Ale jak to zrobić w praktyce... czyli krótki kurs prawidłowego odżywiania w dnie moczanowej

Transkrypt

1 Ale jak to zrobić w praktyce... czyli krótki kurs prawidłowego odżywiania w dnie moczanowej Propozycja 3-dniowego jadłospisu, opracowanego dla chorego na dnę pacjenta, przy założeniu ograniczenia dowozu energii do ok kcal/dobę. Poniżej przedstawiono propozycję 3-dniowego jadłospisu, opracowanego dla chorego na dnę pacjenta, przy założeniu ograniczenia dowozu energii do ok kcal/dobę. Jest to dieta niskopurynowa - spożyte każdego dnia produkty są źródłem do ok. 300 mg kwasu moczowego. W doborze produktów żywnościowych nie wykluczono całkowicie pokarmów wysokopurynowych lub,,z pogranicza" (zaproponowano przykładowo porcję pieczonego kurczaka oraz flądry); takie podejście jest niepraktyczne i większość pacjentów nigdy nie wdraża takich zaleceń w życie. Produkty te stosowane są jednak ostrożnie, a pacjent winien być pod kontrolą lekarza, dobrze współpracować z dietetykiem i być dobrze wyedukowany w odniesieniu do zasad dietoterapii schorzenia. Absolutnie przeciwwskazane produkty (jak podroby czy alkohol) nie powinny być spożywane nawet w małych ilościach. Podstawą diety są produkty z grupy I, w umiarkowanych,,,normalnych" ilościach stosuje się też produkty z grupy II. Dietę opracowano dla przykładowego,,,podręcznikowego" pacjenta cierpiącego na dnę - w większości przypadków jest to mężczyzna po 40 r.ż., z otyłością lub nadwagą, o niskiej aktywności fizycznej. Dobowe zapotrzebowanie na energię dla takiej osoby (wyliczone lub odczytane z tabel) waha się zwykle w granicach kcal. Podaż 1500 kcal/dobę umożliwia stopniową i bezpieczną redukcję masy ciała, bez realnej groźby zaostrzenia choroby. Zaplanowano spożycie 5 posiłków dziennie, gdyż sprzyja to skutecznemu odchudzaniu i redukuje odczucie głodu w ciągu dnia. Planując dietę przyjęto wspomniane wcześniej optymalne proporcje kaloryczności poszczególnych posiłków, oraz klasyczne proporcje pomiędzy poszczególnymi składnikami pokarmowymi (do 30% energii z tłuszczów, z nasyconych do 10%, dominujący udział węglowodanów, spożycie białka nie wyższe niż 1,5g/kg m.c.). W określonych sytuacjach klinicznych dieta może wymagać modyfikacji (postępująca niewydolność nerek, cukrzyca i in.). Wiele schorzeń często współistnieje z dną, lub nawet ma udział w jej patogenezie - w razie potrzeby muszą być uwzględniane przy planowaniu diety. Biorąc pod uwagę korzystny wpływ błonnika na parametry gospodarki lipidowej (gł. frakcja rozpuszczalna), motorykę przewodu pokarmowego (zwł. frakcja nierozpuszczalna), liczne dodatkowe korzyści, a także nieznaczne hamowanie apetytu, można zaproponować uzupełnienie jego zawartości w diecie, poprzez dodanie niewielkich ilości otrębów pszennych (np. do zup i twarożków). Otręby są tanim i łatwo dostępnym źródłem błonnika nierozpuszczalnego, należy jednak wprowadzać je do diety stopniowo. Jeżeli są tolerowane i pożądane (np. z uwagi na zaparcia) - można zwiększyć ich dodatek o kolejnych kilka/kilkanaście gramów. Nie ma to istotnego wpływu na przyswajanie składników odżywczych prawidłowo zbilansowanej diety. Źródłem frakcji nierozpuszczalnych błonnika są głównie warzywa i owoce. Pod jadłospisem na każdy dzień przedstawione są przybliżone obliczenia wartości odżywczej, proporcje (B:T:W), oraz szacunkowa zawartość puryn w przeliczeniu na kwas moczowy. Obliczenia oparte zostały na bazie produktów zawartych w arkuszu,,dietetyk", oraz Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 1/7

2 opracowaniach książkowych. Pacjent ma oczywiście możliwość modyfikowania diety - zamiany jednych produktów na inne, podobne, w ramach tej samej grupy (np. gruszka zamiast jabłka, oliwa zamiast oleju, jogurt zamiast śmietany) - wymaga to jednak dobrego wyedukowania i dostarczenia tabel z zawartością puryn w pożywieniu. Zamiany zwł. w grupie wędlin/mięs/ryb mogą się wiązać ze znacznym wzrostem spożycia puryn, a to może być niebezpieczne. W jadłospisie przedstawiono ilości produktów wykorzystywanych przy sporządzaniu poszczególnych potraw i posiłków, w przeliczeniu na jedną osobę. Nie uwzględniono w przepisach dosalania potraw - powinno być ono jednak maksymalnie ograniczone lub wyeliminowane, na korzyść innych przypraw. Redukcja spożycia NaCl w diecie wiąże się z niewielkim, ale znamiennym obniżeniem ciśnienia tętniczego u większości pacjentów. Konkretne produkty Grupa I (produkty wskazane) - mleko, sery białe, żółte, tłuszcze, produkty zbożowe, większość warzyw (w tym ziemniaki), większość owoców, ziarna i orzechy, z wędlin - metka, mortadela, salami, szynka gotowana Grupa II (spożywaj z umiarem) Mięsa, ryby i wędliny: flądra, lin, wołowina, mostek, parówki, kaszanka Warzywa: dynia, fasolka szparagowa zielona, jarmuż, kapusta czerwona i włoska, suche nasiona roślin strączkowych Owoce: banan, melon Grupa III (unikaj lub nie spożywaj w ogóle) Ryby: dorsz, karp, łosoś, pstrąg, sandacz, makrela, sardynka, sola, szczupak, szproty wędzone (!), śledź Mięso: cielęcina, jagnięcina, wołowina, karkówka, rostbef, wieprzowina, drób, podroby, dziczyzna Warzywa: brokuły, brukselka, kalafior, kukurydza, papryka, por, szpinak Grzyby Napoje alkoholowe PROPONOWANY JADŁOSPIS NA 3 KOLEJNE DNI Dzień I Ś: chleb z masłem i mortadelą oraz miodem (razem 2 kromki), szklanka mleka 1,5%, pomidor 2Ś: pomarańcza O: zupa pomidorowa, ziemniaki, flądra pieczona, sałata + dressing (olej, cytryna, szczypiorek), pomidor P: jabłko, jogurt naturalny 2% K: chleb z margaryną i białym serem oraz dżemem niskosłodzonym (razem 2 kromki), jajo na twardo Dzień II Ś: zupa mleczna z płatkami owsianymi, chleb z szynką z indyka (1 kromka), warzywa (sałata, pomidor) 2Ś: jogurt truskawkowy, jabłko O: zupa ogórkowa, wołowina duszona z ryżem, surówka marchwiowo-jabłkowa P: sok pomarańczowy, delicje szampańskie K: makaron z białym serem, jogurtem i cynamonem Dzień III Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 2/7

3 Ś: pieczywo z masłem, twarożkiem i szynką, pomidor 2Ś: jogurt truskawkowy z muesli O: zupa jarzynowa, ziemniaki, kurczak pieczony, mizeria P: sałatka owocowa K: kasza gryczana z warzywami, jajecznica, kawa z mlekiem Powyższa propozycja rozpisana na poszczególne produkty, wraz z ujęciem ilościowym została przedstawiona w tabeli poniżej Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 3/7

4 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 4/7

5 PODSUMOWANIE Z 3 DNI: Energia średnio: 1486 kcal B:T:W 19,8% : 29,4% : 50,8% Cholesterol: 260 mg W zaproponowanym jadłospisie udało się zrealizować wszystkie najistotniejsze z punktu widzenia potrzeb pacjenta założenia. Jest to dieta o umiarkowanie obniżonej kaloryczności, w której nie przekroczono zakładanego spożycia puryn (w przeliczeniu na kwas moczowy). Taka dieta, w połączeniu z rozsądną aktywnością fizyczną, umożliwi stopniową i bezpieczną redukcję masy ciała, co sprzyjać będzie dodatkowemu, nawet większemu niż wynikające z diety niskopurynowej, Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 5/7

6 obniżeniu puli moczanów w organizmie. Zachowane są też w przybliżeniu właściwe proporcje pomiędzy poszczególnymi składnikami pożywienia. Wprawdzie % energii uzyskanej z białka może wydawać się dość wysoki (prawie 20%, podczas gdy u ludzi dorosłych zaleca się 12-15%), jednak po przeanalizowaniu diety okazuje się, że spożycie białka wynosi średnio ok. 1g/kg m.c. (patrz tabele), a więc jest prawidłowe. Ponadto dieta w dnie powinna w dużym stopniu wykorzystywać produkty mleczne i jaja. Średnia zawartość cholesterolu w diecie wyniosła 260 mg dziennie, a zatem mniej niż zalecane w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych 300 mg. Nie należy przy tym przejmować się nieznacznym przekroczeniem zalecanego dziennego spożycia cholesterolu w dwóch z zaproponowanych trzech racji dziennych - wynika to z zawartości pełnych jaj w diecie. Ponieważ pacjent musi ograniczać spożycie większości produktów mięsnych, jaja są dobrym źródłem pełnowartościowego białka. Ponadto w świetle aktualnej wiedzy podawane dotychczas zawartości cholesterolu w jajach są przeszacowane, a wpływ ogólnej zawartości cholesterolu w diecie na profil lipidowy - również mniejszy niż dawniej sądzono. Znacznie istotniejsze są proporcje spożywanych kwasów tłuszczowych, a te udało się zrealizować. Dieta jest pełnowartościowa, opiera się na powszechnie dostępnych produktach spożywczych. Nie jest też kłopotliwa ani droga w realizacji. Może być zalecona również w przypadku stanów często współistniejących z dną moczanową (np. zespół metaboliczny, niewydolność nerek, cukrzyca typu 2). WYBRANE PRZEPISY Poniżej proponowany sposób realizacji zawartych w jadłospisie zup (produkty przeliczone na jednoosobowe porcje; przepisy oparto na,,dietetycznej książce kucharskiej" pod red. Z. Wieczorek-Chełmińskiej (wyd. PZWL, Warszawa 1987), z modyfikacjami własnymi. 1. Zupa pomidorowa Włoszczyzna 60g: Koncentrat pomid. 30% 20g Ryż biały 20g Marchew 20g Mąka pszenna 5g Liść pietruszki 3g Pietruszka 15g Olej rzepakowy uniw. 5g Otręby pszenne 10g Por 10g Mleko 1,5% 45g Seler 15g Śmietana 12% 10g Włoszczyznę umyć, obrać, opłukać, pokrajać, zalać wrzątkiem i ugotować wywar. Dodać koncentrat. Olej wymieszać z mąką, dodać mleko i śmietanę. Połączyć z niewielką ilością wywaru, po czym dodać do zupy i zagotować. Podawać z ugotowanym ryżem. Dodać otręby. Ozdobić liściem pietruszki. 2. Zupa ogórkowa Włoszczyzna 60g: Ogórki kiszone 50g Ziemniaki 30g Marchew 20g Mąka pszenna 5g Liść pietruszki 3g Pietruszka 15g Olej rzepakowy uniw. 5g Otręby pszenne 10g Por 10g Mleko 1,5% 45g Seler 15g Śmietana 12% 10g Włoszczyznę umyć, obrać, opłukać, zetrzeć na tarce, zalać wrzątkiem i ugotować wywar. Ogórki zetrzeć na tarce, dodać do gorącego wywaru. Olej wymieszać z mąką, dodać mleko i śmietanę. Połączyć z niewielką ilością wywaru, po czym dodać do zupy i zagotować. Podawać z ziemniakami. Dodać otręby. Ozdobić liściem pietruszki Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 6/7

7 3. Zupa jarzynowa Włoszczyzna 100g: Mąka pszenna 5g Marchew 40g Olej rzepakowy uniw. 3g Pietruszka 30g Masło 3g Por 10g Mleko 1,5% 45g Seler 20g Liść pietruszki 3g Zielony groszek 10g Otręby pszenne 10g Włoszczyznę umyć, obrać, opłukać, zetrzeć na tarce, groszek opłukać, zalać wrzątkiem. Połączyć mleko z mąką, zawiesinę rozprowadzić zupą i całość połączyć. Dodać olej utarty z masłem. Krótko zagotować. Dodać otręby. Ozdobić liściem pietruszki Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 7/7