego czynu zbrojnego, czyli do powstań narodowych i rewolucji społecznych. W latach popowstaniowych w Czechach przewaŝał pogląd, Ŝe spór między Polakami i Rosjanami to spór między braćmi, a ich walka zbrojna to słowianobójstwo, czyli bratobójstwo. WaŜny był teŝ solidaryzm warstw społecznych: uświadomieni narodowo Czesi, którzy często pochodzili z wiosek czy z biedniejszej warstwy mieszczańskiej, przykro odczuwali dominację bogatych, utytułowanych, sprawujących władzę austriackich Niemców (tym bardziej Ŝe administracja i szkolnictwo były niemieckie), któremu (w ich pojęciu) w będącej pod austriackim panowaniem Galicji odpowiadał podział na ubogich ukraińskich chłopów i gnębiących ich polskich panów. Słowianofilskie hasła były obecne równieŝ w polskiej literaturze i prasie tego okresu, a nawet w wielu przypadkach decydowały nawet o samookreśleniu się (np. dla członków galicyjskiej grupy literackiej Ziewonia, a częściowo teŝ w romantycznym mesjanizmie). Mimo tego w pierwszej połowie XIX wieku istniała wzajemna niezgoda co do podstawowych zasad, którymi kierowało się polskie i czeskie społeczeństwo, oba bowiem ustalały sobie inne cele i róŝniły się w poglądach na środki prowadzące do ich realizacji. Skoncentrujemy się tu zwłaszcza na dwóch przypadkach sporów światopoglądowych: na czeskiej krytyce sądów Adama Mickiewicza, skądinąd czczonego przez Czechów za jego poezję, oraz na polsko-czeskiej polemice z 1848 roku, prowadzonej przez Karla Havlíčka Borovskiego, czeskiego poetę i publicystę, przeciw redaktorowi krakowskiej gazety Jutrzenka, Aleksandrowi Szukiewiczowi, późniejszemu redaktorowi krakowskiego Czasu. 15

16 Pierwszym polskim bohemistą (krytycznym bohemistą, dodajmy) był prawdopodobnie Adam Mickiewicz, bo w cyklu wykładów paryskich omawiał najnowsze sukcesy czeskiej literatury, a przede wszystkim obszernie analizował poemat Jana Kollára Córa Sławy, oparty na koncepcji podobnej do Boskiej komedii Dantego, w którym Kollár poetycko wyraził hasło słowiańskiej wzajemności. Czescy słowianofile uwaŝali Słowiańszczyznę za jeden naród, podzielony na kilka plemion, a Mickiewicz dostrzegał w niej antagonizm dwóch idei, róŝnicę tradycji religijnych i politycznych, odróŝniał rosyjską gałąź Słowian od polsko-czeskiej, jak ją nazywał. Uniwersalizm Mickiewicza zakładał wolność dla wszystkich narodów, bez rozróŝnienia zasługi. Wzajemność słowiańska Jana Kollára dystrybuowała piekło i raj tylko dla narodów wybranych według wspomnianego kryterium plemiennego oraz pozytywnego lub negatywnego stosunku do idei słowiańskiej wzajemności. W drugim, rozszerzonym wydaniu Córy Sławy Mickiewicz jako niewzajemnik z ParyŜa znalazł się więc w Piekle, a nie w Niebie lub choćby Czyśćcu. W swoim odwoływaniu się do Rosji czescy budziciele liczyli na wsparcie dąŝeń narodowych przez wielkie państwo rosyjskie, którego przypomnienie w XIX wieku czescy politycy wykorzystywali jako straszak na Habsburgów. Natomiast zbytnie odwoływanie się do związków z Polską mogło nieść podejrzenie, Ŝe chodzi o jakąś czeską niesamodzielność kulturową, gdyŝ w polskiej prasie od czasu do czasu wyra- Ŝano poglądy, Ŝe czescy budziciele powinni dołączyć do Polaków (ze strony czeskiej teŝ zdarzały się takie pomysły, np. myśl budziciela Josefa Jungmanna, aby przyjąć wspólny język dla Polski, Czech i Moraw). Mickiewicz w swoich paryskich wykładach stwierdził, Ŝe u Czechów nadmiernie rozwinął się rozum i pochłonął inne zmysły, tzn. uczuciowość. W ówczesnym społeczeństwie czeskim estetyka romantyzmu nie znalazła zrozumienia, dominowały tu jeszcze kryteria klasycystyczne i nowszy gust biedermeierowski, co wynikało z jednej strony z pewnego zapóźnienia, zrozumiałego w przypadku ratowania ginącej kultury, ale takŝe z wielowiekowej rywalizacji z Niemcami: oficjalnie odrzucano bowiem to, co niemieckie, ale nowe trendy europejskie w większości przechodziły przez Niemcy lub w nich powstawały. Wydźwięk pojęcia romantyzm był raczej negatywny, a patos, wysoki ton, demonstracja siły uczucia, czym charakteryzowała się twórczość Mickiewicza, bywały odbierane jako przesada. Obowiązywała zasada, Ŝe twórczość ludowa jest na najwyŝszym poziomie artystycznym, a dła sztuki najbardziej poŝądana była zrozumiałość i prostota. Winę za upadek narodowy Czechów polski wieszcz widzi w renegacji religijnej, odejściu od wspólnoty katolickiej (chodzi o husytyzm) wśród budzicieli natomiast dominuje pogląd, Ŝe husytyzm był dla narodu czeskiego najwspanialszym i bohaterskim okresem, a upadek narodu spowodowali przede wszystkim Niemcy i dynastia Habsburgów, wspierana przez zakon jezuitów. Czesi teŝ czuli się uraŝeni opinią Mickiewicz, Ŝe są słowiańskimi Niemcami, poniewaŝ podstawą ideową ruchu odrodzeniowego było przekonanie o duŝej róŝnicy między nimi a Niemcami. Kamieniem obrazy musiał być takŝe polski mesjanizm, który opierał się na przeświadczeniu o specjalnej misji narodu polskiego i jego nadrzędności moralnej. Podobnie jak Mickiewicz widzi Czechów Edmund Chojecki, równieŝ paryski emigrant polityczny. W dwutomowym dziele Czechia i Czechowie na końcu pierwszej połowy XIX wieku wydanym w Berlinie w roku 1850 charakteryzuje czeskie odrodzenie w następujący sposób: Literatura czeska ma mniejszy połysk niŝ dzieje tego narodu, jednak z grobu wstała wcześniej niŝ znów wystąpiła na scenę historia. Jeśli weźmiemy pod uwagę dzieje po bitwie na Białej Górze musimy powiedzieć Finis Bohemiae bez Ŝadnego wskrzeszenia. Polacy nie mogli zrozumieć, Ŝe Czesi nie idą taką drogą, jak oni, np. Chojecki nikłość, jak sądził, rezultatów w procesie odtwarzania narodu czeskiego, przypisywał brakowi narodowego wieszcza. (Dodajmy, Ŝe kandydat na takiego wieszcza wtedy istniał, choć go nie zdąŝono wtedy rozpoznać i docenić był nim poeta Karel Hynek Mácha, zmarły jako 26-letni młodzieniec, a teraz ceniony jako jeden z największych czeskich poetów.) Aby udowodnić, Ŝe Mickiewicz nie bardzo Czechów rozumiał, odwołajmy się do jego interpretacji fragmentu Córy Sławy (bogini Sława jest tu wyimaginowanym słowiańskim bóstwem i od niej wywodzi się nazwa Słowian). Kollár pisze, Ŝe naleŝy sobie stawiać małe zadania, dopasowywać je do pozycji, jaką się zajmuje, wielkim bowiem bywa się zarówno w roli króla, jak i w roli sługi. Nawet będąc skromnym pasterzem moŝna dla ojczyzny bardziej się zasłuŝyć niŝ sławny wódz Jan Žižka z Trocnova, dowodzący oddziałami husytów. W wykładach paryskich Adam Mickiewicz interpretuje to jako wezwanie do czynu narodowego, zapowiedź przyszłej zbrojnej konfrontacji (cytuję): Kollár [...] mówiąc o przemocy panującej nad plemieniem słowiańskim i o głuchym oporze, który ojczyźnie jego lepszą gotuje przyszłość, powiada nie zatrwo- 16

17 Ŝony potęgą, jaką rozporządza Austria: Nieraz pasterz ze swego szałasu moŝe oddziałać na rzesze ludu w sposób nieodparty i bardziej skuteczny niźli wódz, który w obozie układa plany. ZauwaŜmy charakterystyczną zmianę: w oryginale u Kollára pasterz pracuje dla ojczyzny, a u Mickiewicza oddziałuje na rzesze ludu. Pasterzowi z cichej chatki Mickiewicz nadał więc cechy emisariusza-agitatora, jakiegoś księdza Robaka, a historyczną postać Žižki zaktualizował, czyniąc z niej bezosobowego - na razie - wodza, który układa plany (moŝe wręcz plany buntu lub rewolucji świadczyłyby o tym słowa polskiego interpretatora, Ŝe Kollár jest nie zatrwoŝony ). Mickiewicz zapowiada więc paryskim słuchaczom przyszłą wielkość czeskich czynów, przeciwnie niŝ czyni to Kollárowski oryginał, radzący poprzestawać na małym. Na uwagę zasługuje przewrotny sens wypowiedzi Kollára, porównującej pasterza ze słynnym wodzem i w konsekwencji odwracającej oparty na hierarchii społecznej porządek logiczny: wydawałoby się, Ŝe wódz jest waŝniejszy dla ojczyzny, ale skromny pasterz moŝe więcej dla niej zrobić. Warunkiem tego więcej jest pilna praca, trwanie na swoim miejscu i przykrawanie zamiarów do swych moŝliwości. O przykrawanie zamiarów do moŝliwości wyraźnie mówi druga strofa cytowanego wiersza: szaleństwem jest chęć, aby zmierzyć niewprawną ręką tor KsięŜyca. Pozostając wśród spraw kosmosu, przypomnijmy Mickiewiczowskie wezwanie do pchnięcia Ziemi na nowe tory, wyraŝone w Odzie do młodości. DostrzeŜemy tu wyraźny i charakterystyczny przykład rozbieŝnego stosunku czeskiej i polskiej tradycji myślowej do celów wielkich. Innym ciekawym przykładem polemiki między polskimi i czeskimi patriotami jest utarczka między Karlem Havlíčkem Borovským na stronach redagowanej przez niego gazety Národní noviny a radykalnym dziennikiem krakowskim Jutrzenka, który wychodził w latach (dla porządku dodajmy, Ŝe nie chodzi tu o warszawską Jutrzenkę wydawaną przez Rosjanina Dubrowskiego). Atak Havlíčka był skierowany nie tylko przeciw Jutrzence, ale równieŝ przeciw polskiemu charakterowi narodowemu, przy czym ostrość tego osądu moŝe być częściowo usprawiedliwiona faktem, iŝ gazety galicyjskie bardzo ostro krytykowały ówczesne poczynania czeskich polityków. Zarówno Národní noviny Havlíčka jak i Jutrzenka, ówcześnie redagowana przez Aleksandra Szukiewicza, który specjalizował się w pisaniu komentarzy politycznych, powstały w wyniku Wiosny Ludów w roku 1848 wskutek tymczasowej likwidacji cenzury prewencyjnej, tzn. ich istnienie było ściśle związane z aktualną polityką władz austriackich. Gazeta Havlíčka reprezentowała poglądy liberałów, dalekich od radykalizmu i popierających umiarkowaną politykę Františka Palackiego, który w planowanym wielonarodowym państwie słowiańskim w swoich planach politycznych nie brał pod uwagę zjednoczenia Polski. Havlíček był publicystą o zacięciu polemicznym: brał stronę Polaków, jeśli oponentami byli Niemcy, ale w sporach polsko-rosyjskich był często przeciw Polakom, na przykład w rosyjskim carze widział obrońcę interesów chłopskich przed uciskiem polskiej szlachty. Karel Havlíček Borovský, który jako młody człowiek czytał polskich romantyków i miał wielu polskich kolegów wśród studiujących w Pradze Polaków, podjął się agitacji do uczestnictwa w Zjeździe Słowiańskim w Pradze w roku Po powrocie z Krakowa w Národních novinách wydrukował artykuł Rząd austriacki a Polacy, w którym o Polakach pisze dosyć ironicznie, chwaląc ostroŝnych, którzy bez niepotrzebnych rewolucyjnych ataków chcieliby połączyć siły polskie, czeskie i Słowian południowych, ale krytykując tych, którzy marzą o odnowieniu dawnej Polski, bez pewności, czy się to powiedzie. Krakowski dziennik Jutrzenka w artykule Czesi i ich dąŝenia odparował, Ŝe dla Czechów hasła słowianofilskie są obroną przed germanizacją, natomiast dla Polaków takie hasła są perspektywą knuta moskiewskiego. Redakcję Jutrzenki rozczarowało teŝ czeskie negatywne stanowisko w sprawie powstania w Wiedniu (liberałowie czescy potępiali drogę rewolucyjną). Kluczową kwestią była perspektywa runięcia monarchii austriackiej, co wtedy nie było w czeskim interesie, Polacy natomiast na tym budowali swoje plany. Polaków, pisała Jutrzenka, nie zadowala garść swobód narodowych lub funkcja kata jako nagroda za pozwolenie noszenia miecza. Havlíček odpowiedział w artykule pt. Słowianie w rewolucji wiedeńskiej. Głównie tu szło o ostry atak na Polaków, którym zarzuca renegację, niesolidaryzowania się z innymi Słowianami. Polacy przyjaźnią się z Węgrami, bratają się nawet z frankfurtystami (Niemcami), zamiast dąŝyć do pozyskania Ŝyczliwości Czechów. Polska szlachta (chłopi są zbyt mało wykształceni, Ŝeby byli uświadomieni narodowo, a mieszczanie to śydzi) z braku innego zatrudnienia myśli tylko o powstaniu zbrojnym, a jej Ŝywiołem jest rewolucja i anarchia. Jutrzenka na to odpowiada, Ŝe stanowisko Czechów jest wstrętne i słuŝalcze a Węgrzy ponoć przyrzekli, Ŝe nigdy nie będą uciskać Ŝad- 17

18 nych narodów słowiańskich. W tym raju słowiańskim, który opisał nam Kollár, brak jest ludzi czynu. W odpowiedzi Havlíček przetłumaczył na czeski i wydrukował cały ten artykuł i dołączył do niego ironiczny komentarz polegający na obronie przez atak. Trafnie wyśmiał naiwność polskiego publicysty, Ŝe Węgrzy dotrzymają słowa Kossutha i zmienią swój stosunek do Słowaków i Słowian południowych. Polacy sympatyzują z Węgrami, poniewaŝ mają z nimi wspólny cel: a mianowicie tak jak Węgrzy uciskają Słowaków i Rumunów, tak Polacy Litwinów i Rusinów. Dlatego właśnie Polacy nigdy nie dosięgną upragnionej wolności, poniewaŝ innym ją zabierają! Pogląd, Ŝe Polska trzyma ster moralności w słowiańskim świecie, to iście szlachecka buta i pycha, komentuje Havlíček. My, Czesi, którzy najwięcej zrobiliśmy dla myśli słowiańskiej wzajemności, jesteśmy skromniejsi. Polacy tylko myślą o swojej zabawie i zabawie swych dan, a poza tym układają na wiatr plany rewolucji, a lud opijają gorzałką. Dodajmy, Ŝe Havlíček często dawał wyraz poglądowi, Ŝe wyŝsza moralnie jest ta kultura, która ma cel dydaktyczny i pragmatyczny, Ŝe dominuje ona nad kulturą skierowaną na prze- Ŝycie uczuciowe i estetyczne. Wydaje się, Ŝe ten pogląd w czeskiej kulturze dominuje do dzisiaj, chociaŝ jej całej oczywiście nie wyczerpuje. Polska odpowiedź Jutrzenki była poniekąd mniej gwałtowna: polemista chwali się, Ŝe Polacy nigdy nie musieli starać się o uświadomienie narodowe. Choć przyznaje, Ŝe polska szlachta nie dość dba o wykształcenie ludu, zbytnio zajmuje się powstaniami, to dodaje, Ŝe to nie Czesi powinni ją krytykować, poniewaŝ takich problemów jeszcze nie mają: Kto się jeszcze nie urodził lub nie obudził ze snu, nie mógł popełnić grzechu. Przejawy egzystencji czeskiego narodu ograniczają się do kilku słowników, twierdzi autor (co przypomina twierdzenie Mickiewicza o Czechach jako narodzie filologów ). Porównywanie dziewiętnastowiecznych "racji polskich" i "racji czeskich" jest jednak pozbawione podstaw, poniewaŝ z obu stron nie ma równowaŝnych sobie subiektów. W ocenach czeskich Polacy są jakby "oskarŝani", Ŝe w ich skład socjalny wchodzi szlachta. Społeczeństwo polskie miało zróŝnicowaną strukturę klasową, zgodną z ówczesną sytuacją historyczną, więc nie moŝna go porównywać z jednowarstwową grupą Czechów, którzy skądinąd stanowili składnik wieloklasowego społeczeństwa Bohemii, poza wąsko rozumianą kulturą funkcjonowali w tym pełnym rozwarstwieniu. Później sytuacja uległa zmianie, czyli polskie społeczeństwo trochę się "spłaszczyło", przynajmniej w sensie uczestnictwa w kulturze, a czeskie bardziej się zróŝnicowało, np. zróŝnicowało się majątkowo, więc "racje" kaŝdej ze stron, jako złoŝone z interesów róŝnych grup społecznych, stały się w większym stopniu porównywalne. Jest równieŝ waŝne, w jakim stopniu stanowiska polemiczne i nastroje występujące wewnątrz danego społeczeństwa były generowane i manipulowane z zewnątrz: dla austriackiego rządu było korzystne podkreślanie złego stosunku polskiej szlachty do chłopów, poniewaŝ to miało odstraszać czeskich budzicieli (divide et impera), a negatywny przykład Polaków wielokrotnie Czechom słuŝył do zaklinania ducha rewolucyjnego (jak to wyraził czeski polonista Karel Krejčí). MoŜna by rzec, Ŝe tendencja do zaklinania ducha rewolucyjnego polskim negatywnym przykładem przetrwała niemal do dziś: przypomnijmy tu lata , kiedy to czeskie, komunistyczne wtedy jeszcze gazety podkreślały, jak wiele stracili ci buntowniczy Polacy (strajki, bieda, puste sklepy, Polacy u nas wykupią towary, itp.). Te dwa przykłady polemiki między naszymi narodami, choć przypadają na czasy od nas odległe, to ilustrują i wyjaśniają w pewnym stopniu podstawowe róŝnice w naszej narodowej samoświadomości: my, Polacy jesteśmy dumni z naszych romantycznych zrywów narodowych ( mierz siły na zamiary ), a oni, Czesi, są dumni ze swego realistycznego pragmatyzmu ( szaleństwem jest mierzenie niewprawną ręką biegu KsięŜyca ). Przedostało się to nawet do języka, do konotacji takich określeń, jak "romantyzm, romantyczny" i "realizm, realistyczny". Słowa te w czeszczyźnie w znaczeniu potocznym, nie terminologicznym, mają zabarwienie wartościujące. "Romantyczny" znaczy często tyle co "naiwny, skazany na niepowodzenie, niepowaŝny". Pozytywna konotacja "realizmu", mieszcząca się równieŝ w innych systemach językowych, np. w polskim, w czeskich warunkach nabiera jeszcze mocniejszych barw, konsoliduje naród np. w stosunku do "niepoprawnie romantycznych Polaków. Współcześni Czesi jednak, jak wiemy, ostro i dowcipnie umieją dostrzec i skomentować sami siebie. Słynny Jára da Cimrman, zmistyfikowana postać czeskiego geniusza, stworzona przez współczesnych humorystów Zdeňka Svěráka i Ladislava Smoljaka, w jednym z filmów poucza swoich rodaków: Przyjmujmy tylko takie zadania, z którymi sobie poradzimy. 18

19 Instytut Neofilologii Z polskich kresów do Pragi prof. Zofia Tarajło-Lipowska W Polsce nieznana, w Czechach zapomniana tak moŝna by rzec o polskiej szlachciance z kresów, Honoracie z Wiśniowskich Zapovej, która naleŝała do grona czeskich pisarek, a nawet działaczek czeskiego tzw. odrodzenia narodowego, a ponadto zalicza się ją do prekursorek ruchu feministycznego w Czechach. Honorata Wiśniowska urodziła się w roku 1825 w Śniatyniu nad Prutem w rodzinie Wiśniowskich herbu Prus, a jej stryjem był Teofil Wiśniowski, emisariusz Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, swego czasu czczony jako męczennik za wolność ojczyzny, bo w 1847 roku został oskarŝony o antypaństwowe spiski polityczne i stracony na szubienicy we Lwowie. PoniewaŜ Honorata wychowywała się w patriotycznym polskim domu szlacheckim (choć jej rodzice nie mieli własnego majątku ziemskiego, ojciec Jan był tylko dzierŝawą) i bywała w arystokratycznych salonach, więc tym bardziej musi dziwić jej zakrawające na mezalians wczesne małŝeństwo z austriackim urzędnikiem Karlem Zapem z praskiej rodziny mieszczańskiej, który co prawda działał w kółku czeskich budzicieli narodowych, ale przez polskie, galicyjskie środowisko szlacheckie zapewne musiał być postrzegany jako Niemiec. Honorata i Karel, który przybrał drugie, tak zwane patriotyczne imię Ladislav, poznali się w domu jej rodziców: Marty i Jana Wiśniowskich w Zabłotowie, gdzie Karel Zap kontrolował odprowadzanie podatków. Niespełna czternastoletnią, niezwykle powaŝną i uzdolnioną dziewczynkę zainteresowała lektura Karla ku zaskoczeniu całej rodziny było to czeskie tłumaczenie GraŜyny Mickiewicza, podczas gdy mało kto w Galicji wówczas wiedział, Ŝe naród czeski zaczął się odradzać. Dwudziestosiedmioletni wówczas Karel zaproponował urodziwej Honoracie (była ponoć czarnowłosa, czarnooka i nadzwyczaj zgrabna), Ŝe nauczy ją czeskiego. Rozwinęła się oŝywiona korespondencja Honoraty z Karlem, który był dla niej, jak to określił czeski badacz Edvard Jelínek "gorliwym piastunem duchowego rozwoju swojej młodziutkiej, idealnie niewinnej narzeczonej". Dodajmy tu, Ŝe historię swojej wielkiej miłości Zap zawarł w obyczajowo-etnograficznym dziele PodróŜe i wędrówki po ziemi galicyjskiej. Szesnastoletnia Honorata wychodzi za mąŝ za Karla Zapa, ale tuŝ przed ślubem dostaje list od stryja Teofila (list zachowany w dziale rękopisów wrocławskiej biblioteki Ossolineum), w którym stryj jej przypomina m.in. o obowiązku patriotycznego wychowania dzieci, zwłaszcza, Ŝe po ślubie trafi do środowiska mieszczańskiego, które nie wyznaje tych samych narodowych wartości, co szlachta. Zapowie zrazu zamieszkali we Lwowie. Na młodym Karlu czeskim pisarzu Karlu Havlíčku Borovskim, który w trakcie podróŝy do Rosji kilka tygodni spędził we Lwowie u Zapów, Honorata, wówczas siedemnasto- i półletnia (jak oblicza Karel), będąca juŝ matką półrocznej Bronisławki, robi tak duŝe i pozytywne wraŝenie, Ŝe jak pisze w liście do przyjaciela - teŝ chciałby się oŝenić, bowiem (cytuję) "jakie to byłoby pociągające zostać panem takiego dumnego, pańskiego stworzenia!". Po kilku latach Zapowie przenoszą się do Pragi. Honorata pełni obowiązki matki, Ŝony i pani domu, wchodzi w środowisko Ŝon i córek czeskich budzicieli narodowych - jest przera- Ŝona miałkością rozmów i plotek tych pań, ich ubóstwem duchowym, brakiem patriotyzmu (pisze o tym w swych wspomnieniach czeska pisarka Karolína Světlá), ale teŝ naraŝa się na pomówienia o zbyt pański, wyniosły sposób bycia. PoniewaŜ dorównuje (przynajmniej dorównuje!) męŝowi zdolnościami, ambicjami i głębią duchową, więc sama tworzy i pisze po czesku oraz przekłada z polskiego na czeski. UwaŜa się jakby trochę za apostoła polskości i tak jest postrzegana, zwłaszcza podczas marcowej Wiosny Ludów w roku 1848: znajomym Czechom poŝycza Ŝyciorys Kościuszki, opowiada o swoim stryju-męczenniku, poŝycza polską konfederatkę na wzór do uszycia słowiańskiego nakrycia głowy, na balach słowiańskich zachwyca tańczeniem mazura. Publikuje po czesku szkice etnograficzne, obrazki z Ŝycia Hucułów i Rusinów znad Prutu, skąd sama pochodziła, opisy obrzędów świątecznych w Polsce, odcinkową powieść z Ŝycia polskiej szlachty pt. Paní starostka Międzyřecká (w umieszczonym w niej przypisie podaje dokładną receptę na polski bigos!). Tłumaczy i publikuje drobne wiersze czy bajki umoralniające (np. Ignacego Krasickiego), z większych utworów przekłada kilka sztuk Józefa Korzeniowskiego. Grane były one przez wiele dziesięcioleci, zwłaszcza w czeskich teatrach prowincjonalnych (chociaŝ na afiszach jako tłumacza często podawano nazwisko małŝonka Karla Ladislava Zapa, aby im dodać splendoru). 19

20 W ciągu 14 lat swego małŝeństwa Honorata urodziła siedmioro dzieci, z których czworo, m.in. mała Bronisławka, zmarło we wczesnym dzieciństwie. Wielka miłość czeskiego budziciela i Polki-Słowianki, jak z emfazą wypowiadali się niektórzy czescy badacze, przyniosła jej rozczarowanie mąŝ był oschły i nie rozumiał jej, o czym pisze w nie wysłanych listach do rodziców i brata w Galicji (na marginesie umieszczała wstrząsające w swej wymowie dopiski, Ŝe napisanych listów nie wyśle, bo nie chce swej galicyjskiej rodziny zmartwić). Cierpiała teŝ z powodu obcości i nieprzychylności otoczenia i trapiło ją zdrowie - gruźlica, pogarszająca się takŝe wskutek niedostatku materialnego, na który skarŝy się w listach, choć rodzina z Galicji wspomagała ich, np. udzielając Zapom poŝyczek. W czeskiej literaturze Honorata z Wiśniowskich Zapová znalazła miejsce przede wszystkim jako autorka traktatu pedagogicznego pt. Nezabudky, čili dar našim pannám, czterokrotnie wydawanego w latach Traktat ten jest adaptacją dzieła Klementyny z Tańskich Hoffmannowej pt. Pamiątka po dobrej matce, rezultatem pedagogicznych zainteresowań Honoraty, która postanowiła w Pradze załoŝyć szkołę dla dziewcząt. Honorata zdała potrzebne państwowe egzaminy pedagogiczne (na podstawie specjalnego zezwolenia urzędowego zdawała je po czesku była zresztą jedyną czeską budzicielką narodową, który nie umiała po niemiecku!) i wśród sprzyjających czeskiemu ruchowi narodowemu arystokratów zebrała trochę pieniędzy na otwarcie szkoły i internatu. Pieniądze otrzymywała równieŝ od krewnych i znajomych z Galicji, bowiem w załoŝeniu w Pradze miała powstać pensja kształcąca dziewczęta z rodzin polskich i czeskich. Jednak równolegle z postępami w tej sprawie zdrowie Honoraty pogarszało się: nowo otwartą pensję odwiedziła na kilka dni przed śmiercią, tylko po to, aby ją rozwiązać, bo czując juŝ się bardzo źle, nie widziała moŝliwości kontynuacji przedsięwzięcia. Sprawa pensji dla dziewcząt wiąŝe się teŝ z pierwszą kobiecą organizacją załoŝoną przez Honoratę wespół z kilkoma innymi praŝankami, a mianowicie Spolkiem Slovanek (Związkiem Słowianek). Honorata pełniła tam funkcję "jednatelki", czyli rzeczniczki (jako jedna z niewielu członkiń znała czeski równieŝ w piśmie), działała bardzo ofiarnie, prowadziła dokumentację i korespondencję związku, ale tu teŝ spotkały ją przykrości - uwikłano ją w jakieś plotki i pomówienia. Spolek Slovanek się rozpadł i w końcu przestał działać, pozostał jednak w historii jako pierwsza czeska organizacja kobieca. Honorata ponoć szerzyła polskie pańskie maniery, np. swobodnie konwersowała z męŝczyznami, co w praskich mieszczańskich środowiskach było wówczas nie do przyjęcia. Oboje z męŝem prowadzili coś w rodzaju salonu towarzyskiego dla czeskich budzicieli, a z tych spotkań rozwinęły się ponoć niektóre czeskie patriotyczne organizacje, np. Komitet Archeologiczny. Po śmierci w roku 1856 Honorata z Wiśniowskich Zapová została pochowana (ponoć na własne Ŝyczenie) na przykościelnym cmentarzu w dzielnicy Prosek w Pradze. Jej nazwisko pamiętają niestety tylko nieliczni specjaliści od czeskiej dziewiętnastowiecznej literatury. Instytut Historii 71 lat temu hitlerowskie Niemcy zajęły Sudety Anschluss dr Paweł Szymkowicz 71 lat temu, na początku października 1938 r., doszło zajęcia Sudetów przez hitlerowskie Niemcy. Za zgodą wielkich mocarstw, Anglii i Francji, które po I wojnie światowej miały strzec wersalskiego ładu w Europie, Czechosłowacja musiała oddać znaczną część swego terytorium. Niewiele osób wie, Ŝe w tych dniach, do największych napięć na czesko-niemieckim pograniczu, dochodziło na odcinku powiatu nyskiego. Według spisu z 1930 roku na 14,7 mln mieszkańców Czechosłowacji, 3,2 mln stanowili Niemcy, co stanowiło blisko 22% ogółu ludności kraju. Z tej liczby aŝ 3 mln Niemców zamieszkiwało rejon Sudetów. Na terenie gminy Zlate Hory w 1930 r. Ŝyło 9240 Niemców i 188 Czechów. Dysponujący tek duŝą liczebnością Niemcy sudeccy odgrywali duŝą rolę w Ŝyciu politycznym regionu i kraju. Sytuacja uległa jednak diametralnej zmianie po dojściu do władzy w Niemczech Adolfa Hitlera. Konrad Henlein załoŝył Partię Niemców Sudeckich (Sudetendeutsche Partei - SdP), która szybko stała się narzędziem Hitlera wykorzystywanym do destabilizacji Czechosłowacji. Partia Henleina szybko przyjęła nazistowski charakter, zyskując sobie swymi nacjonalistycznymi hasłami duŝe poparcie wśród Niemców sudeckich. W wyborach parlamentarnych 1935 roku odniosła duŝy sukces zdobywając aŝ 44 mandaty. Stała się w ten sposób drugą siłą poli- 20