Prof. dr hab. Michał Ginter Warszawa, 11 marca 2013 Zakład Paleontologii Wydział Geologii Uniwersytet Warszawski

Transkrypt

1 Prof. dr hab. Michał Ginter Warszawa, 11 marca 2013 Zakład Paleontologii Wydział Geologii Uniwersytet Warszawski Ocena osiągnięć dr Andrzeja Kaima ubiegającego się o nadanie stopnia doktora habilitowanego 1. Osiągnięcia naukowo-badawcze. Od początku swojej działalności naukowej, dr Andrzej Kaim opublikował 44 prace recenzowane, 31 abstraktów konferencyjnych i jeden artykuł popularno-naukowy. Po doktoracie obronionym w Instytucie Paleobiologii PAN w roku 2004 ukazały się napisane z jego udziałem 33 prace recenzowane, w tym cztery samodzielne i 29 we współautorstwie. W znaczącej części prac zbiorowych nazwisko habilitanta znajduje się na pierwszym miejscu lub wyżej niż wynikałoby z kolejności alfabetycznej. Spośród wyżej wspomnianych prac habilitant wybrał 13 artykułów, które jego zdaniem spełniają warunki art. 16 ust. 2 aktualnie obowiązującej Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, jako jednotematyczny cykl publikacji pod wspólnym tytułem Ekosystemy chemosyntetyczne i ich zapis kopalny. Artykuły te zostały opublikowane w latach ; ostatni z nich w momencie składania wniosku był dostępny już w wersji internetowej. Jeden z tych artykułów jest jednoautorską pracą habilitanta, a w sześciu jego udział został określony na ponad 50%. Na wspomniany zestaw składa się dziesięć prac omawiających kopalne bądź dzisiejsze ekosystemy chemosyntetyczne i występującą w nich faunę oraz trzy artykuły dość luźno związane z tą problematyką, które omówione zostaną w dalszej części recenzji. W pierwszej grupie wyróżnia się pięć prac pisanych w różnych zestawach autorskich, w większości z udziałem Roberta G. Jenkinsa i Yoshinori Hikidy (Jenkins et al. 2007a, b, Kaim et al. 2008a, 2009, 2010), a opartych na wynikach badań zespołów faunistycznych znalezionych w górnej kredzie Hokkaido w Japonii, powstałych przy podmorskich wyciekach metanu. Do grupy tej można zaliczyć także artykuły przedstawiające ekosystemy chemosyntetyczne związane z rozkładającymi się szkieletami plezjozaurów (także górna kreda Hokkaido; Kaim et al. 2008b), późnojurajskimi wyciekami metanu w pobliżu Antarktydy (Kaim i Kelly 2009), rozkładającymi się zwłokami dzisiejszych waleni (Johnson et al. 2010) oraz plioceńskimi źródłami hydrotermalnymi przy Grzbiecie Śródatlantyckim (Kaim et al. 2012). Szerszy zasięg

2 terytorialny i czasowy obejmuje praca Jenkins et al. (2013), podsumowująca i rewidująca występowanie jurajsko-kredowych małży z rodzaju Caspiconcha, charakterystycznego dla ekosystemów przy podmorskich wyciekach węglowodorów. Cechą wspólną wymienionych ekosystemów jest ich duża niezależność od otaczającego środowiska i oparcie łańcucha troficznego m.in. na chemosyntetyzujących bakteriach, czerpiących swoje pożywienie z lokalnego źródła hydrotermalnego, wycieku węglowodorów bądź rozkładu dużej ilości skumulowanej materii organicznej w postaci ciała wielkiego kręgowca. W pracach habilitanta ukazane są podobieństwa i różnice pomiędzy różnymi typami zespołów faunistycznych, tworzących się w takich warunkach, analizowany jest rozkład przestrzenny fauny w obrębie i w pobliżu takich ekosystemów oraz rozważane jest znaczenie ewolucyjne ich pojawiania się. Z punktu widzenia paleontologicznego, szczególnym przedmiotem zainteresowania habilitanta są mięczaki, a ściślej ślimaki i małże, biorące udział w tych ekosystemach. W sposób naturalny, w przypadku gdy habilitant opublikował więcej niż jedną pracę na temat danego ekosystemu (wycieki metanu na Hokkaido), cykl rozpoczyna się ogólnym wprowadzeniem geologiczno-paleontologicznym, a później następują prace szczegółowe, opisujące konkretne grupy organizmów i nierzadko rewidujące ich status. Publikacja Kaim et al. (2009) o ślimakach z górnej kredy Hokkaido, oparta na rezultatach badań ponad 1400 okazów, a w której udział habilitanta określono na 80% pokazuje, że zdobył on dogłębną i szeroką wiedzę na temat mięczaków z tego szczególnego środowiska i stał się w tym względzie niezależnym, ważnym specjalistą. Kolejną pracą, na którą warto zwrócić uwagę, jest publikacja dotycząca ekosystemów, jakie tworzyły się na szkieletach wielkich morskich gadów kredowych plezjozaurów (Kaim et al. 2008b, udział habilitanta 70%). Stwierdzano już wcześniej, że ekosystemy chemosyntetyczne tworzyły się od eocenu i tworzą się współcześnie na szkieletach padłych waleni. Habilitant wraz ze współpracownikami założyli więc, że zespoły o podobnym charakterze mogły się pojawiać również na ciałach innych morskich kręgowców o odpowiedniej masie, i założenie to się potwierdziło. Ponieważ zespoły na szkieletach plezjozaurów przypominają te z równowiekowych ekosystemów wokół wycieków metanu, jest prawdopodobne, że ciała morskich kręgowców stanowiły swego rodzaju wyspy umożliwiające przemieszczanie się specyficznej fauny od jednego wycieku do drugiego i w ten sposób rozprzestrzenianie się jej na znacznym obszarze. Należy chyba zgodzić się z sugestią autorów iż to, że dopiero teraz odkryto tę faunę na kościach plezjozaurów, wynika z

3 braku zainteresowania badaczy kopalnych kręgowców miniaturowymi muszelkami, które je pokrywają. Jak wspomniano wyżej, w zestawie trzynastu wybranych publikacji znajdują się także prace nie dotyczące bezpośrednio ekosystemów chemosyntetycznych, natomiast omawiające zespoły faunistyczne związane z kłodami drewna, znalezionymi w iłach batonu w okolicach Częstochowy (Kaim 2011, Schneider i Kaim 2012, Kaim i Schneider 2012). Natrafienie na sfosylizowane pnie z otaczającymi je zespołami nastąpiło podczas szczegółowych badań, mających na celu prześledzenie dynamiki fauny w profilu iłów batonu. Habilitant stwierdził obecność odmiennego zespołu fauny co do frekwencji i składu taksonomicznego niż w otaczającym osadzie, powiązał ten zespół z obecnością kłody drewna i znalazł jeszcze kilka podobnych wystąpień w pobliskich odkrywkach. Następnie przedstawił wstępne rezultaty swoich badań na konferencjach w Chinach i Japonii (2006), uzyskał na tej podstawie stypendium na badania na Hokkaido, a po nabyciu dzięki temu nowej wiedzy i umiejętności, opublikował już dojrzałe wyniki na łamach czasopisma Lethaia (Kaim 2011). Rangę tych badań w odniesieniu do mięczaków podnosi fakt, że materiał badawczy stanowi blisko trzydzieści tysięcy okazów, co daje solidną podstawę do analizy zróżnicowania taksonomicznego, rozwoju ontogenetycznego w obrębie poszczególnych gatunków, różnic pomiędzy badanymi ekosystemami a środowiskiem otaczającym oraz do stosowania na szeroką skalę metod statystycznych. Istotna różnica pomiędzy zespołami przy jurajskich kłodach drewna a analogicznymi zespołami występującymi później polega na tym, że w jurze nie było jeszcze małżyświdraków, podczas gdy od kredy aż do dziś pierwszymi konsumentami podmorskiego drewna są właśnie te małże i wspomagające je bakterie rozkładające celulozę. Na odchodach świdraków, bogatych w siarkę, żerują bakterie chemosyntetyzujące i z kolei one stają się podstawą dalszego łańcucha troficznego. Tymczasem w znalezionych zespołach jurajskich nic nie wskazuje na istnienie etapu chemosyntetycznego. Odkrycie i szczegółowe opisanie tego typu nieaktualistycznych zespołów przy zatopionym drewnie recenzent uważa za istotny wkład habilitanta do nauki światowej. Nie jest jednak zrozumiałe, dlaczego prace na temat tych ekosystemów ewidentnie nie chemosyntetycznych znalazły się wśród publikacji pod wspólnym tytułem Ekosystemy chemosyntetyczne i ich zapis kopalny. Zdaniem recenzenta te trzy prace powinny być z zestawu wyłączone, albo tytuł cyklu powinien być inaczej sformułowany.

4 Oprócz trzynastu prac, wytypowanych jako zasadnicze osiągnięcie habilitanta, opublikował on po doktoracie dwadzieścia artykułów, w znacznej większości dotyczących ślimaków mezozoicznych z różnych regionów, od Timanu po Antarktydę. Artykuły te publikowane były w czasopismach indeksowanych bądź jako rozdziały w monografiach. Szczególnie zwraca uwagę zestaw czterech prac dotyczących paleośrodowiska i dynamiki fauny mięczaków z odkrywki iłów batonu w Gnaszynie pod Częstochową (tej samej, w której znaleziono ekosystem przy zatopionym drzewie), opublikowanych w tomie Acta Geologica Polonica (62/3), redagowanym przez habilitanta wraz z Przemysławem Gedlem. Bardzo istotna wydaje się też praca o wczesnojurajskich ślimakach z Anglii (Palaeontology 54/3) oraz mezozoiczna historia ślimaków z grupy Bellerophontoidea, zamieszczona w wysoko punktowanym czasopiśmie Palaeo 3 (308/1-2). Wszystkie publikacje z dużym udziałem habilitanta, przeczytane przez recenzenta, cechują się jasnością wywodu, pozwalającą nawet niespecjaliście na wniknięcie w omawianą problematykę. Jest to ważna cecha u osoby ubiegającej się o samodzielną pozycję naukową. Ponadto charakterystyczna jest dbałość habilitanta o stronę ilustracyjną. Diagramy są czytelne, a plansze fotograficzne szczególnie te przedstawiające muszle mięczaków pozwalają na zaobserwowanie nawet drobnych szczegółów. Według informacji podanych przez habilitanta, w momencie składania wniosku jego prace cytowane były w sumie 387 razy (ISI Web of Science), indeks Hirscha wynosił 12, a sumaryczny wskaźnik cytowań (impact factor) 45,445. Habilitant kierował dwoma projektami badawczymi KBN/MNiS w latach oraz Uczestniczył w dwóch projektach badawczych Japan Society for the Promotion of Science (JSPS) w latach jako kierownik (na Hokkaido) oraz jako współwykonawca (w USA). Otrzymał kilka stypendiów na badania w muzeach przyrodniczych w Sztokholmie, Londynie i Paryżu ( , 2008) oraz post-doktorskie stypendia JSPS ( ) i Humboldta (w Monachium, ). Ponadto uczestniczył w kilku zagranicznych wyprawach badawczych: na Szpicbergen, do Jakucji i na zachodni Pacyfik. Za swoją działalność naukową habilitant był kilkakrotnie wyróżniany. Otrzymał stypendium Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, stypendium im. K. Beresa (PTG), wyróżnienie Wydziału II Nauk Biologicznych PAN, nagrodę za najlepszy poster zjazdu Japońskiego Towarzystwa Paleontologicznego i zaproszenie do wygłoszenia wprowadzającego wykładu (keynote lecture) na zjeździe Paläontologische Gesselschaft w Erlangen.

5 2. Działalność organizacyjna i dydaktyczna Habilitant jest członkiem PTG, Palaeontological Society of Japan oraz STS (Podkomisji ds. Stratygrafii Triasu przy Międzynarodowej Unii Nauk Geologicznych). Jest członkiem redakcji Acta Palaeontologica Polonica (od 2005) oraz argentyńskiego Boletino del Instituto de Fisiografía y Geología. Recenzował blisko 40 publikacji (w tym dla Palaeontology, Palaeo 3 i Journal of Systematic Palaeontology), cztery projekty badawcze i dwie zagraniczne prace doktorskie. Brał udział w ponad trzydziestu konferencjach krajowych i zagranicznych; wygłosił referaty na 23 z nich, a na pozostałych przedstawiał postery. Prowadził wykłady na studium doktoranckim Geobios przy Instytucie Paleobiologii PAN ( ) i kurs malakologiczny na Ludwig-Maximilians-Universität w Monachium ( ) oraz współorganizował wykopaliska paleontologiczne w Krasiejowie. 3. Podsumowanie Najważniejsze dokonanie naukowe dr Andrzeja Kaima to poszerzenie naszej wiedzy na temat mezozoicznych mięczaków, a przede wszystkim ślimaków i małży, ich rozprzestrzenienia, zasięgów stratygraficznych i filogenezy. W szczególny sposób dotyczy to organizmów tworzących ekosystemy chemosyntetyczne w specyficznych warunkach dna morskiego, w rozpoznawaniu i analizie których habilitant stał się uznanym specjalistą. Badania fauny ze środkowojurajskich iłów w okolicach Częstochowy, które doprowadziły między innymi do odkrycia i opisania nieaktualistycznych zespołów związanych z zatopionym drewnem, należy uznać za wzorcowe. Habilitant prowadzi szeroko zakrojoną współpracę międzynarodową oraz aktywnie włącza się w działalność organizacyjną na rzecz nauki. W związku z powyższym uważam, że osiągnięcia habilitanta spełniają kryteria określone w art. 16 Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003 roku (z późniejszymi zmianami) i wnioskuję o nadanie dr Andrzejowi Kaimowi stopnia doktora habilitowanego.