Fakty i mity o żywieniu w cukrzycy. Grażyna Korzeniewska Polska Federacja Edukacji w Diabetologii

Transkrypt

1 Fakty i mity o żywieniu w cukrzycy Grażyna Korzeniewska Polska Federacja Edukacji w Diabetologii

2 Przed wynalezieniem insuliny i leków doustnych leczenie dietetyczne było jedyną możliwością przedłużenia życia osób chorych na cukrzycę. Stosowano głównie diety niskokaloryczne gdzie jedynym źródłem kalorii były głównie białka lub tłuszcze. Francuski lekarz Bouchardt rzucając hasło Jeść jak najmniej dał wyraz ówczesnemu stanowi wiedzy o żywieniu chorych na cukrzycę.

3 Od lat dwudziestych aż do końca lat 40-tych, zgodnie z obowiązującymi wówczas zaleceniami, głównym (około 70%) źródłem kalorii były tłuszcze, z białka pochodzić miało około 10% kalorii, z węglowodanów około 20%. Z czasem zwiększył się udział węglowodanów w diecie do: 40% w latach 50-tych i 60-tych, 45% w latach 70-tych, aż do 60% w latach 80-tych i 90-tych ubiegłego wieku

4 Aktualne rekomendacje żywieniowe dla dzieci i dorosłych z cukrzycą FAKTY!

5 Zalecenia PTD 2014 rok 1. Żywienie dzieci i młodzieży chorej na cukrzycę. Podstawowe zasady zdrowego żywienia dzieci chorych na cukrzycę są takie same jak ich rówieśników bez cukrzycy. Zaleca się utrzymanie prawidłowego bilansu kalorycznego oraz stopniowe zmniejszenie zawartości węglowodanów przyswajalnych, maksymalnie do 45-50% dobowego zapotrzebowania kalorycznego. Zaleca się ograniczenie cukrów prostych do 10% dobowego zapotrzebowania kalorycznego. Dotyczy to w szczególności młodzieży

6 Dieta = zasady zdrowego żywienia Piramida zdrowego żywienia wg. Instytutu Żywności i Żywienia.

7 2. Zalecenia dietetyczne dla dorosłych z cukrzycą Cel leczenia : -utrzymanie bliskiego normie stężenia glukozy w surowicy krwi, w celu prewencji powikłań cukrzycy -optymalnego stężenia lipidów i lipoprotein w surowicy -Optymalnych wartości ciśnienia tętniczego w celu redukcji ryzyka chorób naczyń -Uzyskanie i utrzymywanie pożądanej masy ciała. Leczenie dietetyczne obejmuje ustalenie: -całkowitej kaloryczności diety -rozdziału kalorii na poszczególne posiłki w ciągu dnia - źródła pokarmów, które zabezpieczają zapotrzebowanie kaloryczne oraz dowóz składników mineralnych, witamin,

8 Przy ustalaniu diety należy uwzględnić indywidualne preferencje żywieniowe i kulturowe pacjenta, wiek, płeć, poziom aktywności fizycznej oraz status ekonomiczny. Strategia postępowania dietetycznego powinna obejmować: - Ocenę sposobu żywienia - Diagnozę żywieniową - Poradnictwo indywidualne lub grupowe - Monitorowanie sposobu żywienia i ocenę efektów

9 Chorzy na cukrzycę typu 1, bez nadwagi i otyłości powinni unikać spożywania węglowodanów prostych, łatwoprzyswajalnych oraz przestrzegać prawidłowo zbilansowanej diety, a insulinoterapia powinna być dostosowana do nawyków żywieniowych pacjenta i jego trybu życia przy jednoczesnym uwzględnieniu prawidłowych zasad żywienia. Przy ustalaniu diety można korzystać z systemu WW oraz IG i ŁG. W cukrzycy typu 2 podstawowym zadaniem jest nie tylko utrzymanie dobrej kontroli metabolicznej choroby, ale także redukcja nadmiernej masy ciała. W prewencji i leczeniu cukrzycy typu 2 z podwyższonym ryzykiem chorób sercowo naczyniowych może być zalecana dieta śródziemnomorska.

10 Zalecenia szczegółowe 1. Węglowodany % wartości energetycznej powinny stanowić węglowodany o niskim indeksie glikemicznym do 50 IG -. Ograniczenie węglowodanów prostych do minimum -. Substancje słodzące mogą być spożywane w dawkach zalecanych przez producenta -. Nie zaleca się stosowania fruktozy jako zamiennika cukru -. Zawartość błonnika pokarmowego powinna wynosić gramów

11 2. Tłuszcze Powinny stanowić 30-35% wartości odżywczej - Tłuszcze nasycone mniej niż 10% wartości energetycznej diety - Tłuszcze jednonienasycone 10-15% wartości energetycznej diety Tłuszcze wielonienasycone 6-10% wartości energetycznej diety - Cholesterol w diecie nie powinien przekraczać 300mg/d - - Obniżenie stężenia cholesterolu frakcji LDL poprzez zmniejszenie udziału tłuszczów nasyconych zastępując je węglowodanami o niskim IG lub/i tłuszczami jednonienasyconymi

12 3. Białka - Udział energii pochodzącej z białek 15-20% przy czym stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego powinien wynosić co najmniej 50/50% 4. Witaminy - Suplementacja witamin i mikroskładników u chorych, u których nie stwierdza się niedoborów, jest niewskazana

13 c.d 5. Alkohol - Spożywanie alkoholu przez osoby chore na cukrzycę nie jest zalecane - Chorego należy poinformować, że alkohol hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i dlatego jego spożycie może sprzyjać rozwojowi niedocukrzenia - Dopuszcza się spożywanie czystego alkoholu etylowego w ilości nie większej niż 20g/d przez kobiety i 30g/d przez mężczyzn 6. Sól kuchenna mg/d - Osoby z umiarkowanym nadciśnieniem tętniczym nie więcej niż 4800mg/d - Osoby z NT i nefropatią nie więcej niż 4000mg/d

14 Cukrzyca u osób powyżej 65 r.ż Zalecenia dietetyczne zalecenia ogólne; brak specyficznych zaleceń związanych z wiekiem, modyfikacja diety jest mało skuteczna ze względu na utrwalone nawyki żywieniowe.

15 Rekomendacje głównych Towarzystw Diabetologicznych (ADA, EASD, CAD) Węglowodany 40-65% kalorii Białka 10-20% kalorii Tłuszcze 30-35% EASD podkreśla przykładanie większej wagi do problemu jakości spożywanych węglowodanów, zwłaszcza przy większym ich spożyciu. kiedy spożycie węglowodanów mieści się w górnym zakresie rekomendacji, szczególnie ważne jest zalecenie produktów bogatych w błonnik i produktów o niskim indeksie glikemicznym

16 Prawidłowa masa ciała Wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index) masa ciała w [ kg ] BMI = wzrost w [ m] x wzrost w [ m ] Interpretacja wyniku BMI MIT Poniżej 20 kg/m2 - niedożywienie niedożywienie kg/m2 prawidłowa masa prawidłowa masa FAKT Poniżej 18,5 kg/m2 18,5 25 kg/m kg/m2 nadwaga nadwaga kg/m2 powyżej 30 kg/m2 otyłość otyłość powyżej 30 kg/m2

17 Ustalenie należnej masy ciała Należna masa ciała według Broca MIT! Wysokość masy ciała w centymetrach 100 = kg np. wysokość ciała 168 cm 100 = 68 kg (młode kobiety powinny wartość tak wyliczoną zmniejszyć o 10%, a młodzi mężczyźni o 5%) Należna masa ciała według wzoru Lorentza FAKT! Dla kobiet: Należna masa ciała = wzrost w cm 100 (wzrost w cm 150) : 2 Dla mężczyzn: Należna masa ciała = wzrost w cm 100 (wzrost w cm 150) : 4 np. Kobieta, wiek 50 lat, wzrost 168 cm Należna masa ciała = ( ) : 2

18 Proponowane nowe normy na energię dla ludności Polski (kcal/dobę) ( Normy żywienia człowieka M. Jarosz, B. Bułhak Jachymczuk, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2008) FAKT! Grupa, wiek-lata Masa ciała (kg) PPM (kcal/ /dobę) Kobiety Mężczyźni Aktywność fizyczna 1,4 1,6 1,75 2,0 2,2 2,4

19

20 Białka Dieta w cukrzycy = dieta bogatobiałkowa MIT! Żywienie w cukrzycy = dieta normobiałkowa 15-20% z energii ( ok. 1g/kg m.c) FAKT! Źródła białka pełnowartośćiowego: chude mięsa (cielęcina, chuda wołowina, jagnięcina, królik, dziczyzna) - chude ryby (np. dorsz, sola, mintaj) - chudy drób (kura, indyk bez skóry) - chude gatunki wędlin (polędwica, szynka) - białko jaja (całe jaja 2-3 sztuki/tydzień)

21 Tłuszcze Dieta w cukrzycy = dieta wyskotłuszczowa MIT! Żywienie w cukrzycy = dieta normotłuszczowa 30-35% z energii FAKT! Źródła: - Tłuszcze nasycone - Tłuszcze jedno i wielonienasycone - Izomery trans pieczywo cukiernicze chipsy frytki zupy i dania instant margaryny twarde Podnoszą stężenie LDL- cholesterolu, obniżają stężenie HDL cholesterolu

22 Różne rodzaje tłuszczów w żywieniu Tłuszcze zawierające kwasy tłuszczowe Produktu żywnościowe dostarczające odpowiednie kwasy tłuszczowe Nasycone (złe) masło, sery żółte, mięso, produkty mięsne (kiełbasy), ciasta, słodycze, słonina, twarde margaryny i tłuszcze do pieczenia, olej palmowy, orzechy kokosowe Jednonienasycone (dobre) Oliwki, olej rzepakowy, orzech (pistacje, laskowe, migdały), orzeszki ziemne, awokado oraz oleje z tych produktów Wielonienasycone (dobre) Omega 3: łosoś, śledź, pstrąg, orzechy włoskie, olej rzepakowy, soja i len oraz oleje z tych produktów Omega 6: ziarna słonecznika, sezam, orzechy włoskie, soja, kukurydza oraz oleje z tych produktów. Niektóre margaryny miękkie

23 Węglowodany Dieta w cukrzycy = dieta niskowęglowodanowa poniżej 40% węglowodanów z energii MIT! Żywienie w cukrzycy = dieta normowęglowodanowa 40-50% z energii, węglowodany o niskim indeksie glikemicznym FAKT!

24 Źródła węglowodanów Dzielą się na proste i złożone. Do węglowodanów prostych zaliczamy: glukozę, fruktozę(owoce i miód) oraz laktozę znajdującą się w mleku. Węglowodany proste do 10% wszystkich węglowodanów w ciągu dnia. Węglowodany złożone przedstawicielem jest skrobia Źródła skrobi: Ø mąka (pełnoziarniste pieczywo, chleb, bułki, budynie, kisiele, makarony, kluski), Ø kasze Ø płatki, Ø ryż, Ø ziemniaki, Ø nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, kukurydza, bób, soja, soczewica). Węglowodany złożone powinny stanowić podstawę żywienia.

25 Indeks glikemiczny Produkty spożywcze zawierające węglowodany wysoce różnią się między sobą między innymi tym, jak szybko po ich spożyciu rośnie we krwi poziom cukru (glukozy). Te różnice zależą głównie od tego, jaki odsetek spożytych węglowodanów wchłonie się z przewodu pokarmowego i jak szybkie będzie tempo tego wchłaniania. Indeks glikemiczny szereguje produkty żywnościowe na podstawie ich wpływu na stężenie cukru (glukozy) we krwi i czasu pojawienia się zmian. Produkty węglowodanowe są porównywane z czystą glukozą jako produkt referencyjny. PLEND00001

26 q Produkty o niskim indeksie glikemicznym poniżej 55 q Produkty o średnim indeksie glikemicznym 55 do 70 q Produkty o wysokim indeksie glikemicznym powyżej 70

27 Indeks glikemiczny

28 Co wpływa na wartość indeksu glikemicznego? 1. Skład posiłków Sposoby przygotowania posiłków Im bardziej rozgotowany, rozdrobniony produkt tym wyższy indeks glikemiczny. formę produktu - czy jest zmielony lub w inny sposób przetworzony czy występują w nim pełne ziarna lub włókna,. stopień przygotowania lub ugotowania - co pozwala na zbadanie zawartości skrobi, 2. Obecność białek i tłuszczy Tłuszcz opóźnia opróżnianie żołądka oraz efektywność wchłaniania i trawienia węglowodanów co obniża Indeks glikemiczny. Białko wpływa na wydzielanie przez komórki hormonów jelitowych i insuliny, co zmniejsza glikemię poposiłkową, a tym samym Indeks glikemiczny Dojrzewanie i przechowywanie owoców i warzyw Czas spożywania posiłku. Czas jedzenia ma wpływ na wydzielanie glukozy do krwi - im szybciej jesz, tym jest ono szybsze, 5.

29 Warzywa w diecie cukrzycowej są bez ograniczeń - MIT! Nazwa produktu Ilość węglowodany WW Ziemniaki ,8 1,7 Soczewica (nasiona suche) ,7 Groch (nasiona suche) ,2 4,5 Fasola biała (nasiona suche) ,9 4,6 Buraki 100 7,3 0,7 Marchew 100 5,1 0,5 Papryka czerwona 100 4,6 0,5 Kalafior 100 3,6 0,4 Kapusta pekińska 100 1,3 0,1 Ogórek świeży 100 2,4 0,2 Pomidor 100 2,4 0,2 Rzodkiewka 100 1,9 0,2 Brokuły 100 2,7 0,3 Cukinia 100 2,2 0,2

30 Warzywa Podział warzyw ze względu na zawartość węglowodanów Warzywa zawierające w 100 gramach do: 3% węglowodanów przyswajalnych boćwina, brokuły, brukselka, cukinia, kalafior, kapusta pekińska, ogórek, papryka zielona, pomidory, rzodkiewka, sałata, seler korzeń, seler naciowy, szparagi, kapusta kwaszona, ogórki kwaszone 3% - 5% węglowodanów przyswajalnych bakłażany, cykoria, fasola szparagowa, kalarepa, kapusta biała, czerwona, 5% - 10% węglowodanów przyswajalnych buraki, cebula, kapusta włoska, marchew gotowana, pietruszka korzeń, papryka czerwona 10% - 45% węglowodanów przyswajalnych fasola, groch, kukurydza, soczewica, soja, ziemniaki, bób

31 Ilość posiłków pen/pompa Chorzy z cukrzycą powinni przestrzegać ustalonych pór posiłków, skoordynowanych z ich trybem życia (np. praca zmianowa) oraz zaleconym leczeniem hipoglikemizującym (szczególnie w przypadku insulinoterapii). Posiłki powinny być spożywane w kolejnych dniach o zbliżonych porach. Szczególnie ilość węglowodanów w kolejnych posiłkach musi być codziennie podobna. Pominięcie posiłku, spożycie jego części lub przesunięcie jego pory może się wiązać z hipoglikemią.

32 Czy zalecenia dietetyczne powinniśmy indywidualizować? Zalecenia PTD podkreślają konieczność umiejętności szacowania ilości węglowodanów w posiłkach przez wszystkich chorych leczonych insuliną: w przypadku intensywnej funkcjonalnej insulinoterapii dawka insuliny każdorazowo zależeć powinna od zawartości węglowodanów w posiłku, u chorych stosujących stałe dawki insuliny powtarzalna powinna być zawartość węglowodanów w poszczególnych posiłkach

33 Czy zalecenia dietetyczne powinniśmy indywidualizować? Młody, aktywny pacjent leczony za pomocą wielokrotnych wstrzyknięć insuliny na dobę czy osobistej pompy insulinowej musi umieć precyzyjnie szacować zawartość węglowodanów w posiłkach, opiera się na obliczaniu w posiłkach zawartości tzw. wymienników węglowodanowych, wiedząc ile insuliny wymaga na jeden WW, na tej podstawie szacuje posiłkową dawkę insuliny.

34 Wymienniki węglowodanowe Wymiennik węglowodanowy to taka ilość produktu w gramach, któryzawiera 10g węglowodanów przyswajalnych Dla wygody w posługiwaniu się tabele wymienników węglowodanowych podzielono na kilka grup: pieczywo produkty zbożowe produkty mleczne owoce warzywa słodycze

35 Tabele wymienników węglowodanowych Nazwa produktu Bułka pszenna zwykła Bułka wrocławska Bagietka francuska Kajzerka Bułka Grahamka Chleb pszenny Chleb Graham Chleb chrupki Pieczywo tostowe Pieczywo tostowe graham Paluszki Chleb żytni jasny Chleb żytni razowy Chleb Pumpernikiel Sucharki bezcukrowe Maca Bułka tarta Ilość gramów równoważna jednemu WW Wielkość porcji w przybliżeniu Pieczywo 1/3 bułki o wadze 60g 1/3 bułki o wadze 60g kawałek o wymiarach 5 x 4,5 x 6 cm 1/2 bułki o wadze 40g 1/5 bułki o wadze 100g kromka o wymiarach 8 x 11x 0,5 cm kromka o wymiarach 9,5 x 10 x 1 cm 1 i 1/2 kromki o wymiarach 12 x 6 cm kromka o wymiarach 8 x 9 x 1 cm kromka o wymiarach 9 x 6,5 x 1 cm 10 sztuk o dł.12 cm kromka o wymiarach 10 x 7 x 1 cm kromka o wymiarach 9,5 x 7 x 1 cm 1/2 kromki 1 i 1/2 sucharka o wymiarach 8,5 x 6 x 1 cm 1 kromka o wymiarach 10 x 10 cm 1 i 1/2 łyżki stołowej

36

37 Tylko WW ważne MIT! Co z wymiennikami białkowymi i tłuszczowymi? posiłek Śniadanie I - 20% Śniadanie II 10% Obiad 30% Podwieczorek 10% Kolacja 20% Kolacja II 10% wymienniki węglowodanowe PIECZYWO KASZE, RYŻ, MAKARON, OWOCE ZIEMNIAKI wymienniki tłuszczowe wymienniki białkowe?

38 Wymienniki tłuszczowe produktu Ilość g i wartości Kcal odżywczej Wielkość porcji Źródło:mgr A.Nazwa Rudnicka na podstawie Tabele składu żywności równoważn Wydawnictwo PZWL 2005 a 1 WT masło ekstra masło śmietankowe śmietana % tłuszczu margaryny miękkie 70% olej, oliwa majonez Smalec łyżeczki 2 łyżeczki 5 łyżek 1 łyżeczka płaska 1 łyżka stołowa 1 łyżka niepełna 1 łyżka

39 Wymienniki białkowe Nazwa produktu Ilość g równoważna 1 WBz kcal Wielkość porcji Mięso: cielęcina bez kości wołowina bez kości polędwica wołowa kawałek o wym. 5x4x1cm kawałek o wym. 5x4x1cm kawałek o wym. 5x4x1cm Drób: indyk mięso z piersi bez kości i skóry kurczak - mięso z piersi bez kości i skóry kurczak - mięso z ud bez kości i skóry kawałek o wym. 6x5x0,5cm kawałek o wym. 6x5x0,5cm kawałek o wym. 7x5x1cm Wędliny: kiełbasa rzeszowska mielonka polędwica sopocka szynka wołowa gotowana kiełbasa delikatesowa z kurczaka polędwica z piersi kurczaka kawałek o wym. 7x3x Ryby: dorsz filet bez skóry karp świeży śledź marynowany śledź świeży makrela wędzona bez skóry kawałek o wym. 8x6x1 cm Sery: ser twarogowy chudy ser twarogowy półtłusty ser homogenizowany pełnotłusty ser topiony sery dojrzewające żółte bez skóry (Gouda) kawałek o wym. 10x3,5x1 cm kawałek o wym. 10x3,5x1 cm 5 płaskich łyżek 4/5 kostki (100 gramowej) 2 plasterki Jaja: jaja kurze całe białko jaja kurzego sztuki w skorupce małe 3sztuki 5 plasterków o średnicy ok.6c 5 plasterków o średnicy ok.6c kawałek o wym. 13,5x6 cm kawałek o wym. 15x4,5cm

40 ŚNIADANIE 1 Źródło: opracowanie własne Produkt Ilość w gramach WW WT WBz Masło śmietankowe Polędwica sopocka Jabłko 70 0,5 - - Pieczywo żytnie razowe

41 Przeliczanie wymienników w praktyce problem czy zabawa? MIT > PRAWDA

42

43

44 Programy komputerowe do liczenia WW i WBT

45

46

47 Osoba chora na cukrzycę nie będzie mogła jeść już słodyczy MIT Osoba chora na cukrzycę może spożywać słodycze pod Dieta bogata w cukier -szkodzi pewnymi warunkami FAKT diabetykom mniej więcej w tym samym stopniu co osobom zdrowym Słodycze czy desery mogą być spożywane przez osoby z cukrzycą o ile prowadzą one zdrowe żywienie i są aktywne fizycznie Jadłospis diabetyka sporadycznie jest bez cukru musimy pamiętać o zdarzających się niestety hipoglikemiach. Oficjalnie słodycze mogą być spożywane jeden raz w tygodniu Alternatywą są słodycze słodzone naturalnymi słodzikami.

48 Słodziki są niebezpieczne - MIT Słodziki naturalne Stewia roślina pochodząca z Paragwaju, której liście zawierają słodkie w smaku substancje ( glikozydy stewiolowe). Substancje te są słodsze ok. 300 razy od cukru) Ksylitol (alkohol cukrowy) jest to cukier pochodzenia naturalnego pozyskiwany najczęściej z brzozy. Ksylitol jest powoli przetwarzany w organizmie z minimalnym udziałem insuliny, dzięki czemu ma ponad dziewięciokrotnie niższy indeks glikemiczny od cukru. 2-razy mniej kalorii niż cukier!

49 2. Sztuczne środki słodzące - Acesulfam K Aspartam Sacharyna Mannitol Sorbitol

50 Wszystkie słodycze są dobre na hipoglikemię - MIT Podczas hipoglikemii u dzieci ważna jest każda sekunda. Im dłużej trwająca hipoglikemia tym zwiększa się prawdopodobieństwo uszkodzeń układu nerwowego. Dlatego na hipoglikemię dziecku należy podać w pierwszej kolejności cukier w jak najbardziej prostej formie. Najlepsze produkty to; - Glukoza w żelu - Glukoza sprasowana - Woda lub herbata osłodzona cukrem Bardzo często podawanie soków lub słodyczy kojarzy się dzieciom niestety ze stanem przyjemnym.

51 Podsumowanie Dieta w cukrzycy typu 1 i 2 powinna być jak najbardziej zbliżona do zasad prawidłowego żywienia. Liczenie wymienników pokarmowych = lepsze wyrównanie cukrzycy W żywieniu dzieci powinno się kierować nie tylko sercem, lecz przede wszystkim rozumem Odpowiednia dieta i prawidłowe nawyki żywieniowe to gwarancja właściwego rozwoju fizyczno psychicznego.

52