Jak systemowo poprawiać efektywność energetyczną? Temat Numeru: Magazyn TÜV Rheinland Polska 3/2015 ISSN Ludzie: Bezpieczenstwo:

Transkrypt

1 Jakosc Magazyn TÜV Rheinland Polska 3/2015 ISSN Temat Numeru: Jak systemowo poprawiać efektywność energetyczną? Technologie i biznes: Jak CEMEX Polska zarządza swoim wpływem na środowisko 04, Bezpieczenstwo: Konstrukcje stalowe. Jak kontrolować rozsiane procesy produkcyjne? 08 Ludzie: Czym jest zarządzanie przez zaangażowanie? 24

2 Słowo wstępne Szeroko dyskutowany temat poprawy efektywności, zarówno w kontekście zużywanej energii elektrycznej, jak i wydajności pracowników, nadal budzi wiele wątpliwości. Efektywność - zgodnie z definicją - jest rezultatem podjętych działań, opisanym relacją uzyskanych efektów do poniesionych nakładów. Chcąc mieć realny wpływ na jej poziom warto przeanalizować co na nią wpływa. 4 CEMEX Polska to trzy zakłady cementowe, blisko 40 wytwórni betonu oraz 7 kopalni kruszyw. Produkcja cementu, betonu towarowego i kruszyw to działalność, która w znaczący sposób wpływa na środowisko naturalne. W rozmowie z Bartoszem Wrębiakiem, Pełnomocnikiem Zarządu ds. ZSZ w CEMEX Polska, pytamy o działania podejmowane przez firmę w celu Technologie i biznes 4 Jak CEMEX Polska zarządza swoim wpływem na środowisko 6 Poprawa efektywności energetycznej - nowe szanse i obowiązki To wydanie Jakości poświęciliśmy sposobom poprawy efektywności zminimalizowania tego wpływu. energetycznej, u których podstaw leżą audyty. W najbliższym czasie, zgodnie z projektem ustawy o efektywności energetycznej, Bezpieczeństwo staną się one obowiązkowe dla dużych przedsiębiorstw. Ze względu na niejasność przepisów, wiele firm już teraz decyduje się na wdrożenie systemu zarządzania energią wg ISO O szczegółach planowanych zmian oraz możliwościach jakie stwarzają, opowiada Marek Koźmik, Kierownik Systemów Zarządzania Środowiskowego i Energią oraz Jarosław Kulig, Kierownik Sekcji Weryfikacji, Analiz i OZE Konstrukcje stalowe. Jak kontrolować rozsiane procesy produkcyjne? 10 Problemy w oznakowaniu CE dla linii produkcyjnej tworzonej przy zaangażowaniu wielu wykonawców W wywiadzie Jak CEMEX Polska zarządza swoim wpływem na środowisko Bartosz Wrębiak, Pełnomocnik Zarządu ds. ZSZ mówi o tym, jakie korzyści dla organizacji oraz dla lokalnych społeczności wynikają z wprowadzenia systemów zarządzania środowiskowego. Rosnąca presja rynku na jakość, czas i koszty konstrukcji Środowisko O efektywności i zaangażowaniu pracowników rozmawiamy natomiast z Arturem Żurkiem, autorem książki Zarządzanie przez zaangażowanie. Autor udowadnia w niej, jak duży wpływ na wyniki firmy może mieć zaangażowanie jej pracowników. Temat porusza także Danuta Kędzierska, Kierownik Standardów Odpowiedzialności Społecznej w tekście pt. Po przeciwnych stronach barykady. Apeluje w nim o zwrócenie większej uwagi na szeregowych stalowych powoduje, że poddostawcy komponentów lub dostawcy materiałów rozsiani są po całym kraju, Europie, a nawet świecie. W takiej sytuacji kluczowa dla zamawiającego staje się kwestia kontroli procesów produkcyjnych u poddostawców. Jak sprawić, żeby wszystko poszło zgodnie z planem? 16 Do zarządzania energią trzeba podejść systemowo Ludzie pracowników oraz o wykorzystanie okazji, jaką stwarza pojawienie się nowych wydań popularnych norm ISO 9001 i ISO 14001, do doskonalenia komunikacji, poprawy organizacji oraz warunków pracy. Warto pamiętać, że kluczem do sukcesu najskuteczniejszych menedżerów jest ich umiejętność zarażania entuzjazmem i pozytywnego motywowania pracowników. Zapraszam i życzę miłej lektury 8 W ogłoszeniach rekrutacyjnych idealny kandydat to najczęściej osoba z pasją, chętnie podejmująca nowe wyzwania, ambitna. I nawet jeśli uda się pozyskać takiego pracownika jego zaangażowanie po kilku miesiącach znacząco spada. Dlaczego tak się dzieje i jak można w sposób świadomy temu zapobiec rozmawiamy z Arturem Żurkiem, autorem książki Zarządzanie przez zaangażowanie. Jak bezinwestycyjnie poprawić wyniki firmy 22 Po przeciwnych stronach barykady 24 Czym jest zarządzanie przez zaangażowanie? Wiedza Metoda RUN@RATE. Bank wiedzy dla organizacji, pozwalający obliczać możliwości produkcyjne firmy Janusz Grabka Prezes Zarządu TÜV Rheinland Polska WYDAWCA: TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. ul. Wolności 327, Zabrze tel w.105 fax REDAKCJA: Agata Tynka, redakcja@pl.tuv.com Na okładce: Marek Koźmik - Kierownik Systemów Zarządzania Środowiskowego i Energią TÜV Rheinland Polska. Fot. Tomasz Grajek. Źródła zdjęć: Shutterstock, Picjumbo, źródła własne. Na temat wymagań wobec dużych firm, które wprowadzi nowa ustawa o efektywności energetycznej oraz o korzyściach płynących z systemowego zarządzania energią rozmawiamy z Markiem Koźmikiem, News!!! 14 Kompendium wiedzy dla rodziców co sprawdzić przed zakupem artykułów dla dzieci 20 Co się zmieni w nowej wersji ISO 9001:2015 SKŁAD I GRAFIKA Tomasz Grajek TÜV Rheinland Polska KOREKTA: Joanna Owczarczyk TÜV Rheinland Polska Kierownikiem Systemów Zarządzania Środowiskowego i Energią TÜV Rheinland Polska.

3 Technologie i biznes Technologie i biznes Jak CEMEX Polska zarządza swoim wpływem na środowisko Produkcja cementu, betonu towarowego i kruszyw to działalność, która w znaczący sposób wpływa na środowisko naturalne. CEMEX Polska mając na uwadze skalę tych oddziaływań, wdrożył i wciąż doskonali wewnętrzny system zarządzania środowiskowego. Firma podejmuje także szereg działań i inwestycji, które ograniczają wpływ działalności firmy na środowisko. Do rozmowy na ten temat zaprosiliśmy Bartosza Wrębiaka, Pełnomocnika Zarządu ds. ZSZ CEMEX Polska. CEMEX Polska to trzy zakłady cementowe, blisko 40 wytwórni betonu oraz 7 kopalni kruszyw. Biorąc pod uwagę zakres i skalę działania można przypuszczać, że wpływ na środowisko firmy jest zauważalny. Proszę powiedzieć w jaki sposób jest on kontrolowany? Nasz wpływ na środowisko jest nie tylko kontrolowany, ale przede wszystkim ograniczany. Dodatkowo tam, gdzie jest to tylko możliwe staramy się zapobiegać negatywnym oddziaływaniom. Zarządzanie aspektami środowiskowymi w CEMEX Polska odbywa się na dwóch poziomach: strategicznym i operacyjnym. W ramach pierwszego poziomu posiadamy politykę środowiskową i strategię zrównoważonego rozwoju. Natomiast na poziomie operacyjnym nasza działalność prowadzona jest zgodnie z posiadanymi pozwoleniami i decyzjami wymaganymi przez obowiązujące prawo oraz wdrożonym w całej firmie systemem zarządzania środowiskowego. Warto również dodać, że wszystkie nasze zakłady wyposażone są w liczne instalacje ograniczające ich negatywne oddziaływanie na otoczenie, ale najważniejszym elementem całego systemu zapobiegania, ograniczania i kontrolowania naszego wpływu na środowisko są nasi ludzie. Obecnie we wszystkich zakładach firmy pracuje blisko 1200 osób. Jaka jest ich rola w realizacji wewnętrznej polityki środowiskowej? Tak jak wspomniałem powyżej, to pracownicy są najważniejszym elementem systemu i ich rola jest nie do przecenienia. Mówiąc o pracownikach mam oczywiście na myśli nie tylko pracowników zespołu ochrony środowiska, ale przede wszystkim kadrę kierowniczą oraz pracowników operacyjnych. W CEMEX Polska obserwujemy rosnącą świadomość ekologiczną tych ludzi, co przekłada się na ich codzienną pracę i podejmowane działania w zakresie zmniejszania negatywnego wpływu na środowisko instalacji i urządzeń funkcjonujących w zakładach, ale także angażowanie się w różne akcje edukacyjne i społeczne poświęcone ochronie środowiska. Widać z tego wyraźnie, że ich rola nie ogranicza się więc tylko do wypełniania obowiązków przypisanych w kartach stanowiskowych, ale ma również charakter proaktywny. Oczywiście w ramach struktury organizacyjnej firmy i systemu zarządzania środowiskowego, przypisane są także obowiązki określonej grupie pracowników, których zadaniem jest m.in. prowadzenie szkoleń z zakresu ochrony środowiska dla pozostałych pracowników oraz cykliczne audyty środowiskowe w poszczególnych zakładach. Funkcjonujący od 2008 roku certyfikowany Zintegrowany System Zarządzania Jakością (ISO 9001, ISO i PN-N 18001) poszerzony w 2012 roku o ISO jest potwierdzeniem spełnienia przez firmę międzynarodowych standardów. Czy poza spełnieniem wymagań koncernowych widzą Państwo konkretne korzyści wynikające z posiadania certyfikowanego systemu? Efekty, o których Pani wspomina widoczne są tak naprawdę na każdym kroku, ale wydaje mi się, że należy wymienić przy tej okazji co najmniej dwa z nich. Po pierwsze znaczący wzrost świadomości pracowników oraz naszych podwykonawców w zakresie ochrony środowiska oraz w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. A także od jakiegoś czasu w zakresie efektywności energetycznej. Druga bardzo istotna korzyść to, tak naprawdę, kluczowy element tych wszystkich standardów, czyli ocena ryzyka. Ten element pozwala nam we wczesnej fazie zidentyfikować pojawiające się nieprawidłowości w procesach i podjąć do nich niezbędne działania naprawcze. Dla przykładu mogę tu podać kwestię najdroższego chyba medium energetycznego, czyli sprężonego powietrza, z którym już w fazie Przeglądu Energetycznego stwierdzono, że mamy sporo problemów. Dzięki temu w obydwu naszych cementowniach odbyły się audyty energetyczne i przeprowadzono szereg modernizacji m.in. przy wsparciu NFOŚiGW w stacjach sprężarek zainstalowane zostały układy sterowania nadrzędnego wraz z pełnym monitoringiem parametrów produkowanego powietrza, czy np. wykonana została modernizacja układu sterowania bombami powietrznymi. W wyniku tylko pierwszego, z tych działań w Cementowni Chełm udało się nam wykazać roczny zysk energetyczny w postaci zaoszczędzonych ponad 2200 MWh, co przełożyło się na efekt ekologiczny w wysokości ponad 2000 ton CO 2 /rok. Firma CEMEX Polska nagrodzona została w maju 2015 roku Zielonym Laurem za realizację przedsięwzięć ekologicznych w Cementowni Chełm. Ta cementownia jest też przykładem zakładu, w którym przeprowadzono liczne inwestycje mające poprawić efektywność energetyczną oraz zmniejszyć ślad węglowy. Proszę krótko opowiedzieć co zostało zrobione i czy widać już efekty tych działań? Zielony Laur, Cementownia Chełm otrzymała za jeden z naszych sztandarowych projektów, jakim jest instalacja wykorzystania ciepła odpadowego z wypału klinkieru do suszenia paliw alternatywnych, czyli budowa suszarni paliw alternatywnych. Inwestycja ta jest częścią szerszego projektu redukcji CO 2, który prowadzony jest w zakładach cementowych CEMEX Polska. Dzięki niemu udało nam się m.in. zmniejszyć zużycie energii cieplnej w procesie wypału klinkieru o ok. 12%, co odpowiada zmniejszeniu zużycia paliw konwencjonalnych (węgla) aż o ton w stosunku do roku bazowego, a także zmniejszyć jednostkową emisję z procesu spalania o blisko 17% - do wartości 241 kg CO 2 /t klinkieru na koniec 2014 roku. Inne inwestycje, mające wpływ na poprawę efektywności energetycznej oraz redukcję CO 2 to: modernizacja oświetlenia w obu cementowniach, modernizacja młyna węgla w Cementowni Rudniki oraz budowa trzech instalacji: dozowania mączki mięsnokostnej, podawania suszonych osadów ściekowych i podawania wtórnych paliw ciekłych. Na koniec pytanie o EMAS, stosunkowo mało popularny w Polsce system ekozarządzania. Jednym z jego założeń jest otwarty dialog społeczny i komunikacja zewnętrzna. Jak to wygląda w praktyce? Co Pana zdaniem jest powodem małego zainteresowania tym systemem wśród polskich przedsiębiorstw? W celu podjęcia partnerskiej dyskusji z najważniejszymi interesariuszami, CEMEX Polska w roku 2013 rozpoczął dialog ze społecznościami lokalnymi w miejscowościach, gdzie są zlokalizowane cementownie wg standardu AA1000 SES. Standard zapewnia kompleksowość podejmowanych tematów podczas dialogu, pełną otwartość i transparentność oraz rzetelność całego procesu dialogowego, poprzez zaangażowanie audytorów zewnętrznych moderujących dyskusję. W spotkaniach corocznie udział bierze ok przedstawicieli lokalnych społeczności, czyli władz samorządowych, mieszkańców sąsiadujących posesji, organizacji pozarządowych oraz jednostek edukacyjnych, służb mundurowych, dostawców, klientów i innych partnerów biznesowych. Sesje dialogowe oraz sporządzone na ich podstawie raporty, pogrupowane są na trzy tematy: wpływ cementowni na środowisko naturalne, wpływ na sytuację ekonomiczną miejsca, gdzie funkcjonuje cementownia oraz wpływ na lokalne sprawy społeczne. W odpowiedzi na takie spotkania w CEMEX m.in. wprowadzono rozwiązania usprawniające reagowanie na ewentualne skargi lub awarie o charakterze środowiskowym, wyeliminowano źródło uciążliwości zapachowej, poprzez modernizację odprowadzania gazów z suszarni, poprawiono komunikację z lokalną społecznością w zakresie informowania jej o planowanych inwestycjach, wielkości oddziaływania na środowisko i podejmowanych proekologicznych inicjatywach. Jeżeli chodzi o małą popularność EMAS w Polsce to myślę, że główną przyczyną tego stanu rzeczy jest brak odpowiednich zachęt ze strony Państwa. W krajach z największą liczbą zarejestrowanych instytucji w tym systemie, takich jak Niemcy, Hiszpania, Włochy czy Austria wprowadzono liczne udogodnienia np. ulgi podatkowe, mniejsze opłaty środowiskowe. W Polsce realne korzyści ekonomiczne są praktycznie niezauważalne dla przedsiębiorców i w związku z tym dopiero inne spojrzenie na EMAS może zachęcić do jego wdrożenia. Naszym głównym oczekiwaniem wobec systemu EMAS była zmiana postrzegania naszej firmy i wyobrażenia tego, co się wewnątrz niej dzieje. Ma to ogromne znaczenie w naszej branży, ze względu na wykorzystanie w procesie produkcji dużych ilości paliw alternatywnych. I ten cel na pewno udało nam się zrealizować, m.in. dzięki Deklaracji Środowiskowej, która w przejrzysty sposób pokazuje jakie są zalety oraz wady stosowania w/w paliwa oraz w jaki sposób oddziałuje ono na otaczające nas środowisko. Bartosz Wrębiak Pełnomocnik Zarządu ds. Zintegrowanego Systemu Zarządzania. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji na Uniwersytecie Warszawskim. Od roku 2007 pracuje w CEMEX Polska Sp. z o.o. i odpowiedzialny był m.in. za wdrożenie Zintegrowanego Systemu Zarządzania we wszystkich zakładach cementowych oraz Systemu Zarządzania Środowiskowego w zakładach betonowych i kruszywowych CEMEX Polska. Od wielu lat audytor wewnętrzny systemów zarządzania zgodnych ze standardami ISO 9001, ISO 14001, PN-N 18001, ISO oraz dodatkowo wymaganiami Rozporządzenia EMAS. 4 5

4 Technologie i biznes Technologie i biznes Poprawa efektywności energetycznej - nowe szanse i obowiązki Zwiększenie efektywności energetycznej o 20 % do 2020 roku to cel postawiony przez Unię Europejską, o którym słyszał już chyba każdy. Polska zobowiązała się do oszczędności energii finalnej na poziomie 4,04 milionów ton oleju ekwiwalentnego (toe) w latach i obecnie trwają prace nad kolejnym projektem ustawy, która ma to umożliwić. Czym zatem nowy projekt będzie się różnił od poprzednich prób zachęcenia przedsiębiorców do oszczędności energii? Wizja Unii Europejskiej, która nie jest uzależniona od importu energii staje się czymś niezbędnym do utrzymania naszego bezpieczeństwa. Jednocześnie popularyzowanie innowacyjnych rozwiązań technologicznych, w celu zmniejszenia niekorzystnych zmian klimatu i utrzymania konkurencyjności europejskiego przemysłu jest nieuniknione. Aby iść w tym kierunku Unia Europejska prowadzi równolegle wiele systemowych działań. Jednym z celów jest zwiększenie efektywności energetycznej o 20 % do 2020 r. W związku z opóźnieniem w realizacji tego celu przyjęto Dyrektywę o efektywności energetycznej 2012/27/UE. Polska zobowiązała się do oszczędności energii finalnej na poziomie 4,04 milionów ton oleju ekwiwalentnego (toe) w latach Co zmieni nowa ustawa o efektywności energetycznej? Ustawa ma umożliwić uzyskanie wsparcia finansowego dla przedsięwzięć, w wyniku których nastąpi oszczędność energii o więcej niż 10 toe średnio w ciągu roku. Przedsiębiorstwa, które zaplanują tego typu przedsięwzięcia i przedłożą do Urzędu Regulacji Energetyki (URE) odpowiednie wnioski z audytami efektywności energetycznej, otrzymają specjalne świadectwa. Popyt na te świadectwa będą gwarantowały przedsiębiorstwa, które są zobowiązane do umarzania co roku świadectw efektywności energetycznej w wysokości 1,5% sprzedanej lub zakupionej energii. Część obowiązku umarzania świadectw efektywności energetycznej będzie możliwa do uregulowania opłatą zastępczą. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznaczy wpływy z opłaty zastępczej na realizację przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej u odbiorców końcowych. Dodatkowo efektywność energetyczna będzie wspierana przez Program Infrastruktura i Środowisko (POIŚ) oraz Regionalne Programy Operacyjne (RPO). Ustawa ma również umożliwić zinwentaryzowanie potencjału oszczędności energii w dużych przedsiębiorstwach. Każde przedsiębiorstwo, które zatrudnia ponad 249 pracowników włącznie, i którego roczny obrót przekracza 50 milionów EUR, a/ lub całkowity bilans roczny przekracza 43 miliony EUR, z wyjątkiem przedsiębiorstw wpisanych do rejestru EMAS, będzie musiało przeprowadzić co cztery lata audyt energetyczny przedsiębiorstwa i przekazać do URE informację o możliwych do uzyskania oszczędnościach energii. URE wyrywkowo zweryfikuje, czy audyty energetyczne przedsiębiorstw spełniają ustawowe wymagania. Przedsiębiorstwa, które nie zrealizują audytu energetycznego w terminie, podlegać będą karze, która nie będzie mogła być wyższa niż 5 % obrotu ukaranego przedsiębiorcy, osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Planowany termin pierwszego obowiązkowego audytu, wg dyrektywy i projektu ustawy z dnia r. (wersja 1.23), to 5 grudnia 2015 r. Co jest potrzebne, żeby system działał i osiągnął cel? Implementacja Dyrektywy jest opóźniona Sprawiedliwości Unii Europejskiej wymierzył Węgrom karę za niewdrożenie Dyrektywy, a przeciwko Grecji toczy się postępowanie w sprawie wymierzenia kar. Projekt ustawy jest w trakcie uzgodnień międzyresortowych. Charakter projektu umożliwia kontynuację prac w parlamencie w następnej kadencji, bez potrzeby rozpoczynania nowej procedury. Każde przedsiębiorstwo, które zatrudnia ponad 249 pracowników włącznie, i którego roczny obrót przekracza 50 milionów EUR, a/lub całkowity bilans roczny przekracza 43 miliony EUR, z wyjątkiem przedsiębiorstw wpisanych do rejestru EMAS, będzie musiało przeprowadzić co cztery lata audyt energetyczny przedsiębiorstwa Niezależnie od ostatecznych rozwiązań jakie wprowadzi ustawa, aby uzyskać środki finansowe dla przedsięwzięć poprawiających efektywność energetyczną, konieczne będzie przeprowadzanie audytów efektywności energetycznej lub audytów potwierdzających uzyskanie zakładanego efektu. Projektowane rozwiązania w zakresie świadectw efektywności energetycznej, usuwają szereg barier, które występują w obecnie funkcjonującym systemie białych certyfikatów. Zastąpienie skomplikowanej procedury przetargowej prostym złożeniem wniosku, włączenie do systemu instalacji uczestniczących w Systemie Handlu Emisjami (EU ETS) to istotne zmiany, które mają ułatwić dostęp do środków finansowych na poprawę efektywności energetycznej. Wymagania wobec dużych przedsiębiorstw Duże przedsiębiorstwa będą musiały wdrożyć, w wyznaczonych terminach, rozwiązania w zakresie zarządzania energią. Stanowi o tym bezpośrednio Dyrektywa. Według szacunków TÜV Rheinland Polska audyt energetyczny będzie musiało przeprowadzić klika tysięcy przedsiębiorstw i to niezależnie, czy będzie to np. instytucja finansowa, wytwórca energii, czy energochłonna huta. Audyt energetyczny przedsiębiorstwa powinien przeprowadzić podmiot niezależny od audytowanego przedsiębiorcy, na podstawie aktualnych, reprezentatywnych, mierzonych i możliwych do zidentyfikowania danych dotyczących zużycia energii oraz, w przypadku energii elektrycznej, zapotrzebowania na moc. Audyt powinien zawierać szczegółowy przegląd zużycia energii w budynkach lub zespołach budynków, w instalacjach przemysłowych oraz w transporcie. Powinien opierać się, o ile to możliwe, na analizie kosztowej cyklu życia budynku lub zespołu budynków oraz instalacji przemysłowych, a nie na okresie zwrotu nakładów. Tak, aby uwzględnić oszczędności energii w dłuższym okresie czasu, wartości rezydualne inwestycji długoterminowych oraz stopy dyskonta. Wiele pytań pozostaje otwartych. Czy Ministerstwo Gospodarki utrzyma obowiązek przeprowadzenia pierwszego audytu do 5 grudnia 2015 roku? Czy podobnie jak w innych krajach (np. Niemcy, Wielka Brytania) opublikowane zostaną wytyczne, które doprecyzują zakres audytów? Komisja Europejska uruchomiła działania wspierające wymianę doświadczeń w obszarze audytów energetycznych przedsiębiorstw i systemów zarządzania energią ( Intencja jest dobra. Jednak czy możliwa będzie wymiana wiedzy o rozwiązaniach, które decydują o konkurencyjności przedsiębiorstw? Jarosław Kulig Kierownik Sekcji Weryfikacji, Analiz i OZE TÜV Rheinland Polska. Absolwent Politechniki Opolskiej na kierunku Zarządzanie i Marketing (specjalizacja Zarządzanie Produkcją). Od 9 lat związany z obszarem ochrony środowiska w zakresie konsultingu i systemów informatycznych. Uczestniczył w kilkudziesięciu projektach dla dużych przedsiębiorstw przemysłowych i administracji państwowej w Polsce, Niemczech i Rumunii, w wyniku których wdrożone zostały systemy zarządzania emisjami wraz z narzędziami informatycznymi, pozwolenia zintegrowane oraz systemy do optymalizacji kosztów procesów technologicznych. jaroslaw.kulig@pl.tuv.com 6 w naszym kraju o ponad rok. Trybunał 7

5 Bezpieczeństwo Bezpieczeństwo Konstrukcje stalowe. Jak kontrolować rozsiane procesy produkcyjne? Każdy wytwórca z branży przemysłowej wie, że aby odnieść sukces trzeba mieć produkt wysokiej jakości, dostarczony na czas i za konkurencyjną cenę. Rosnąca presja zglobalizowanego rynku na jakość, czas i koszty powoduje, że poddostawcy komponentów lub dostawcy materiałów rozsiani są po całym kraju, Europie, a nawet świecie. W takiej sytuacji kluczowa dla zamawiającego staje się kwestia kontroli procesów produkcyjnych u poddostawców. Jak sprawić, żeby wszystko poszło zgodnie z planem? Kontrolą procesów produkcyjnych zainteresowani mogą być generalni wykonawcy, a także wytwórcy, którzy część swojej produkcji zlecają innym, mniejszym poddostawcom, optymalizując tym samym terminy wykonania własnego zleconego zakresu. Cel jest znany - osiągnięcie wymaganej w kontrakcie jakości produktów oraz finalizacja produkcji na czas, bez narażania się na kary wynikające z opóźnień, bądź zwrotów z powodu niespełnienia wymagań jakościowych. Niestety nierzadko sprawy toczą się inaczej, niż zaplanowano, niezależnie od tego, jak dobrze projekt został przygotowany. Kontrola najwyższą formą zaufania Wykrystalizowało się wiele systemów nadzorowania rozsianych procesów produkcyjnych. Systemy te wspomagane są przez niezależne jednostki kontrolne/ inspekcyjne, dzięki którym ryzyka, o których mowa powyżej, zostają znacząco zredukowane. Generalny wykonawca lub wytwórca może otrzymać wsparcie w najbardziej krytycznych etapach realizacji projektu, rzutujących na jakość produktu końcowego, a tym samym na utrzymanie dobrej marki firmy. Wśród tych etapów należy wymienić m.in. wybór poddostawców, kontrolę jakości i terminowości prefabrykacji, kontrolę gotowych produktów tuż przed wysyłką lub też kontrolę jakości i terminowości montażu. Kluczowe etapy projektu Często niedoceniany jest proces wyboru właściwego poddostawcy. A tymczasem prawidłowa ocena dostawców zapewnia, że spełniać oni będą wymagania jakościowe klienta i że wszystkie procesy produkcyjne będą zgodne z obowiązującymi normami i przepisami. Dzięki obszernej ocenie dostawców, możliwa jest analiza potencjalnych i istniejących dostawców, a tym samym poprawa swoich wyników biznesowych. Ocena taka powinna obejmować audyty i opinie w następujących obszarach dostawcy: system zarządzania jakością procedury, pracownicy i kwalifikacje, procesy produkcyjne, urządzenia i wykorzystywane w produkcji techniki, projektowanie, kontrola materiałów i produktów, badania nieniszczące. Dużo większą wagę przykłada się obecnie do kontroli jakości podzleconej prefabrykacji, którą nierzadko zlecający realizuje własnymi wolnymi zasobami. Coraz częściej jednak zamawiający decydują się na korzystanie z pomocy specjalistów niezależnych jednostek kontrolnych/inspekcyjnych, podkreślając fakt, że inspektorzy takich jednostek wolni są od presji harmonogramu projektu, w efekcie czego inspekcje mają charakter zdecydowanie bardziej obiektywny. Podczas takich kontroli inspektorzy mają za zadanie sprawdzić, czy poszczególne komponenty odpowiadają dokumentacji projektowej, są zgodne z zasadami sztuki i spełniają specyficzne wymagania jakościowe. Nadzór odbywa się w oparciu o plany kontroli i badań, zatwierdzone przed rozpoczęciem prefabrykacji. Niezależna jednostka na tym etapie może pomóc przy określeniu punktów kontrolnych dla klienta, którego później reprezentuje. W końcowym etapie prefabrykacji następuje kontrola końcowa wyrobu u poddostawcy, tak by mieć pewność, że otrzymany zostanie produkt i dokumentacja odpowiadająca zamówieniu oraz obowiązującym wymaganiom technicznym i kontraktowym. Kontrola taka oprócz weryfikacji produktu na zgodność z projektem, obejmuje również sprawdzenie kompletności dokumentacji oznaczeń na wyrobie, bądź danych na tabliczkach znamionowych oraz ogólną kontrolę wizualną produktu, łącznie z jakością powłoki antykorozyjnej (jeżeli dotyczy). Kontrola terminowości Niestety samo zapewnienie wysokiej jakości wykonania nie gwarantuje sukcesu. Opóźnienia w dostawach materiałów lub w wysyłce prefabrykowanych komponentów mogą mieć wpływ na budżet projektu, a dodatkowo wpłynąć na niezadowolenie klientów. By zminimalizować ryzyko i uniknąć kosztownych kar, warto zaplanować expediting (kontrolę terminowości) jako jeden z procesów profesjonalnego zarządzania projektem. Do wyboru pozostaje tzw. Desk expediting (zza biurka) lub Field expediting (bezpośrednio u wytwórcy/ na budowie). Każda z form obejmuje weryfikację rzeczywistego stanu realizacji projektu względem zapisów umownych, monitorowanie przebiegu produkcji, określenie obszarów problemowych i identyfikację zagrożeń. Desk expediting jest cennym narzędziem do monitorowania dostawców, lecz ogranicza się do komunikacji telefonicznej lub za pośrednictwem pism. Stąd ma zastosowanie raczej jako monitoring przy poszczególnych kamieniach milowych. Jeżeli to możliwe Desk expediting powinien być połączony z Field expediting, który realizowany u wytwórcy daje bezpośrednio zweryfikowaną ocenę aktualnego postępu prac oraz gwarantuje natychmiastową informację zwrotną na temat potencjalnych wąskich gardeł. Szczegółowe raporty z takich działań umożliwiają w razie konieczności błyskawiczne podjęcie środków zaradczych, by uniknąć opóźnień i wynikających z nich kar. Kontrola przedwysyłkowa Zakończenie prefabrykacji niesie za sobą kolejny kluczowy etap projektu wysyłkę prefabrykowanych komponentów na budowę lub do zleceniodawcy w celu dalszej obróbki. W tym momencie warto zainwestować w kontrolę przedwysyłkową, która ma na celu zapewnienie bezpiecznego transportu oraz utrzymanie wysokiej jakości dostarczanych towarów. Niewłaściwy załadunek może doprowadzić do uszkodzeń, deformacji prawidłowo wykonanych elementów i w efekcie, pomimo natężonych działań w zakresie kontroli jakości procesu prefabrykacji, element docierający do celu może wymagać naprawy lub wymiany. Na tym etapie, jeszcze przed załadunkiem wyrobów, przeprowadzana jest wizualna kontrola jakościowa i ilościowa, a także kontrola wymiarowa komponentów. Podczas kontroli przedwysyłkowej inspektorzy skupiają się również na analizie dokumentacji, jej kompletności i przejrzystości. Towarzyszą także przy samym załadunku, by zweryfikować i zapewnić odpowiednią jakość pakowania oraz etykietowania. W trosce o reputację Przedstawione powyżej systemy kontroli jakości i terminowości z pewnością wymagają czasu oraz nakładów finansowych. Jednak coraz więcej wytwórców branży przemysłowej, w trosce o swoją reputację i konkurencyjność, wplata w swój projekt procesy mające na celu zapewnienie niezbędnej jakości i wydajności. Ważne jest tu także wsparcie ekspertów niezależnych jednostek kontrolnych/inspekcyjnych, którzy w oparciu o swoje bogate doświadczenia służą radą, wskazówkami oraz działaniem skoncentrowanym na poprawie jakości. Marta Gabor - Kierownik Sekcji Realizacji Projektów TÜV Rheinland Polska Absolwentka Filologii Germańskiej na Uniwersytecie Śląskim oraz Zarządzania Projektami Międzynarodowymi na Wydziale Zarządzania Akademii Górniczo- Hutniczej w Krakowie. Od 8 lat związana z koordynacją i zarządzaniem projektami przemysłowymi. Od 2010 roku pracownik TÜV Rheinland Polska odpowiedzialny za kierowanie projektami głównie w energetyce i budownictwie przemysłowym. marta.gabor@pl.tuv.com 8 9

6 Bezpieczeństwo Bezpieczeństwo Problemy w oznakowaniu CE dla linii produkcyjnej tworzonej przy zaangażowaniu wielu Jednym z wymogów, jaki musi zostać spełniony przy budowie linii produkcyjnej, jest spełnienie wymagań dyrektyw unijnych. Kiedy tak się stanie wystawiana jest deklaracja zgodności i nanoszone oznakowania CE. Cały proces związany z osiągnięciem zgodności jest jednak zdecydowanie bardziej skomplikowany, niż w przypadku pojedynczych urządzeń, czy produktów podlegających oznakowaniu CE. Zastosowanie unijnych dyrektyw W większości przypadków, określając wymagania, jakim podlega linia produkcyjna, należy rozważyć zastosowanie poniższych dyrektyw: Dyrektywy Maszynowej Dyrektywy Niskonapięciowej LVD Dyrektywy Kompatybilności Elektromagnetycznej EMC Dyrektywy PED wykonawców 1,8 miliarda euro - tyle w zeszłym roku wyniosła wartość inwestycji zagranicznych w Polsce. Duża część z tych środków, wykorzystana została do budowy bądź modernizacji zakładów przemysłowych, w tym linii produkcyjnych. Te ostatnie często tworzone były przy udziale wielu wykonawców. Eksperci TÜV Rheinland Polska mieli okazję uczestniczyć w takich projektach na etapie oceny zgodności linii produkcyjnych. Jakie były najczęstsze problemy i co warto wiedzieć chcąc, aby zakład działał zgodnie z prawem? Analizując typową budowę linii produkcyjnej, praktycznie zawsze zastosowanie będzie miała Dyrektywa Maszynowa. Jest to dokument, który przygotowany został między innymi z myślą o tego typu instalacjach. Kilka połączonych ze sobą maszyn czy modułów określone zostało w nim, jako tzw. zespół maszyn. Mamy z nim do czynienia w przypadku zestawienia ze sobą co najmniej dwóch maszyn lub maszyn nieukończonych, w celu określonego zastosowania. Przykładem może być zestawienie maszyny do znakowania i pakowania. Jako zespół maszyn traktować można również całą linię produkcyjną. Dyrektywa definiuje trzy warunki, jakie muszą zostać spełnione, aby można było przyjąć, że zestawione urządzenia traktowane mają być jako zespół maszyn: Elementy składowe są zestawione w celu wykonania wspólnej funkcji, czyli na przykład produkcji danego wyrobu. Maszyny połączone są w sposób funkcjonalny, tak, że działanie każdej z nich ma bezpośredni wpływ na pozostałe urządzenia, lub na całość systemu. Konieczne jest zatem przeprowadzenie oceny ryzyka dla całego zespołu maszyn. Poszczególne urządzenia posiadają wspólny układ sterowania. założenia, w związku z czym linie produkcyjne mogą być traktowane jako zespoły maszyn. Kwestia oceny zgodności Proces oceny zgodności wydaje się stosunkowo prosty, w przypadku, kiedy wykonawcą linii jest jedna firma. Wystarczy wówczas zawrzeć w umowie odpowiednie zapisy, nakładające na niego konieczność przeprowadzenia oceny zgodności całej linii, wystawienia deklaracji zgodności i ostatecznie nadania oznakowania CE. Zazwyczaj jednak, ze względu na wysoki stopień skomplikowania takich przedsięwzięć, w realizację zaangażowanych jest wielu wykonawców, realizujących pewien, ściśle określony zakres inwestycji. W takiej sytuacji, nawet jeśli dostawcy przeprowadzą oceny zgodności dostarczanych przez nich modułów czy urządzeń, to nie będą one wystarczające do uznania zgodności całej linii. Dzieje się tak dlatego, że pojedyncze części składowe, połączone w układ całej linii produkcyjnej, mogą generować zagrożenia, których ich producent nie mógł przewidzieć. Dodatkowo, ryzyko może być tworzone przez zestawienie obok siebie tych urządzeń oraz przez wspólny system sterowania. Kluczem, do prawidłowego przeprowadzenia procesu oceny zgodności, jest w tym przypadku zawarcie odpowiednich zapisów już na etapie umów z dostawcami oraz wyznaczenie jednej firmy, która będzie odpowiedzialna za nadanie oznakowania CE. Bez tego, z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że na etapie odbiorów i przekazywania dokumentacji powykonawczej, zamawiający będzie miał problemy z pozyskaniem odpowiednich dokumentów i deklaracji. Ocena zgodności w praktyce W ramach projektów oceny zgodności linii produkcyjnej, realizowanych przez TÜV Rheinland, często mamy do czynienia z sytuacją, w której zamawiający korzysta z usług firmy zajmującej się zarządzaniem projektami inwestycyjnymi, do przeprowadzenia całego przedsięwzięcia. Ze względu na dynamiczny charakter takiego projektu i konieczność uzyskania wielu urzędowych zezwoleń, ocena zgodności jest pomijana lub odkładana na czas późniejszy. Brak dopilnowania przez zamawiającego oraz zarządzającego projektem tych kwestii sprawia, że na etapie odbiorów nierzadko okazuje się, że na linie nie można wystawić deklaracji zgodności, gdyż wykonawcy poszczególnych modułów nie dostarczyli właściwej dokumentacji. Dyrektywa maszynowa stanowi, że dostawca maszyny ma obowiązek dostarczyć jedynie instrukcję, deklarację zgodności oraz nanieść oznakowanie CE, jednak w przypadku instalacji przemysłowych może okazać się to niewystarczające. Konstruując umowy z dostawcami, należałoby w takim przypadku wymagać co najmniej: Deklaracji zgodności, Instrukcji montażu, eksploatacji i konserwacji, Deklaracji zgodności na zastosowane komponenty oraz instrukcji ich użytkowania, Oceny ryzyka, Deklaracji zgodności na szafę sterowniczą, Dokumentacji rysunkowej, Wyników badań, Informacji o zastosowanych normach zharmonizowanych. Zgodnie z dyrektywami, nie wszystkie wymienione wyżej dokumenty wykonawca musi dostarczyć, jednak zebranie pełnej dokumentacji już na tym etapie, w znaczący sposób upraszcza przeprowadzenie oceny zgodności dla całej linii. Udział jednostki notyfikowanej Warto dodać również, że Dyrektywa Maszynowa wskazuje w załączniku IV szereg urządzeń, gdzie nie wystarczy sama deklaracja zgodności wystawiona przez producenta. Konieczny jest wtedy udział 10 Większość linii produkcyjnych spełnia powyższe 11